Breyten Breytenbach en Yves T’Sjoen. De moord op een dichter

De moord op een dichter

Breyten Breytenbach en Yves T’Sjoen

Gepubliceerd in De Standaard, 30 juli 2018

Hoop vervliegt. De kleuren van de Zuid-Afrikaanse regenboognatie worden vaal. Anderhalf jaar geleden schreef Ignaas Devisch (http://idevisch.blogspot.com/2017/01/mijn-kerststukje-in-de-standaard-over.html, De Standaard, 3/1/2017) een indringend stuk over de gruwelijke moord op de schrijfster Winnie Rust. Zij is thuis door een zwarte tiener en een dertigjarige oom om het leven gebracht. Een van hen was geen onbekende. Voor sport en school ontving de jongeman van de familie Rust in Wellington geregeld geld en de nodige steun.

Enkele dagen geleden, op woensdag 25 juli, is in de buurt van Pretoria Tom Gouws (1961-2018) doodgeschoten. Vader van zes kinderen en landelijk een bekend dichter. Enkele jaren geleden ontving hij nog een gerenommeerde poëzieprijs. In Zuid-Afrika staat Gouws geboekstaafd als belangrijk literair auteur. Na thuiskomst verschansten zich volgens persberichten zeven jonge mannen in het huis. Nadat Tom Gouws’ echtgenote en ook de enige aanwezige zoon zijn gekneveld, is de schrijver in de borst geschoten. De indringers, van wie drie of vier gewapend waren, stalen een mobile telefoon en een laptop. De Afrikaanse literaire wereld is ontsteld. Het is de zoveelste moordpartij op blanke Afrikaners.

Ignaas Devisch sprak begin 2017 ondanks de moord nog hoop uit. Zwarte jongeren zullen opstaan op hun land te leiden. Niet alles wat in Zuid-Afrika geschiedt stemt tot zwartgalligheid. Er is rechtspraak, niet iedere moordenaar verdwijnt in de anonieme massa. Nu ik op nieuwssites elke dag lees over moordpartijen, rooftochten, gijzelnemingen en verkrachtingen op de plaas (veraf gelegen boerderij), ook in dorpjes niet zo ver van de stad, vrees ik de hoop stilaan te moeten opbergen. Het is bekend dat Zuid-Afrika het gewelddadigste land ter wereld is waar geen oorlog woedt. Zuid-Afrikaanse vrienden spreken al langer, nu sinds de moord op Tom Gouws met nadruk, over een onomkeerbare situatie. Oorlog tegen witte mensen. Ook vele zwarten en bruinmensen zijn slachtoffer voeg ik toe. Het land gaat naar de verdoemenis, zeggen zij. Zuid-Afrikanen die ik spreek, wit en ook bruin en zwart, zijn bang. Ze leven dagelijks in een beklemmende sfeer van angst. Iedereen is op zijn hoede, verschanst zich achter tralies. Indien kapitaalkrachtig genoeg worden alarminstallaties aangebracht. Het aantal privébewakingsdiensten neemt hand over hand toe. Mensen trachten zich zo goed mogelijk te beschermen tegen het gevaar dat achter elke hoek gluurt, zware criminaliteit die het land in een wurggreep heeft. De overheid is onmachtig. Het is niet meer beheersbaar.

Tom Gouws, auteur van vijf dichtbundels en toneelteksten, is ook in de Lage Landen bekend. Toen Gerrit Komrij in 1999 zijn bloemlezing De Afrikaanse poëzie in 1000 en enige gedichten samenstelde, zijn drie gedichten van Gouws opgenomen. Hij was een graag geziene gast op poëzie- en kunstenfestivals. De doctor in de letterkunde schreef over Afrikaanse poëzie beklijvende bijdragen. Op 56-jarige leeftijd heeft een moordbende een bruusk einde gemaakt aan Gouws leven. Nochtans woonde hij met zijn gezin in een van die vele beveiligde compounds. Onderzoek moet uitwijzen hoe de moordenaars het pand konden betreden. De Afrikaanse letterkunde is na Winnie Rust in een nog diepere rouw verzonken. In een van de door Komrij gebloemleesde gedichten is sprake van “indringers [die] veilig buite” worden gehouden. Neen dus.

Met Ignaas Devisch hoop ik dat veel kinderen op Zuid-Afrikaanse scholen de poëzie van Tom Gouws mogen lezen. Laten we hopen dat zij niet alleen het tragische nieuws te weten komen, maar ook het dichterschap ontdekken. Dan is er nog hoop voor een complex land dat maar niet herstelt van die gruwelijke apartheidsperiode. Al vrees ik dat poëzie de wereld van Zuid-Afrika niet zal redden. Eens te meer geldt wat in een roman van de beminnelijke Winnie Rust staat: Dis ’n storie wat vertel moet word. Vandaag zijn er echter zoveel verhalen die moeten worden verteld dat niemand ze in Zuid-Afrika nog kan lezen. Laat staan er geloof aan hechten.

