Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

“… what moves me most profoundly is the sublime sublimely articulated, a feeling that language has somehow taken me beyond the boundary of language” (Mark Haddon oor Derek Walcott se Sonnet XLIII).

Die bostaande aanhaling uit die bloemlesing Poems that make grown men cry, saamgestel deur Anthony en Ben Holden, gee ‘n idee van die vermoë van poësie om diep emosie by mense op te roep. In my vorige blog het ek enkele temas aangeraak wat mense – in hierdie geval volwasse mans – emosioneel ráák. In hierdie blog wil ek stilstaan by tegniese en teoretiese aspekte van gedigte wat eweneens bydra tot diep emosionele betrokkenheid by ‘n bepaalde gedig wat (aldus die titel) groot mans laat huil, asook by die subjektiewe belewing van gedigte deur die 100 uitgelese lesers.

Hoewel – soos ek in my vorige blog aangedui het – ‘n bepaalde “storie” of gegewe ‘n mens dikwels diep aangryp, is die mans wat by Holden-hulle se navorsing betrek is, mense wat professionele kennis oor bepaalde tipes tekste het (hetsy filmtekste, operalibretti, gedigte, prosa, ensovoorts). Dit is dus mense wat ‘n vakkundige mening oor literêre en kunstekste kan uitspreek en dit ook doen in die kommentaar wat hulle skryf ter ondersteuning van hulle keuse van mees aangrypende gedig. Komende van sogenaamde “kunskenners”, is daar vir my ‘n paar interessante insigte wat uit die response na vore gekom het. Die eerste is dat selfs “kenners” poësie (graag) lees met die doel om iets “diepers” daaruit te put – mens sou kon sê om emosioneel daardeur gevoed of aangeraak te word. Nog ‘n opvallende aspek van die deelnemers se notas oor hulle gekose gedig, is dat hulle die gedig nie beoordeel aan die hand van die kodes en teorieë wat tans “in die mode” is nie, maar dat die kommentaar in baie gevalle subjektief is en dat klem dikwels gelê word op aspekte wat gedigte “mooi” laat wees. Tog val die klem in baie mans se kommentare ook op dié aspekte van poësie wat dit van ander literêre kunsvorme onderskei en – ‘n mens kan maar sê – dit bo tyd en plek verhef (om tog maar die gewraakte “outydse” term te gebruik!)

Transendering van tyd en plek – ook die inlees van ‘n universele geldigheid of wetmatigheid – is dié kenmerk van poësie wat deur die meeste van die 100 lesers in hulle kommentaar geopper word. Die draaiboekskrywer en regisseur Kenneth Lonergan verwonder hom byvoorbeeld daaraan dat John Keats se Last Sonnet hom oombliklik uit die realiteit kan verplaas: “… the miracle that enables another human being to carry me back in time and over the ocean with nothing more than a sequence of words …” Of soos Julian Fellowes (skrywer, akteur en regisseur) dit uitdruk: “… great poetry, like art, is not about anyone in particular because it is about everyone.” Hy verwys hier na Christina Rosetti se alombekende gedig Remember.

As mense wat daagliks van die woord leef, verbaas dit nie dat baie van die lesers spesifiek na die woorde of die taal van ‘n gedig verwys nie. So lê die bekoring van Samuel Taylor Coleridge se Frost at Midnight vir Sebastian Faulks in die “Shakespearean beauty and command” van die taal, en vir die skrywer Alan Hollinghurst is Thomas Hardy se At Castle Boterel sy gunstelinggedig weens “the idiosyncratic wording and dexterous rhyming” wat dit wederstrewig maak soos ‘n spook. “I admire the strength, the muscle, the menace of Pinter’s language” skryf Neil Labute oor Harold Pinter se It is here. Die vermoë van taal om die onsegbare te sê of te insinueer is nog ‘n aspek van poëtiese sin-gewing wat hoog aangeslaan word. Maar, waarsku Mark Haddon, “I have never much liked sentiment in poetry, and sentimentality is the death knell for pretty much all literature.” In die lees en herlees van die betrokke versamelbundel het ek baie aangrypende gedigte teëgekom wat ek nie geken het nie, maar baie min sentimentele gedigte – moderne mans is dalk steeds nie tot sentimentaliteit geneig nie …?

