Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

“Wild en heerlik was jy tussen genot en slaap”

Resensie: Vandag is boordensvol: Pablo Neruda in Afrikaans – vertaal deur De Waal Venter (Naledi, 2019)

Resensent: Marlies Taljard

Pablo Neruda is een van die mees vertaalde digters van die twintigste eeu. Verskeie digters het al vertalings van dié Chileense digter in Afrikaans die lig laat sien, waaronder dié van Uys Krige waarskynlik die bekendste is. So ‘n paar jaar gelede het De Waal Venter en Johann Lodewyk Marais enkele Afrikaanse vertalings van Neruda op Versindaba gepubliseer en die kommentare was besonder positief. Dat daar ‘n behoefte aan so ‘n bundel bestaan, is duidelik. Breyten Breytenbach het destyds aangebied om saam te werk aan ‘n projek om ‘n bundel Neruda-gedigte in Afrikaans te maak. Johann de Lange het ‘n knap vertaling van die Ode aan die Kat in sy kommentaar geplaas. Ook ander digters het onlangs op Versindaba en in gebundelde werk Neruda-vertalings gepubliseer. Pas verskyn die bundel Vandag is boordensvol: Pablo Neruda in Afrikaans van De Waal Venter by Naledi-uitgewers. Ek het dadelik gewonder wat dan van die ander vrywilligers geword het … Ewentwel, die ander digters kan natuurlik steeds vertaal, want ‘n digter soos Neruda is nooit “klaar” vertaal of “uitgeput” nie. Ook is die tersaaklike publikasie slegs ‘n klein proeseltjie aan die enorme Neruda-oeuvre. Om ‘n omvattende vertaling van Neruda se werk te onderneem, is myns insiens bykans onmoontlik, aangesien hy ‘n besonder vrugbare digter was wie se versamelde werk meer as 3 500 bladsye beslaan en waarvan die verkope, in dosyne vertalings, etlike miljoene beloop. Die literêre verdienste van sy werk is egter wisselend. Ten spyte daarvan bly dit ‘n uitdaging om ‘n seleksie van die digter se werk te maak vir ‘n vertaling soos dié wat Venter onderneem het.

Hoewel die bundel ‘n Inleiding bevat wat deur Charl-Pierre Naudé geskryf is, is dit jammer dat die vertaler self geen formele rekenskap gee van sy onderneming nie. ‘n Mens verwag immers by so ‘n groot projek dat die digter/vertaler ‘n soort teoretiese verantwoording van, byvoorbeeld, die keuse van gedigte wat vertaal is, sal verskaf. In ‘n onderhoud onlangs op Versindaba sê hy wel dat hy hoofsaaklik op Neruda se liefdesgedigte gekonsentreer het, aangesien hy die gedigte met ‘n politieke agenda waaruit die digter se kommunistiese sentimente blyk, as swakker gedigte beskou. ‘n Mens moet egter onthou dat literêre vertaling tans beskou word as ‘n wetenskap met ‘n teoretiese onderbou aan die hand waarvan die vertaler sy gekose vertaalstrategie kan beredeneer en motiveer. Kyk byvoorbeeld wat Amanda Lourens in dié verband op LitNet sê: https://www.litnet.co.za/litnet-akademies-vertaling-as-oortekening-amanda-lourens/ Vir die leser wat die bundel vanuit ‘n literêre oogpunt benader, is die gebrek aan teoretiese verantwoording ‘n tekortkoming, veral omdat relatief min Suid-Afrikaners Spaans verstaan en dus nie self die brontekste kan lees om sodoende die vertaalstrategie te kan naspeur nie. Die teorie wat in die reeds genoemde onderhoud met die digter op Versindaba verskyn, sowel as enkele opmerkings deur Naudé in die Inleiding, werp wel gedeeltelik lig op die onderneming, maar dit laat die ingeligte leser steeds met talle vrae.

Wat my egter as veel vreemder getref het, is die aard en plek van die vertaler se Toeligting by die tweede Canto uit die Canto General, “Hoogtes van Macchu Picchu” (pp 118-152) wat uit 12 afsonderlike gedigte bestaan, maar eintlik ‘n afgeslote geheel vorm. Na elke afsonderlike gedig word inligting deur die vertaler oor o.a. die inhoud, die doel, die bou of die beeldspraak van dié spesifieke gedig verskaf in dieselfde lettertipe as waarin die gedigte verskyn. Met die eerste oogopslag kan die leser dus nie die gedigte van die vertaler se toeligting onderskei nie. Niks word egter gerep oor die vertaalstrategie of -problematiek wat die vertaling onderlê nie … ‘n Mens sou immers verwag dat verklarende aantekeninge in ‘n Inleiding of as Toeligting aan die einde van die bundel (of selfs aan die einde van die Canto) sou verskyn – indien die uitgewer dit werklik nodig geag het, want baie van dié inligting is myns insiens oorbodig, terwyl die meerduidige en diepsinnige aard van die Canto smeek om ‘n verantwoording van die wyse waarop die vertaler die “ruimte” van die teks verken het om by ‘n finale produk uit te kom. Hierdie ondeurdagte strategie verbreek die eenheid van die meerdelige teks en werk verwarring in die hand. Selfs ‘n baie groen teksredakteur moes beslis van beter geweet het!

‘n Derde punt van kritiek, benewens ander inkonsekwenthede wat ek nie eens hier wil noem nie, en wat ek eweneens vierkantig voor die deur van die uitgewer/teksredakteur lê, is die ontbrekende bronnelys. Hoewel titels van brontekste en datums van uitgawe wel soms in die Inhoudsopgawe en aan die begin van afdelings verskyn, is dit gebruiklik om in ‘n werk soos hierdie ‘n volledige bronnelys te verskaf waarby alle geraadpleegde werke ingesluit is – ook byvoorbeeld geraadpleegde vertalings – waarin sowel die uitgewer as die plek van uitgawe verskyn. Nie net om ‘n klag van plagiaat te vermy nie, maar ook as riglyn vir die navorser. Het die vertaler byvoorbeeld verskillende weergawes van gedigte (in hersiene uitgawes) en verskillende vertalings in berekening gebring by sy vertaling? ‘n Mens sou dit wou weet … Dit is ook nie duidelik uit watter bundels gedigte wat in die afdelings “Liefdesgedigte” en “Sonnette” verskyn, kom nie. Alhoewel die liefdesgedigte gedateer is (die sonnette egter nie), moet die navorser bibliografiese gegewens van die brontekste blykbaar self naslaan. Hoewel die skrywer/vertaler bewus behoort te wees van die bogenoemde tegniese aspekte van tekskonstruksie, is dit die werk van die teksredakteur om toe te sien dat ‘n skrywer se werk op professionele wyse gepubliseer word en dat  (tegniese) gebreke nie reeds soos wolwe uit die bos spring nog voordat ‘n mens by die werk self uitkom nie.

Dit gesê, is dit inderdaad nou tyd om aan die werk self aandag te skenk en wil ek onmiddellik my waardering uitspreek vir die omvang en die kwaliteit van De Waal Venter se vertaling van ongeveer 100 Neruda-gedigte. Soos die vertaler in ‘n onderhoud sê, het hy hoofsaaklik (maar nie uitsluitlik nie) op Neruda se beroemde liefdesgedigte gekonsentreer. Ek kan myself met hierdie keuse en beperking vereenselwig, aangesien die liefdesgedigte (en gedigte soos die Elementele Odes) die digter beroemd gemaak het en waarskynlik die beste bekend is aan Suid-Afrikaanse lesers. Hoewel dit blykbaar algemeen aanvaar word dat Neruda se politieke gedigte nie op dieselfde literêre standaard as die res van sy werk staan nie, kan dit nie as ‘n veralgemening beskou word nie, en behoort ook ‘n seleksie van hierdie gedigte uiteindelik in Afrikaans te verskyn. Die digter se politieke insigte en sy ondersteuning van Kommunisme is immers belangrike temas in sy werk en in die werk van ander digters met wie hy gedurende sy lewe bevriend was, soos Federico García Lorca.

Neftali Ricardo Reyes Basoalto is op 12 Julie 1904 in Parral, Chille, gebore en staan as digter bekend as Pablo Neruda, ‘n skuilnaam wat hy sedert die begin van sy digterskap gebruik het sodat sy pa nie moes uitvind dat hy ‘n digter is nie. Hy het dié naam in 1946 amptelik laat registreer. In 1971 word die Nobelprys vir Letterkunde aan Pablo Neruda toegeken. Hy word algemeen geag as die grootste Latyns-Amerikaanse digter van die twintigste eeu. Op 23 September 1973 sterf hy aan kanker.

