Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Vanoggend was daar ’n interessante gesprek op RSG oor die geweldige groei in realiteitstelevisiereekse en hoe hierdie genre selfs in die toekoms daarin kan slaag om sepies te verdring.  Die gas op die program het toe ook verwys na The Hunger Games as ’n voorbeeld van hoe ver die reality show in teorie gevoer kan word: dit werk met die wetenskapsfiksiegegewe waar ’n spel tot die dood toe ten tonele gevoer word. 

Dit laat ’n mens dink aan die geweldige potensiaal wat wetenskapsfiksie as genre het om toekomstige scenario’s – hetsy goed of boos – aan ons voor te hou.  As tiener het ek Robert Silverberg se bekroonde “Born with the Dead” gelees – ’n sonderlinge fantasie van diegene wat uit die dood opgewek is en hulle daaropvolgende sielkundige vervreemding en afsluiting van die wêreld van die lewendes (die sogenaamde “warm”).  Hierdie vertelling sonder ruimteskepe en monsters het my laat besef dat wetenskapsfiksie nie net beperk is tot ontdekkingsreise na vreemde wêrelde met pienk wolke en reptielagtige inwoners in Star Trek-styl nie. (Alhoewel ek toegee dat ek ’n groot Star Trek-aanhanger was en in der waarheid steeds is.)

Juis in hierdie verband het ek die gedeelte oor wetenskapsfiksie in Die Afrikaanse Skryfgids (wat as geheel ’n uitstekende en welkome publikasie is) tog teleurstellend gevind.  In die betrokke afdeling lyk wetenskapsfiksie onder die opskrif “Koel monsters en taai ouens” na ’n bra lig-in-die-broek genre.  Alhoewel daar kortliks genoem word dat wetenskapsfiksie “berus op wetenskaplike feite of veronderstellings wat dan in fiksie verander word”, word daar nie regtig gewys op die verreikende en soms ontstellende implikasies wat goeie wetenskapsfiksie kan hê nie – dink maar aan die moontlikhede wat deur Arthur C. Clarke ondersoek is in 2001: A Space Odyssey en hy later ook op uitgebrei het in 2010: Odyssey Two en 3001: The Final Odyssey.  In hierdie  romans het ek veral Clarke se verkenning van transhumanistiese konsepte boeiend gevind – dink maar aan die “vaders” van die monoliet wat deur tegnologie hulle vlees-en-bloed-liggame kon verlaat en hulleself eers in masjiene, en later in die tekstuur van die ruimte self huisves.  Om dus, soos in bovermelde gids gedoen word, na wetenskapsfiksieverhale te verwys as “Trompie-in-die-ruimte”, hou dalk die gevaar in dat lesers nie sal rekening hou met die eksistensiële resonansies wat hierdie genre baie dikwels inhou nie. 

Maar moontlik is ek onregverdig in my oordeel en is die doel van die betrokke hoofstuk geensins om mense te laat besin oor ’n toekoms waarin menslikheid dalk heel ander gedaantes mag aanneem as dit wat ons as sintuiglike, liggaamlike menswees ken nie. 

Maar waarby ek wil stilstaan, te midde van die wetenskapsfiksiemoontlikheid dat ons almal eendag ons ouerwordende lywe sal kan agterlaat en onsselwers oplaai na ’n rekenaar en ’n volkome virtuele, artritislose lewe, is die gedagte of taal end-uit met die mens sal wees.  En indien die nodigheid vir taal iewers in ’n toekoms sou verval, wat sou die aard van menslike belewenis wees?  En, wil ek byvoeg, op watter maniere sal ons subjektiwiteit daardeur geraak word?

 In hierdie verband dink ek graag aan Louis MacNeice se gedig “To posterity”, wat in Visitations (1957) verskyn het. MacNeice stel hier vrae wat seer sekerlik gesien sou kon word as behorende tot die domein van die wetenskapsfiksie:

When books have all seized up like the books in graveyards
And reading and even speaking have been replaced
By other, less difficult media, we wonder if you
Will find in flowers and fruit the same colour and taste
They held for us for whom they were framed in words,
And will your grass be green, your sky be blue,
Or will your birds be always wingless birds?

Louis MacNeice