Tydens die tweede ontmoeting van SAMESPRAAK het drie Samespraaklede referate gelewer. Dié referate het ‘n wye spektrum van onderwerpe gedek, wat op vergelykenderwyse (Afrikaans-Nederlands/Nederlands-Afrikaans) ondersoek is.
Delia Rabie (UP)
‘n Analise van die konseptualisering van verlies in Blou is nie ‘n kleur nie en De dag aan zee
Francine Maessen (UvA)
De nieuwe generatie ecokritiek: een vergelijking tussen Pieter Odendaals Asof geen berge ooit hier gewoon het nie en Dominique de Groens Sticky drama
Jessica van Wynsberge (UGent)
Magisch realisme in postkoloniaal perspectief: Toorberg van Etienne van Heerden en De trein der traagheid van Johan Daisne
Vir die volgende byeenkoms op 28 April, kan uitgesien word na die volgende referate:
Bibi Burger (UP)
Die uitbeelding van vroulike karatkers in De Vlaschaard (1907) deur Stijn Streuvels en Laat Vrugte (1939) deur CM van den Heever
Alwyn Roux (Unisa)
Van Heerden se Die biblioteek aan die einde van die wêreld (2019) as vertrekpunt vir die vergelykende lees van Schaffer se Mens dier ding (2018 [2014]) en Krog se Met die oog op môre (2020)
Jerzy Koch (UAM)
Literêr-historiese laboratorium van die Afrikaanse literatuur
Indien jy belangstel om deel te word van SAMESPRAAK, kontak my gerus by erouxap@unisa.ac.za.
Samespraak is ’n nuwe samewerkingsprojek wat die vergelykende (transnasionale) bestudering van Afrikaanse en Nederlandstalige literatuur op die hart dra.
Die saadjie vir Samespraak is in Junie 2020 geplant toe ek op die webblad Versindaba ‘n pleidooi gelewer het vir die skep van ’n aanlyn forum spesifiek gerig op die vergelykende bestudering van Afrikaanse en Nederlandse letterkunde.
In hierdie skrywe het ek verwys na Nerina Bosman en Wannie Carstens se artikel in De Lage Landen, getiteld “Tussen geleentheid en uitdaging: Die Nederlandistiek in Suid-Afrika”, wat in Februarie 2020 verskyn het. Hierin dui Bosman en Carstens (2020) aan dat “daar steeds ‘n gesonde belangstelling in die bestudering van Nederlands as akademiese terrein” in Suid-Afrika bestaan; dit blyk veral uit “nagraadse skripsies, verhandeling, en proefskrifte van studente”, asook die publikasies in akademiese tydskrifte. Verder noem hulle dat “samewerking tussen individuele navorsers en hulle nagraadse studente in beide die Lae Lande en Suid-Afrika eweneens ‘n goed gevestigde gebruik” is “met gedeelde publikasies en navorsingsprojekte”.
Alhoewel, soos Bosman en Carstens (2020) tereg opmerk is daar ook talle uitdagings vir die Nederlandistiek in Suid-Afrika “as gevolg van die politieke klimaat en die tersiêre omgewing waarin ons in Suid-Afrika werk”, wat onder andere befondsing en krimpende studentegetalle insluit.
As ’n manier om opnuut belangstelling vir die bestudering van Afrikaanse en Nederlandse letterkunde te kweek en die uitdagings wat daarmee op ’n koste-effektiewe wyse te oorbrug, het ek die voorstel gemaak dat ‘n studiegroep vir die vergelykende bestudering van Afrikaanse en Nederlandse in die lewe geroep word.
Die voorstel was uiters goed vanuit verskeie oorde ontvang. Yves T’Sjoen, hoogleraar aan die Universiteit Gent, het op Versindaba geskryf dat gesien die historiese taalverwantskap tussen Afrikaans en Nederlands én die veelsoortige interaksies tussen Afrikaanse en Nederlandstalige literatuur, waarvoor aandag in sowel Suid-Afrika as die Lae Lande bestaan, so ’n digitale uitwisselingsplatform (sonder ’n residensiële universiteit) ’n pragtige uitdaging en ’n relevante akademiese gesprekstool is. T’Sjoen se uitspraak, “Geen leerstoel, maar een internationale en interuniversitere leertool” het dan ook Samespraak se motto geword.