Dat die besinning oor gedigte besonder dikwels op tegniese aspekte fokus, is waarskynlik vanselfsprekend, gegewe die mense wat gevra is om deel te neem aan die projek. Die bekende skrywer Douglas Kennedy baseer sy hele kommentaar op tegniese aspekte van Emily Dickenson se gedig After Great Pain. Hy gebruik die byna-taboe-term “closure” (“sluiting”) as maatstaf. Hy beskryf Dickenson se tegniek as “diamond-hard craftsmanship” en verwys na haar liriese ekonomie en presiese beeldgebruik. Haar gedig beïndruk omdat dit ‘n universele waarheid uitbeeld (en omdat “sluiting” in die laaste deel tot stand gebring word):

After Great Pain

After great pain a formal feeling comes –

The Nerves sit ceremonious like Tombs;

The stiff Heart questions – was it He that bore

And Yesterday – or Centuries before?

 

The Feet, mechanical, go round

A Wooden way

Of Ground, or Air, or Ought,

Regardless grown,

A Quartz contentment, like a stone.

 

This is the Hour of Lead

Remembered if outlived,

As Freezing persons recollect the Snow –

First Chill – then Stupor – then the letting go.

 

Benjamin Zephaniah (skrywer en musikus) bewonder Dylan Thomas se beroemde gedig Do not go gentle into that Good Night, want “it is a brilliant example of a villanelle, a very difficult poetic form. Dylan Thomas packs so much emotion into it, and not a word is wasted”:

Do not go gentle into that Good Night

Do not go gentle into that good night,

Old age should burn and rave at close of day;

Rage, rage against the dying of the light.

 

Though wise men at their end know dark is right,

Because their words had forked no lightning they

Do not go gentle into that good night.

 

Good men, the last wave by, crying how bright

Their frail deeds might have danced in a green bay,

Rage, rage against the dying of the light.

 

Wild men who caught and sang the sun in flight,

And learn, too late, they grieved it on its way,

Do not go gentle into that good night.

 

Grave men, near death, who see with blinding sight

Blind eyes could blaze like meteors and be gay,

Rage, rage against the dying of the light.

 

And you, my father, there on that sad height,

Curse, bless, me now with your fierce tears, I pray.

Do not go gentle into that good night.

Rage, rage against the dying of the light.

 

Wat Zephaniah egter tot trane roer, is “the love I can feel that [Dylan Thomas] has for his father, the desperation in his ‘voice’ as he is willing his father to live. (…) [T]here might also be something here about his having the kind of love for his father that I never had for mine.” Hierdie persoonlike identifikasie met ‘n bepaalde gedig en die feit dat gedigte in staat is om by nabaat ‘n bepaalde emosie weer op te roep of om deur identifikasie emosioneel aan te gryp, kom by ‘n groot aantal verantwoordings voor. Dit lyk ook asof mense wat goed bekend is met literêre tekste en die teorie daarrondom ken, nie skaam is nie om te erken dat hulle as’t ware van ‘n gedig verwag (ten minste vir hierdie projek, maar ook oor die algemeen) om ‘n persoonlike beroep op hulle emosies te doen en om te harmonieer met biografiese feite van die leser. Hier sien ek ook iets van die universele geldigheid van goeie gedigte raak. Ten spyte van die uitgediendheid van dié term in ons siniese post-postmodernistiese tydsgewrig, is dit ironies genoeg juis wat mense na poëtiese tekste aantrek. Daar is in die tersaaklike bloemlesing so baie getuienis van lesers wat gedigte gekies het omdat hulle daarin ‘n soort spieëlbeeld van hulle eie lewenservaring sien of van aspekte van “die lewe” as sodanig, dat ek slegs enkele interessante anekdotes kan uitsonder.

