Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

 

die inkommer

asem besit niks / en word deur niks besit nie /  

en is niks se skip vol landsoekers 

 

 

veronderstel dat dit wat jy nou probeer skryf

wat op hierdie woorde dryf

soos op ‘n donker spieël

‘n droom is  —

 

veronderstel daardie boot

in die donkerlig uur wanneer alles vasgemeer is

in die ewigheid van ontwaking tot vorm

laat glip die vasmaaktoue een vir een

om met ‘n snik in die uitwissing te val —

 

en die skip begin gly geluidloos

tussen wal en wal

al af met die kanaal

deur ‘n synskap wat nog slaap

al is dit onrustig —

 

op die dek so nat asof van trane

en in die ruim onder watervlak

verbeel jy jou al die vergelykings

soos gekielhaalde begeertes

wat in die beweging van herkenning verhaal is —

 

die liefdes en die weggaan

die ongediertes en die motte

die torings van vlam

op verre landhoogtes om die hart te omkring

en stemme en stemme wat agter mure sing  —

 

niks het ooit in die vergeteling verlore gegaan

en alles was dringend aanwesig

in kratte wat nou op ‘n ander oewer van papier

afgelaai moet word —

 

die kaai verdwyn en dis stil

soos ‘n nag wat asem inhou

vir die dag om nie gesien te word nie —

 

wat nie gesien word bestaan voort

sonder die lavering van bak en stuurboord

dryf soos wit gewade in die geheue

al die vertroudes wat lankal verdrink het

en nou soos ekvlekke effens dobber

in die vaartsog van woord na woord —

 

slaap die lewe dan nog?

wat het geword van die dansers?

is daar ‘n lyk in elke kajuit?

 

stil soos ‘n verlede gly die boot

in die kanaal van onvermydelikheid

wat gelewe het is binne handuitreik

die voëls slaap oopoog in donker struike

die luike is dig

swaar sak die newel om te keer

dat huise en heuwels omlyning kry —

 

waar die breë stroom mond

steun ‘n mishoring die ingehoue verdriet

van ‘n kus wat afskeid neem —

 

veronderstel jou droom is ‘n boot

met die boeg gerig na die donker oseaan

en jy wat ingeskeep sluimer en wag

vir die wêreld van lande om bewimpel

in ‘n horison van lig

te vergaan asof in die verblinding van vryheid —

 

gestel jy soek van dek tot dek

nou jy nie meer ‘n paspoort nodig het nie

na die piloot

wat hierdie boot oor die seë gaan stuur

na ‘n suide

waar alles oop en bloot sal ontvou

vir die siklusse om gelees en onthou

te bly bestaan

en nooit weer vertel of afgetel hoef te word —

 

en hoe daar niemand aan boord is

die kombuis is verlate

die kratte vol leeg

die kaptein dood —

 

en jy die verstekeling

in ‘n skip wat al sedert die daeraad

van gewaarwordende veronderstelling

vaar na ‘n bestemming of ‘n hawe

weggesink in die ink

 

 

Paname, 15 September 2021

 

© Breyten Breytenbach, 2021

 

ROU SKRYFBERIGTE

 

*

ons probeer so goed moontlik

met die vashou van afwesigheid

oor die weg kom

 

laat-los is nie vir sissies

maar by verstek die aankoms

en vertrek

vir wie nie bang is om aan boord

te gaan

 

en te lewe

in die moederskip wat reeds

die dood se baar is

 

om met die wrakversplintering planke

van die gestrande ark

‘n vers te prakseer vir die boord voëls

se begrafnisklanke

 

 

*

met ander woorde

daar is dié wat met woorde

die ondenkbare probeer sê

weer en weer

na gelang dit al hoe meer

duidelik word

daar kan geen beduidenis wees

 

en dan is daar hier dié

wat mét die woorde praat

om hulle aan te spreek

ewe paraat vir luister

en te sê

 

ek weet nie wat julle uit wil lê

behalwe om oor en oor

elk ‘n halwe oor

waarvan die dieper hoor

moes verwelk

om die ondenkbare maagdevlies

te mog verloor

hierdie leë kelk te wil omtoor

tot ander woorde

 

 

