Op 5 Desember 1997 is oom Jan Fourie van die plaas Cecilia naby Skeurklip uit die NG Moedergemeente op Harrismith begrawe. Hy was 80 jaar en sterk, het dominee De Jager gesê, maar daar is nie nog 80 jaar nie. Dit het tyd geword.
Ek het in Pretoria eers om vyfuur die oggend op die dag van sy begrafnis van sy dood gehoor, maar het dadelik besluit om die diens om elfuur op Harrismith te gaan bywoon. Ek het immers onder sy oë grootgeword en by hom baie oor die berge en sy mense geleer.
Oom Jan het “windpompe opgesit” en sy eie grond verhuur. Met sy groen, en later grys, Volkswagen-bakkie het hy die wêreld platgery en ingery waar die meeste mense dit deesdae verkieslik met ‘n 4×4 sal waag. Op dié manier, en omdat hy ‘n paar keer as sensusbeampte opgetree het, het hy die distrik soos die palm van sy hand leer ken.
Boere het hom graag gevra om te kom help om water aan te lê en ander take te verrig. Oom Jan, met sy bruin weermagstewels en groot, growwe hande, was ‘n bekende gesig by ‘n windpomp: besig om met ‘n bobbejaanspenner aan die pype te werk of, vreesloos bo-op die platform, besig om aan die kop te vroetel.
Niemand het oor sy werk gekla nie. Hy was ook ‘n welkome gas, want hy kon lekker gesels. Iemand met ‘n aansteeklike jovialiteit. Ek het graag geluister (en tande getel!) as hy iets vertel en beduie, en kon my as kind verkyk aan die koperarmband wat hy altyd gedra het teen die rumatiek.
Maar ek het hom ook op ‘n ander manier leer ken. Sy kinders het, soos ek, by mnr. Gert Olivier op Mont Pelaan skoolgegaan. Elke week het ons ouers beurte gemaak om ons skool toe te neem, sodat ek gereeld saam met oom Jan gery het.
Hy het geweet wie op watter plaas bly én wie vroeër daar gebly het. Hy kon ook vir jou sê waar Groothoek se eerste winkel gestaan het, en dat daar ‘n ou kerkhof aan die oorkant was.
Hy het geweet waar en wanneer die vliegtuig teen die Witkoppe vasgevlieg het. Wanneer Barry Swarts die laaste bruinhiëna geskiet het. Waar daar ‘n vergete pas in die Drakensberge is. Wanneer die Steyns op Santiago (waar daar voorheen ook ‘n polisiepos was) die laaste keer hulle beroemde appels verkoop het.
Waar jy geelhoutbome kry. Waar die witkruisarende broei. Waaraan ‘n geelvis die graagste byt. Wanneer dit laas behóórlik gekapok het.
Vir my was hy ‘n bron van kennis en wysheid. Sonder hom sou ek kwalik ‘n digbundel soos Palimpses (1987), waarin ek my plaasherinneringe opgeteken het, kon skryf. My gesprekke met hom in later jare is van my kosbaarste herinneringe.
Ek het voorgestel dat die volgende woorde op oom Jan se grafsteen in die Harrismith-begraafplaas moet staan: Hy was die berge se geheue. Dit is daarop aangebring.