Mijn overgrootvader was zendeling. Hij reisde naar Nederlands Indië omstreeks 1865 om Soendanezen te bekeren tot het (Protestants-)Christelijke geloof. In ‘De Geschiedenis van de Nederlandse Zendingseeuw’ beschrijft hij, hoe moeizaam het werk was. Uit de zieltjesboekhouding blijkt dat menige bekeerling terugbekeerde zodra de zendeling op verlof was. De jonge Sierk besloot om de Bijbel toegankelijker te maken voor de Soendanezen. Hij vertaalde het nieuwe Testament en stelde een woordenboek Seondaneesch-Nederlands-Soendaneesch(1884) en een Soendaneesche spraakkunst (1913) samen.
In mijn jeugd was ik trots op die avontuurlijke voorvader, die het van arme boerenzoon uit Friesland toch maar tot taalkundige had gebracht en later, dankzij een legaat, tot directeur van Schoonenberg, de Nederlandsche zendingsschool. Hij had zich nuttig gemaakt voor geloof en vaderland. Hij verspreidde de zegeningen van de Christelijke waarden en in een moeite door ook die van het moderne Westen. Er was in die dagen geen twijfel aan de morele juistheid van zijn zendingsarbeid. Hij dokterde trouwens ook nog en verstrekte kinine aan de bevolking. Dat moest wel een goed mens zijn.
Hij had begrepen dat taal een belangrijke brug is naar het hart van de ander. Hij had niet begrepen dat culturele identiteit zo diep geworteld is, dat die zich uiteindelijk zal ontworstelen aan elke vorm van onderdrukking. Hij zag zichzelf helemaal niet als onderdrukker, trouwens. Hij bracht heil en zegen, beschaving en vooruitgang. Daarom moest ook de belangrijkste van alle boodschappen vertaald worden, denk ik. En daarom waren we trots op hem. Boven de werktafel van mijn grootvader hing een klein glas-in-lood raampje, met een huldigingstekst gewijd aan Sierk Coolsma. Nee, over de daden van deze voorvader bestond geen twijfel.
Het duurde tot halverwege de twintigste eeuw, voordat het heroïsche beeld van mijn overgrootvader begon te wankelen. Ongeveer in de jaren dat ik ging studeren, begon het koloniale stelsel definitief in te storten. Indonesia had zich al in 1948 terecht ontworsteld aan de Nederlandse overheersing en in de twintig jaren daarna werd de bevrijding voltooid. De kleine oorlog in Nieuw Guinea was de laatste stuiptrekking. Drie eeuwen onderdrukking en uitbuiting werden afgesloten. Met de Nederlanders verdween het Nederlands daarginds spoedig, afgezien van wat leenwoorden.
Ongeveer in dezelfde tijd dat weldenkende Nederlanders begonnen te begrijpen dat de periodes van de Verenigde Oostindische Compagnie en de Zendingseeuw niet alleen een toonbeeld van ondernemendheid en heldendom waren geweest, waren minder weldenkende afstammelingen van de Nederlanders op een ander continent bezig, zich tot steeds wredere onderdrukkers te ontpoppen. Dat ook nog met een beroep op het geloof van mijn overgrootvader. Het superioriteitsgevoel werd verder opgeblazen en de Christelijke boodschap werd geperverteerd tot onderdrukkingsideologie. Het beeld van mijn overgrootvader veranderde en ik ging de Boeren ook anders zien. Dat ging niet van harte, want ze waren in mijn jeugd onze helden geweest. Ik moet nog ergens een voor kinderen geschreven boekje hebben, waarin moedige en standvastige Boeren zich slim verzetten tegen verraderlijke Engelsen en bloeddorstige Kaffers. De lading van dat scheldwoord besefte ik nog helemaal niet.
De betekenis van Afrikaans veranderde voor mij. Eerst was het een dierbaar deel van mijn jeugd, verbonden met trots en geloof in de goedheid en dapperheid van mijn voorvaderen. Nu werd het de taal van onderdrukkers, die het woord apartheid tot het beruchtste Nederlandse woord hebben gemaakt. Afrikaans werd besmet doordat juist die taal door het apartheidsregime was gestolen om als staatstaal te dienen. Zoals de liefde voor het Duits in mijn familie na de tweede wereldoorlog enige tijd sterk bekoelde, bekoelde de liefde voor het Afrikaans nu ook.
Niet dat ik de ingewikkeldheid van de situatie in de jaren zeventig echt begreep. We boycotten Outspan, tankten niet meer bij Shell, stortten geld op de rekening van het verzet, maar beseften niet – ik niet in elk geval – hoe gehaat ook de taal van de onderdrukkers geworden was. Ik besefte nog veel meer niet. Dat Afrikaans vaak de taal van de bruinmense is, naast die van de witmense. Dat Afrikaans ontstond als lingua franca, omdat het stijfkoppig plechtstatige Nederlands zo moeilijk was. Dat taal in het nieuwe beleid van de nieuwe regering zo’n belangrijke rol zou gaan spelen. Dat de oude wonden na de geweldloze ommekeer niet zomaar zouden genezen. Dat het ANC niet uit louter Mandela’s bestaat, alleen al omdat Mandela een uniek mens is, met een zelden voorkomende wijsheid. Dat mensen zich vastklampen aan hun welvaart en zekerheden en niet zomaar bereid zijn, solidair te zijn met de voormalige vijand. Dat onderdrukte mensen, die stelselmatig waardeloos zijn verklaard, niet van de ene dag op de andere in staat zijn om zich weer waardig te voelen en te gedragen. Zodat de kloof tussen wit/rijk en zwart/arm niet kleiner is geworden, en bruin nog steeds in die kloof ligt. Dat daar de kloof tussen zwart/rijk en zwart/arm nog bij zou komen.