*

blink gelewe neus teen die wind

om vir die Ewigheid te wink

 

gedink dis sommer net vir rinkink en skink

en skielik is dit donker ink

 

doppie geklink

op môre se stink

 

*

 

 

 

 

*

(enso)

 

wanneer jy Niks skryf

om vir Niet

onderliggend aan die Woord

tot volle Syn te bring

is dit goed

        so

om Nêrens te begin in die kring

 

en beweeg

om stilruimte te maak

vir alTyd

wat Al oopgaaneinde

Iewers is

 

*

 

(gevolgtrekking met nawesigheid één gat)

 

ja-nee

 

 

 

 

_____________________________________________________________________________________

Hoesê Sosê,

Parys, 12 April 2021

 

 

 

 

 

 

 

Biebie skryf ‘n gedig vir sy 81ste

 

as dit so moet aanhou

is ek een van die dae vol mondig

genoeg om wettiglik ‘n vuurwapen te gebruik

en sommer so wild in die kol te preek :

die gedig is ‘n skietding

 

grootbek is ek al van toeka se tyd :

party mense vergelyk my tereg

al vererg ek my ook

met ‘n pampoen altyd paraat

vir ‘n skeutjie suiker en ‘n vraat vir soene

 

maar dis nie waar nie : my suikersiekte

laat dit gin toe en as ek so van monddig praat

is dit soos ‘n haas met lippe aan die slaap

wat kwylend toekyk hoe bobbejane die pampoenland verniel :

 

dis nie te sê nie

 

ek sê my ou kameraad da agter die baar :

hoe lykkit met nog ‘n paar

jaar se doppieklink daar ?

 

(en maakit vi my maa ‘n dubbelloop seblief…)

 

 

herfspampoenvooraand, Uitland 2020

 

 

 

die bewesynverdwyn

(vir G, en vir Tony – met liefde)

 

die lewe is ‘n lang reis

al dieper die hart in

deur donker woude

waar selfs die lig oorgroei is

(verskoon hierdie metafoor

van ‘n ander wêreld se ervarings

wat nou die verwysing omsoom)

en soms roep jy na die ander

waarvan jy net vir ‘n oomblik

die skaduwee gewaar

vergly van stam tot stam – jy

en jy en jy en jy en jy

moet versigtig wees om nie ‘n vonk

te laat skiet en ‘n vuur ontvlam

wat alle lewe aan die hemel sal laat lek

totdat ook herinnering nog net ‘n vlek

in die geheue sal wees

en jy roep na die self –

en soms is daar die ritseling

van ‘n bosdier in die kreupelhout

wat ook soos jy van boom

tot boom beweeg al agter die gerug

van daardie stroom aan

waar die maan kom om naak te baai

 

daar is nooit dag nie

maar dae soos nagte besaai met sterre

die vonke van ou-ou vure

die wegwysterklippies verloor deur mededier reisigers

op pad in die niet

‘n altyd se lied gewuif in die toppe

 

totdat jy te moeg is om verder te soek

na die self wat in die bos verdwaal het

en kom tot waar geen verskil nog kan tel

of vertel hoef te word

tussen vind en nie vind nie

tussen die blyheid van die kind

en die blindsien van die swerwer se droomstroom

donker woude as grense na ander wêrelde

 

ons is elk-een ‘n sterwer

jy en jy en jy en jy

wat soos ekke deur die bos strompel

tot ‘n hier

en ‘n oopte

 

waar iemand (is dit jou uiteindelike vergestalting ?)

‘n gat gegrawe het met takke bedek

maar iets roer tog nog

eppur si muove

en daar is koergeluide

(is dit jou eindelik ten laaste versinde verslinding ?)

 

trek die takke en twyge opsy

versigtig om nie jou hande te sny nie

sodat jy af kan staar na wat jy vergeet het

 

en hart-oopskeur verbly deur die skielike

opvlieg van duiwe

ontvlug in ‘n duisternis vlerke

vry ! vry ! vry !