Die skrywer James McManus nomineer ‘n gedeelte uit James Joyce se Finnegans Wake as mees aangrypende gedig. Terwyl Joyce die boek geskryf het, moes hy hulpeloos toekyk hoe sy dogter ten gronde gaan weens skisofrenie. Nadat sy deur die Nazi’s weggeneem is uit die inrigting waarin sy tuis was, het Joyce haar nooit weer gesien nie en nooit weer iets van haar gehoor nie. Ook McManus se seun is in ‘n inrigting vir geestesversteurdes oorlede sonder dat hy hom kon troos of kon bystaan. Hy skryf: “I don’t believe in souls, but there is an abscess in mine where he lives.” Daarom kan hy identifiseer met die immer-herhalende sekwense in Finnegans Wake waarvan ek 4 reëls hier aanhaal:

… and weary I go back to you, my cold father, my cold

mad father, my cold mad feary father, till the near sight of the

mere size of him, the moyles and moyles of it, moananoaning,

makes me seasilt saltsick and I rush, my only, into your arms.

 

Na aanleiding van Maurico Rosencof se gedig Brindis con el Voejo, skryf die Argentynse menseregte-aktivis Juan Méndez dat die gedig hom terugneem na die dae toe hy ‘n politieke gevangene in Argentinië was. Die gedig beskryf die ritueel van ‘n Sondagmiddag-voor-ete-drankie. Dié beskrywing het hom nie net laat terugverlang huis toe waar dié ritueel ook gebruiklik was nie, maar het hom laat besef hoe sy vader hom ondersteun het en hoe bekommerd hy oor sy seun moes gewees het: “When those moments are rendered impossible by prison or exile, their remembrance stings with nostalgia, guilt, and love.”

Raising a glass with my old man

(Vertaling: MJ Costa)

I know that on Sundays, around midday,

You cautiously open the ancient sideboard

And pour a glass of the same grape liquor

We used to share in better times.

I know your’e not happy now when you drink it,

That it’s lost all savor for you,

Because sometimes sorrow can quite erase

One’s taste for wine and the light of day.

But you know, as I do, that the storm will pass

And that the implacable sun doesn’t simply stop

When obscured by a dark, pernicious cloud,

Which is why I know I’ll return to your house –

On a Sunday that’s there on the calendar –

And laugh with you over a glass of grappa.

 

Uiteindelik lyk dit dan asof sekere storielyne of gebeure in staat is om ons emosioneel ten diepste te raak, soos die dood van ‘n geliefde, onreg teenoor medemense, die verlies van liefde, maar ook die onverwagte blyke van medemenslikheid, deernis en liefde in die alledaagse lewe. Natuurlik is die emosionele impak wat ‘n gedig op ‘n spesifieke mens maak, ook afhanklik van faktore wat buite die “storie” lê en meestal eie is aan kuns as sodanig, soos ‘n bekende (soms persoonlike) geskiedenis, taalgebruik, die behendigheid waarmee ‘n digter die poëtiese middele tot sy beskikking gebruik en die kundigheid waarmee hy die “storie” opbou en tot afloop bring. Een van die vernaamste redes waarom mense deur gedigte geraak word (so blyk dit uit die bloemlesing) is die gevoel van verbondenheid met ander mense in bepaalde omstandighede en die vermoë om met ander te kan identifiseer – dus die vermoë om tyd, plek en self te transendeer en deur ‘n gedig meegevoer te word na ‘n ander tyd, plek, omstandighede en persona.

“As my father grew older, I noticed  that he rarely came close to shedding tears about sad and serious things in our lives. But if ever telling a tale of something good, some gracious or loving piece of behaviour, tears would always come into his eyes. And I feel myself going that way as I too get older. Sadness somehow I expect. Kindness and love take me by surprise” (Richard Curtis – in Poems that make grown men cry, saamgestel deur Anthony & Ben Holden. Alle verwysings in dié blog is na hierdie boek.)

Anthony en Ben Holden het 100 mans wat op een of ander wyse professioneel  by literêre tekste betrokke is, gevra watter gedig hulle tot trane roer en om ‘n rede te verskaf waarom dié gedig hulle so diep aangryp. Die redes, meer as die gedigte self, het my in Holden-hulle se boek Poems that make grown men cry die meeste gefassineer. Want wat ís dit nou eintlik wat mans – wat selfs vandag nog veronderstel is om hulle emosies beter in toom te kan hou as vroue – tot trane dwing? Nicolson Baker beantwoord dié vraag so: “When we say that a poem makes us cry, what do we really mean? Sometimes we mean that it makes us cry inwardly in shocked agreement.” Maar die meeste mans erken ruiterlik dat daar ten minste één gedig bestaan wat hulle ‘n knop in die keel laat kry of selfs in trane laat oplos.