Afrikaans was enige tijd besmet geraakt, maar erg diep zat de afkeer niet. Het is moeilijk om afscheid te nemen van je identiteit (wat ook omvat: diegenen met wie je je identificeert). Afrikaans is bovendien een levende taal van levende mensen. De taal zelf is even schuldeloos als het landschap waarin een bloedbad werd aangericht. De mensen die een taal spreken, die in het verleden misbruikt is door onderdrukkers, zijn niet opeens verachtelijk of schuldig omdat het hun taal is. Alleen als ze die taal nog steeds op dezelfde manier gebruiken, inclusief de verderfelijke begrippen en betekenissen van destijds en zonder te begrijpen wat dat gebruik heeft aangericht. Alleen als ze de taal gebruiken om zichzelf hoger te plaatsen, om anderen buiten te sluiten. Maar voor degenen die onderdrukt werden, zijn dat landschap waar het concentratiekamp stond, of dat gebouw waar de geheime politie martelde en moordde, of de taal die de onderdrukker sprak, nog heel lang schuldig. Zeker twee, misschien wel drie generaties kan het duren, voordat de wonden geheeld zijn, de schuld terugbetaald of vergeven is. Althans, zo luidt een algemeen verkondigd inzicht. Het kan nog veel langer duren, als de oude haat levend wordt gehouden door mensen die daar hun macht of hun identiteit aan ontlenen. Zo werd in voormalig Joegoslavië een atavistische wrok uit lang vervlogen tijden uitgevochten in een afschuwelijke burgeroorlog. En nog is het niet voorbij, wat de jeugd ook wil. Zo steekt antisemitisme steeds weer de walgelijke kop op. En zo zijn er vele diep met de ziel van miljoenen vergroeide xenofobische wortels van uit de hand lopende conflicten. De lijst is lang.
Ik ontleende noch macht, noch identiteitsversterking aan het nog langer verafschuwen van Afrikaans. Ik had geen last van xenofobie op afstand. Ik zie niet dagelijks de etterende wonden van een nog niet werkelijk opgelost conflict om me heen. Ik hoef niet elke dag bang te zijn dat ik wordt vermoord voor een selfoon. Ik zit niet in een te klein huis zonder water en elektriciteit te midden van een stadsoorlog werkeloos te wachten tot mijn regering doet wat ik dacht dat me beloofd was. Woning, water, werk, elektriciteit, gezondheidszorg, veiligheid. Ik zit niet gevangen tussen mijn wil om geduld te hebben met een democratisch gekozen maar niet democratisch werkende regering en mijn dagelijkse woede over een falend beleid en de daarmee gepaard gaande angst voor Zimbabwaanse toestanden en alledaags geweld. Ja, ik voel plaatsvervangende schaamte voor mijn kolonialistische voorouders met hun misplaatste superioriteitsgevoel en ethnische hoogmoed, maar wie ben ik om ze te veroordelen? Ik kan beter naar mijn eigen falen kijken en naar wat er in mijn eigen samenleving aan het gebeuren is. Wat zou ik dan tegen Afrikaans hebben en tegen de mensen wiens taal het is?
Het ging toch de goede kant op? Er was een nieuw begin gemaakt in Zuid Afrika. Een burgeroorlog was voorkomen. In het nieuwe land zouden de verschillen worden overbrugd. Er was een grondwet die moderner en democratischer was dan de onze. Daarmee was Afrikaans sinds 1994 voor mij een taal geworden als alle andere, zelfs een beetje meer, want toch ook een afstammeling van Nederlands. De mensen daarginds waren zich aan het verzoenen. Engels was de officiële taal geworden (diep in mij roerde zich de worm van de gekwetste trots). De andere volkstalen werden erkend.
Op een dag las ik bij toeval een gedicht in het Afrikaans.
Wanneer ek lees probeer ek darem nie eers aflei wat die skrywer se politiek is nie. Ek is wel geinteresseerd in hoe die letterkunde kan bydrae tot die verbeelding van ‘n ander, beter, meer volhoubare wereld, en persoonlik vind ek oor die algemeen meer aanklank by ‘n ‘linkser’ eerder as ‘n ‘regser’ verbeelding… vir estetiese sowel as eteise redes, maar vir hierdie gesprek het mens, soos Chris skryf, meer tyd en plek nodig…
@Wysneus: nee man, jy is nie die huisvrou nie. Crito gee voor om ‘n huisvrou te wees, maar ek is redelik seker Crito is ‘n man en ‘n bekende Afrikaanse joernalis.
@Andries: ek wantrou vir Service…
Wysneus, ek kom terug, later. Ek het die selfspot gemis, ja. Ek bespeur veel kontradiksie in jou woorde. Ek wil dit ondersoek – wat ook altyd ‘n selfondersoek is – op ‘n ander moment voortsit.
En Nietszchzche is verkeerd. God is nie noodsaaklik vir moraal. God is ‘n uitvinding van die mens. Denk God weg en konstrueer jou eie moraal. Dit is moontlik en noodsaaklik vir ‘n vrye mens. Ek stem ook nie saam met Edmund Burke nie. Verbetering van die wêreld is moontlik en kom voort uit verbeelding. Konservatisme en God is belemmeringe vir vrye verbeelding.
Eiendom, gesinne, waardeoordrag in vrywilligheid is nie konservatief nie.
My geliefde wag vir my met ‘n maaltyd en deel 3 van die millenniumtrilogie wag vir my met linkse spanning, my klavier wag vir my met die vooruitsig van Haydn se Sewe laatste woorde van Jesus Christus. Later asseblief…..
Chris, ja, ek maak ‘n karikatuur van linkses. Dit is bewustelik. Die oordrewe self-spottende toon van my stuk gaan dalk verlore in vertaling.