Uit sy talryke werke lyk dit asof Neruda lewenslank op die wipplank van emosies gery het – soms is hy die ongeëwenaarde romantikus, en soms is sy werk donker en selfs duister met ondertone van die dood en vernietiging, soos dit onder andere blyk uit sy bekende bundels Twintig Liefdesgedigte en ‘n Lied van Wanhoop (1924) en sy beroemde 100 Sonnette (1960). ‘n Kenmerk van Neruda se liefdesgedigte is dat die mees sublieme ervarings baie dikwels met “’n druppel gal” gepaard gaan en dat ekstase dikwels in jukstaposisie met sinistere beelde gebruik word. ‘n Mens hoef nie ver te soek na voorbeelde nie:

Lyf van my vrou, ek sal voortbestaan deur jou guns.

My dors, my oneindige verlange, my besluiteloosheid!

Donker rivierbeddings waar die oneindige dors vloei,

en vermoeienis volg, en oneindige smart.

(Slotstrofe van “Lyf van my vrou”, p 3)

Beelde van ekstase en vervoering in jukstaposisie met donkerte, geheime en die skadukant van die siel vorm ook die skering en inslag van die bekende “Sonnet XVII” (sekerlik Neruda se bekendste gedig) waarvan ek Venter se vertaling hier in sy geheel aanhaal:

Sonnet XVII

Ek het jou nie lief asof jy ’n soutroos is nie, topaas

of die angelierpyl wat die vuur versprei:

ek het jou lief soos sekere donker dinge bemin word,

in die geheim, tussen skadu en die siel.

.

Ek het jou lief soos die plant wat nie blom nie

en in sy binneste versteek, die lig van daardie blomme behou,

en te danke aan jou liefde leef daar in my

die donker, volle aroma wat opstyg uit die grond.

.

Ek het jou lief, ek weet nie hoe, of wanneer, of waar nie,

ek het jou gewoonweg lief sonder probleme of trots:

so het ek jou lief omdat ek op geen ander manier bemin nie,

.

behalwe op hierdie manier waarop ek en jy nie is nie,

só naby dat jou hand op my bors myne is,

só naby dat jou oë toegaan op my droom.

.

Uit hierdie vertaling blyk Venter se vermoë om die liriese inslag van die Neruda-vers in vloeiende Afrikaanse ryme en metrum vas te lê sodat dit inderdaad na ‘n Afrikaanse gedig klink. Vertalings soos hierdie verryk die Afrikaanse poëtiese kanon deurdat ‘n nuwe, vreemde dimensie wat eie is aan die Romaanse digkuns daaraan toegevoeg word. Charl-Pierre Naudé stel dit soos volg in sy Inleiding tot die bundel Vandag is boordensvol: “In Venter se vertalings vind die Afrikaanse leser ‘n nuwe, begeesterde vertaling wat die ondertone en botone aktiveer van ‘n wêreldsimfonie …” Uit die vertaling wat hierbo aangehaal is, blyk egter ook enkele tipiese dilemmas waarmee die vertaler te kampe het. Die vierde- en derdelaaste reëls van die gedig lui: “so het ek jou lief omdat ek op geen ander manier bemin nie, / behalwe op hierdie manier waarop ek en jy nie is nie”. ‘n Onbekende digter vertaal dié reëls soos volg in Engels: “I love you in this way because I don’t know any other way of loving / but this, in which there is no I or you” en hy eindig die sonnet met ‘n sestet en nie met ‘n tersine soos in die bronteks nie. Dié keuse het natuurlik interessante betekenisimplikasies vir die gedig. Ook in Stephen Tapscott se vertaling (wat ek hieronder aanhaal) kom Venter se effe verwarrende frase “waarop ek en jy nie is nie” duideliker uit die verf, maar die wins van Venter se “só naby dat jou oë toegaan op my droom” in die slotreël word eweneens duidelik wanneer dit met Tapscott se weergawe vergelyk word:

Sonnet XVII

I do not love you as if you were salt-rose, or topaz,

or the arrow of carnations the fire shoots off.

I love you as certain dark things are to be loved,

in secret, between the shadow and the soul.

.

I love you as the plant that never blooms

but carries in itself the light of hidden flowers;

thanks to your love a certain solid fragrance,

risen from the earth, lives darkly in my body.

.

I love you without knowing how, or when, or from where.

I love you straightforwardly, without complexities or pride;

so I love you because I know no other way

.

than this: where I does not exist, nor you,

so close that your hand on my chest is my hand,

so close that your eyes close as I fall asleep.

.

Ek haal met opset hierbo ‘n bekende Engelse vertaling van die Neruda-gedig aan, omdat dit die vergelyking met die Afrikaanse weergawe (om voor die hand liggende redes) vergemaklik. Onthou egter dat beide die gedigte vertalings is en dat daar dus in beide gedigte sekere vertaalkompromieë getref is. Een van die belangrikste vrae wat die vertaler sigself moet afvra, is hoeveel speling gelaat kan word by ‘n getroue weergawe van ‘n teks. Naudé gebruik die volgende metafoor om die sukses van Venter se vertaalwerk te beskryf: “Venter het skynbaar sy toulopery gedoen en die canyons van Suid-Amerika wat hy oorsteek eggo heerlik en op die punt af in robuuste, getemperde Afrikaans [my kursivering – MT].” Vir moderne lesers was dit wel nodig om die blomryke, hoogs emosionele taal van die Spaanse Nerudateks effens te temper – nog ‘n vertaalstrategie waarvan ek graag uit die vertaler se eie pen meer besonderhede sou wou bekom. Hoewel Naudé se uitspraak op ‘n groot persentasie gedigte in die tersaaklike bundel van toepassing is, het ek tog ook soms die idee gekry dat daar té woord-vir-woord vertaal word en dat gedigte effens lam klink in vergelyking met ander vertalings en die brontekste. Een rede mag wel wees dat die Afrikaanse liefdeswoordeskat (dalk) te yl is en “ek bemin jou” en “ek het jou lief” nie die ryke Spaanse liefdeswoordeskat na behore kan uitdruk nie. Aan die ander kant is dit egter ook frases wat deur Neruda self oorgebruik word. In “Sonnet XXIV” (p. 55) wonder ek byvoorbeeld ook of die woord “snelle” nog ‘n goeie vertaalkeuse is, terwyl daar genoeg moderne Afrikaanse sinonieme bestaan. Ek wonder, in dieselfde gedig, ook presies wat bedoel word met die strofe “Niks hier is sonder lig, hoeveelhede, groeperinge nie, / en ruimtes word geopen met behulp van die wind / tot dit die seeskuim se laaste geheim openbaar.” Hierdie is ‘n voorbeeld van té direkte vertaling met gevolglike lomp sinskonstruksie wat die bundel te dikwels ontsier.

Benewens liefdesgedigte het Venter ook ander bekende Neruda-gedigte in sy versameling opgeneem. Ek bespreek ten slotte enkele gedigte uit Neruda se bekende Canto General (1950) waarin hy poog om die intrinsieke waarde van gewone dinge poëties te vergestalt. Die Canto General bevat sommige van Neruda se beste gedigte in ‘n styl wat sterk aan dié van Walt Whitman herinner – eenvoudig en gestroop van oormatige emosie. ‘n Anonieme blogger skryf: “Neruda’s greatest literary success was his ability to approach the grandiose and the minute, the tragic and the joyous, with equal patience and reverence.” Myns insiens is Venter se vertaling van gedigte uit die Canto General van sy mees suksesvolle vertalings, getrou aan die styl van Neruda, respekvol teenoor die “algemene dinge”, die “klein dingetjies” van die lewe, net soos teenoor die majestueuse, grootse en indrukwekkende. ‘n Besondere uitdaging was ongetwyfeld dié van die “Twaalf gedigte in die canto ‘Hoogtes van Macchu Picchu’”, waaroor Venter self in sy Toeligting skryf: “[Neruda se] verse is ’n fees van klanke en suggereer meer as wat dit dinge uitsê. Sy woorde het talle eggo’s en is gelaai met geheimsinnige inhoud. Hulle spoel dubbelsinnig teen mekaar aan, klouter oor mekaar en weerspieël mekaar. Die gedigte is nie altyd vatbaar vir rasionele ontleding nie. Dit is oop vir verskeie interpretasies en gee die leser die geleentheid om medeskepper te wees.” Die eerste gedeelte van die Sesde Gedig illustreer die rykdom van beeldspraak en nooi die leser uit om self betekenis aan die gelaaide woorde te gee. Venter vertaal só:

En toe het ek op die leer van die aarde geklim

deur die vreesaanjaende ruigte van verlore oerwoude

op na jou, Macchu Picchu.

Hoë stad van kliptrappe,

uiteindelik ʼn woning waar die aardse

nie weggekruip het in sy nagklere nie.

In jou, soos twee parallelle lyne

die wieg van die weerligstraal en die mens

saamgeskommel in ʼn doringagtige wind.

.

Moeder van klip, skuim van die kondors.

.

Hoë rif van die mens se dagbreek.

.

Graaf verlore in die oersand.

.

Dít was die woning, dít is die plek:

hier styg die vet mieliepitte op

en val weer terug soos rooi hael.