Soos te verwagte, het die meerderheid gedigte wat in die bloemlesing opgeneem is, op een of ander wyse met die dood te make, maar daar is ook ander temas wat redelik algemeen voorkom, soos liefde, patriotisme of politieke verontregting, skoonheid, verlange en spirituele insig. ‘n Groot aantal respondente koppel persoonlike belewenisse aan die keuse van ‘n gedig en ervaar die gedig dus as kommentaar op, uitbeelding van en selfs as verklaring vir iets wat in hulle lewe of met hulleself gebeur het.

Ten minste twee van die mans wat aan die projek deelgeneem het, erken dat hulle self nog nie ‘n kind aan die dood afgestaan het nie, maar dat die blote gedagte daaraan ‘n ouer se grootste vrees is, en daarom kies hulle ‘n gedig oor die dood van ‘n kind. Die gedig wat myself in die bundel die diepste aangegryp het, is ‘n haikoe deur ‘n agtiende-eeuse Japannese digteres, Fukuda Chiyo, oor die dood van haar seun:

Hokku

Dragonfly catcher,

where today

have you gone?

Boris Akunin, wat hierdie spesifieke gedig gekies het, het ‘n roman-trilogie wat meer as 500 bladsye beslaan, geskryf met dié gedig in gedagte, maar hy erken “it cannot even remotely compare to Chiyo’s miniature.”

Ook John Carey, ofskoon hy nog nie ‘n kind aan die dood afgestaan het nie, kies ‘n soortgelyke gedig, naamlik Ben Johnson se On my first son waarvan die reël “’Here doth lie / Ben Johnson his best piece of poetry’” hom aangryp, sowel as die aanspreekvorm “loved boy” in ‘n gedig wat in 1616 in formele Engels geskryf is. Die akteur Chris Cooper koppel sy keuse van hartseerste gedig aan die dood van sy eie seun, Jesse, wat nie self kon praat nie, “but always able to speak to my heart’s core.” Die gedig For Ruthie Rogers in Venice is na die dood van hulle seun deur Craig Raine vir Richard Rogers se vrou (Ruth) geskryf. Dit eindig met die reëls: “… and the world gone white / in a single night.”

Enkele respondente was aangegryp deur gedigte wat digters wetend of onwetend oor hulle eie dood geskryf het. Die Skotse operaregisseur David McVicar skryf soos volg oor Elegy wat die digter Chidiock Tichborne op jeugdige leeftyd aan sy geliefde skryf op die vooraand van sy teregstelling op aanklag van saamgeswering om Elizabeth I te vermoor: “It moves and terrifies me so much because the poet is here composing his own elegy. The immediacy of these lines, as the author reflects upon the waste of his brief life and faces a death of indescribable agony, touches me in a way that’s hard to put to words. The certain knowledge of and the struggle to accept  death seems to me a primary motor of the artistic impulse; why we create art and why we turn to art and how art helps us to express whatever is valid or has meaning in our short span of existence.” Die metatekstuele kommentaar vervat in die laaste sin, is veral belangrik in die lig van die beskoulike aard wat deel is van die bundel en sluit ten nouste aan by die kommentaar van vele ander deelnemers aan die projek.

