Die afgelope weke was ’n besondere neerdrukkende tyd vir Suid-Afrika. ’n Invloedryke joernalis, Tim du Plessis, redakteur van Suid-Afrika se grootste Afrikaanse koerant, Beeld, het gewaarsku dat Suid-Afrika die afgrond tegemoet gaan.
‘n Anti-apartheidsteoloog vir wie ek geweldig baie respek het, prof. Nico Smith, het ontevrede Afrikaners gemaan om nie ’n Algerynse slagting op die hals te haal nie, en om op te hou kla en eerder saam te werk met die ANC-regering. Dit is, as mens dit omskryf: trap in julle spoor of julle kele gaan afgesny word. Overgesetsynde: Wees gehoorsaam.
In een van die helderste, intelligentste uiteensettings wat nog in die onlangse tye in die pers verskyn het, het Flip Buys, die vakbondleier van Solidariteit, vir Smith geantwoord waarom klakkelose gehoorsaamheid van burgers aan die staat, en spesifiek gehoorsaamheid van Afrikaners, op hierdie tydstip nie die antwoord kan wees vir ’n suksesresep vir Suid-Afrika nie. Gaan lees dit in Beeld. Dis een van die belangrikste kommentare op en oor Suid-Afrika in die onlangse tyd. Bôkker die poësie, wil ek amper sê, vir Flip Buys sal ek skroewe aandra.
Twee Sondae gelede het ek ’n beroep op Afrikaanse intellektuele en skrywers gedoen om “diplomatieke” druk uit te oefen in die buiteland en ook te lande om Afrikaans as onderrigtaal in Suid-Afrika te red. Mens wil byvoeg: om die geesteswetenskappe te red. ’n Akademikus en voormalige teoloog aan Stellenbosch Universiteit, Anton van Niekerk, het my Sondag geantwoord en my op tipiese moedswillige wyse gevra om “op te hou lawaai maak”. Dit is, as dit vertaal word: Bly stil en wees gehoorsaam.
Ek het hom geantwoord in ’n brief wat hopelik eersdaags in Rapport sal verskyn.
Dit bring my by gehoorsaamheid. A, wat ’n deug, wat ’n doring, wat ’n sonderlinge Trojaanse perd met glooiings van Libanese sederhout; so ’n duursame leuen, jy kan dit in stront plant en dit sal sing soos Maria Callas.
Gehoorsaamheid. Engelekore is daarvan aanmekaargestik. Meeste Afrikaners het daarmee grootgeword. Dis niks minder nie ’n huisgod wat parfuum sweet.
Gehoorsaamheid. Dit het my laat dink aan ’n vraag wat iemand eenkeer gevra het: “Witmense” was tog nie sulke boosaardige mense nie, hoe kon hulle apartheid laat gebeur het? Hoe KON hulle? Apartheid, een van die onsigbaarste van menseslagtings wat nog ooit plaasgevind het, en nie die minste daarom een van die wreedste.
Die antwoord: Omdat hulle so gehoorsaam was!
Indien iets, iets enkels, ooit die skuld sou moes kry vir apartheid, sou ek sê dit moet wees: Gehoorsaamheid.
En hier kom ’n geeërde anti-apartheidsdominee, en hy vra weer vir, wat? Hy vra vir gehoorsaamheid! Daardie wonderlike suurdeeg wat ’n Adolf Hitler onder jou handpalm kan laat verrys in ’n wasem van amandel soos ’n Paasbolletjie.
Suid-Afrika is in ’n gemors. In ’n groot gemors. En dis nie net in ‘n bestuursgemors nie, ons is in ’n morele gemors. Hiervan is Smith se baie goedbedoelde beroep ‘n bewys. Die ergste gemors sedert die hoogbloei van apartheid. Du Plessis is reg. Ons nader ’n afgrond. En dis gewoon nie waar nie dat die oplossings deur die regering aangebied tot dusver die enigste oplossings is wat moontlik is nie. Dit is gewoon nie waar nie. Behalwe as jy van mooi luister aan die slaap geraak het. Behalwe as jy geen verbeelding het nie! Suid-Afrika is hoegenaamd nie onoplosbaar as probleem nie.
‘n Goeie voorbeeld van hoe ons openbare leiers nie die mas opkom nie wanneer dit kom om kategorieë aan te gryp waarin gedink kan word en wat Suid-Afrika kan red, is die volgende: Nie solank gelede nie het die Suid-Afrikaanse filosoof Pieter Duvenage op Litnet ‘n stuk geskryf “Die versweë magspremisse van Nico Kooopman”. Dit was binne die verband van die debat rondom die posisie van Afrikaans aan die Universiteit Stellenbosch. Soos met Buys se artikel, is hierdie een van die belangrikstes wat verskyn het in die afgelope tyd. Maar dink u enige iemand sal op daardie kategorieë antwoord? Dink u iemand het daarop gesê ja of nee? Nee, want hulle verstaan klaarblyklik nie die vlak van argumentasie daarin nie! En die vlak van argumentasie daarin is die vlak van argumentasie waarin regerings in Europa elke dag dink, niks meer gesog as dit nie.
Hierop kan ek net sê: Totdat die regering filosowe van die formaat van Duvenage in hul dinkspanne opneem, regstreeks opneem, soos ’n bloedoortapping opneem, is Suid-Afrika gedoem.
Laat ons as burgers ONGEHOORSAAM wees. Maar laat ons dit ook kombineer met uiterste menslike respek – vir alle antagoniste, sonder uitsondering, sover moontlik, ook vir die staat, mits hulle hulself binne die arena van burgerlike respek hou.
Respek vir die staat beteken nié gehoorsaamheid nie. Sedert wanneer is gehoorsaamheid en respek sinoniem, prof. Smith? Blote gehoorsaamheid is onburgerlik, dit kom dikwels neer op morele luiheid en dis selfs ondermynend – dis ondermynend omdat dit die burger weerhou daarvan om aanvullend op te tree. En om nié aanvullend op te tree nie is om jou burgerlike plig te versaak, en om jou medeburgers in die steek te laat.
Blote gehoorsaamheid is infantiel. Dis moreel waglik. Dis die vertigo van die afgrond.
Aanvullende optrede is die enigste respek wat ’n gesaghebbende staat nodig het. En dit bring ons by die groot probleem: Ons staat is nie meer gesaghebbend nie. Ons staat het magsuitoefening met gesag begin verwar. Verlies van gesag is die begin die afgrond. Gesag is wanneer jy as leier suksesvol aan jou onderdane kommunikeer waarom jy iets van hulle verlang. Ons staat doen dit nie. Gee hom enige oogmerk, en hy sal dit opsetlik verkeerd kommunikeer. Want hy stel nie in kommunikasie belang nie. Kommunikasie is nie deel van die magstaat se prioriteite nie.
Die magstaat. Apartheid. Overgesetsyne. Vinkel soos koljander. Dis ’n omruiling van die maskers.
As hierdie staat maar net DIT kon regkry: Om die lot van die arm mense te verlig, sou ek gesê het: Wel dis die moeite werd dat my taal op die brandstapel geplaas word.
Maar ek gaan nié dit opoffer vir Blade Nzimande se nuwe mercedesse nie. Nie vir die verryking van ’n uiters arrogante nuwe elite wat Suid-Afrika sonder ’n snars gesag regeer nie.
Bôkker die omruiling van die maskers. Dit mag tog nie?