Resensie: Verslag (Clinton V du Plessis)

Verslag deur Clinton V du Plessis / 2019

Resensent: Gisela Ullyatt

In ’n onderhoud met Heindrich Wyngaard (“Michausdal deur die oë van die digter Clinton V. du Plessis” ̶ Klop, KykNET en Kie: 30 Januarie 2019) antwoord Du Plessis Wyngaardt se vraag  ̶  waarom Du Plessis verkies om in Michausdal te woon  ̶  soos volg:

Kyk, ek sal nooit kan trek na die voormalige wit buurte nie: dis te serebraal. Hier [Michausdal] leef mense nog, hier kan jy rustig met mense gesels, hulle stel belang in jou doen-en-late; iemand sal ’n bietjie meer suiker leen, jy weet, daai tipe van medemenslikheid, terwyl in die dorp voel jy mense is afgestomp en toegesluit agter hulle veiligheidshekke.

Met sy tiende digbundel, Verslag, keer Clinton V. du Plessis terug met ’n volgehoue raison d’être wat herinner aan dié van die hoofkarakter, Jacques Rynard, in Ballade van ’n enkeling waaroor Richardt van der Westhuizen skryf en sing: “enkeling/vreemdeling/verstoteling, rug gedraai na die ligte kring”.

Uiteraard sou hierdie vergelyking nie heeltemal op sosio-politieke vlak kan strook nie: alhoewel Jacques Rynard grootword in ’n bitterlik arm spoorweg-milieu (Du Plessis se vader was ook verbonde aan die Spoorweg), is Rynard se ma in staat om die volwasse Jaques-die-skrywer se romans te lees, iets wat Du Plessis se moeder nooit die geleentheid onder die ou politieke bedeling gegun sou word nie: sy is reeds in haar negentigs, maar steeds ongeletterd, iets wat verskriklik tragies is. Alhoewel die bundel nie hierdie spesifieke gegewe oor Du Plessis se moeder direk verken nie, is daar spasmodies ’n verwysing wat hierdie tipe onreg onderstreep soos die motto van “Sleur” (59): “My mother was a kitchen girl/my father was a garden boy/ That’s why I’m a communist”. Die digter dui aan dat hierdie woorde uit ’n bekende struggle song afkomstig is.

Verslag se voorblad intrigeer: die leser se oog word as ’t ware  na buite gedwing, na ’n urban landskap wat deur ’n sleutelgat beloer word: die enigste menslike element is ’n jong bruin man met ’n bakkebaard, ’n oorring en ’n pet wat kletsrymers gewoonlik dra. Die outjie rook ’n pyp en derhalwe speel die voorblad dalk met die idee van “sit dit in jou pyp en rook dit”. Op die agterblad is daar ’n goue sleutel vir die leser wat hopelik hiermee die bundel sal kan ontsluit. Liézel Els, die kunstenaar, kwyt haar uitstekend van haar taak om die gevoel van binne- en buitewêrelde te visualiseer.

Die bundel het drie tematiese veronderstellings en word dan ook so ingedeel: lewe, werk en dood. Elk van die drie afdelings het ’n keurige illustrasie en ’n motto. Dis ook nie om dowe neute dat Du Plessis die lirieke van John Mellencamp en Bruce Springsteen as motto’s vir die eerste twee afdelings gebruik nie: albei is bekend as musikante vir die blouboordjie gemeenskap in Amerika; Mellencamp het veral bande met die boerderygemeenskappe daar.

Die John Mellencamp-aanhaling som die tematiek van die eerste afdeling op: “And I am glad to say I’ve enjoyed every day/Of the full catastrophe of life”. In hierdie afdeling word stip gekyk na onderwerpe soos fetale alkoholsindroom (“Dop”:15) en modernisering van die karretjiemense en hoe hulle steeds een van die mees gemarginaliseerde gemeenskappe bly ten spyte van “sassakaarte’ en die “plaasboer se nommer op whatsapp”(“Karretjie”:17). In “God se aap” (25) aktiveer die digter die hedendaagse individu se beheptheid met tegnologie en sosiale media asook koddige SMS-taal wat gebruik word in plaas van die hele woord. Die l’ennui van die moderne samelewing word ook saamgevat:

Die mens:

duh,

wud,

lib,

12m,

lol,

lmimm,

brb,

die grotman, stamel onsamehangend.

.

Tien minute na middernag,

nog 1 238 persone aktief

op dié werf,

anoniem of skuilgenaam,

lugtyd vir intieme foto’s,

naelgestring

aan die kuberruim

vreemdeling word vriende vir ’n wyle

die siekte van ’n nuwe tyd:

verveeld tot die dood toe.

.

Selfs die program, “Boer soek ’n vrou”, word parodies ingespan (“Hubaar”43):

.

Boer soek vrou:

stoetkudde met stamboek,

selektief geteel,

mense-mens,

kerkvas […]

.

grond in sy are,

familieplaas (veilig) in sy inter vivos trust,

sy koffie, Nespresso.

.