.

Venter vertaal hier baie woordgetrou. Dit is egter interessant dat hy afwyk van die oorspronklike strofeverdeling waar die eerste strofe na die derde reël afbreek. In ‘n vertaling van dieselfde gedig vertaal Anthony Kerrigen die Spaanse “Madre de pieda, espuma de los cóndores” met “Mother of stone and sperm of condors”, terwyl Venter getrou bly aan die vertaling van die Spaanse woord “espuma” met “skuim” … Traduttore, traditore … (vertaler, verraaier …)

Neruda is waarskynlik net so bekend vir sy Odes as vir sy liefdesonnette. In sy vertaling van 13 bekende Odes uit die Canto General kry Venter dit reg om die gedrongenheid van die oorspronklike gedigte in Afrikaans oor te dra sonder om die onderliggende spanning te verslap wat teweeg gebring word deur die kort versreëls met hul talryke enjambemente. Indrukwekkend is Venter se klankrykheid (mens wil byna van klankekstase praat!) wat ook by Neruda een van die kenmerkende eienskappe van die Elementele Odes is. Ek haal graag die eerste gedeelte van die “Ode aan Wyn” ter illustrasie aan:

Wyn met die dag se kleur,

wyn met die nag se kleur,

wyn met purper voete

of bloed van topaas.

Wyn,

sterrekind

van die aarde,

wyn, glad

soos ʼn swaard van goud,

sag

soos wilde fluweel,

spiraalgeskulpte wyn,

deurdrenk met liefde

soos die see;

nooit kon net een glas jou hou nie,

een lied, een man,

jy is koraal, mensliewend,

en op die minste moet jy gedeel word.

.

Hier is Neruda op sy treffendste, eenvoudigste aan die woord en Venter se vertaling van dié ode is ‘n kunswerk in eie reg wat, soos die res van die vertalings, behoort te spreek tot Afrikaanse poësielesers oor die algemeen en wat beslis met verloop van tyd poëtiese eiegoed behoort te word. Ek kan Vandag is boordensvol, De Waal Venter se vertaling van Nerudagedigte, met vrymoedigheid aanbeveel vir almal wat reeds Neruda-bewonderaars is óf wat dié buitgengewoon begaafde digter graag in Afrikaanse gedaante wil leer ken. Hierdie bundel is ‘n lank reeds noodsaaklike toevoeging tot die vertaalde digskat in Afrikaans.

Vandag is boordensvol:  Pablo Neruda in Afrikaans.

Vertaal deur De Waal Venter. (Naledi, 2019) 

’n Onderhoud met de Waal Venter deur Gert Brits

1. Hoe het jy Pablo Neruda ontdek?

Neruda is een van die bekendste digters van ons moderne tyd. Hy is al beskryf as die belangrikste digter van die twintigste eeu en die belangrikste digter wat in ’n Europese taal geskryf het. Dit is veral sy vroeë liefdesgedigte wat oral in die wêreld gewild is, ook in Suid-Afrika.

Ek het in my jonger jare kennis gemaak met sy verse in vertaling, hoofsaaklik in Engels. Die hartstog en aardsheid van daardie verse was vir my aantreklik en ek het gewens ek kon dit in die oorspronklike taal lees. Eers baie jare later het ek my kennis van geskrewe Spaans in so ’n mate verbeter dat ek sy verse in die oorspronklike taal kon geniet. In ongeveer 2011 het ek begin om van sy verse te vertaal en die proses is nou nog aan die gang – hy het ’n baie groot oeuvre.

 

2. Kan jy geloofbaar vertaal as jy Spaans nie goed ken nie.

Ek het ’n voldoende leeskennis van Spaans, maar nie van die spreektaal nie. Ek het nooit die geleentheid gehad om in ’n Spaanse spraakomgewing te wees nie. Daar is nadele daaraan en ook voordele. Die nadele is dat mens nie met Spaanssprekende mense in hulle taal kan praat en hulle reaksie en terugvoering kan kry nie. Mense wat Afrikaans en Spaans goed magtig is, is dun gesaai. Gelukkig ken ek darem ’n paar.

Die voordeel is dat jy met hoofsaaklik leeskennis, ekstra versigtig is wanneer jy vertaal, wetende dat jy nie kan bekostig om foute te begaan nie. Foute kom wel voor in vertalings. Een voorbeeld is in die gedig “Algunas bestias” (’n Klompie gediertes).

In die begin van die gedig is daar die Spaanse reëls:

“ … el hormiguero monacal pisaba

con meliodoso pie la selva …”

My vertaling:

“… die monnikagtige miervreter
het met musikale voete deur die oerwoud gestap …”

’n Bekende Engelse vertaler het een reël só vertaal:

“… the monastic ant-heap was melodiously …”

Hoekom “miershoop” en nie “miervreter” nie? ’n Wandelende miershoop? Die woord “hormiguero” is wel “miershoop”. Wat hier gebeur het, is dat Neruda eintlik “oso (beer) hormiguero” bedoel het, wat “miervreter” beteken. Ek vermoed dat in die spreektaal die “oso” maklik weggelaat word wanneer daar van ’n miervreter gepraat word.

Nog ’n voorbeeld is in die gedig “Jy speel elke dag” waarin die Spaanse reël voorkom: “Pasan huyendo los pájaros.” ’n Vlot Spaansspreker sal maklik praat van die voëls wat verbyvlieg – voëls vlieg mos. As jy mooi kyk na die teks, sien jy daar staan eintlik: “Die voëls vlug verby”. In die gedig is “vlug” ’n sterk tema.

 

3. Neruda het ’n massiewe digterlike oeuvre gelewer – hoe verteenwoordigend is jou weergawe in Boordensvol?

Party literators praat van “Die Twee Nerudas”. Die een Neruda het duidelik politieke gedigte geskryf. Die ander een het die bekende liefdesgedigte en in ander interessante vorms geskryf. Dit word algemeen aanvaar dat die “Politieke Neruda” se werk min of geen literêre waarde het nie. Hy het dit in diens gestel van sy oortuiginge as sosialis en kommunis. Ek het geen van hierdie verse vertaal nie.

In Vandag is boordensvol het ek probeer om in ’n relatief kort bestek so verteenwoordigend as moontlik te wees van die nie-politieke verse oor die hele verloop van sy lewe. Daar is gedigte uit sy beroemde “Twintig Liefdesgedigte”, die “Residencia en la tierra I en II”, sy “Kapteinsverse”, sy Odes en “Memorial de Isla Negra”. Die bundel bevat ook al twaalf die canto’s uit “Alturas de Macchu Picchu” (Die hoogtes van Micchu Picchu).

 

4. Waarom is Neruda se oeuvre so polities gelaai (hy is beskryf as ‘n ‘militante kommunis’) en hoe hanteer jy dit in jou projek?

Voor die Spaanse Burgeroorlog (1936 tot 1939) het Neruda in Spanje gewerk as konsul. Hy en Federico Garcia Lorca het goeie vriende geword. Hy het ook vriende geword van ander Spaanse en Franse digters. Genl. Franco se fasciste het al hoe meer mag in die hande gekry en hulle is teengestaan deur mense soos Lorca en ander kunstenaars. Dit word algemeen aanvaar dat Lorca deur die fasciste tereggestel is. Dit het Neruda diep getref en was waarskynlik die hoofoorsaak dat hy by die kommunistiese party aangesluit het.

Neruda se kommunisme was eerder ’n sterk sosialistiese oortuiging, as wat dit ’n ondersteuning van die kommunistiese staat se realpolitiek was. Hy het hom vereenselwig met die gewone en arm mense, veral van Suid-Amerika. Sy Canto General en veral die twaalf canto’s van die “Alturas de Macchu Picchu” (Hoogtes van Macchu Picchu) is ’n duidelike voorbeeld hiervan.

Ek het geeneen van Neruda se kennelik politiese gedigte vertaal nie, aangesien kritici saamstem dat daar min poëtiese meriete in daardie verse is.

 

5. Hoe belangrik is vertaling tans in ons Afrikaanse poësie?

Dit is belangrik vir ’n taal en letterkunde om gevoed en verryk te word uit ander tale en letterkundes. Gelukkig word daar tans heelwat uit ander tale in Afrikaans vertaal en so word Afrikaans ook in ander tale vertaal. Mens dink aan Cas Vos se “Paradiso” en “Die Goddelike Komedie”, vertalings uit Dante Alighieri se “Divina Commedia”. Of Marlise Joubert se samestelling van verskeie vertalers se vertalings van Afrikaanse gedigte na Engels, nl. “In a burning sea”.

Ons leef in ’n wêreld wat ons selfs twee dekades gelede nie baie bekend sou kon gevind het nie. Wêreldkulture en tale word toenemend met mekaar in verbinding gebring deur die ontsaglike mag van elektroniese kommunikasie. Geen taal kan bekostig om afgesonder te bly van die invloede van ander bewoners van hierdie planeet nie.

