Gilbert Gibson gesels oor sy nuwe bundel, Vry-, met Gisela Ullyatt
.
Gilbert, baie geluk met jou nuwe bundel. Gedurende die Vrystaat Kunstefees se Boekefees vanjaar was jy in gesprek met Francois Smith, jou vorige redakteur. Gedurende hierdie interessante gesprek het Francois jou na die voorblad van vry- gevra. Kan jy dalk ook vir Versindaba-lesers meer oor die voorblad vertel?
- die voorblad is ontwerp deur Michiel Botha http://www.michielbotha.com
- in-sigbaarheid die tema van donkerheid van landskap
- en die garingbome wat daarbinne na verwys word
- (sisal van Mexiko) hoe ons naby die garingbome gespeel het
- sien Michiel duidelik wat want hy lees
- hy lees die manuskrip deur voordat hy die skut ontwerp.
.
In een van die plaaslike koerante (Bloemfontein-area) konstateer ’n joernalis dat jy bekend is vir jou “postmodernistiese, eksperimentele styl”. Stem jy saam met hierdie waardeoordeel? Waarom of waarom nie?
- die veronderstelling oor ’n postmodernistiese of eksperimentele styl
- is maar ʼn interpretasie of waarneming wat iemand maak ,
- wat impliseer dat iemand ʼn vertrek van modernisme het
- ʼn skeptiese interpretasie teen kultuur en ekonomie en geskiedenis handhaaf
- en deur dekonstruksie probeer om goed
- vir myself meer duidelik te maak
- wat ek nie sal weet of dit enigsins
- waar is nie
.
Wat my veral opgeval het in vry- is die feit dat jy met die landelike milieu omgaan in jou verse (ook weerspieël op die voorblad). As internis woon en werk jy egter in ’n stedelike omgewing. Waarom het jy besluit om die landelike gegewe as leitmotiv te gebruik?
- die onderskeid tussen die landelike en stedelike omgewing
- is dalk bietjie kunsmatig . dit verwys
- na die geografie waarin die digter is, en nie die
- geïnternaliseerde landskap wat binne in die digter is nie.
- die landelike gegewe as onderbou in die bundel
- is maar die metafoor waarmee die skrywer ʼn sekere
- ding probeer sê. hierdie metafoor kan stedelik of
- landelik of enigiets wees en is
- maar ʼn skadu van die werklikheid, gekleur
- met beelde wat vir die leser soms bekend is
.
In jou essay, “Die gedig as Laingsburg” (Afrikaanse Skryfgids:165) lui die openingsparagraaf soos volg: “Die eerste en heel belangrikste element van digkuns is om koelbloedig en met voorbedagte rade ’n aanslag te maak op die emosionele, op die tonus van die leser se gevoel”. Voel jy dat die gedigte in vry- hieraan voldoen? Ook: volgens jou, voldoen Afrikaanse digbundels wat die afgelope paar jaar verskyn het aan hierdie aanname? Laastens: kan selfgepubliseerde bundels hieraan voldoen of is dit die taak van ’n deurwinterde redakteur om die snoeiskêr in te lê, veral as ’n gedig neig na die sentimentele toonaard?
- nie heeltemal seker hoe die gedigte voldoen nie:
- as dit geen emosionele opwekking bring by ʼn leser nie
- dan is dit ʼn mors van papier en tyd.
- ek lees nie so baie nie maar het
- Narokkong. en Mede-wete. en al die Lieflike Dade.
- geniet.
- aan die kriteria van emosionele opwekking
- hang maar seker af wie se opwekking en wie se kriteria.
- self-publiseerders kan teoreties. teoreties. hieraan voldoen.
.
Jou oeuvre word as hermetiese digkuns beskou en gedurende die gesprek met Francois sê jy ook dat jy dalk meer ‘betrokke’ (sosio-polities) moet skryf. Het jy gedigte iewers in ’n laai wat as betrokke beskou kan word? Moet digters as sodanig ‘betrokke’ gedigte skryf?
- my gedigte gaan om met ʼn baie klein wêreld,
- waarin ek grootgeword het en
- waarin ek nou is. dit is toevallig. dit is ʼn wêreld van/in die landelike vry-
- staat en ʼn wêreld van my werk
- gesin en verhoudings met god(e) en ander skrywers en hul.
- van buite af ontruim. geografies klein.
- daar is digters wat baie
- relevante sosiale bewussyn koester en
- in die hedendaagse politiese
- gebeure ʼn belangrike rol vul – die digter as profeet.
- ek is nie daardie nie
Soos jou vorige vier bundels, ontwrig vry- konvensies van taal: “as kind ongewoon” se eerste versreël is ’n goeie voorbeeld van ongewone sintaksis: “as kind ongewoon met ma afgevlieg kaap toe” (10). In hierdie bundel eksploreer jy egter ook punktuasie in gedigte soos “soos.//[’n invalide.sit&doodgaan&buurdogter:bring]” en “dit.[neem:/’n.tydomtot.verhaal.te]. Die titels herinner byna aan ’n web-adres se struktuur. Kom hierdie strukture na jou toe met die neerpen van die eerste weergawe van ’n gedig of sien jy later eers die moontlikhede van ontwrigting op sintaktiese- en betekenisvlak? Enige digters wat jou sodanig beïnvloed het?