Die alombekende digter en skilder Breyten Breytenbach het eweneens sy stem by dié van T’Sjoen gevoeg en gesê dat dit “tog vanselfsprekend (en vanandersprekend) [is] dat die onderlinge bevrugting en wedersydse gasvryheid en ontdekkings en toeligtings en nuuskierighede waarby die uitwisseling tussen die twee tale (en taalgebiede) al so lank baat, en soveel substansie het, meer koherensie en sigbaarheid verkry.”
In Julie 2020 het Samespraak ‘n bestuur ryker geword met bestuurslede vanuit Suid-Afrika, België, Nederland, Kroäsie, Pole en Tsjeggië. In September het Remona Voges-Van Huyssteen, destyds werksaam by LitNet en tans by Protea Boekhuis, ‘n webblad vir Samespraak ontwerp. Gaan besoek gerus ons webblad by www.samespraak.com.
Die Samespraakbestuur het dit goedgedink dat ons Alfred Schaffer, bekroonde digter en dosent aan die Universiteit Stellenbosh nader, om gedurende die eerste jaar van Samespraak se bestaan die inwonende skrywer moet wees. Schaffer het ons inisiatief vanuit die staanspoor ondersteun en die uitnodiging goedgunstiglik aanvaar.
Die eerste Samespraakontmooeting het op Woensdag, 24 Februarie 2021 afgeskop en dit was ‘n reuse sukses. Yves T’Sjoen (UGent) het die openingslesing van die studiegroep behartig. Die titel van sy referaat was “Met Alfred Schaffer op de brug”. Hierin het hy nie net die doeleindes van die studiegroep duidelik onderstreep het nie, maar ook die talle navorsingsmoontlikhede vir die bestudering van Alfred Schaffer se werk uiteengesit. Hier is openingslesing van T’Sjoen:
Martina Vitackova (UGent) en Andries Visagie (US) het elkeen ook ‘n bydrae gelewer; Martina se referaat het gegaan oor borskankernarratiewe in Afrikaanse en Nederlandse literatuur, en Andries het ’n lesing gelewer oor postkoloniale benaderingsmoontlikhede van kortverhale deur Jan Rabie en Harry Mulisch. Hier is albei opnames:
Die volgende Samespraakontmoeting vind plaas op Woensdag 24 Maart en daarna weer op 28 April. Die program vir 24 Maart lyk soos volg:
Samespraak: Tweede ontmoeting op Zoom
Woensdag 24 Maart 2021, 14:00 tot 15:30 (Suid-Afrikaanse tyd; GMT+2)
14:00-14:30
Delia Rabie (UP)
Die femme fatale en die jong nimf in Van Heerden en X: ‘n verkennende studie
14:30-15:00
Francine Maessen (UvA)
De nieuwe generatie ecokritiek: een vergelijking tussen Pieter Odendaals Asof geen berge ooit hier gewoon het nie en Dominique de Groens Sticky drama
15:00-15:30
Jessica van Wynsberge (UGent)
Magisch realisme in postkoloniaal perspectief: Toorberg van Etienne van Heerden en De trein der traagheid van Johan Daisne
‘n Skrywerswerkswinkel saam met Alfred Schaffer vind plaas op Woensdag, 26 Mei. (Die tweede semester se program is nog nie vasgestel nie; as jy dus voel dat jy by Samespraak betrokke wil raak, kontak my gerus by samespraak@gmail.com).