 

6. ’n Mens sou kon sê dat Neruda op sensualiteit gefikseer is, eerder as op die sterk erotiese – bv. in sy Kapteinsvers Die koningin – wil jy sy liefdespoësie karakteriseer?

“La Reina” is een van Neruda se mooiste gedigte, maar nie een van sy mees tipiese nie. Die erotiek is baie gedemp en die digter konsentreer eerder op die eienskappe van die beminde wat nie beter is as ander vroue nie, maar tog het hy haar baie lief.

Neruda was ’n meevoerende digter van die liefde. Liefdesgedigte vorm die kern van sy oeuvre en hy het liefdesgedigte geskryf tot aan die einde van sy lewe. In 1971 het hy ’n Meksikaanse joernalis vertel dat liefde sy hooftema is. Hy het toe ontken dat politieke sake essensieel vir sy poësie is. Hy het gesê: “Wat is essensieel? Dit is om te ontdek wat mens werklik voel elke oomblik van jou lewe.”

Mens kan dit sien heel aan die begin van sy loopbaan as digter toe hy in sy gedig “Sensación autobiográfica” (Outobiografiese ervaring) gestel het dat hy ’n boom wil plant, ’n boek wil skryf en ’n kind saam met ’n vrou wil hê. In 1965 het hy vir Mario Vargas Llosa gesê dat sy raad aan ’n jong digter is om aan te hou om liefdesgedigte aan sy beminde te skryf, want “poësie ontstaan as kommunikasie tussen twee minnaars”.

.

7. Hoe pas jy jou poëson-teorie (oorheersing van die onbewuste in die skeppingsproses) toe op vertalings?

Die “poëson” is my benoeming vir die werkswyse (eerder as teorie) wanneer ’n gedig geskep word. Om streng te vereenvoudig: ’n poëson is ’n idee (konsep, gedagte) wat in ‘n gedig vervleg is met ander poësons om die bousel van die gedig tot stand te bring. ’n Poëson is nie noodwendig duidelik uitgespel en omlyn nie, maar moet dikwels deur die leser “ontrafel” word uit die matriks van die gedig. Poësons speel op mekaar in, in die gedig. Die term “poëson” is deur my geskep om die begrip hanteerbaar en kenbaar te maak.

Na my mening gebruik alle digters hierdie konsep wanneer gedigte geskep word, al dink hulle nie daaraan as sulks nie. Die werking van die poëson is hoofsaaklik onbewus. Rasionele denke speel ’n rol in die vorming van die gedig nadat die onbewuste skeppingsproses vorm gekry het.

In vertaling speel die poëson ’n mindere rol omdat die vertaler met ’n reeds gevormde gegewe werk. Maar wanneer die vertaler konsepte in ’n bronteks moet oorsit in ’n teikenteks, gebeur dit dikwels dat dit nie direk uit een taal na die ander omgesit kan word nie. Dan moet die vertaler, nes ’n digter, put uit sy onbewuste en ’n poëson ophaal wat die verlangde uitwerking kan hê.

 

8. Jy is ook ’n sterk grafiese kunstenaar, veral met jou ‘fotografikas’ – wat het jy probeer uitlig in die omslag-illustrasie van Vandag is boordensvol?

My term “fotografika” beteken die kunswerk wat geskep word wanneer verskillende media ingespan word en vermeng word om iets nuuts tot stand te bring. In hierdie geval is een van die media fotografiese materiaal.

Ek het die omslag-illustrasie geskep deur ’n pentekening te maak, gebaseer op ’n bekende foto van Neruda. Dit is verder afgewerk met waterverf en toe elektronies met verskeie toepassings afgerond. Ek het probeer om Neruda se ietwat dromerige, ligtelik melancholiese en tog diep menslike warmte vas te vang.

 

9. Hoekom het Neruda odes aan doodgewone goed soos tamaties (en chips) geskryf?

Neruda se liefdesgedigte wat hy as baie jong man in sy twintigerjare geskryf het, was van sy gewildste onder die breë publiek van Suid-Amerika. In later jare het hy gedigte in verskillende style geskryf, byvoorbeeld “Residencia en la Tierra I en II” in 1933 en 1935. In 1950 het hy sy magistrale “Canto General” geskryf.

In 1954 het hy besluit om weer sy oorspronklike gehoor, die werkers, die “gewone mense” van sy tuisland, aan te spreek. Hy het toe gedigte geskryf in die versameling “Odas elementales”. Odes in eenvoudige, direkte taal oor die gewone dinge in mense se lewens. Odes aan die tamatie, ’n kastaiing, ’n tuna in die mark, ’n horlosie, ’n boek, gestrykte klere en aan wyn! En dit het groot byval gevind by sy groeiende getal lesers oral in die wêreld.

 

10. Hoekom ”Boordensvol”?

Die titel “Vandag is boordensvol” is ontleen aan ’n reël uit die gedig “8 September” wat in die bundel opgeneem is.

“Hoy, este día fue una copa plena …”

Direk vertaal is dit: “Vandag, hierdie dag, was die beker vol”. ’n Bietjie meer vrylik vertaal: “Die dag was oorlopens vol”. Maar ek het die pragtige Afrikaanse uitdrukking “boordensvol” gebruik en die teenwoordige tyd gebruik. Ek dink die titel lewer kommentaar op die rykdom, die oorvloed, van meevoerende, ontroerende poësie wat hier aangebied word.

Pablo Neruda. Vertaal deur De Waal Venter

.

El Perezoso

Pablo Neruda

 

Continuarán viajando cosas

de metal entre las estrellas

subirán hombres extenuados

.

Die luiaard

 

Hulle sal aanhou om tussen die sterre

te vaar, hierdie goed van metaal,

moeë manne sal opstyg

om die sagte maan geweld aan te doen

en daar hulle apteke te vestig.

 

In hierdie tyd van die uitgeswelde druif

begin die wyn lewe kry

tussen die see en die bergreekse.

 

In Chile dans die kersies,

donker meisies sing

en water skitter in kitare.

 

Die son raak aan elke deur

en maak ’n wonderwerk van die koring.

 

Die eerste wyn is rooskleurig,

soet met die teerheid van ’n kind

die tweede wyn is kragtig

sterk soos die stem van ’n matroos

die derde wyn is ’n topaas,

’n papawer en ook ’n vuur.

 

My huis het die see en die aarde,

my vrou het pragtige oë

die kleur van wilde haselneut,

wanneer die nag kom

trek die see wit en groen aan

en later droom die maan in die windskuim

soos ’n meisie van die see.

 

Ek wil regtig nie van planeet verwissel nie.

 

(Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter / 2018)

 

 

Hierdie tyd van die jaar begin die souttekorte erg deurslaan. Dis veral die binnelanders, wat deur skoolvakansies vasgepen word, wat dit die ergste voel. Hulle kan al die Groot Dam ruik. Hulle kan al die meeue en raserige branders hoor. Hulle kan al die growwe sand onder hul tone voel (al hou hulle nie van sand nie). Die Dam se water bring genesing vir klein snytjies wat ander medisyne nie kan heel nie.

Ek wonder waarin die helende effek van die Groot Dam lê. Miskien is dit die afskakel van die normale dagtake. Dit is moontlik soos die rustigheid van ‘n ouer se asemhaling op ‘n klein kindjie – daardie oerritmes van die kosmos wat die maan en die sterre deur eb- en springgety vir ons kom openbaar. Dit is moontlik die ironie dat water, wat ons dors normaalweg les, ons eerder dors kan maak.

“Wit is the salt of conversation, not the food.”
– William Hazlitt

Deel van die resep, maar nie bo die dis verhewe nie. Sout is deel van ons dieët, maar die regte hoeveelhede is soos met enigiets die belangrikste deel daarvan. Jy kan altyd sout byvoeg, maar as jy eers te veel sout bygevoeg het, is dit moeilik om die dis weer eetbaar te maak. ‘n Groepie vriende smul by geleentheid aan ‘n heerlike dis en begin redeneer oor wat alles in die dis kan wees.
“Ek dink ek proe origanum,” sê die een gas.
“Miskien baie fyn gesnyde sampioene?” raai die volgende.
Die gasheer het geknik as hul reg geraai het.
Na verskeie raaiskote en kopknikke, het die gasheer laat weet:
“Julle het al die bestanddele nou reg geraai, behalwe vir een.”
Die gaste het eksotiese en inheemse speserye genoem en met kullinêre kinkels a-la-Kokkedoor vorendag gekom. Aan die einde van die aand, was dit die gasheer wat met ‘n skalkse glimlag sy gaste elkeen by die deur kon groet met die woorde:
“Die laaste bestanddeel was sout!”