Die Nigeries gebore Amerikaanse digter, Ben Okri, kies ‘n gedig van Christopher Okigbo uit sy bundel Labyrinths, naamlik Elegy for Alto. Wat Okri aan die gedig tref, is “its solemn beauty, its music, its prophetic roll, which leads on to the poet prophesying his own death.” Ek haal ‘n enkele strofe aan ter illustrasie van die kragtige verse waarna Okri verwys:

O mother, mother Earth, unbind me; let this be

my last testament; let this be

The ram’s hidden wish to the sword, the sword’s

secret prayer to the scabbard …

‘n Buitengewone liefdesgedig aan ‘n gestorwe beminde is vir my die aanhaling wat Simon Mcburney (skrywer, akteur, regisseur) kies uit John Berger se and our faces, my heart, brief, photos, maar veral ook die werkwyse van die digter waarop hy wys: “He joins love and its enemy separation. He makes, he constructs, a promise. A promise that is, perhaps, indistinguishable from the promise of poetry itself. A promise, as Berger puts it ‘… that language has acknowledged , has given shelter, to the experience  which demanded, which cried out.’”:

What reconciles me to my own death more than anything

else is the image of a place: a place where your bones and

mine are buried, thrown, uncovered, together. They are

strewn there pell-mell. One of your ribs leans against my

skull. A metacarpal of my left hand lies inside your pelvis.

(Against my broken ribs your breast like a flower.) The

hundred bones of our feet are scattered like gravel. It is

strange that this image of our proximity, concerning as it does

mere phosphate of calcium, should bestow a sense of peace.

Yet it does. With you I can imagine a place where to be phosphate

of calcium is enough.

Skuld oor en aandadigheid aan ‘n dood is eweneens temas wat aangeraak word in enkele gekose gedigte. Na die dood van beide betrokke partye voel die skrywer Ian Mcewan vry om Peter Potter se gedig An Exequy te kies en die omstandighede van Peter se vrou se dood bekend te maak. Sy het as reaksie op hulle ongelukkige huwelik in haar eertydse kinderkamer selfmoord gepleeg. Skuld aan dié dood sou die digter tot die dag van sy eie dood teister. Ek haal enkele strofes uit Potter se aangrypende gedig aan:

(…)

The abstract hell of memory

The pointlessness of poetry –

These are the instances which tell

Of something which I know full well,

I owe a death to you – one day

The time for me will come to pay

When your slim shape from photographs

Stands at my door and gently asks

If I have any work to do

Or will I come to bed with you.

(…)

In sy motivering waarom hy ‘n gedig van W.S. Graham kies, haal Nick Laird dié digter aan: “[Graham] suggests that poetry, ‘a kind / Of news of no time’, is a way to practise talking with the dead.” Inderdaad!

Afskeid, as variant van die dood, is eweneens die onderwerp van ‘n hele aantal gedigte, soos die gedig wat Harold Bloom, Sterlingprofessor in Geesteswetenskappe by Yale, kies: Hart Crane se The broken Tower, Crane se vaarwel aan poësie. Hoe moeilik dit is om te laat gaan – om waarlik afstand te doen – beskryf Marc Forster (filmmaker): “We don’t know what it means to let go. (…) To find out what actually takes place when you let go, you must die.” Hy kies Mary Oliver se gedig In Blackwater Woods, waarvan ek die slot aanhaal;

To live in this world

you must be able

to do three things:

to love what is mortal;

to hold it

against your bones knowing

your own life depends on it;

and, when the time comes to let it go, to let it go.

Die besef van eie sterflikheid is iets wat baie van ons bevrees en hartseer maak. John Carré kies een van my gunstelinggedigte, Goethe se Wanderers Nachtlied wat ek hier ter wille van diegene wat Duits kan verstaan, aanhaal voordat ek die Engelse vertaling gee:

Wanderers Nachtlied

Über allen Gipfeln

Ist Ruh,

In allen Wipfeln

Spürest du

Kaum einen Hauch;

Die Vögelein schweigen im Walde.

Warte nur, balde

Ruhest du auch.

Die Engelse vertaling wat deur die samestellers verskaf word, is ongelukkig ‘n woordelikse vertaling wat nie die atmosfeer van die ou gedig uit 1776 vasvang nie. Die Engelse vertaling deur Henry Wadsworth Longfellow wat ek hier gee, het ek op die Internet gevind:

Wanderer’s Nightsong

O’er all the hilltops

Is quiet now,

In all the treetops

Hearest thou

Hardly a breath;

The birds are asleep in the trees:

Wait, soon like these

Thou too shalt rest.