Tog is daar baie waarheid in wat ek sê. Relatiewisme (in al sy vele gewade) is immers ‘n linkse verskynsel. Wat is waar? Dis relatief. Wat is mooi? Dis relatief. Om te glo in ‘good and evil’ is so passe, so Manicheaans, so blind vir die sosio-ekonomiese faktore wat alles verduidelik.
Nietzhe was reg dat daar geen moraliteit sonder God is nie. Daarom is dit nie toevallig dat jy geloof uitlos uit die waardes wat jy uit humanisme kan aflei nie.
Ek oordeel g’n niks oor jou nie, ek oordeel oor ‘n filosofie. Dit is die groot ironie dat meeste linkses wat ek ken konserwatiewe lewens lei. Hulle het eiendom, gesinne, dra persoonlik hulle waardes aan hulle kinders oor, en doen dit alles vrywilliglik, terwyl hulle droom oor ‘n radikaal verskillende toekoms.
Verbeelding is goed en wel, behalwe as ander mense met die produkte van jou verbeelding moet saamleef. Dis lekker om ‘n brug van liquorice te verbeel, maar as jy in werklikheid een gaan bou moet mens liefs kyk na watter beginsels werklike brûe laat werk, en waarom soveel mense dood is op jou vorige lekkergoed brûe. 70 miljoen in Sjina, 35 miljoen in Rusland, 2 miljoen in Kambodja, ens, is genoeg vir ‘n eeu of twee, dankie.
Oor verbetering van die wêreld, lees Edmund Burke.
Terloops, ek weet nie hoekom jy voel jy moet verskoning vra vir jou Afrikaans by my spesifiek nie. Ek is dan juis die een wat verskeidenheid vier, wat glo in grense, in diverse menings, in dialoog, wat nie ‘n grenslose, gesigslose, gelyke massa wat almal Esperanto praat verbeel nie. Asseblief, my vriend, ontspan. Ek’s maar net ‘n huisvroutjie wat probeer verstaan hoe die Ander dink (dis ‘n grappie gerig op Desmond).
Wysneus, jy maak een karikatuur van linkses. Vergewe my, maar ek vind jou standpunt sinies, ongenuanseerd en dodelik vermoeid. Gelyk Desmond al het geskryf: jy vergeet die verbeelding. En waarheid, goedheid, hoop, schoonheid en liefde? Is al die waarde regs? Ek kan hierdie waardes afleid uit my humanistiese opvattings.
Jy is verkeerd. In elk geval is jy verkeerd in jou oordeel oor my, as jy my die karikaturale eienskappe die jy linkses toedig ook toedig.
By jou het ek altyd die gevoel ek moet verskoning vraag vir my Afrikaans. Verskoning tog.
Enige mens die die wêreld neem soos wat die is (ook skrywers) en nie trag enigiets te bewerk van ‘n betere wêreld, is myns insiens sinies. Dalk is regs gelyk aan sinisme?
Ek is nie radikaal, ek geloof ‘n strewe naar ‘n betere wêreld is nie utopies nie. Jy spreek van hoop, maar jy streep dit onmiddelik weg as jy verbeelding en strewe na verandering as radikaal en utopies benoem.
Myns insies is linkses radikale aktieviste wat ‘n aardse Utopia wil skep met die mens aan die hoof. Hulle projek is die Toring van Babel, all over again. Hulle glo die wonderbaarlikheid van die Nuwe Wêreld en die Nuwe Man wat hulle gaan skep regverdig die eiers wat gebreek moet word om daai omelet te bak. En dan sal ons almal gelyk wees. Miskien almal ewe misrabel, maar bowenal gelyk.
Ons regses glo in Waarheid, Goedheid, en Skoonheid. Geloof, Hoop en Liefde. Onvervreembare individuele regte, wat insluit die reg op lewe, vryheid, eiendom, en om ons eie geluk na te streef. Georderde vryheid, vrywillige samewerking, ‘n organiese samelewing wat die wysheid van ons voorouers respekteer maar homself op ‘n Burkeaanse wyse hervorm. ‘n Gevalle mens, onperfekteerbaar, en ‘n hiernamaals. (gaan ek te ver?)
Maar ek kan verkeerd wees.
Enige skrywer wat dus die wêreld neem soos wat hy is, en nie aktief werk vir ‘n verbeelde kollektiewe hemel-op-aarde John-Lennon-imagine hel-op-aarde nie, is myns insiens regs.
En hulle sluit dalk in:
Bellow, Waugh, Walker Percy, Flannery O’Connor, Wolfe, Maugham, Tolkein, CS Lewis, Solzhenitsyn (soort van), Dostoyevsky, Tolstoy, Chesterton, Nabakov (Pale Fire), en Wodehouse.
@Desmond, Lewies B, Pieter:
Afrikaans: naaldekoker
Engels: dragon-fly
Nederlands: libelle
Afrikaans, Nederlands (kind): helikopter
Frans: libellule
Chinees: qingting
Tsjechisch: vážka
Fins: päiväkorento
Hongaars: szitakötô
Japans: kagerou
Noors: oyenstikker (met gestreepte o)
Russisch: стрекоза
Spaans: caballito del diablo
Zweeds: trollslända
Croatisch: konsjka smrt
Japans (kanji), flying drqagon: 飛竜 [ひりゅう]
En de winnaar is: Spaans.
@Andries: ‘n argument ekstra om die gebruik van begrippe intellekt, intelligentie en links-regs met die meeste voorsigtigheid te gebruik.
Dis helder: inteliigentie is nie ‘n verklaring vir humaanheid nie. Kennis van die letterkunde ook nie. ‘n Moordsugtige amorele paranoïde psygopaat (Stalin) kan uiters intelligent en belese (?) wees.
