Resensie: in die skadu van soveel bome (Hennie Nortjé)

in die skadu van soveel bome – Hennie Nortjé. (Queillerie, 2012.  ISBN: 9780795800382, R 150.00, Sagteband, 80pp)

 

Resensent: Heilna du Plooy

 

Die titel van hierdie bundel is beskrywend en gepas – dit gaan oor bome en die nadenke oor bome. Daar is inderdaad “soveel bome” in die bundel en toegevoeg tot die gedigte oor bome is daar ook verse oor ander plante, voëls, natuurverskynsels en oor die mens in sy verhouding tot bome en die natuur. Die bome en die natuur word ook deurlopend metafore vir die menslike bestaan. Die gedigte is onpretensieus en direk en die bundel as geheel is oortuigend, onder meer omdat die digter daarin slaag om sy entoesiasme vir en sy kennis van bome op ʼn digterlik vindingryke en afgeronde wyse oor te dra.

Die bundel open met die gedig getiteld  “Die dendroloog besoek die woud” waarin die woud soos volg beskryf word:

Wie sou ooit gewoond kon raak
aan die gewuif van sulke skares,
die opgewonde samedromming,
orals linte, die see van groen vlae? (p. 9)

Maar vir die dendroloog, ook die een wie se naam met hoofletters geskryf is, is elke boom bekend “op beide sy swaar Latyns en boerenaam”. Dié gedig bied ʼn sleutel tot die bundel – dit gaan om bome, wat jonk en in volle krag of bejaard kan wees en wat ook elkeen ʼn individu met eiesoortige kenmerke en omstandighede is al vorm hulle saam “die groot geritsel”. Deur die metaforiek word subtiel gesuggereer dat hierdie bome soos mense is, soos onderdane van ʼn leier, ʼn politieke leier wat al sy onderdane besoek, maar ook van ʼn leierfiguur met ʼn hoofletter, “Sy Hoogheid”, wat assosiasies met die Skepper van die bome oproep. Die respek vir die bome impliseer respek vir die skepping maar ook die sorgsaamheid van die dendroloog vir die bome. Dit is interessant hoe die gedig weerskante toe werk: bome is soos mense en mense soos bome. Die dendroloog is sorgsaam gemoeid met sy bome en die leier met sy mense, maar die bome/mense ritsel en is, andersom beskou, ook verwonderd oor hulle beskermheer.

In die bundel word die wêreld benader met en vanuit ʼn fokus op bome. Nie net is elke boom ʼn wonderlike verskynsel nie, maar bome word ook ʼn ryk metafoor wat ontgin word. Dit begin al by die name van die bome. Suid-Afrikaanse bome het baie mooi Afrikaanse name soos die fluweelsoetbessie, klipkershout, hardekool, papierbaskanniedood, jakkalsbessie, bosvlier, domatia of stinkhout, olienhout en sambokpeul, name wat alreeds iets van die eiesoortigheid van elke boom suggereer. Die gedigte is telkens gemoeid met die uniekheid van ʼn soort boom en hierdie unieke eienskappe word in die gedigte ontgin, soms letterlik en soms metafories. So word daar van sommige bome mites vertel, soos die fluweelsoetbessie waarvan gesê word dat “wie waag om hierdie boom te breek/ se kalwers sal voortaan almal verse wees”(p.10). Ander bome se onooglikheid is ʼn noodsaaklikheid soos die hordes myte wat in die knobbels op die stinkhoutboom woon en dan is daar ook dié eienaardigheid dat die berk se kenmerkende vlekke op siekte dui.

Agter in die bundel is daar ʼn lys woordverklarings wat verdere inligting oor die verskillende bome verskaf en waaruit ʼn mens dan verder kan aflei dat die digter inderdaad wetenskaplik korrek sowel as poëties kreatief met die gegewens omgaan (vergelyk die ander versie van die mite oor die fluweelsoetbessie).

Wat duidelik word, is dat die digter elke boom goed ken en daarin slaag om die interessante eienskappe van elke boom as aanleiding tot sy gedig te gebruik. Dit maak die gedigte boeiend en ryk aan inligting,  alreeds op die inhoudelike vlak.  Die digter slaag egter ook daarin om in die beskrywing van die bome, in die voorstelling van hulle voorkoms en eienskappe, die metaforiese moontlikhede van die gegewens uit te buit. Oor die wildepruim (p. 40) skryf hy:

Jou bas ʼn grys kouefront,
natblink en glad,
asof die reën waarvoor ek bid
(selfs sonder ʼn wolk in sig)
reeds teen jou spat.

Afgesien daarvan dat die weermetafore goed werk vir natuurgedigte op die eerste betekenisvlak, en ook dat die metafore volgehoue gebruik word om binding te bewerkstellig, betrek die gedig die tipiese Suid-Afrikaanse weersgesteldheid, naamlik droogte en die voortdurende behoefte aan reën. Die gedig lewer dus kommentaar sowel op die boom self as op die omstandighede waarin die boom groei en waaronder die mense van die omgewing leef. So word die uitwerking van politieke verandering wat die kodes van ʼn voorafgaande sisteem irrelevant maak, vergelyk met die vals olien in die herfs. Die herfsblare van die boom word “verwelkte dekorasies” (p. 37) en die aandag word gevestig op sowel die vals olien se “ontmaskering” in die herfs as op die onvermydelike voortgang en verandering van werklikheidsomstandighede. Dit word gedoen deur goedgekose woordkeuse wat die verbande op subtiele wyse aandui:

In die klug van ʼn nuwe regime,
hoe vrugteloos, hoe onnodig
skyn alles dán, vals olien.