Philip Larkin se gedig Aubade is, net soos Goethe se Wanderers Nachtlied, ‘n besinning oor die sterflikheid van die digter. Aubade is die keuse van die uitgewer William Sieghart wat sê: “[Larkin] constructs a poem of universal relevance without the conceit of poetic obfuscation.”

Soos die dood, kan ook die vreugde van liefde ons bewoë maak – soos die bekende akteur Jeremy Irons (wat ek besonder baie geniet het in The French Lieutenant’s Woman) skryf oor Gabriela Mistral se gedig God wills it: “… it stirs very deep emotions within me, not at any particular line, but in the relentless and naked passion that imbues the poem throughout.” Dieselfde sentiment spreek uit die kommentaar wat die akteur Simon Callow (wat Mozart gespeel het in die oorspronklike verhoogproduksie van Amadeus in 1979) oor W.H. Auden se Lullaby skryf. Wat hom tref, is die onmiskenbare homo-erotiese toonaard van die gedig, ‘n vriendskap van die hart én die verstand, “a relationship which I had not yet known for myself, but all of which, with the uncanny emotional presence of adolescence, I knew would be mine, soon. (…) The poem is essentially a lullaby, and it is partly the caressing, gently rocking rhythm that makes it so affecting; it is instinct with tenderness, care, boundless benevolence.” Die eerste strofe maak ‘n besondere impak op Callow, veral dié reëls:

But in my arms till break of day

Let the living creature lie,

Mortal, guilty, but to me

The entirely beautiful.

Dit is begryplik dat die onbegryplik omvattende liefde vir ‘n mens se kinders en die liefde vir ouers mens tot trane dwing, maar die aangrypendste gedig oor die liefde vir eie vlees en bloed, is vir my die skrywer Terrance Heyes se keuse, The Mother van Gwendolyn Brooks – ‘n gedig wat hom sedert sy studiejare en tot op hede diep raak. Ek haal die eerste strofe aan:

Abortions will not let you forget.

You remember the children that you got that you did not get,

The damp small pulps with a little or with no hair,

The singers and workers that never handled the air.

You will never neglect or beat

Them, or silence or buy with a sweet.

You will never wind up the sucking-thumb

Or scuttle off ghosts that come.

You will never leave them, controlling your luscious sigh,

Return for a snack of them, with gobbling mother-eye.

Skoonheid en sy antitese, skrikwekkendheid, is die tema van Auden se gedig In Memory of W.B. Yeats wat deur Salman Rushdie uitgesonder word. Die oorsteek van die grens van verskrikking ten einde skoonheid te soek, kom veral sterk na vore in die slotstrofe:

In the desert of the heart

Let the healing fountain start,

In the prison of his days

Teach the free man how to praise.

In hierdie reëls kan ook iets bespeur word van die soeke na spirituele vervulling, wat in twee van die gekose gedigte nog duideliker uit die verf kom. Rowan Williams, voormalige Biskop van Kantelberg (tot 2012) kies eweneens ‘n Auden-gedig, naamlik Friday’s Child, ‘n gedig oor die martelaar Dietrich Bonhoeffer wat op 9 Augustus 1945 deur Hitler se soldate tereggestel is. Ook in hierdie gedig kom verskrikking en “a devastating shift of gear” (in Williams se woorde) teenoor mekaar te staan wanneer in die slotstrofes na die gekruisigde Jesus verwys word wat alle verskrikking in vreugde kan verander. In The Meaning of Africa deur Abioseh Nicol (wat deur James Earl Jones gekies is) kom die sprekende ek in die gedig tot die insig:

I know now that is what you are, Africa:

Happiness, contentment, and fulfilment,

And a small bird singing in a mango tree.

Die spreker kan tot hierdie insig kom, want

I know you will not make me want, Lord,

Though I have reddened your green pastures

It is only because I have wanted so much

That I have always been found wanting.

Hierdie insig gee my inderdaad koue rillings!