Maar kan ‘n menslievende morele geestelik ewewigtige mens uiters dom en literabeet wees?
@Desmond: OK Desmond, “links” soos deur jou gedefinieer, dan kan ek saamstem.
@Chris: Jip, Srtre se werke toon sy anti-fascistiese eln linkse sentimente, maar hy het inderdaad Stalin se skynverhore goedgepraat.
@Andries: Service was reg. ek is nie seker wat jy bedoel met “intellek agter sensuur” nie, maar Simon Sebag Montefiore het ‘n aantal interssante boeke oor Stalin geskryf waarin dit blyk dat hy hoogs intelligent was met ‘n goeie kennis van die letterkunde
Verskoon my opmerking, wat effe van die punt af is: Ek het sopas Robert Service se biografie van Trotski gelees, waarin hy argumenteer dat die grondslag vir Stalin se kulturele sensuur reeds deur Trotski neergel^ is, in “Literatuur en Revolusie” (1924). Maar dalk is dit effe vrygewig teenoor Stalin om te dink dat daar intellek agter sy tipe sensuur was.
O, en, nog dit, Leon, Desmond: in die heelbeste romans en teaterstukke van Sartre (die ek gelees het omtrent 40 jare gelede) is hy links en anti-fassisties. Of onthou ek dit nie reg nie? De muur, De vliegen, Wegen der Vrijheid, De Walging, Gesloten Huis, De Woorden onthou ek, hulle het my uit die kerk en in humanisme gevoer. Dalk is dit essensie: ek trag ‘n humanist te wees, en humanisme is links. Want humanisme dwing tot keuses, en al die keuses is links. Ek moet dit uitwerk.
Leon: ek stem saam. Sartre het van s’n voetstuk (is dat Afrikaans?) geval.
Desmond, ek voel my ingesnoer deur my gebrekkige vaardigheid om Afrikaans te skryf, en meer, Afrikaans te dink. Ek kan vir jou sê dat ek saamstem met jou hedendaagse opvatting oor links-regs, maar daar is baie meer om te sê. Ek het hier en nu nie die regte woorde beskikbaar nie. Of meer: nie die tyd om die woorde te vind nie. Ek moet ‘n beter woordeboek vind – ek werk tans met ‘n Engels-Afrikaans-Engels woordeboek in sakformaat (en het dit nie by die hand nie).
Die interessantste vraag: maak links-regs saak in die bepaling van literêre kwaliteit? Later….
Chris, en die moeilikste een van almal vir my om te erken: Jorge Luis Borges. ‘n Aartskonserwatis, maar ‘n briljante skrywer!
Ek moet darem bys^e, ek probeer ‘links’ en ‘regs’ nie in die ou Koue-Oorlogse terme gebruik nie, maar op die meer hedendaagse maniere, waar linksheid gepaard gaan met waardes soos anti-rassisme en met projekte wat die oorderewe privatisering en kommersialisering van alles, en die gepaardgaande erodering van ons gedeelde ruimtes en praktyke (insluitende die natuur), teenstaan.
In daardie sin is die meeste (ja, nie almal) goeie skrywers vandag, meen ek, sekerlik wel meer links as regs. Selfs al is dit op ‘n ongeartikuleerde, emosionele vlak, soos Murakami wat geskryf het dat hy in die stryd tussen die eier en die muur altyd die kant van die eier kies. Skrywers is dalk meer geneig om die wereld uit die perspektief van die underdog te sien as vanuit die perspektief van die magshebber en die univorm-draer. Die gemartelde eerder as die martelaar. Daarom dat goeie skrywers ons politieke verbeelding uitdaag en ons (mede)menslikheid verruim.
@Rita: Dankie, ja, mens kan maklik in so ‘n onpersoonlike elektroniese medium iemand anders se tong in die kies miskyk.
Ek stem dat daar goeie regse skrywers is/was, maar dit was nooit vir my ‘n punt van argumentasie nie. En dat Stalinisme = fascisme kan ek ook mee saamstem. Die feit is egter dat goeie LINKSE skrywers wel Stalinisme ondersteun het – bv Sartre wat Stalin se skynverhore in ek dink 1947 goedgepraat het. Sartre was alles behalwe regs. My stelling het niks te doen daarmee dat Stalinisme regs was nie, maar dat linkse skrywers dit ondersteun het. Soos sommige ook Leninisme en Trotskyisme ondersteun het.
Rita, jy’s my hulp in moeilikhede. Jy maak ook dat ek my inspan om my Afrikaans te verbeter. Jy is reg dat ek maar ‘n bietjie gespot het. Leon het die kommentare inderdaad nie baie goed gelees nie.
Leon: daar is nie ‘n misverstand dat goeie skrywers Stalin ondersteun het nie. Wat ek sê is, dat Desmond dit ook nie beweer het nie. Hy beweer dat die meeste goeie skrywers linksgesind is. Die meeste= nie alle nie. Daar is dus ook goeie regse skrywers. En ek beweer nu dat skrywers die Stalin ondersteun het, regse skrywers is. Stalin was net so regs as Hitler. Stalinkommunisme=fassisme. Ergo: jou antwoord is nie in teenstelling met Desmond se bewering nie.
Desmond: Celine? Malaparte? Willem Frederik Hermans? Gerard Reve? Mishima Yukio? Almal goeie regse skrywers. ;}
Leon, kyk bo by Jelleke se kommentaar. Sy skryf: Daar is min dinge wat my so verveel soos selfingenome intellektuele masturbasie.