Die boomliefhebber wil die objekte van sy belangstelling goed ken en dit maak van hom ʼn soeker en ʼn reisiger. So is dit nie altyd maklik om ʼn boom te herken nie. Die klipkershout (p. 12) moet goed bekyk word en die kyker moet sy navorsing gaan doen. Hy moet oplees en as hy dan soek-soek boontoe kyk, sien hy hoe

skielik, daar in die sterblomme
se skyn, fyn bessies soos was
die naam rotsvas laat staan.

Die soekende ingesteldheid lei ook tot verse oor abstrakte temas soos reis en tyd. In “Al lê die berge” (p. 44), “Sekondêre pad” (p. 45), “Hierdie highway” (p. 49) gaan die dendroloog op reis. Hy beskryf sy roetes en wat hy daar sien en beleef. In “Jaarringe” (p. 46) en “Stamboom” (p. 52) word die bome aanleiding tot ʼn bespiegeling oor die voortgang van geslagte, die vervlietendheid van tyd en die onvermoë om die kompleksiteite van ʼn lewe op te teken. In “Soetdoring” (p.52) word vertel hoe die vader van die spreker, ook ʼn boomliefhebber, sy bes doen om ʼn soetdoringboom wat sy buurman se erf en swembad vol blaartjies en blommetjies gooi, te beskerm. Die buurman wil die boom weg hê en die vader probeer die boom red deur inligting oor die boom se kosbaarheid beskikbaar te stel. Met groot toewyding pleit hy vir die boom se voortbestaan. Hy tree selfs fisies in deur die morsery van die boom vir sy rekening te neem en self op te ruim. Uiteindelik kapituleer hy en die boom word afgekap. Ironies genoeg maak dit aan die omgewing min verskil:

ʼn Klomp voëls het rondgedwarrel,
toe sonder oogknip elders gaan sit.
En stralers gooi steeds baldadig
wit lint op wit lint,
 van horison tot horison,
alle windrigtings in.

Die wêreld verander inderdaad en daarom sluit die boomgedigte ook verse in oor die gefossileerde hout in steenkool (“…Witbank…Emalahleni…”, p. 47) en maste en torings wat elektroniese kommunikasie moontlik maak (“Wonderboom” Acacia communicata?, p. 59). In hierdie gedigte, en in verskeie ander, word aktuele sake en omstandighede in boommetafore en met fyn ironie uitgebeeld.

Die gedigte is goed afgerond en vloei met ʼn gawe en ontspanne ritme. Die wendinge is subtiel en word met ʼn enkele woord of frase bewerkstellig. Daar is ook twee ikoniese gedigte waarvan die tipografie die vorm van ʼn boom vertoon (“Hardekool-silhoeët”, p. 15 en “wintermymering” p. 61). Die bundel toon inderdaad ʼn goeie poëtiese aanvoeling vir hoeveel waar en wanneer gebruik moet word en doen nêrens geforseerd aan nie. Die digter slaag desnieteenstaande daarin om ʼn betekenisdigtheid te verkry. Hiervan is die gedig “Byeboom, Knysnabos” (p. 20) ʼn goeie voorbeeld. Die gedig verwys na die opskorting van die delwery vir goud in die Knysnawoude en gaan dan oor in ʼn beskrywing van die witels, die byeboom wat “voor” die stroom buig:

Maar by Jubilee Creek buig ʼn witels
steeds laag af voor die stroom:
ʼn goue vloed van heuning
waarvan koninginne net kan droom.

In die gedig vloei die geskiedenis en die boom, die verhouding tussen die boom, die bye en die stroom saam om indirek kommentaar te lewer op die waarde van goud in vergelyking met die rykdom van die natuurlike dinge, die heuning en die boom. In kompakte, maar eenvoudige sinne word visuele en abstrakte beelde vermeng en dit word goeie poësie.

Hierdie bundel pas in die tradisie van programmatiese bundels oor die natuur soos die bundels van Johann Lodewyk Marais en maak ʼn waardige toevoeging tot hierdie genre. Die digter kies ʼn tema en ontgin dit deeglik en van verskillende kante. Hierdie  bundel is miskien nie van die grootste en onsterflike poësie wat met die filosofiese tradisies in gesprek tree nie, maar dit is inhoudelik verrassend en interessant en dit is tegnies en poëties voortreflik. Die digter het daarin geslaag om met die soort vers wat hy skryf hierdie leser te oortuig van sy goeie aanvoeling in die keuse van poëtiese stof en sy vermoë om poëtiese tegnieke goed te kan beheers. Dit is dus  ʼn deeglike debuut, ʼn bundel wat met genot gelees kan word en werklik ook deur ʼn wye spektrum van lesers geniet sal kan word.      

 

 

(Hennie Nortjé is ‘n internis en bedryf ‘n diabeteskliniek in Goodwood. Hy woon in Stellenbosch en is liefhebber van bome. Hierdie debuutbundel kom dan ook voort uit sy betowering met bome en ‘n liefde vir skryf wat al ‘n lang pad kom. )

 Resensie geborg deur :