In 1984 toe Milos Forman die Peter Shaffer-toneelstuk as Amadeus verfilm het, het dit agt Oscars gewen en is dit by een rolprentteater in Kaapstad vir bykans ‘n jaar vertoon en het baie jongmense vir die eerste keer kennis gemaak met die musiek van Mozart. Maar nié net die musiek nie maar ook met Mozart as persoon.
In hierdie boek is daar fassinerende stukkies oor Mozart as persoon, Mozart as komponis en selfs Mozart as versiemaker.
Voordat mens by die versiemaker uitkom, is dit interessant om te lees hoe tydgenote hom as persoon ervaar het.
In 1808 het Joseph Lange die volgende opgemerk: “Niemand sou ooit vir Mozart na aanleiding van sy gesprekke as ‘n groot gees beskou het nie veral nie as hy besig was met die komponeer van ‘n grootse werk nie. By sulke geleenthede het hy deurmekaar en onsamehangend gepraat, en het dikwels grappies gemaak wat mens nooit van hom sou verwag het nie. Dan was sy vulgêre uitbarstings in skerp kontras met die wonderskone idees van sy musiek.”
En selfs Johann Andreas Schachtner – ‘n huisvriend, het vir Mozart, in 1792, ‘n jaar na sy dood so aan sy suster Nannerl beskrywe: “Wolfgang het ‘n vurige geaardheid gehad, en niks kon sy aandag vir meer as ‘n paar oomblikke hou nie. Ek reken dat as hy nie so ‘n goeie opvoeding van sy vader ontvang het nie, kon hy in ‘n opperste skurk ontaard het, so aangetrokke was hy tot die goeie sowel as die slegte.”
En in Karoline Pichler se memoirs het sy hom as volg beskryf: “Een middag toe ek by die klavier gesit het en die Non più andrai uit Die Huwelik van Figaro gespeel het, het Mozart wat by ons kom kuier het, agter my kom staan. Hy moes tevrede gewees het, want hy het self die melodie begin neurie en die ritme van die musiek op my skouer uitgetik, maar toe het hy skielik ‘n stoel nader getrek; vir my gesê om die basgedeelte te speel terwyl hy die wonderlikste melodieë begin improviseer het en ons almal met ingehoue asem daarna geluister het. Maar toe het hy skielik verveeld geword, en nes hy so dikwels tevore gedoen het, nes ‘n gek opgespring; oor die tafels en stoele gespring, nes ‘n kat begin miaau en begin ronddans presies net soos ‘n stoute kind.”
Wat hier deur tydgenote van Wolfgang Amadeus Mozart gesê is, wys dat Forman en Shaffer miskien nié so ver verkeerd was in hulle uitbeelding in die film Amadeus nie.
Van jongs af was Mozart behalwe vir sy musiek ook lief vir allerhande woordspeletjies, die verdraaiing van woorde en die maak van sy eie rympies.
In 1770 was hy en sy pa Leopold op pad Italië toe en het Wolfgang in die briewe aan sy suster en ma dikwels grappies begin maak.
Op 10 Februarie 1770 op ouderdom 14 sluit hy ‘n brief met die volgende woorde af: “Ek soen Mamma se hand en vir my suster gee ek ‘n lekker sopnat soen – en ek bly steeds die ou – hoe sal ek nou sê? – dieselfde ou gek: Wolfgang in Germania, Amadeo in Italia De Mozartini.
En twee jaar daarna voeg hy alreeds versies by sy briewe. (Vir die versies sal ek elke keer die uitstekende Engelse vertaling van Robert Spaethling gebruik, wat meer as die Emily Anderson die gees van die Mozart-versies vasvang. In die dorpie Botzen was hy blykbaar verskriklik verveeld en skryf hy die volgende:
Before I come back to the Botzen place,
I’d rather smack myself in the face.
Groot poësie is dit sekerlik nie, maar heel onskuldig in vergelyking wat hy in later jare sou skryf. In baie briewe daarna het hy woorde agterstevoor begin skryf of selfs in geskrewe sinne die een woord met die ander laat rym: En hier is dit veral by die briewe wat hy vir sy niggie Maria Thekla geskryf in 1777 geskryf het en bekend geword het as die Bäsle-briewe. (Weereens gebruik ek die Spaethling-vertaling)
Dearest cozz buzz!