“Julle is vir die aarde soos sout in kos. Maar as sout nie meer soos sout smaak nie, dan kan niemand dit weer soos sout laat smaak nie. Daardie sout beteken niks. Mense gooi dit buite weg en hulle trap daarop.
– Matteus 5:13 uit die ‘Bybel vir almal’-vertaling

Daar is party dinge wat ons as vanselfsprend aanvaar. Ander dinge waarby ons verbykyk alhoewel dit ‘n bitter belangrike deel van ons samestelling is. Daar heers bekommernis oor die mens se Jodium-inname in ons moderne tyd. In die 1920’s is Jodium by sout gevoeg om die tekorte aan te vul. Dit speel ‘n belangrike rol by die skildklier en tekorte kan tot gebrekkige konsentrasie, stadige metabolisme en selfs goiter-probleme lei. Die moderne mens word geleer dat sout sleg is vir die hart en verder voeg vervaardigers ook minder en minder Jodium by sout. Die lewe gaan mos maar oor balans en soos met jou verlange na die sout van die see, weet ‘n mens dit nie eers altyd dat jou liggaam na ‘n bietjie Jodium smag nie. Dit is net asof daar iets kortkom in jou kos of jou lewe.

My Oupa het dikwels ‘n eetlepel sout gesit en eet. Ek het as kind ook somtyds hom probeer na-aap, maar ek het gegril daarvoor. Daar sou seker een of ander mediese rede vir sy sout-etery wees, maar ek sal dit maar eerder oor my kos neem. Die belangrikheid van sout in die verlede is interessant. Tydens die sluit van belangrike ooreenkomste, moes daar sout geruil word. Ek wonder of die gebruik dat besigheid oor ‘n lekker maaltyd bespreek word, nie sy oorsprong by die sout-ruil gebruik kry nie, want daar word mos sout oor die kos gegooi. Die woord ‘salaris’ het ook sy oorsprong by sout, want Romeinse soldate se ransoen was hul ‘geld om sout mee te koop’. Die salaris was dus ‘n soort ‘geld vir sout’ of soutgeld. Dit het definitief raakpunte met die spreekwoord dat ‘n goeie werker sy ‘sout werd’ is.

Ode aan sout
deur Pablo Neruda (vertaal deur De Waal Venter)

Hierdie sout
in die soutpot
het ek gesien op die soutvlaktes.
Ek weet
jy sal my nie glo nie,
maar
dit sing,
die sout sing,  die vel
van die soutvlaktes
sing
met ‘n mond versmoor
deur die aarde.
ek het gesidder in daardie
verlatenheid
toe ek geluister het
na die stem
van die sout
in die woestyn.
Naby Antofagasta
die hele
salpeter pampa
weerklink:
dis ‘n gebroke
stem
‘n treurige
lied.

En daar in sy grotte
die soutjuweel, berg
van verborge lig,
deurglansde katedraal,
kristal van die see, vergetelheid
van die golwe.

En daar op elke tafel
op aarde,
sout,
jou rats
substans
gesprinkelde
lewenskragtige lig
op ons kos.

Preserveerder
van antieke
skeepsruime,
ontdekker
jy het gevaar
op die oseaan
eerste
die onbekende, half verborge
paaie van die skuim in.

Poeier van die see, die tong
ontvang van jou ‘n soen
van die nagsee:
smaaklikheid in elke
heerlik gegeurde dis
berus op jou oseaanagtigheid
en so wys
die kleinste
miniskule
golfie uit die soutpot
ons nie alleen sy huishoudelike witheid nie,
maar die sentrale smaak van die oneindige.

Kantlyn-nota: Hierdie blog het eintlik begin toe ek die belangrikheid van sout in die realm van religie probeer navors het. Ek is ‘n groot aanhanger van gruwelflieks (alhoewel ek nie gruwelboeke kan lees nie, want dit bly my te lank by). Baie gruwelfilms wys dat slegte geeste ‘n lyn of sirkel van sout respekteer. Die Algemis binne-in my is nog besig met die navorsing, maar ek vind dit werklik interessant.

Ons besef baie keer eers te laat dat ons ‘n sout-tekort het of gehad het. Ek sien daarna uit om een van my seesout-tekorte aan te vul met die lees van ‘n ander soort see in ‘In a burning sea’. Die vertalings kan ‘n mens opnuut na ‘n gedig laat kyk – amper soos wanneer jy bo en onder die oppervlak van die see inbeweeg.  Een so ‘n dimensie van die see het vir my oopgegaan met die lees van Johann Lodewyk Marias se bundel ‘In die bloute’.

Tierkourie
Cypraea tigris
deur Johann Lodewyk Marais

‘n Digter het eens oor ‘n skulp geskryf,
selfs die binnekant in detail verbeeld
en voor die leser se oë laat leef.
Ek het met verwondering geluister.
Tuis het ek die skulp in my hand geneem,
hom om en om gedraai en goed bekyk.
Hoe moet ek dan te werk gaan as ook ek
dié sieraad uit die see nou wil vereer?
Moet ek eers weer op my boekrak gaan soek
om meer oor die oseane, vorm
en gedrag van dié boorling van Pemba
te lees voor ek ‘n woord op papier sit?
Moet ek hom desnoods alkant bestudeer,
in sy binneste inkyk, notas maak
en sy samestelling deeglik vasstel?
Moet ek die man van Maputo loop pols
by wie ek hom vir ‘n hand vol munte
van die hoop voor sy voete gekoop het?
Of moet ek hom liewer teen my oor druk
en luister of hy self iets te sê het?
Miskien sal ek maar ‘n digter moet vra.

Vir T.T.Cloete

Dit is partykeer nodig om die aarde se ritmes te probeer naboots, want dit is groter en langer en wyer as ons. Die asemhaling van die see. Die sout wat die see vir ons as geskenk aanbied. Partykeer is daar kalmte te bespeur in die nabootsing van daardie ritmes. Die see is net ‘n skulp-oor-die-oor ver en die sout is bietjies-bietjies in alles verstrooi.

Ballade van ‘n soutpot wat leegloop

sout

sou

so

s

Bronne:
1. Internet: http://blogs.24.com/poems/2013/12/22/neruda-se-ode-aan-sout/
2. Internet: http://www.bybel.co.za/search/search-detail.php?prev=-2&book=MAT&chapter=5&version=2&GO=Wys
3. Internet: https://pbs.twimg.com/profile_images/313400428/salt_shaker_photo.jpg
4. Marais, J.L. In die bloute. Pretoria: Cordis Trust Publikasies, 2012

 

Uys Krige

Die vertaler as lewerik

Vertaling van goeie letterkundige werke uit ander tale in jou eie taal laat jou verder en wyer sien, verbreed jou visie en begrip van die ontsaglike kultuur wat die mens oor duisende jare opgebou het. Digters dig dikwels oor die vermoë om te vlieg, om die wêreld vanuit die hoogte te sien. Dalk is dit ‘n voortsettingvan die drang wat ons verre voorouers gehad het om hulle bolywe op te lig om oor die lang gras te kan kyk en wat uiteindelik daartoe gelei het dat ons vandag regop loop.

Maar vertalings is nogal geneig om taamlik vinnig te verouder. Elke nuwe geslag behoort eintlik hulle eie vertalings te maak van gewaardeerde digters. Mark Eisner skryf só daaroor:

Uit Mark Eisner se voorwoord tot die versameling vertaalde gedigte van Pablo Neruda The Essential Neruda – Selected Poems.

Translation is an arduous and complicated process involving many phases of thought and work. John Felstiner has written a very important book about translating based on his experience with just one single work of Neruda’s canon, The heights of Macchu Picchu, and in it he indicates the breadth of analysis and interpretation that must accompany the art of crafting a new tanslation. “With hindsight, of course, Felstiner wrote, “one can all too easily fault earlier practioners or forget that one’s improvements depend on their work in the first place. And possibly the early stages of translating a poet are marked with too much fealty: word or sense-for-sense renderings that stop short of exploiting the translator’s own tongue.Still, the essential question is not one of stages, of early as against contemporary versions. We have always to ask if a given translation comes across in its own right, as convincing  as any good poem of the day. In most cases, the idiom of translators goes stale sooner than that of other writers, so that ideally, the salient poets from any period deserve retranslating for the ear of each new generation.”

Dit is merkwaardig hoe ‘n taal oor ‘n paar dekades kan verander. Sekere woorde wat op ‘n bepaalde tyd algemeen gebruik word, raak in onbruik en klink dan vir latere sprekers outyds en lomp.

Nuwe woorde kom in gebruik en ander woorde verander van betekenis en word in nuwe verbande ingespan. Ek sien gister ‘n koerantopskrif raak wat beweer ‘n sekere persoon is bereid om te sing. Nadere ondersoek bring toe aan die lig dat dit niks met musiek te doen het nie, maar alles met ‘n misdaad.

In Krige se vertaling hieronder kom die volgende sin voor:

“en drink daar soos ‘n godedrank wat klaar is, suiwer,”

‘n Leser sou vergewe kon word indien hy hieruit aflei dat die godedrank opgeraak het – daar is niks meer oor nie, dit is klaar. Maar natuurlik het Krige iets anders bedoel.