Yves T’Sjoen.

 

Ademen is langer leven

 

Zolang er lucht is in dit leven

wil ik vrolijk lachen in mijn longen

en krachtig langs mijn goede spieren

mijn keel met zoete zuurstof strelen.

 

Met volle teugen van de vreugde drinken

aan de bronnen van de adem openhartig.

Wat zacht is in de borst, is lavend

voor de dorst en lekker als gestilde honger.

 

Mijn longen zijn mijn beste vrienden,

ik heb ze lief, ik draag ze in mijn handen,

breekbaar als een koppel witte duiven.

 

Ik houd ze teder als de sneeuw en zuiver

in de weelde der genezing van dit leven,

ik bescherm ze als een moeder en een vader.

 

Paul Snoek, Welkom in mijn onderwereld (1978).

———————————————————

Versindaba voeg graag die volgende huldigingsgedigte aan Tom Gouws hierby. Indien jy ‘n gedig het om by te voeg, (of reeds in ‘n kommentaar ook wil wys,  stuur dit ook asseblief aan Versindaba:

 

Spiegel im spiegel

Nou kyk ons nog in ‘n dowwe spieël en sien ‘n raaiselagtige beeld,
maar eendag sal ons alles sien soos dit werklik is.
– 1 Kor. 13: 12

.

Hoe futiel is dit nie – ʼn spieël
wat in ʼn ander reflekteer en selfsaam
die een aan die ander
wys –

ʼn man en sy gesin kom tuis
sewe rowers wag hulle in: drie met wapens
vier daarsonder
goedsmoeds en trompop
is nie woorde
van verdriet nie, want hulle
reflekteer
mekaar nie, maar verklaar tog

die man op die kombuisvloer in eie bloed
sy vrou op haar knieë langs hom, rewolwer teen die kop
vir ʼn selfoon
en ʼn skootrekenaar
terwyl buite die tralies
ʼn amperse volmaan hierdie raaisel
buig tot eendag van aangesig
tot aangesig

soos musiekstukke wat mekaar terugkaats
as treursang vir ʼn digter.
Maar in godsnaam, hoe futiel
is dit nie.

.

– In memoriam: Tom Gouws, 25.07.18

(c) Louis Esterhuizen / Julie 2018

 

.

 

Huldigingshaikoe aan Tom Gouws

Somer het gebreek,
blare hang leeg en stil –
hy verken verder.

 

© De Waal Venter / Julie 2018

 

. 

Verwond
(Vir Tom Gouws)

 

In die begin was die woord
en in Stigmata, die skrywes juis óók oor die dood.

In hierdie land moet jy leer om lig te loop
katvoet, rats,
die rot,
die roes,
die roof
te (probeer) ontduik,
grotbewoner word,
ten einde te oorleef.

Hier op God se kleinhoewe
bestaanboer jy met vers, brand jy jou kers,
in Afrika, vir Afrika.

Maar, lewensgevaarlik word die besit van:
Handsak.
Selfoon.
Skootrekenaar.

En Iewers in hierdie droewe land is die geheue
van jou skootrekenaar nou reeds skoongevee
gestroop van gedig, van vers, van woord.

En al wat bly, die koeêlwond en jou stil mond.

.

© Clinton V du Plessis. Julie 2018

.

 

gedig vir woorde

 

dis nie dat ek na julle wat woorde is soek

(sê wié van wanneer ?)

want ek weet julle lê eweneens

agter my bloed kom klop

aan die sinnelose hart wat al lank

‘n eggokamer van vlerkslae is

en jaag soms sillabes op in die donker

soos die ettering van ou swere

weer bloei

 

luister

moenie blindemol speel

moenie ophou voel-voel na omlyning

van die herinnerde gesig

in die donker bloed nie

 

ek sal hier wees soos altyd

(effens vervloek van ‘n té lang reis)

in die leë gedig

om verby genade die holtes oop te hou

en die fees van vlervoëls weer verbeel

vir julle huis toe kom

 

en indien dit dan moet wees

dat ons ons afwesighede aanneem

is dit ook goed

sweer ek hier met my hand op papier

 

kyk

in die skryflaai van raaisels

is die goëlaar se handkaart gebore

en weggebêre

(myne ? van wanneer af ?)

 

neem dit

sodat julle die beweging

na mag maak

om aan die skyn

van volbringing te raak

 

© Breyten Breytenbach. 2018

.

Bloedmaan

By die dood van  Tom Gouws

 

 

Miskien het die digter sy potloodsak

reeds oopgerits, op dié eenmalige sfeer

gewag om tot Teken te verwoord –

sterflinge, soos ons almal,

sal vir jare nog hierdie skouspel

in stories oorvertel –

Miskien sou hy juis daardie aand

vredig wou boeke vat

om aan dié godswonder, soos die gras

van die veld, nederig dank te bring

toe die duisternis hom (voortydig) oorval.

 

© Eunice Basson, 2018.