Intussen het die Samespraakbestuur ook kers opgesteek by die geakkrediteerde tydskrif Stilet. Die sekretaris van Samespraak, die doktorsgraadkandidaat Francine Maessen, het saam met Yves T’Sjoen en myself, ‘n oproep om bydraes vir ‘n spesiale uitgawe aan Stilet voorgelê. Die oproep om bydraes behels dat Samespraaklede in 2021 hulle navorsingsprojekte aan Stilet kan voorlê vir publikasie in ‘n spesiale uitgawe wat in 2022 uitgegee word. Vir die inhoud van die spesiale uitgawe stel ons drie soorte bydraes voor:
Eerstens akademiese artikels wat ons wil beperk tot die volgende twee onderwerpe: vergelykende (transnasionale) studies wat die deelnemers tydens die studiejaar onderneem het, of ‘n artikel oor die akademiese, kreatiewe en vertaalwerk van Alfred Schaffer en sy rol as kulturele bemiddelaar tussen Afrikaans en Nederlands. Die tweede tipe bydrae wat in aanmerking kom, het betrekking op die transnasionale ontvangs van Schaffer se werk (onderskeidelik in die Afrikaanse en Nederlandse taalgebied). Laastens word kreatiewe bydraes van Schaffer self aangebied, spesiaal geskryf vir hierdie uitgawe van stilet.digital. Die kreatiewe werk van gevestigde en jonger skrywers in reaksie op Schaffer se oeuvre kry ook ‘n plek in die kreatiewe deel. (Vir meer inligting oor die Stilet-uitgawe, besoek gerus https://stilet.digital/samespraak/.)
Samespraak is bevoorreg om gedurende die aanvangsjaar van sy bestaan in 2021 die P.C. Hooft-pryswenner Alfred Schaffer as inwonende skrywer by ons betrokke te kan hê. Ons wil Alfred dan ook van harte gelukwens met die belangrike toekenning en ons sien uit om sy werk vanjaar by Samespraak indringend te bespreek en navorsingsartikels vanuit verskillende perspektiewe oor sy werk te lewer.
Die eerste episode van die podsending Sitkamer het pas verskyn. Mercy Kannemeyer neem die leiding in die gesprek tussen boekliefhebbers oor die betekenisassosiasies van ‘n sitkamer. Die gespreksgenote is Earl Basson, Bibi Burger, Janien Linde, Alwyn Roux en Remona Voges-Van Huyssteen. Daarnaas gesels Alwyn Roux met Yves T’Sjoen oor die Gentse Sentrum vir Afrikaans en die Studie van Suid-Afrika en Mercy Kannemeyer met die P.C. Hooftpryswenner Alfred Schaffer.
Maak seker om ons te volg op Facebook by Sitkamer | Facebook en stuur gerus ‘n e-pos na sitkamerpod@gmail.com. Sitkamer word met trots aangebied deur die Afrikaanse Taalraad (ATR) en die Internasionale Vereniging vir Afrikaans (IVA).
Sitkamer is ‘n spiksplinternuwe podsending vir enigeen wat belangstel in gesprekke oor Afrikaanse letterkunde. Met ‘n uitgesoekte geselskap neem Mercy Kannemeyer die leiding in gesprekke tussen boekliefhebbers. Gereelde stemme wat maandeliks in die Sitkamer gehoor gaan word, is behalwe vir Mercy, dié van Earl Basson, Janien Linde, Bibi Burger, Remona Voges-Van Huyssteen en Alwyn Roux. Angie Gallagher is ons formidabele redigeerder en Franco Prinsloo die komponis agter die temalied. Vir die eerste episode kan julle uitsien na ‘n gesprek tussen dié ses lede wat gaan oor die betekenisassosiasies van ‘n sitkamer. Daarnaas gesels Mercy met die PC Hooft-pryswenner vir poësie Alfred Schaffer en Alwyn Roux met Yves T’Sjoen oor die Gentse Sentrum vir Afrikaans en die Studie van Suid-Afrika. Volg ons gerus op Sitkamer | Facebook en maak seker om op 26 Februarie die eerste episode van Sitkamer af te laai. Met trots geborg deur die Afrikaanse Taalraad (ATR) en die Internasionele Vereniging vir Afrikaans (IVA).