DIS waarna Chris Coolsma mos verwys. Nie na jou nie. Met iemand soos CC moet mens dikwels tussen die lyne ook lees – hy praat hier so bietjie tong in die kies, hoor. En ai, ek bewonder hom dat hy so mooi Afrikaans al kan skryf, al sou hy nie al die woorde altyd goed verstaan nie. Self verstaan ek so amper niks van het Neiderlands nie.
Jelleke, ek’s gevly dat jy dink my standpunte is briljant. Ons is dit eens.
Ek is nou nie ‘n kundige op die gebied nie, maar is masturbasie nie iets wat mens op jou eie doen nie? Hierdie is tog eerder intellektuele omgang. Mens probeer mos maar om ‘n saadjie te plant.
Ek deel jou afkeur in anonieme kommentators, maar ek’s bereid om ‘n uitsondering vir myself te maak.
Chris, ek het jou nie van intellektuele masturbasie beskuldig nie. En daar was goeie skrywers wat Stalin ondersteun het, om te wil beweer dat ten minste sommige van hulle agv hul politieke oortuigings nie goeie skrywers was nie is darem ‘n sweeping statement. Voorts het ek nie gese “alle” goeie skrywers nie, dit is nie wat die frase “al die” beteken nie.
Ek is bang om my nog in hierdie vermaaklike debat te meng, om rede ek word opnuut beskuldig van intellektuele masturbasie.
Ek kan dit tog nie verby laat loop nie.
Leon: die skrywers die Stalin ens. heelhartig het ondersteun is nie goeie skrywers nie. En ‘die meeste’ is nie ‘alle’ nie. :p
Inderdaad Desmond, dink maar aan al die skrywers en digters wat die Stalinisme en Maoisme heelhartig ondersteun, trouens omhels het. Beteken dit dat skrywers noodwendig ‘n beter insig in die politiek het? 🙂 En net vir die rekord, regs is ek nie. Ook nie links nie.
Stig Larsson was natuurlik, soos meeste goeie skrywers, polities linksgesind. Ek noem dit maar, net vir die rekord… 🙂
O, jy sal dit geniet. Ek is gevorder tot hppfstuk 10 en dit kos my my nagrus. Verrassings om elke hoek.
Chris, jy hou besig met wonderlike dinge! Ek is gereed om Millenium 3 te begin lees. Kan nie wag nie.
Ekskuus tog, Ek moet my storie vervolg, maar ek het verdrink in intellektuele masturbasie. Ek swelg in die manjifieke millennium trilogie, ek speel ragtimes (Joplin, Morton, Lamb), ek luister na Mahler en na ‘n absolute tophit: Caro Emerald s’n ‘Deleted Scenes From the Cutting Room Floor’ (www.emerald. com), gisteraand het ek met my geliefdes in ‘n moeras ‘n opera bygewoon (‘n kombinasie: Barbiere de Sevilla en Figaro) en ek het nie tyd gevind vir die vervolg. Maar ek beloof: deel 2 gaan kom.
Jelleke, ek is heel bewus daarvan dat Richburg swart is, en dat regses mal is daaroor om elke dan en wan ‘n swart persoon aan te haal om hulle eie ahistoriese, onakademiese nonsens oor Afrika en swartmense te ‘staaf’.
Jy sal in elk geval sien, as jy my kommentaar klaar gelees het voor jy begin raas het, dat ek tussen hakies melding maak van die swart skrywer.
Maar ek wil eintlik nie verder hieroor redekawel nie. Glo oor Afrika en swart mense wat jy wil. Glo oor my ook wat jy wil — of jy nou dink ek is onvolwasse en of jy afleidings wil maak oor my professionele kwaliteite as dosent in sielkunde, gaan gerus voort. Dit skeel my nie.
Ek hoop maar my studente besef dat om oop te wees vir ander, en om altyd te wil leer, nie dieselfde is as ‘n ‘wag-en-sien-houding’ wat goed soos rassisme aangaan nie.
Intussen vra ek myself: is daar nie al genoeg webblaaie waar julle oor swartmense kan kla nie? Of kan daar maar nou eenmaal nie ‘n Afrikaanse openbare ruimte wees sonder ‘n bietjie rassehaat nie? Om vadersnaam tog.
Daar is min dinge wat my so verveel soos selfingenome intellektuele masturbasie. Twee opmerkings:
• Desmond, mbt jou kommentaar van 13 Augustus om 10.15 vm. (‘n mens moet die tyd spesifiseer, want jy is so ‘n ywerige kommentator): Keith B. Richburg is ‘n swartman, soos jy sou agtergekom het as jy net ‘n halfsekonde jou aandag aan die titel toegewy het: “Out of America: A black man confronts Africa”. Om te verwag het dat jy net maar die lesersverslae oor hierdie boeke op amazon.com sou lees, blyk ‘n futiele hoop te wees as jy selfs net die titels te vermoeiend vind om te lees. Jy is blykbaar ‘n dosent in die sielkunde. Soos ek dit verstaan, is ‘n sielkundig volwasse mens iemand wat gedurig (wil) groei deur kennis te neem van en ondersoek in te stel na ander se oortuigings en die bewyse/motiverings wat daarvoor aangevoer word, al druis dit lynreg teen jou eie in. Watter voorbeeld stel jy vir jou studente met jou in-beton-gegote standpunte?
• Wysneus: Waar is die morele moed van jou oortuiging om jou jou briljante standpunte onder jou eie naam te publiseer?
Chris, as kind het ek naaldekokers ‘helikopters’ genoem. Vir vanselfsprekende redes. Lekker naweek doer noord!
Wysneus, selfs met jou opvolgpos verskil ek nie te veel nie!
Ek wil eintlik nie saam met enige tipe fundamentaliste leef nie, of hulle nou markfundamentaliste, rasfundamentaliste of godsdienstige fundamentaliste is maak nie saak nie…
Ek het ook geen probleem daarmee om mense, ideesisteme en praktyke te kritiseer nie. Kulture, en die idee van Kultuur, is nie heilig nie, ten minste nie soos ek dit sien nie.