Een van Charles Baudelaire se bekendste gedigte is “Élévation”. Uys Krige het dit, onder andere, vertaal en gepubliseer in “Vir die luit en kitaar” (1950).

Ek plaas hiermee sy vertaling en daarna my eie vertaling. Daar is groot verskille tussen die twee vertalings (gehalte is nie hier ter sprake nie). Ek het so na as moontlik probeer bly aan die oorspronklike, maar het nie probeer om die Franse gedig se rymskema weer te gee nie.

Krige het homself die moeilike taak opgelê om Baudelaire se rymskema weer te gee en in ‘n mate ook om die ritmepatroon te behou. In die laaste strofe veroorloof Krige hom om die woord “graan” in te voeg ter wille van die rym. Dit kom nie in die oorspronklike gedig voor nie. In Frans sou dit “grain” of céréales” wees.

Ek haal net die eerste en laaste strofe aan van die Franse gedig.

 

 

Élévation

 

Au-dessus des étangs, au-dessus des vallées,

Des montagnes, des bois, des nuages, des mers,

Par delà le soleil, par delà les éthers,

Par delà les confins des sphères étoilées …

 

…..

 

Celui dont les pensers, comme des alouettes,

Vers les cieux le matin prennent un libre essor,

— Qui plane sur la vie, et comprend sans effort

Le langage des fleurs et des choses muettes!

 

— Charles Baudelaire

 

Uys Krige se vertaling

 

Élévation

 

Hoog bo die berge en bosse, seë en die wolke,

hoog bo die groen valleie en al die mere,

verby die son, verby die grysblou eterkolke,

verby die verste grense van die sterresfere,

 

beweeg jy jou, my gees, met ‘n rats soeplheid;

en soos in die branding ‘n sterk swemmer hom verlustig,

deurklief jy bly dié diepe onmeetlikheid

met ‘n genot onnoembaar, mannelik-wellustig.

 

Vlug weg, vér weg, van hierdie dampe wat laat huiwer,

gaan reinig jou in hoër, glansryker gebied,

en drink daar soos ‘n godedrank wat klaar is, suiwer,

die helder vuur wat deur die son se dale vliet.

 

Vry van ons sorge en ons grondeloos verdriet,

die lewe, al sy kommer en sy smaad, sy hoon,

gelukkig hy wat met fors wiekslag op mag skiet

tot die ver velde van die lig waar vrede woon.

 

Hy wie se gedagtes, soos leew’rikke uit die graan,

smôrens tot die daeraad in vrye lug mag styg

–    wat oor die lewe swewe en moeiteloos verstaan

die taal van blomme en van elke ding wat swyg!

 

Uit Frans vertaal deur Uys Krige

 

De Waal Venter se vertaling

 

Hoogte

 

Ver bo die mere, ver bo die valleie,

die berge, die bosse, die wolke die see,

verby die son, verby die buitenste ruimte

verby die bane van die verste sterre,

 

beweeg my psige rats,

en soos ‘n goeie swemmer verruk in die golf,

skiet hy vreugdevol deur die ontsaglike ruimte

met ‘n onuitspreeklike manlike genot.

 

Vlieg ver weg van hierdie morbiede moeras;

gaan suiwer jouself in die hoë lug,

en drink, soos ‘n suiwer goddelike likeur,

die helder vuur wat daardie oop ruimtes vul.

 

Verby die sorge en groot smarte

wat swaar druk op ons wasige bestaan,

gelukkig is hy wat op sy sterk vlerke

kan styg na daardie helder en vredige ooptes;

 

Hy, wie se gedagtes soos lewerikke

vry opvlieg in die oggendlug,

–    wat bokant die lewe sweef en moeiteloos

die taal van blomme en stemlose dinge verstaan!

 

Uit Frans vertaal deur De Waal Venter

 

La beauté is een van Charles Baudelaire se ander bekende  gedigte. Hierin kom sy siening van skoonheid as iets hard en koud, ongenaakbaar selfs, na vore. Dit is “soos ‘n droom uit klip gekerf” en “soos ‘n onbegryplike sfinks”.

Dit is geskryf in die vorm van ‘n Italiaanse sonnet – twee kwatryne en twee tersines met ‘n “volta” in reël nege wat ‘n wending in die gedig aandui. Die reëls is vyfvoetige jambes.

Uys Krige het hierdie vers vertaal  “voor sy terugkeer na Suid-Afrika in 1935″ soos hy sê in die “Naskrif” van sy bundel “Vir die luit en kitaar” Afrikaanse Pers-Boekhandel 1950.

Hier is die oorspronklike gedig en Uys Krige se vertaling daarna.

 

La beauté

 

Je suis belle, ô mortels! comme un rêve de pierre,

Et mon sein, où chacun s’est meurtri tour à tour,

Est fait pour inspirer au poète un amour

Eternel et muet ainsi que la matière.

 

Je trône dans l’azur comme un sphinx incompris;

J’unis un coeur de neige à la blancheur des cygnes;

Je hais le mouvement qui déplace les lignes,

Et jamais je ne pleure et jamais je ne ris.

 

Les poètes, devant mes grandes attitudes,

Que j’ai l’air d’emprunter aux plus fiers monuments,

Consumeront leurs jours en d’austères études;

 

Car j’ai, pour fasciner ces dociles amants,

De purs miroirs qui font toutes choses plus belles:

Mes yeux, mes larges yeux aux clartés éternelles!

 

— Charles Baudelaire

 

Krige se vertaling:

 

DIE SKOONHEID

 

O sterfling, ek is skoon soos ‘n versteende droom.

My bors waar beurt’lings elk hom wond, singend my lof,

besiel, laat ieder digters hart vol liefde stroom

ewig en immer swyend-stom net soos die stof.

 

Ek troon in die asuur, ‘n sfinks, raaisel-verloor;

‘n hart van sneeu met blankheid van ‘n swaan vereen ek;

ek haat die beweging wat die vormrus verstoor;

en ek ken geen glimlag nie en nimmer ween ek.

 

My digters, voor my grootse houding en gebaar,

asof deur monumente fier my toebeskoor,

brand heel hul lewe op, my raaisel te verklaar;

 

want ek het, om altyd my aanbidders te bekoor,

rein spieëls wat alles skep tot skoonheid onverderflik:

my oë, my groot oë, met hul klaarte en gloed onsterflik!

 

Uit Frans vertaal deur Uys Krige

 

Dit is merkwaardig hoe vreemd die Afrikaans uit die dertigerjare vir ‘n hedendaagse leser kan voorkom. Woorde soos sterfling, ieder digters, swyend-stom, toebeskoor, klaarte ens. verwag mens nouliks in ‘n moderne gedig, om nie eers te praat van gesprekstaal nie.

Baie van die woordkeuses is waarskynlik te wyte aan die feit dat Krige die sonnet-rymskema volg en dus woorde moet kry wat volgens die abab skema rym in die eerste strofe (teenoor Baudelaire se abba). Sy ritme volg ook naastenby ‘n jambiese patroon.

Mens besef met die lees van hierdie gedig dat Afrikaans oor die afgelope tagtig tot negentig jaar nogal baie verander het. Soos die meeste tale is Afrikaans voortdurende aan die groei en ontwikkel en besig om te verander.

Ek het my eie vertaling van Baudelaire se gedig gemaak en besluit om die rym- en ritmepatrone heeltemal te ignoreer en eerder te probeer om die wese van die gedig in moderne Afrikaans weer te gee.  Ek het egter gehou by die patroon van twee kwatryne en twee tersines. My vertaling kan dus nie as ‘n suiwer sonnet beskryf word nie.

Hier is my weergawe van die gedig.

 

Skoonheid

 

Charles Baudelaire

 

Mense, ek is lieflik soos ‘n droom uit klip gekerf,

en my innerlike, waar elkeen keer op keer seerkry,

is gemaak om by julle ‘n liefde te wek,

ewig en stil soos atome.

 

Ek troon die blou lug in soos ‘n onbegryplike sfinks;

‘n hart wit soos sneeu gee ek die witheid van swane;

ek hou nie van beweging wat lyne versteur nie,

en nooit huil ek en nooit lag ek nie.

 

Digters slyt hulle dae in

moeisame studie voor my groot gebare

wat lyk of ek dit afkyk van meesterwerke;

 

want ek het, om daardie mak liefhebbbers te betower,

suiwer spieëls wat alles pragtiger maak:

my oë, my groot oë met ewige helderheid!

 

Uit Frans vertaal deur De Waal Venter

 

 

 Pablo Neruda – vertaal deur De Waal Venter en Johann Lodewyk Marais

 

Sonnet C

 

In die middel van die aarde sal ek

die smaragde wegskuif om jou beter te sien

en jy sal die koringare kopieer

met ‘n water-pen boodskapper.

 

Wat ‘n wêreld! Watter dieptes van pietersielie!