P.C. Hooft-prijs 2021 voor poëzie voor Alfred Schaffer
Op maandag 14 december 2020 heeft het bestuur van de Stichting P.C. Hooft-prijs voor
Letterkunde de P.C. Hooft-prijs 2021 toegekend aan Alfred Schaffer (1973). Dit gebeurde op
voordracht van een jury bestaande uit: Jeroen Dera, Janita Monna (voorzitter), Ester Naomi
Perquin, Carl De Strycker en Michael Tedja. Aan deze belangrijkste Nederlandse literatuurprijs voor
een oeuvre is een geldbedrag verbonden van € 60.000. De prijsuitreiking, die in mei plaatsvindt,
wordt georganiseerd door het Literatuurmuseum. Hoe de uitreiking er uiteindelijk zal uitzien, is
afhankelijk van de beperkingen die de coronapandemie oplegt.
Alfred Schaffer (47) behoort tot de dichters aan wie op relatief jonge leeftijd de P.C. Hooft-prijs ten
deel is gevallen. Alleen Lucebert (43), Gerard Reve (45) en Rudy Kousbroek (46) waren jonger, Gerrit
Kouwenaar en Remco Campert even oud. Schaffer is wel de eerste laureaat die in de 21ste eeuw
debuteerde, namelijk met Zijn opkomst in de voorstad (2000). Schaffer heeft inmiddels tien bundels
gepubliceerd; dit jaar verscheen Wie was ik. Zijn werk werd meermalen bekroond, onder andere met
de Awater Poëzieprijs, de Jan Campert-prijs en de Paul Snoek Poëzieprijs. Hij is als lector Nederlands
verbonden aan de Stellenbosch University en schrijft poëziekritieken in De Groene Amsterdammer.
Recente laureaten in de categorie poëzie zijn: Nachoem Wijnberg (2018), Anneke Brassinga (2015),
Tonnus Oosterhof (2012) en Hans Verhagen (2009). Bekijk een overzicht van eerdere laureaten op
www.literatuurmuseum.nl/literatuurprijzen
Enkele overwegingen van de jury:
‘Schaffers gedichten laten zich in eerste instantie vaak lezen als willekeurige passages uit een
oneindige stroom observaties – maar die willekeur is schijn. Zijn poëzie omvat zeer precies gekozen
momentopnames, met zinnen die ogen alsof er een scalpel aan te pas is gekomen.’
‘Alfred Schaffer is een dichter die zonder met modes mee te waaien midden in deze tijd staat. Dat uit
zich in zijn neus voor moderne communicatievormen, maar vooral ook in de oprechte betrokkenheid
met de wereld die uit zijn verzen spreekt. Schaffers poëzie is nooit los te zien van de context van
Zuid-Afrika, het land waar hij sinds 1996 – met een onderbreking van enkele jaren – woonachtig is. In
zijn gedichten resoneert de verhouding tussen wit en zwart regelmatig, ook vanwege de persoonlijke
achtergrond van de dichter, die een Arubaanse moeder heeft.’
Noot voor de redactie:
Voor nadere informatie kan men zich wenden tot:
Aad Meinderts (directeur Literatuurmuseum en ambtelijk secretaris van de Stichting P.C. Hooft-prijs voor
Letterkunde): aad.meinderts@stichtingnll.nl 070-3339633,
of: Janita Monna, voorzitter van de jury (janitamonna@gmail.com of carl.destrycker@poeziecentrum.be)
Bij publicatie foto verplicht vermelden: (NAAM FOTOGRAAF).
Dis ’n warm somersmiddag in 1963. Stanislaw Ulam sukkel om sy oë oop te hou; die wiskundekongres is vervelig. Gedagteloos begin hy om getalle neer te skryf, gevolg deur krabbels en lyne. Die wiskundige sit en doodle, maar vir die ander lyk dit of hy aandagtig sit en aantekeninge maak. Later sou dié genie uit sy skets vasstel dat die posisies van priemgetalle in ’n hoë digtheid uitgestippel lê in sekere horisontale, diagonale en vertikale lyne, wat bekend sou word as “Ulam se spiraal”.