Inteendeel. Die idee van ‘n outentieke, organiese kultuurgroep is die wortel van baie kwaad, en dit raak nie oornag ‘n mooi idee net omdat swart mense of ander histories onderdrukte groepe dit huldig nie. Of Afrikaners nie.
Ek stem ook saam met wat ek dink jy bedoel: dat daar ‘n reuseverskil is tussen praktyke en idees kritiseer, en mense op kwasi-biologiese vlak minderwaardig of meerderwaardig te ag op grond van sulke histories spesifieke en uiteindelik veranderlike praktyke en idees.
Daar is immers ‘n lang tradisie van Westerse kultuurkritiek wat striemende aanvalle op sekere Westerse opvattings en praktyke loods, wat nie ten doel het om Westerlinge as sodanig as minderwaardig voor te stel nie. Mens sou Afrika en die midde-Ooste en China en waarnogook op dieselfde robuuste wyse kon bespreek sonder sommige mense se geneigdheid om onproduktiewe, verbeeldinglose en beledigende rasdiskoerse by die hare in te sleep.
En ja, die oggende is mooi! Waaroor ek wel moontlik van jou sal verskil is die idee dat ons maar moet ophou om ‘n beter samelewing te verbeel, en ons dus berus by ‘n soort halsoorkop kapitalisme, kwansuis ‘n ‘lesser evil’, net omdat vorige utopiese projekte gefaal het.
Ek dink nie hierdie is die tyd om op te hou verbeel nie. Nie terwyl die oggende nog mooi is nie!
Dankie Pieter en Lewies B. Naaldekoker! Wonderlik. In Nederlands is dit libelle. Vandag is daar vier soorte naaldekokers in my tuin: vuurjuffer, lantaarntje (lanterntjie), blauwe glazenmaker en viervlak. ‘n Reënboognasie.
Aangaande my Afrikaans: dankie vir die lof. Ek is altyd dankbaar vir kritiek.
Jy’s reg, Wysneus. Alle idees of waardestelsels is nie gelykwaardig nie. Dit is juis die rede vir verwerping van Marxistische en Theokratische state. Beide (Marx en God, bien étonnés de se trouver ensemble) is misbruik om ongelykheid onder die skyn van gelykheid te verberg. Ek is nie seker oor die aantreklikheid van ‘n land vol vryemarkdemokrate (swart, blou of pienk) maar okei, ek stem saam, hulle het die voordeel van die twyfel bo Stalin en die Taliban.
Ek gaan die conscience-artikel lees!
Lewies: dankie
Desmond, as jy so aanhou gaan jy een van die dae afsien van jou dialektiese materialisme. Miskien word jy een van hierdie mooi oggende (en hulle is mooi) wakker en sê: Daai Neus was wys.
Maar ek vermoed jy’t nie veel gehou van my vorige inskrywing nie.
Chris, aangaande jou xenofobia maledicta, moet ons seker onderskei tussen rasblindheid en morele ekwivalensie. Ons glo alle mense is gelykwaardig, maar alle idees of waardestelsels is nie gelykwaardig nie. Dié dat kommunistiese paradyse of geloofsregerings sonder uitsondering ontaard in hel op aarde.
Ek leef duisend maal eerder in ‘n land vol swart vryemark demokrate as in ‘n land vol wit Marxiste of Theokrate. Ek vermoed jou kriewelings het veel meer te doen met wat in die vreemdelinge se koppe aangaan as met hulle velle. Is sharia versoenbaar met Europa soos ons dit nou ken?
Sien terloops die volgende artikel, wat handel oor Europese skuld-kompleks en wat, ek dink, nogal van toepassing is op Afrikaners ook: http://www.city-journal.org/2010/20_3_european-conscience.html
dragonfly = naaldekoker
“Dragonfly” het ‘n besonderse mooi naam in Afrikaans, Chris. Dit is “naaldekoker”. Ek moet sê dat dit indrukwekkend is hoe jou Afrikaans toenemend verbeter. Net nog een verstellinkie aan jou kommentaar hierbo … Met “beeste” dink ek dat jy “diere” bedoel?
🙂
Desmond, dit verbyster my dat intelligente mense in die 21e eeuw nog geloof in superioriteit van enig ras. Selfs die superioriteit van die mens oor die beeste betwyfel ek. In elk geval het my kat nog nie die atoombom uitgevind en kan ons seker wees dat die insekte en eencellige ons sal oorleef nadat ons die aarde uitgeput het en elkaar omwille van superioriteit en eiewaan uitgeroei het.
Tans gaan ek geniet van die dans van dragon-flies bo ons klein-klein dammetjie. Wat is dragonfly in Afrikaans?
Hallo Chris. Ek het baie van jou inskrywing gehou. Dankie. Ek skryf tans ‘n referaat oor verskuiwende historiese ‘konstruksies’ van Afrikaans, en in daardie opsig vind ek jou stuk ook baie stimulerend.
Jy is natuurlik reg om geen vorm van rassisme te wil aanvaar nie; dit is altyd maar ‘n verbeeldinglose en selfdienende reaksie op ‘n komplekse maatskaplike werklikheid. Ja, sommige wit Afrikaners gaan jou oneerlik en naief noem, en jou verwys na allerlei ‘navorsing’ oor Afrika om die teendeel te bewys (soms sal die skrywer van so ‘n ‘onthullende’ perspektief selfs swart wees…), maar dit maak nie saak nie.