Wat ‘n seilboot wat vaar in die heerlikheid!

En jy miskien en ek miskien ‘n topaas!

Daar sal nie meer wanklanke in die klokke wees nie.

 

Daar sal niks meer wees as die vrye lug nie,

die appels gedra deur die wind,

die sappige boek tussen die takke,

 

en daar waar die angeliere asemhaal

sal ons ‘n kledingstuk aanmekaarsit wat die ewigheid

van ‘n seëvierende soen sal weerstaan.

 

(Pablo Neruda : Soneto C ; uit Spaans vertaal deur De Waal Venter)

 

 

Ode aan wyn

 

Wyn met die dag se kleur,

wyn met die nag se kleur,

wyn met purper voete

of bloed van topaas,

wyn,

sterre-kind

van die aarde,

wyn, glad

soos ‘n swaard van goud,

sag

soos wilde fluweel,

spiraalgeskulpte wyn,

deurdrenk met liefde,

soos die see,

nooit kon net een glas jou hou nie,

een lied, een man,

jy is koraal, mensliewend,

en op die minste moet jy gedeel word.

By tye

teer jy

op sterflike herinneringe,

en jou golf

spoel ons van tombe na tombe,

klipwerker van ysige grafkelders,

en ons ween

verbygaande trane,

maar

jou pragtige

lenterok

is anders,

die bloed styg op in die stamme,

die wind roer die dag,

niks bly oor

van jou stil siel nie.

Wyn

laat die lente bloei,

geluk groei boontoe soos ‘n plant,

mure verkrummel,

kranse,

skeure gaan toe,

‘n lied word gebore.

O jy, ‘n fles wyn, in die wildernis

met daardie geurigheid waarvoor ek so lief is,

het die ou digter gesing.

Dat die wynfles

liefdesoen op liefdesoen gee.

 

My liefling, skielik

word die lyn van jou heup

die oorvloedige kurwe

van die wynglas,

jou bors is ‘n druiwetros,

die lig van die alkohol skyn in jou hare,

jou tepels is druiwekorrels,

jou nawel is ‘n kuis seël

gestempel op die fles van jou maag,

jou liefde ‘n onuitputlike

kaskade van wyn,

die lig wat my sinne verhelder,

die aardse prag van lewe.

 

Maar dis nie net liefde nie,

die vurige soen

of brandende hart nie

jy is

die wyn van die lewe,

maar ook

vriendskap van mense,

deursigtigheid,

koor van dissipline

oorvloed van blomme.

Dis lekker om op die tafel,

wanneer mens gesels,

die lig van ‘n bottel te hê

met intelligente wyn.

Drink dit,

en onthou in elke

goue druppel

in elke topaas-glas

in elke purper skeplepel

wat die herfs geswoeg het

om die houer met wyn te vul,

die donker man onthou,

in die gang van sy dagtaak,

om te dink aan die grond en sy plig,

om ‘n loflied aan wyn uit te sing.

 

(Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter)

 

 

 

Gedig 19

POEMA 19

Niña morena y ágil, el sol que hace las frutas,

Pablo Neruda

 

Bruinhaar, ratse meisie, die son wat die vrugte vorm,

die koring ryp maak en die seewier krul,

het jou lewenskragtige lyf gemaak, jou helder oë

en jou mond wat die glimlag van water inhou.

 

‘n Swart en opgewonde son rol jou in die krulle

van jou lang donker hare wanneer jy jou arms oopmaak.

Jy speel in die son, soos in ‘n riviermonding

en dit maak twee donker poele in jou oë.

 

Bruinhaar, ratse meisie, niks van jou kom na my nie.

Alles van jou gaan weg van my, soos van die middag.

Jy is die dolle jeug van die by,

die bedwelming van die golf, die krag van die koringaar.

 

My somber hart soek na jou, nie te min,

en ek bemin jou lewenskragtige lyf, jou sagte en vrye stem.

Bruinhaar vlinder, so lieflik en seker

soos die koringlande, en die son, die papawer en water.

 

Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter

16 Junie 2013

 

***

 

ʼn Klompie gediertes

Dit was die aand van die likkewaan.

Van sy reënboogkleurige kroon
sy tong soos ‘n werppyl
weggesink in die groenigheid,
die monnikagtige miervreter
het met musikale voete deur die oerwoud gestap,
die guanaco, delikaat soos suurstof
in die wye bruin hoogtes
het gaan wandel in sy goue stewels,
terwyl die lama sy onskuldige oё
geopen het vir die fynheid
van ‘n wêreld gevul met dou.
Die ape het ‘n eindelose
erotiese tou gevleg
langs die dagbreek-kus,
mure van stuifmeel afgetrek
en die pers vlug
Van Muzo se skoenlappers verskrik.
Dit was die nag van die kaaimanne,
die suiwer, polsende nag
die snoet wat uit die slym steek
en uit die sluimerende moerasse
die dowwe geruis van skubplate
wat terug gaan na die oorsprong van die aarde.
Die luiperd het die blare aangeraak
Met sy gloeiende afwesigheid,
die puma hardloop deur die ruigtes
soos ‘n verterende vuur
terwyl in hom die alkoholiese oë
van die oerwoud brand.
Ratels krabbel op die oewer
van die rivier, snuif aan ʼn nes
vol sidderende lekkernye
wat hulle met rooi tande gaan verslind.

En in die diepte van die groot waters
soos die sirkel van die aarde,
is die reuse anakonda
bedek met seremoniële klei,
verslindend en religieus.

Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter. (Die gedig “Algunas bestias” kom uit sy bundel “Cantos General” en is besonder interessant omdat dit getoonset is deur Mikis Theodorakis as ‘n oratorium.  Jy kan hier kyk en luister na die canto.)

 

 

voorheen Klippe van die hemel

 

Hier is die boom in suiwer klip,

onomstootlik, in soliede prag,

oor tien miljoen jaar opgebou.

Agaat en kornalyn en altaarlamp

die hout en sap is omgesit

tot die reuse stam

bestand was teen die verrotting van water

en dit soos ‘n standbeeld begin lyk het:

die lewende blare

het hulleself vernietig

en toe dit omgedruk is,

vlammende bos, brandende stofwolk.

hemelse asse het dit omhul

tot tyd, en die lawa ‘n geskenk

geskep het van deursigtige klip.

 

Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter

 

  

Poësie

 

En dit was op daardie ouderdom … poësie het gekom

om my op te soek. Weet nie, weet nie waarvandaan

dit ontstaan het nie, uit die winter of ‘n rivier.

Weet nie hoe of wanneer nie.

nee, dit was nie stemme, dit was nie

woorde, nie stilte nie.

Maar ek is uit ‘n straat geroep

uit die takke van die nag,

skielik tussen die ander uit,

uit gewelddadige vlamme

of alleen teruggekom,

daar is ek sonder gesig

en dit het my geraak.

 

Ek het nie geweet wat om te sê nie, my mond

het nie geweet

hoe om te praat nie.

my oë was blind,

en iets was aan die klop in my siel,

koors of verlore vlerke,

en ek het alleen geraak,

daardie brand

ontsyfer,

en ek het die eerste vae reël geskryf,

vaag, sonder liggaam suiwer

nonsens,

suiwer kennis,

van hom wat niks weet nie,

en skielik

die lug sien

onthul

en oopgaan,

planete,

polsende saailande,

deurdronge skaduwees,

deurspek

met pyle, vure en blomme,

die oorstelpende nag, die heelal.

 

En ek, die kleinste wese,

bedwelm deur die grootse niks

sterrestelsels,

die beeltenis

van geheimenis,

het myself suiwer deel gevoel

van die leegte,

draaiend saam met die sterre

my hart losgebreek in die wind.

 

Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter

 

 

Ode aan ‘n groot tuna in die mark     

ODA A UN GRAN  ATÚN EN EL MERCADO

Uit: Tercer libro de las odas [1955-1957] (1957)

 

In ‘n groentemark,

‘n koeël

uit die dieptes

van die oseaan,

‘n swemmende projektiel,

het ek jou raakgeloop,

dood.

 

Oral om jou

was daar slaaikoppe

seeskuim

van die aarde,

wortels,

druiwe,

maar

die waarheid

van die see,

van die onbekende,

van die

onbepaalbare

skadu,

die waters

se dieptes,

die afgrond

wat net jy oorleef het

‘n pikswart, glansende

getuie

van die diepste nag.

 

Net jy, donker koeël

uit die afgrond,

akkuraat,

verniel

net aan een punt,

voortdurend

herbore,

geanker in die stroming,

sy gevleuelde vinne

vinnig

waaiend

in die vlug

van

die

skadu

van die see

soos ‘n treurende pyl

pylpunt van die see,

vreeslose olyf.