Dit was vir my verbasend hoe baie van die respondente gedigte gekies het met ‘n politieke of patriotiese strekking. So kies die akteur Hugh Bonneville Rupert Brooke se bekende gedig The Soldier met sy naïewe patriotisme, soos blyk uit die aanvangsreëls:

If I should die, think only this of me:

That there’s some corner of a foreign field

That is forever England. (…)

‘n Gedig wat in essensie van die bogenoemde een verskil, word deur sowel die menseregte-aktivis Salil Shetty as die filmmaker David Puttnam gekies. Let my Country Awake (Rabindranath Tagore) is ‘n gedig waarin universele waardes en deernis vir alles wat lewe vooropgestel word. Puttnam sê oor dié gedig dat, indien ons dit betyds en in alle erns doen, kan ons die verloop van die wêreld verander en vryheid vir almal verseker. Die gedig eindig met die reël “Into that heaven of freedom, my Father, let my country awake.” Nog ‘n anti-oorloggedig (wat deur David Hare gekies is) is ‘n vertaling van Bertold Brecht, War has been brought into disrepute. Oor die skrikwekkendheid van oorlog en die onberekenbare impak wat dit op onskuldige slagoffers het, kies die Chileense fotograaf Carlos Reyes-Manzo die bekende gedig van Pablo Neruda (hier in Engelse vertaling) met die skreiende slotstrofe:

And then I stopped being a child

because I understood that

they did not allow my people to live

and they denied them burial.

Die skokkende ongelykheid in tye van oorlog word verwoord in Seamus Heany se gedig Requiem for the Croppies (die keuse van Terry George). Die gedig handel oor die Ierse Rebellie van 1798 waartydens die boere met sense geveg het teen die Britse kanonne. Die boere het gortsaad in hulle sakke gedra om te eet:

Terraced thousands died, shaking scythes at cannon.

The hillside blushed, soaked in our broken wave.

They buried us without shroud or coffin

And in August … the barley grew up out of our grave.

Die kommentaar wat Wuer Kaixi skryf oor Bei Dao se gedig An end or a beginning som in wese op wat van toepassing is op die meeste oorlogsgedigte in hierdie bloemlesing: “With his words, Bei Dao truly showed us that concepts like integrity, honesty, courage and, most of all, the longing for freedom are so beautiful and worth living for, worth fighting for, worth crying for.”

Tot sover dan die vernaamste temas van gedigte wat 100 mans emosioneel aangegryp het. In die laaste blog in hierdie reeks sal ek aandag skenk aan ander aspekte wat lesers gefassineer het, asook aan die geweldige impak wat persoonlike belewenis gespeel het in die keuse van gedigte deur respondente.

 

 

Pas lees ek dat feminisme die Merriam Webster aanlyn woordeboek se woord van die jaar is. Desnieteenstaande volstaan ek by die titel van hierdie blog.

Onlangs sien ek in ‘n bekende boekwinkel die boek Poems that make grown men cry – ‘n bloemlesing wat deur ‘n pa en sy seun saamgestel is, Anthony en Ben Holden. ‘n Interessante bundel, dink ek by myself, want mans praat in die regte lewe (buite filosofiese handboeke) nie graag oor die tema “huil” nie. Ten minste die geslag waarin ek groot geword het en waarmee ek kontak het (my seuns huil gelukkig net so dikwels as hulle vrouens). Nodeloos om te sê, koop ek toe die bundel en geniet dit elke aand soos ‘n beleë vrugtekoek waarvan jy net een stukkie per dag wil eet om dit tot Kersfees te laat hou. En ek wens daar was ‘n ooreenstemmende bundel met Afrikaanse gedigte …