Die res van ons kyk die probleme hier nie mis nie, maar ons soek ten minste nie die oplossing in ‘n soort absurde, uitgediende politieke teologie van ‘witheid’ nie. Daarom kan, saam met mense soos jy, in produktiewe gesprek tree met mekaar en met mense soos Neville Alexander, en hopelik so vooruitgang maak!
Desmond, ek het die artikel van Alexander tans gelees. Uitsonderlik goed, leersaam en vir my ‘n rede om baie beskeie te wees in my uitings oor Die Kwessie.
Om te begin: ek is ‘n buitestaander, maar tegelyk ook nie ‘n buitestaander nie. Ek leef nie in daardie ‘sosiale hel in ‘n fisieke paradys’ (J.M.Coetzee) bo de Kaap nie, maar ek is wel ‘n mens op dieselfde aardkloot. Ek het getrag dit in my bydrae uit te druk.
Ek trag te begin by gelykheid. Rassisme, nasionalisme dat mense onderskei, ongelykheid op grond van religie kan en wil ek nie aksepteer nie. Maak nie saak WIE ander mense ongelyk behandel nie. Ek verwerp – en voel een diepe afkeer van – alle filosofie die superioriteit van rasse, volke, individue regverdig. Die beginsel instrueer my by my oordele oor myself en die ander.
Maar ek is ‘n mens en in my vreet die bakterie die ek tans xenofobia maledictia noem. Dié bakterie moet ek beveg. Dalk is die rassistiese gen ‘n bakterie?
Is Afrikaans jou lief? Veg vir ‘n rasblinde samelewing.
Wysneus, ek stem al weer saam met jou…
Daar’s tans ‘n uitstekende artikel oor regstellende aksie deur Neville Alexander op LitNet te lees. Alexander het die “evolusionêre ontwikkelingsgaping” wat daar volgens Jelleke Wierenga tussen hom en haar bestaan op amper mirakelagtige manier te bowe gekom en ‘n stuk geskryf wat werklik priemend en intelligent is. Ek wil amper skryf dat hy vir my meer intelligent en ewewigtig klink as Wierenga, Meredith en Richburg, maar ek wil darem nou nie te ver gaan en absurd klink nie. Daardie skrywers is immers blankes, en selfs wanneer hulle dommerig klink, moet hulle tog slim wees, nie waar nie? Alexander is seker maar soos baie ander slim swartes, die enkeles wat julle nie na 1994 so gruwelik teleurgestel het nie, maar net ‘n produk van die blanke era en die blanke se opvoedkundige ywer? Hier is die Alexander-skakel: http://www.litnet.co.za/cgi-bin/giga.cgi?cmd=cause_dir_news_item&cause_id=1270&news_id=91141&cat_id=163
Jelleke, in watter opsig is daar ‘n evolusionêre gaping? Afrika-mans hou elke enkele harloop- en springwêreldrekord, Nobelpryse vir wetenskap word amper uitsluitelik gewen deur Jode, en die Chinese was beskaaf terwyl ons Germaanse voorouers pre-historiese barbare was.
Baie oënskynklik superieure beskawings is ook verswelg deur oënskynlik minderwaardiges. Die bloeddorstige Doriese en Ioniese Grieke het die meer verfynde Myceniërs verslaaf, die Romeine het geval voor, letterlik, Vandale, en die Bleekbene het die Boereoorlog gewen (net ‘n grappie). Soos Voltaire blykbaar gesê het: “History is filled with the sound of silken slippers going downstairs and wooden shoes coming up.”
Wat die Westerse samelewing wel onderskei is die waardes van menslike gelykwaardigheid en respek vir eiendomsreg. Hierdie waardes skep die ruimte vir mense om te blom, tot voordeel van die samelewing.
Gestel swartes is regtig minder (watookal), wat sou dit verander in die Suid-Afrikaanse bestel? Ek glo nie jy stel voor dat verskillende rassegroepe verskillend behandel word voor die reg nie. Inteendeel, ek glo jy verlang ‘n rasblinde samelewing.*
As jou kontensie dus geen positiewe verskil gaan maak as almal dit aanvaar nie, is dit dalk nie beter om dit eerder nie te sê nie, al glo jy dit is waar? Want almal gaan nie ewe verantwoordelik om met idees nie. En idees het gevolge. Al bedoel jy dit nie, is dit klein spronge van ‘n Darwiniese rassebeskouïng tot Nietzhe tot jy weet wat.
*Terloops, dis makliker om regstellende aksie te regverdig as jy glo in genetiese blanke superioriteit. In die belang van sosiale stabiliteit sou dit in so ‘n geval nodig wees om deurlopend teen blankes te diskrimineer, aangesien swartes nooit op meriete gelykheid sou kon behaal nie.
Jelleke, ek wens ek kon heftig met jou verskil oor hierdie kommentaar, maar ek is bevrees dat ek nie kan nie. Hoe aanvegbaar ek jou politieke sienings ook al mag vind. Die feit is dat Afrika enorme probleme in die gesig staar. Van lankal af al. Dat daar tydens die apartheidsjare VELE misdrywe gepleeg is wat ten hemele skreeu, is ook nie te ontken nie.
Ook kan ek nie die optimisme en vreugde van 1994 vergeet nie … Ek onthou nog die oggend toe die reënboognasie se nuwe vlag die eerste keer by die Uniegeboue gehys is; hoe ek en my seuns dáár was saam met talle ander wat dié historiese moment wou meemaak. En die teleurstelling met verloop van jare toe ons gaandeweg begin besef het dat daar van dié verwagtings net mooi niks gaan kom nie. Ook dit wat jy na verwys as “onderprestasie” van die regering is korrek.