In ’n indertydse onderhoud met Louis Esterhuizen noem Du Plessis die volgende:

Een van die dinge wat my altyd sal bybly kom uit een van die eerste keurdersverslae wat ek destyds van Petra Grütter (Müller) gekry het. Sy het opgemerk dat ek “brutaal genoeg is om ’n digter genoem te word”. Ek het daarvan gehou … dat digters ook met ’n voorhamer, of soms ’n AK-47 kan/moet werk of dan skryf! https://versindaba.co.za/2010/04/17/onderhoud-clinton-v-du-plessis/

Hierdie mate van brutaliteit word veral merkbaar in die tweede afdeling wat die moderne sleur van werk simboliseer. Alhoewel die gedigte nie grafies is soos byvoorbeeld dié van Nathan Trantraal se Chokers en survivors nie, word die leser gekonfronteer met ’n taamlik lywige afdeling wat handel oor onder andere mensehandel (“Human trafficking”:71)

[…] sy vriende, kennisse

en ander aanhangsels

deel nou kortstondig haar bed,

die daaglikse dosis fok

om sy kostes te verhaal, gelyk te breek […]

.

In sommige van die gedigte word karakters nie net beskryf nie, maar ook op die naam genoem: Minah, die huiswerker wat ’n welgestelde familie se “drie honde, oorgewig en op spesiale dieet” gereeld “moet bad en borsel” en selfs ’n papegaai in ’n koutjie se beledigings moet aanhoor. Daar is Nomashe in ’n “afgeleë tuisland” (“Salig”:63) en Thandisizwe, die rotsbooroperateur (“Die boor”:65) wat “agt ure die aarde se baarmoeder in / die donker warm vagina [waarin / hy] verbete boor”. In “Sela” (52) tree Du Plessis in gesprek met Uys Krige: “Die see gee nie meer vis nie, meneer/nou sit ons hier rond”.

Die gevoel van die tweede afdeling is dat korter gedigte soos “Drywer” (90) en “Tjailatyd” (91) die leser meer effektief bereik as van die gedigte wat geneig is om té uitgesponne te raak en wat, vanweë hul katalogiseringstegniek, te eenselwig lees, alhoewel die inhoud uiteraard verskil. Hier sou ’n ferm redigeerhand die gedigte kon snoei.

Die derde afdeling, met ’n  motto uit ’n Billy Joel song, is myns insiens die sterkste afdeling in die bundel.

“Noodberig” (98) tree in gesprek met Jan FE Cilliers se gedig, “Dis al”:

.

Dis die rooi, dis die blou

dis die wêreld wat vir ’n Twitter-oomblik jou

verdrinkte lykie onthou

dis die rooi, dis die blou

dis die wêreld wat vir ’n nanosekonde rou

.

Daar is ’n volgehoue toonaard van melancholie wat deur meeste van die gedigte loop. In “Erfskuld” (105) word ’n “spoorwegbruin oorpak” van die gestorwe vader tot objektief-korrelatief uitgebou: “dat ek vir jou ’n gedig uit jou bruin oorpak sou probeer maak?”

Daar is ook ’n wrangheid ten opsigte van die self, in sekere van die verse, veral wanneer die spreker in gesprek met die spoorweg-vader verkeer (“Brokstukke”:104):

.

Ek met die boekgeleefde antwoorde,

ek met al die halfgebakte oplossings,

ek wat verleer het om te huil,

ek met die pantserhande gestel […]

.

Ander lykdigte word opgedra aan Ryk Hattingh, Tom Gouws, Dulcie September, Dr. Lionel Snyders, Faith Snyders (hulle was eggenotes) en Charlton Alexander.

“With or without you” wat inspeel op ’n bekende U2 song, is ‘n roerende liefdesgedig, maar ek verstout my om te sê dat “Aksioom” (118) selfs meer geslaagd is vanweë die puik gebruik van algebra as metafoor van die liefde.

Een van die laaste gedigte, “Due diligence” (116), ’n term wat in die praktyk deur veral rekenmeesters gebruik word, is ’n ars poetica wat die digter se beskouing ten opsigte van dig, leef, werk en sterf behendig saamweef:

Die digter moet kan boekhou:

verlies se struktuur kan vaslê

as bewysstuk van die brose bestaan

hy moet soms opgaar en bewaar

stoor, in onthou se vasteskryf

ook die drifte van die lyf.

.

Die digter moet omsigtig leer omgaan

met verhouding, tussen

sentiment en substans

onderskei, kaf van koring kan skei

die illusie blootlê van

visie en missie

noulettend leer let,

syferseker sin kan soek

versigtig woorde kan aftel

sonder vooroordeel

hierdie tog se balansstaat op kan stel.

.

Is die dood krediet en lewe die debiet?

.

Verslag is ’n bundel waarin Du Plessis ’n verskeidenheid van insigryke onderwerpe (soms met ironie en parodie) onder die digterlike loep neem; iets wat tot meeste lesers sal spreek. Voorwaar ’n digter wat steeds die hart van die werkersklasmens verstaan en liefhet.