- die verwarring van taal in die gedigte laat punktuasie ook ʼn rol daartoe speel
- deur Mary-Anne Breeze (die Australiese digter) al so 20 jaar terug
- en hierdie strukture help om die koderings-eienskap van die gedig te ontbloot/ weg te steek,
- die gedig kode of simbool van iets agter.
- dan inderwaarheid drie maal verwyder van die werklikheid
- dit is meer ʼn visuele ding as ʼn tipografiese ding
- want as jy dit lees moet jy dit lees
- asof daardie tekens nie bestaan nie
- maar die oog sien dit raak en skep
- ongewone aksie, reaksie, spanning.
kaplyn aktiveer verskeie Westerse dig-tradisies: onder andere dié van Neruda, Emily Dickinson en Wilma Stockenström. vry- reaktiveer die idee van die kanon, maar dié keer moet lesers veral staatmaak op hulle kennis en agtergrond van die Afrikaanse dig-kanon en byvoorbeeld die afkortings, [GVN] en [SC], dekodeer. Hoekom hierdie digters?
- die verwysings na ander digters in hierdie bundel vind plaas omdat ek my verbeel
- dat daardie digters deur die bundel met my praat en nie
- ek deur die bundel met hulle nie die-
- sulke Gert Vlok Nel, Dirk Opperman, NP van Wyk Louw , Breyten Breytenbach, Peter Blum, Sheila Cussons en C Louis Leipoldt
Selfs jou inhoudsopgawes verbreek konvensie: kaplyn en oogensiklopedie lys gedigte alfabeties in die indeks. Maar vry- het geen inhoudsopgawe nie. Is dit die vry-breek van tradisie, of het dit ink gespaar?
- vry- het geen inhoudsopgawe nie want
- die digbundel is ʼn eenheid, in hierdie geval at least,
- moet dus as ʼn eenheid gesien word en
- inhouds-opgawe sal dit struktureel verbreek.
In jou gedigte “al wat oor is in die leë park” (42) en “my twee honde is riffel en roes hulle lê op goiingsakke” verwys jy na Francis, jou seun. Dig jy anders vandat jy pa geword het en soos Francis deur die verskillende stadia van ontwikkeling groei, dink jy dit sal op sig self jou digdenke en -emosie beïnvloed? Terloops, wat dink Francis van jou gedigte? Ek het opgelet dat hy selfs ’n vraag gevra het by jou en Francois se boekbespreking. Dink hy jy is ’n beter geneesheer of digter?
- francis is in ander bundels ook, hy is in metafoor sekerlik
- (die kind is die pa van die man) , deel van daardie klein wêreld
- hy dink my gedigte is “groot woorde”. hy dink ek’s ʼn swakker digter as dr.
- hy word op ʼn psigo-wiskundige (is daar so?) vlak die kind tot die gedig soos die skrywer
- tot die lewe.
.
Alhoewel die solidus of skuinsstreep nie neerslag vind in elke gedig nie, word dit in ’n hele paar verse gebruik, soms in die middel van ’n versreël, soms aan die einde, soms een keer, soms meer. Markeer dit grepe of eenhede van betekenis (caesura) of het dit meer te make met ’n limen wat tipografies uitgelig word?
- die solidus gebruik ek baie spesifiek omdat dit ʼn ekstra breuk bring, ʼn
- verdere enjambement (veral in die konteks van The End of the
- Poem deur Giorgio Agamben waar enjambement die sleutel word waarop alle digwerk rus)
- die skuinsstreep dus het betekenis en poëtiese eenheid waar
- byvoorbeeld ʼn ruim/ rym-woord
- tipografies verbloem is in die gedig self.
- dus meer as een enjambement tot die digter se gebruik
.
As gebore en getoë Vrystater het die volgende gedig vir my uitgestaan, veral vanweë die betekenismoontlikhede van “klipkrale” (54):
en hier is nie valleie waarin skeibare waters
en hier is nie valleie waarin skeibare waters versaak nie,
net die soberheid van turf en gras en die priem van
klipperige boedels waar niks die land van toegeneentheid red nie,
nie reën of ander neerslae, geen bewaking in
klipkrale nie net elke dag meer stof van hierdie vlakte,
in die styl van ’n rebelse faksie, ’n gevaarlike onderneming
.
Gilbert, in die derdelaaste paragraaf van die essay “Die gedig as Laingsburg” (171) skryf jy: “Die punt is: Poësie is nie verdun nie. Dit is gekonsentreer tot die absolute”. Haal vir ons ’n vers uit vry- aan wat jy voel hierdie aanname die beste illustreer.
- seker
.
ver wes van die uitdaging in en om die huis versuim die bloute oor
ons die aanhoudende pad tot allendale verby/ in plaas van kalmte
die woestyn wat ons binnekort betree, die kar se vensters oopge-
draai, lugversorger op volstoom as ons kyk na skape op ʼn
stoppelland. dit was laatsomer die maan soos ʼn opheffing bo die
rante wat blou bestry van ver kan jy die padstal om die draai sien
asof vorentoe die vaart en die woorde in ʼn lugspieël tussen
die kosmos langs die pad ons rit stramien/ oomblikke voor
die hemel oor die aarde oor windpompe teen die horison opstaan
en teen die droë winde roei vir onsigbare water wat beweeg, en in
die raamwerk van beweging beteken