Tog kan ek eenvoudig nie akkoord gaan met die rassistiese basis van jou gevolgtrekkinge nie. Myns insiens is ‘n individu/gemeenskap/volk die resultaat van omstandighede en is as sulks dikwels uitgelewer aan faktore waaroor hulle bykans geen beheer het nie. In watter post-koloniale staat is dit anders gesteld?!
Ek vind Chris Coolsma se verslag ‘n besonder eerlike beskouing wat vry algemeen voorgekom het onder oorsese en ook plaaslike mense. So was daar ook ‘n tyd toe ek my van Afrikaans en alles wat met “Afrikanerskap” verband gehou het, gedistansieer het. Maar ook dít het verander namate bepaalde (verswygde)realiteite na vore gekom het.
Deur hierdie hele problematiek bloot binne ras-konteks te sien is ‘n vereenvoudiging van ‘n veel groter probleem wat wêreldwyd geld en waarvoor daar tans nog nie ‘n antwoord bestaan nie. Miskien omdat ons nog nie die regte vrae begin vra het nie.
Dankie vir die boekelys. My verhaal betref die ontwikkeling van Chris Coolsma van 1956- 2000 ongeveer. Die Chris Coolsma bestaan nie meer nie. Hy kan s’n mening nie meer verander nie. Die lewende Chris Coolsma van nu is nie styfkoppig nie, twyfel sterk, het ‘n genuanseerde mening en is bereid om te leer. Hy skryf egter oor die betekenis van Afrikaans vir hom. Daarby is die huidige situasie in Suid Afrika van belang. Hoe dit is volgens die huidige CC wil hy in die vervolg van s’n betoog ekspliseer. Glo jy sal verbaas wees oor s’n opvattings. Dalk ook nie. Dan is daar ruimte om te debatteer.
Ek het jou laaste woorde nie regtig begryp. Vind jy dat ek nie nugter en prakties denk en nie oor gesonde verstand beskik? Of bedoel jy jouself?
Chris, om jou perspektief ten opsigte van Suid-Afrika se verlede te verbreed, kan jy gerus die volgende boek lees: “Trou tot die dood toe – die Suid-Afrikaanse Polisiemag”. (Die Suid-Afrikaanse PolisieMAG in teenstelling met die ANC se Suid-Afrikaanse PolisieDIENS. Ek weet nie of jy die ironie van die naamsverandering sal snap nie.)
Die boek is geskryf deur genl. Johan van der Merwe, die laaste polisiekommissaris van die blanke era. Jy kan by Louis Esterhuizen navraag doen oor hoe om dit te bestel. Dit sal dalk jou oë laat rek om kennis te neem van die amptelike syfers van gevangenes wat tydens blanke en tydens ANC-bewind gesterf het.
Die volgende kan ook insiggewend wees om jou perspektief ten opsigte van Afrika in die algemeen te verbreed:
• “The fate of Africa: A history of fifty years of independence” deur Martin Meredith
• “Out of America: A black man confronts Africa” deur Keith B. Richburg
• “Not out of Africa: How ‘afrocentrism’ became an excuse to teach myth as history” deur Mary Lefkowitz
Jy kan lesersverslae oor al drie boeke op amazon.com lees en natuurlik die boeke ook hier bestel.
Hierdie brief van Joe Igbokwe wat verlede jaar in The Guardian van Nigerië verskyn het ná sy besoek aan Suid-Afrika, kan jou dalk ook ’n wyer kyk op sake gee: http://www.pointblanknews.com/artopn1860.html
Elke liewe volk of groep onder hierdie aardse son, uitgestorwe of bestaande, is die een of ander tyd verdruk, uitgebuit, geminag, vertrap, verskop, verneder, verneuk, gewond en gekneus. Om blanke onderdrukking en uitbuiting gedurig as verskoning voor te hou vir swart onderprestasie, korrupsie, misdadigheid en hulpelose hopeloosheid, is om werklik paternalisties te wees.
Waarom nie vir eens dapper wees en die waarheid vierkant in die gesig kyk nie, naamlik dat daar ’n evolusionêre ontwikkelingsgaping tussen swart en wit bestaan? Waarom durf dit nie openlik erken word nie, terwyl die praktyk dit oor en oor bewys? Hierdie gaping is nie die witmense se skuld nie, al wil sommige hulle graag hierdie skuld toe-eien en op ’n perverse manier goed voel daaroor.
Het jy al ooit werklik ’n studie gedoen van die voordele wat die blanke beskawing vir Suid-Afrika gebring het? Waarom Suid-Afrika die juweel van Afrika suid van die Sahara was? Of is dit makliker om in geykte groewe te dink en mooiklinkende modieuse cliché’s te herhaal en jouself te mislei dat jy eerlik is?
Ek wil jou egter nie “bekeer” nie, siende dat jy styfhoofdige Friese bloed het. Nes ek. Maar die Friese is (was?) ook bekend vir hul nugterheid en praktiese denke, vir gesonde verstand. Hier skat ek verskil ons nogal baie.
Pieter, ‘n aanmoediging kan ek goed gebruik, die onderwerp is ‘n doringbos in ‘n storm. Dankie! Ek trek maar met klein-klein stappies door die halfwoestijn. Die volgende aflewerings verkeer nog in statu nascendi. Ek ken die hooflyne, glo, maar dit is tog ‘n probleem en vir probleme geld die woorde in die ‘gook’ van Piet Hein: the road to wisdom? Well, it’s plain and simple to express: Err and err and err again, but less and less and less
Chris, ek het nou eers jou wonderlike stuk te lese gekry en ek moet sê dat ek jou bydraes verskriklik geniet. Jy skryf met soveel persoonlike patos: eerlik en insiggewend. Al is dit ‘n ongemaklike onderwerp soos wat hierdie is. Ek kan nie wag op jou volgende aflewerings nie.
Sterkte met die somer in die Noorde.
Pieter