Ons almal doodle van tyd tot tyd. Studente en skoolkinders doodle tydens klasse; en wie van ons teken nie deur die loop van ’n lang telefoongesprek abstrakte meetkundige konstruksies, spotprente van vriende, landskappe, of ander surreële simbole nie? ’n Doodle (ook bekend as ’n krabbel) kan kortliks beskryf word as ’n tekening wat iemand maak terwyl sy aandag op iets anders gevestig is. Vir die doel van hierdie artikel gebruik ek die woord “doodle”, omdat “krabbel” (vir my gevoel) eerder aan kinderkuns herinner, en moontlik beperkend is as dit kom by die kompleksiteit van visioenêre kreatiwiteit soos Ulam se spiraal, of die doodles van Leonardo da Vinci, waarin hy die wette van friksie neergelê het.
Doodles word bestudeer as onderdeel van handskrifontleding (grafologie), maar ook as kunsvorm (doodle art), byvoorbeeld die werk van Jabson Rodrigues en Jim Bradshaw, wat op hul beurt weer oorvleuel met spotprente en advertensiekuns. Alhoewel grafologie ’n nuttige hulpmiddel is om deur middel van skrifanalise sekere karaktereienskappe inherent aan ’n individu af te lei, word dit steeds as ’n feilbare pseudowetenskap beskou. Nie almal is ewe begaafd as dit by doodles kom nie: die werk van ’n gewone persoon sal uiteraard verskil van iemand met kunstalent. ’n Doodle is onderworpe aan dieselfde logika as drome. Dit funksioneer soos dagdrome op papier. Die laer intellektuele dele van die brein is werksaam, en in hierdie ontspanne, verveelde, of onbewaakte oomblikke krabbel die persoon, soortgelyk aan ’n kind wat nie sy hand oplig terwyl hy ’n prent inkleur nie, omdat die oog-hand-koördinasie nog nie ten volle ontwikkel het nie. Daarom is doodles simbolies, abstrak, of gelaai met obskure droomsimboliek. In ’n studie wat professor Jackie Andrade, verbonde aan die Universiteit van Plymouth gedoen het, is bevind dat doodles mense help om beter te fokus en die geheue stimuleer. Die tekening tree op as tipe tussenganger tussen gedagteloosheid en gedagtedruk, en dit help om inligting makliker vanuit die geheue te herroep. Die persoon wat doodle se onderliggende bewussynsinhoud speel ’n rol. Die volgende items word dikwels geteken: harte (’n romantiese belewenis); motors en bote (’n begeerte om vakansie te hou, of ’n nomadiese wanderlust); kos (’n begeerte om te eet, veral as die persoon honger of op ’n dieet is); vuurwapens en messe (openlike of onderdrukte aggressie); tralies of webbe (as die persoon vasgekeer voel), ensomeer.
Hoe lyk die doodles van bekende skrywers en digters?
In die onderstaande foto het Vladimir Nabokov aantekeninge gemaak op die eerste bladsy van die Engelse vertaling van Kafka se The Metamorposis. Duidelik het hy ’n paar voorstelle (verbeterings?) in gedagte gehad. En let op die kewers en vlinders: Nabokov was ’n entomoloog van beroep, met spesialisering in Lepidoptera. Ongelukkig is sy navorsing, wat die klassifikasies van nuwe skoenlapperspesies insluit, eers na sy dood ernstig opgeneem.
Vervolgens ’n absurde doodle deur Samuel Beckett, soos uitgekrap in die oorspronklike notaboek van die manuskrip Watt.
Allen Ginsberg was ’n toegewyde Boedhis. Met die blom het hy vermoedelik ’n “Oṃ maṇi padme hūṃ”-lotus geteken, en ’n mens sou kon raai dat “AH” dui op die middelste lettergreep in die bekende “Om Ah Hum”-mantra.