I have received reprieved your highly esteemed writing biting, and I have noted doted that my uncle garfunkle, my aunt slant, and you too, are all well mell. We too, thank god are in good fettle kettle. Today I got the letter setter from my Papa Haha safely into my claws paws. I hope too you have gotten rotten my note quote that I wrote to you from Mannheim. So much the better, better the much so! But now for something more sensible …
En dan teken hy sy briewe dikwels in dié tyd as:
Gnaglow Trazom
neiv ned 12 tsugua 7771
En kort daarna verval sy briewe aan sy niggie in absolute toilethumor en rymelary:
Dreck! Dreck! O Dreck!
O süsses Wort
Dreck! Schmeck!
Auch schön
Dreck! Schmeck!
Dreck! Leck!
o charmante!
Dreck Leck!
Das freüet mich!
Dreck Schmeck!
und leck!
Schmeck dreck
und leck dreck!
En dit is nié net aan sy niggie wat hy op hierdie manier skryf nie, maar ook aan sy moeder wat blykbaar sy toilet-humor gedeel het:
Op 31 Januarie, 1778 skryf hy:
Madame Mutter!
I like to eat Butter.
We are, Thank the Lord
Healthy and never bored.
Our trip is bright and sunny,
Though we haven’t any money;
We enjoy the company we keep,
We are not sick, we do not weep.
Of course, the people I see
Have shit in their bellies, just like me.
But they will let it out with a whine,
either before or after they dine.
There’s a lot of farting during the night.
And the farts resound with thunderous might.
Yesterday, though, we heard the king of farts.
It smelled as sweet as honey tarts.
While it wasn’t in the strongest of voice.
It still came out with a powerful noise.
We have now been here for over a week
Shitting muck upon muck in a steady streak …
But now I’d better stop this Poetry of wit.
That’s not counting the hole on which we sit.
Just one more thing allow me to add:
Monday coming please don’t be sad.
For I’ll have the honour of kissing your hands
Though before I see you, I’ll shit in my pants.
adieu Mamma
Yours with deep respect and allegiance
and full of scabs and obedience
TRAZOM
Maar, in 1779, wys Mozart ook sy romantiese kant en skryf hy ‘n liefdesversie vir sy geliefde niggie Maria Thekla
Your picture sweet, O Bäsle
hovers before my eye,
but each sad tear will tell me
that you are- nowhere nigh.
I see it in the setting sun,
I see it in the rising moon,
I see it and I weep and sigh
that you are nowhere nigh.
In the flowers of the valley
which I have gathered for her,
in each of the myrtle branches
which I twist and twine for her.
I conjure up her image,
I implore her to appear;
if only by some magic
I could bring Bäsle here.
Met die verbygaan van die jare het die rympies en vulgariteite minder geword, maar tog het dit glad nie heeltemal verdwyn nie en in sy laaste jare in Wene het hy saam met sy vriende kanons by huiskonserte gesing met woorde wat hy spesiaal vir dié geleenthede geskryf het:
Leck mich in Arsch,
Lasst froh uns sein!
Murren ist vergebens,
Murren, Brummen ist vergebens
Ist das wahre Kreuz des Lebens.
Das Brummen is vergebens
Drum lasst uns froh und fröhlich sein.
(Lek maar my agterent.
en laat ons vrolik wees.
Dit help nie om te kla nie.
‘n Knor en ‘n gemor deug glad nie
selfs al sou jy ‘n sware kruis moet dra
help ‘n gemor glad nie.
Laat ons daarom gelukkig en vrolik wees!)
En laastens kom Mozart se menslikheid na vore met sy versie vir sy gestorwe kanarie.
In 1787 is sy troetel-kanarie dood. En omdat hy in die Mozart-huishouding grootgeword het, kon hy glo die rondo-gedeelte van Mozart se klavierkonsert (K 453) fluit.
Volgens oorlewering het Mozart by sy voëltjie se dood ‘n treuroptog gereel en almal wat kon sing, moes sing en swart sluiers dra. En vir hierdie treurspel het hy ‘n requiem vir sy geliefde voëltjie geskryf:
Here rests a bird called Starling
A foolish little Darling.
He was still in his prime
When he ran out of time,
And my sweet little friend
Came to a bitter end,
Creating a terrible smart
Deep in my heart.
Gentle Reader! Shed a tear
For he was dear.
Sometimes a bit too jolly
And at times quite folly,
But nevermore
a bore.
I bet he is now up on high
Praising my friendship to the sky,
Which I render
Without tender;
For when he took his sudden leave,
Which brought to me such grief,
He was not thinking of the man
Who writes and rhymes as no one can.
Kostelik en insiggewend wat jy alles oor die groot Mozart hier vertel. Dankie daarvoor!
Philip, daar is mense wat dink dat Mozart moontlik Tourette sindroom gehad het en dit lyk vir my nogal waarskynlik.