In die inleiding van die boek gee die skrywers rekenskap van hulle werkwyse en die ontstaan van die boek. Anthony Holden vertel dat die idee van die boek eintlik by die bekende literêre kritikus Frank Kermode ontstaan het nadat hy teenoor Holden gebieg het dat hy eenvoudig nie Larkin se gedig Unfinished poem kan klaar lees sonder om aangedaan te raak nie. Dat die dood uiteindelik in die gedaante van ‘n lieflike kaalvoetvrou (“What summer have you broken from?”) sou kom, laat die groot akademikus verkrummel. Die gesprek gaan dan oor “the power of poetry over prose to move”. Later sou Kermode repliek lewer op ‘n lesing van A.E. Houseman oor die emotiewe vermoë van die poësie. Kermode vertel: “A line of poetry can make his beard bristle as he shaves, or cause a shiver down his spine …” Wanneer ‘n mens hoofsaaklik in ‘n kritiese verhouding ten opsigte van digters en die digkuns staan, verloor mens maklik die vermoë om deur gedigte aangeraak te word en in volslae verbystering by ‘n gedig stil te staan en die siddering toelaat om deur jou te trek. Dit het hierdie bloemlesing my weer leer doen. Skielik skiet gedigte en reëls my te binne … Goethe se eenvoudige gedig Wanderers Nachtlied, die slot van sy Erlkönig wat na duisende kere se lees sedert my kleuterjare steeds ‘n rilling langs my ruggraat afstuur, die slot van Klara Majola en – meer onlangs – ‘n gedig van Riël Franzsen oor sy outistiese seun wat ek eenvoudig nie hardop kan lees nie:

Slotgesang

Eendag wanneer U vir my

en my unieke kind

in die verre land Moria

as keuses by die altaar kry,

met U mes, die hout en vuur,

sou ek, gebroke en gebrekkig,

vanuit die bos wou bid

in daardie laaste uur;

 

“Contra naturam, o Heer,

contra naturam!

Aanvaar hierdie seun as offer,

maak van hom die lam.

Laat my kind tog eerste wees,

maar slag direk daarna die ram.”

 

Na die gesprek met Kermode het Anthony Holden ‘n aantal mansvriende in die kunswêreld genader om vir hom gedigte te stuur wat hulle bewoë maak. Intussen is Kermode egter in 2010 oorlede en het Ben Holden sy pa oorreed om tog die beplande projek deur te voer. John Carey het sy entoesiasme oor die projek te kenne gegee in ‘n nota aan die samestellers: “It will bring some good poems to public notice, and it will stimulate debate about the emotional power of art and how it affects different people.” Hierdie stelling onderstreep die feit dat kuns (en hier spesifiek poësie) onder andere die funksie het om “mooi” of “aangrypend” of “stimulerend” te wees en dat die oorgrote meerderheid mense gedigte lees (of kuns koop) omdat dit “mooi” is of omdat dit tot hulle persoonlik spreek. Myns insiens verloor ‘n mens (veral as die letterkunde jou loopbaan is) dié suiwer intuïtief-menslike aspek te maklik uit die oog. En hiermee propageer ek nie prulkuns nie, maar wel dat ons onsself sal toelaat om betrokke te raak by kuns wat ons aangryp of bepaalde emosies in ons aktiveer.

Die 100 gedigte wat in Poems that make grown men cry aangebied word, kom uit tydperke in die Engelse letterkunde wat strek vanaf die 17de eeu tot vandag. Sommige digters is meer gewild as ander: W.H. Auden was die gewildste digter, gevolg deur Philip Larken, A.E. Housman en Thomas Hardy. Elke persoon wat ‘n keuse gemaak het, het sy keuse verantwoord en dit is uit hierdie notas duidelik dat mense gedigte op verskeie maniere lees, dat persoonlike omstandighede ‘n belangrike rol speel by die voorkeur vir bepaalde soorte gedigte en temas, maar ook dat mense deur ‘n verskeidenheid dinge aangegryp word. Soms is dit die dood van ‘n geliefde kind, eggenoot of vriend, soms die verlies van ‘n geliefde, soms “die liefde” as sodanig, of die besef van ons sterflikheid, die erkenning van Iets groots buite ons begrip of verstand, die grootsheid van die natuur of die nietigheid van die mens. In ‘n volgende blog gaan ek stilstaan by die keuse van enkele bekende figure en veral by die notas wat hulle as motivering vir hulle keuses geskryf het – notas wat inderdaad ‘n verhelderende blik gee op die lesersingesteldheid van poësielesers en die impak van poëtiese tekste op lesers wat gedigte vir genot lees.

In alle eerlikheid: vir my is daar tóg ‘n verskil tussen die huil van ‘n vrou en die huil van ‘n man – op ‘n manier is dit asof die huil van ‘n man, na alle eeue waarin mans moes sterk wees, in sommige situasies ‘n groter impak op my (en blykbaar ook op ander mense) het.