Franz Kafka se angst is ook sigbaar in sy doodles. Alhoewel hy heimlik begeer het om ’n goeie kunstenaar te wees, het hy sy tekeninge weggesteek vir sy vriende en opdrag gegee dat dit verbrand moet word as hy tot sterwe kom. Dit het nie gebeur nie: na sy dood het herdrukke van Kafka se werk verskyn, kompleet met sy doodle-kuns as omslagontwerp, soos “Die man by sy lessenaar” getuig.
Onderstaande doodle vorm deel van ’n brief wat Charles Bukowski geskryf het aan die Sycamore Review, uitgawe 3.2. ’n Man met ’n groot neus en bottel whisky…
Hierdie bedrywige doodle het die Amerikaanse skrywer, Henry Miller, wat bipolêr was, tydens ’n maniese fase gemaak. Die skrywer was ook omstrede weens die seksueel eksplisiete inhoud van sy romans.
Alexander Pushkin was ’n begaafde kunstenaar, bekend vir die talle doodles in die kantlyne van sy manuskripnotaboeke. Hy het graag vriende, politici, hande en voete geskets. Sy doodles is later apart gebundel as Drawings by Alexander Pushkin.
Dit verbaas seker nie dat die Bengaalse digter, filosoof, dramaturg en mistikus, Rabindranath Tagore, ook ’n kunstenaar in eie reg was nie – hy het graag sy handgeskrewe gedigte geïllustreer.
Die digter-skilder, Breyten Breytenbach doen die omslagkuns van sy bundels self. Sketse, doodles en ander grafika vergesel ook sy poësie.
De dichtbundel Mens Dier Ding van Alfred Schaffer heeft de Awater Poëzieprijs 2014 gewonnen. Dat wordt vandaag bekend gemaakt in het nieuwe nummer van poëzietijdschrift Awater. Negenentwintig Nederlandse en Vlaamse ‘beroepslezers’ (poëziecritici, -wetenschappers en –bloemlezers) kozen uit het poëzieaanbod van het afgelopen jaar de bundel die zij het meest waarderen. Mens Dier Ding van Alfred Schaffer, verschenen bij uitgeverij De Bezige Bij, werd met een ruime meerderheid als winnaar verkozen.
De Awater Poëzieprijs is de jaarlijkse poëzieprijs van poëzietijdschrift Awater ter waarde van € 500,- . Voor de toekenning van de prijs is een keur aan ‘beroepslezers’ (medewerkers van o.m. De Volkskrant, De Morgen, NRC Handelsblad, Het Parool, Vrij Nederland, Poëziekrant, De Groene Amsterdammer en Awater) gevraagd een top 3 in te leveren van dichtbundels uit het afgelopen jaar. Aan de hand van deze top 3 kregen de bundels punten toegekend.
Enkele citaten uit de oordelen over Mens Dier Ding:
“In Mens Dier Ding staat de Zuid-Afrikaanse verzetsheld/tiran Shaka Zulu centraal, maar Alfred Schaffer viert bovenal dat poëzie vrijheid is in taal en vorm. Wat een verademing!”
“Een indrukwekkende, monumentale bundel, die erin slaagt zijn spankracht 141 pagina’s lang te behouden: mythologische geschiedenis, een anachronistische, gefabuleerde biografie van Sjaka Zoeloe en sciencefiction in één. Een ingenieus opgebouwde bundel rond een werkelijk verzinsel.”
“De huiveringwekkende herschepping van het verhaal van Zoeloekoning Sjaka heeft me het hele jaar vergezeld.”
“Hallucinant caleidoscopisch Meesterwerk.”
Op woensdag 4 februari a.s., aan het eind van de Week van de Poëzie, zal de prijs tijdens het Gedichtenbal in de Stadsschouwburg in Amsterdam officieel aan Alfred Schaffer worden uitgereikt.