 

Ek het jou daar dood gesien,

‘n gestorwe koning

van my eie oseaan

lewenskragtige

groen, silwer

ondersese

den

kern

van getygolwe,

daar,

oorblyfsels van die dood,

in die mark

sien ek

egter

was jou vorm

die enigste een met ‘n doel

tussen

die verwarrende warboel

van die natuur:

jy was

tussen die delikate groentes,

soos ‘n skip

vin en boeg swart en geolie,

asof jy nog steeds

die voertuig van die wind was,

die enigste

en suiwere

masjien

van die see:

ongeskonde, varende

op die waters van die dood.

 

Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter

 

Arme ouens

(Pobres muchachos – Pablo Neruda)

Wat kos dit op hierdie planeet
om mekaar lief te hê in vrede:
die hele wêreld ondersoek die lakens,
almal bemoeilik jou liefde.
En hulle sê vreeslike goed
van ‘n man en ‘n vrou
wat, na baie rondval,
en baie oorweging,
iets onvervangbaars doen,
saam op ‘n bed neerval.

Ek vra myself af of die paddas
hulleself dophou, hulleself geringskat,
of hulle fluister in dammetjies
teen onwettige paddas
teen die genietinge van hulle soort.
Ek vra myself af of die voëls
voëlvyande het
en of die bul luister na osse
voor hy begin vry na die koeie.

Nou het die strate oë,
die parke het polisie,
die hotelle het geheime,
die vensters skryf name af,
troepe en kanonne word uitgestuur
vasbeslote teen die liefde,
onophoudelik aan die werk
die kele en die ore,
en ‘n ou en sy meisie
word gedwing om te blom
terwyl hulle vlug op ‘n fiets.

(Uit Spaans vert. deur De Waal Venter)

*

 

Jou voete
(Tus pies – Pablo Neruda)

Wanneer ek nie na jou gesig kan kyk nie
kyk ek na jou voete.

Jou voete met benige boë
jou harde klein voete.

Ek weet hulle dra jou,
en dat jou lieflike gewig
gelig word op hulle.

Jou middel en jou borste,
die dubbelpers
van jou tepels,
die holtes van jou oë
wat pas weggevlieg het,
jou breë vrugtemond,
jou bos rooi hare
my klein toring.

Maar ek is lief vir jou voete
juis omdat hulle geloop het
op die aarde en op
die wind en op die water
tot hulle by my uitgekom het.

(Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter)

 

*

EK SAL TERUGKEER

 

‘n Ander keer, man of vrou, reisiger,

later, wanneer ek nie meer lewe nie,

kyk hier, soek na my

tussen klip en oseaan,

in die lig stormend

deur die skuim.

Kyk hier, soek na my,

want hierheen sal ek terugkeer, woordeloos,

sonder stem, sonder mond, suiwer,

hierheen sal ek terugkeer om die gekarring

van die water te wees, of

sy ongebroke hart,

hier, sal ek ontdek en verlore wees:

hier, sal ek, miskien, klip en stilte wees.

 

(vert. Johann Lodewyk Marais, 2012)

 

*

 

Werkwoord

 

Ek gaan hierdie woord frommel.

ek gaan dit wring,

ja,

dis heeltemal te glad

dis of ‘n reuse hond of groot rivier

sy tong daaroor gelek het of water

oor baie jare.

 

Ek wil dít in die woord hê

dat die ruheid gesien word.

die ystersout

die tandelose krag

van die aarde,

die bloed

van hulle wat gepraat het en hulle

wat nie gepraat het nie.

 

Ek wil die dors sien

binne die sillabes:

ek wil raak aan die vuur

in die klank:

ek wil die donkerte voel

van die skreeu. Ek wil

woorde hê, ru

soos maagdelike rotse.

 

Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter

 

*

 

Liefde

Vrou, ek het jou seun geword
deur die melk van jou borste te drink,
soos uit ‘n fontein.
deur na jou te kyk, langs my te voel
en jou te besit in ‘n goue lag, die stem van kristal.
Deur jou te voel in my are soos God in die riviere
en jou te aanbid in treurige beendere van stof en kalk,
omdat jy sonder pyn langs my verbygegaan het
en weggegaan het deur die strofe – sonder enigiets sleg –

Hoe sal ek weet om jou lief te hê vrou, hoe sal ek weet
om jou lief te hê, lief te hê soos niemand ooit nie!
Om te sterf en steeds
jou meer lief te hê.
En steeds
jou meer lief te hê
en meer.

Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter

Nota: Hierdie vertaling probeer nie om die klankpatroon van die oorspronklike te volg nie. Dit het ‘n eie klankpatroon wat anders tot uiting kom in Afrikaans. Hier is geen eindryme nie, maar eerder interne klankherhalings.

 

*
 

 

Hoe netjies slaap ‘n kat nie,

slaap met sy pote en gravitas,

slaap met sy wrede kloue,

en sy bloeddorstigheid,

slaap met al die ringe

soos ‘n reeks gebrande sirkels

wat die geologie vorm

van ‘n stert die kleur van sand.

 

Ek sal daarvan hou om te slaap soos ‘n kat

met die hele pels van tyd,

met ‘n tong van vuurklip

met die droë drif van vuur

en nadat ek met niemand gepraat het nie,

strek ek myself uit oor die wêreld

met intense vasbeslotenheid

om die rotte van die droom te jag.

 

Ek het gesien hoe hy golwend

slaap, die kat: die nag

vloei deur hom soos donker water,

en miskien val hy,

of daal neer op

ontblote sneeubanke.

Miskien word hy slapend

so groot soos ‘n tier se oupagrootjie,

en spring in die donker oor

dakke, wolke en vulkane.

Slaap, slaap kat van die nag

met biskoplike seremonie,

en jou snor van klip:

orden al ons drome,

beheer die obskuriteit

van ons sluimerende talente

met jou bloeddorstige hart

en die yslike waaier van jou stert.

 

(Die gedig SUEÑO DE GATOS, uit Spaans vertaal deur De Waal Venter)

 

Pablo Neruda (12 Julie 1904 – 23 September 1973) was die skywersnaam en later die wettige naam van die Chileense digter, diplomaat en politikus Neftalí Ricardo Reyes Basoalto. Hy het die naam gekies na aanleiding van die Tjeggiese digter Jan Neruda.

Neruda het in verskeie style geskryf – erotiese liefdesgedigte, surrealistiese werk, historiese eposse en onbeskaamde politieke manifesto’s. In 1971 wen hy die Nobelprys vir Letterkunde. Die Colombiaanse romanskrywer Gabriel García Márquez het hom eenkeer “die grootse digter van die Twintigste Eeu in enige taal” genoem. Neruda het altyd in groen ink geskryf wat sy persoonlike kleur van hoop was. -DWV

 

*

 

Ode aan die tamatie

 

Die straat

het vol tamaties geword,

middag,

somer,

lig word in die helfte

gesny

soos

‘n

tamatie,

die sap

loop

deur die strate.

In Desember,

onverpoos

val

die tamatie

die kombuis binne,

met middagete kom hy in,

vat

dit gemaklik

op kombuiskaste

tussen glase,

botterbakke,

blou soutpotte.

Hy skyn

met sy eie lig,

goedaardige majesteit.

Ongelukkig moet ons

hom vermoor:

die mes

sak weg

in lewende vlees,

rooi

binnegoed,

‘n koel

son,

verhewe, onuitputlik,

bevolk die slaaie

van Chili,

gelukkig getroud

met die helder ui,

en om dit te vier,

gooi

ons

olie oor,

essensiële

kind van die olyf,

op die helftes,

peper

gee

ekstra geur,

sout gee magnetisme:

dit is die troue

van die dag,

pietersielie

hys

sy vlaggies,

aartappels

kook lekker,

die geur

van die braaiboud

klop

aan die deur,

dis tyd!

komaan!

en op

die tafel in die middel

van die somer,

die tamatie,

ster van die aarde,

herhalende

en vrugbare

ster,

vertoon

sy vouinge,

sy kanale,

met sy merkwaardige volheid

en oorvloed,

geen pit

geen doppe,

geen blare of dorings,

bied die tamatie

sy gawe

van vurige kleur

en volkome varsheid.

 

 

“Oda al Tomate” – Pablo Neruda

Vert. De Waal Venter, 2012

…

Rolf Jacobsen – vertaal deur De Waal Venter

 

Op wiele – (al in die rondte)

 

In die meganiese stad

waar alles op wiele loop

om gou te kan geniet

en geld te maak om alles te koop

daar ken niemand mekaar meer nie

want hulle het nie tyd nie

want hulle loop op wiele

en koop lekker dinge

om dit te kan geniet

en jongmense sorg vir hulle eie plesier

en oumense gaan lê om te sterf

want niemand het tyd en niemand lewenswysheid

want dit gaan oor vergeet en om gou te geniet

terwyl die ligte rooi flits en groen flits

loop alles op wiele

al in die rondte

om en om

ens. ens …

 

(Rolf Jacobsen word beskou as een van die belangrikste Skandinawiese digters en hy word Noorweë se Groen digter genoem. – De Waal Venter)