 

© breyten breytenbach, 2020

 

 

windeier, sommer

In ‘n poging om die vertaalde Tranströmer vers van vanoggend uit die web te lok, te knip en dan oor te plak en aan te stuur vir ‘n ou digtersvriend (halfbroer) wat nou saam met sy Turks-Amerikaanse vrou met irisse boer iewers in Toskane – immergroen knolplant met pronkerige blomme, flap; reënboog; reënboogvlies v.d. oog: dankie, VAW – want hy staan ook met die een voet in die gapende graf van ou briewe (die vlietende reënboog is ‘n vlieslied) / en omdat ek nie weet hoe om dit te doen nie, hoe om te vertaal nie, kry ek toe die volgende resultaat. (My tata sê daar is nog baie poelpetate in die Vrystaat – jy beter jou patats oppas!)

 

Answers to Letters

In the bottom drawer of my desk I come across a letter that׀ ׀first arrived twenty-six years ago. A letter in panic, and it’s׀ ׀still breathing when it arrives the second time.׀ ׀A house has five windows: through four of them the day׀ ׀shines clear and still. The fifth faces a black sky, thunder׀ ׀and storm. I stand at the fifth window. The letter.׀ ׀Sometimes an abyss opens between Tuesday and׀ ׀Wednesday but twenty-six years may be passed in a׀ ׀moment. Time is not a straight line, it’s more of a׀ ׀labyrinth, and if you press close to the wall at the right׀ ׀place you can hear the hurrying steps and voices, you׀ ׀can hear yourself walking past there on the other side.׀ ׀Was the letter ever answered? I don’t remember, it was׀ ׀long ago. The countless thresholds of the sea went on׀ ׀migrating. The heart went on leaping from second to׀ ׀second like the toad in the wet grass of an August night.׀ ׀The unanswered letters pile high up, like cirro-stratus׀ ׀clouds presaging bad weather. They make the sunbeams׀ ׀lustreless. One day I will answer. One day when I am dead׀ ׀and can at last concentrate. Or at least so far away from׀ ׀here that I can find myself again. When I’m walking,׀ ׀newly arrived, in the big city, on 125th Street, in the wind׀ ׀on the street of dancing garbage. I who love to stray off׀ ׀and vanish in the crowd, a capital T in the mass of the׀ ׀endless text.ıƖˡ׀

TOMAS TRANSTRÖMER (1981)
Vertaal deur Robin Fulton.

 

Wat volg is die… (gevolg) van die poging om die ‘oorspronklike’ weer te herstel, veral die lynafbakening, en dit word toe ‘n spel van vraag en vervaging. Vraag: Hoeveel ‘stemme’ is daar opgesluit in ‘n teks? Wat is die eggo’s wat jy hoor, en hoekom? (Iewers onder die woordhopies en letterstrepies – meen jy – is daar iets waar te neem van die primordiale kreet.) Stom kreet? En dit kan nie vervals word nie? Wie toor daar in die toring? Jy kan tog nie uit die gedig ‘vertaal’ (vertaalhaal) wat nie reeds daar is nie, al waai die woorde ook weg op die wind. Vertaal is windverwoording.

Natuurlik kan dit vir ewig aanhou. Ons gaan dood, kom tot ‘n einde, omdat daar te veel alternatiewe is. Zeno se aksioom – dat die ewigheid of die oneinde bestaan (en nie bestaan nie) omdat dit wat jy wéét of hét weer en weer verdeel (en gedeel?) kan word. (En weer.) Wat se ‘spore’ bly oor van ‘n ‘eie’ (hoeveel vere van die eier) in die variante? “Le mouvement, fut-il chaotique: jusqu’ici, on n’a pas trouvé mieux contre la mort.” Synde: Beweging, al is dit ook chaoties: tot dusver het ons nog nie iets beter teen die dood gekry nie. Meerstemmige beweging?

Let daarop hoeveel slaankrag of wagkrag opgesluit lê of losgelaat word in jou keuse (?) van enjambementering. Jy sou kon argumenteer dat dit juis dáár is dat beweging ontstaan… en waar die paaie (moontlikhede) vurk. (Jy – ek? – bevraagteken die keuses gemaak, bewustelik of nié, deur die twyfelende Tomas, of sy vertaler. Jy begryp nie mooi hoekom die some juis dáár gestik is en nie elders nie. Jy ‘onteien’ die maker/versaker. Jy neem ‘n bietjie van sy las oor. En sy laste? Versmaker. Versmakker. Makkelaar. Maakmekaarmak. Die digter hakkel sy woorde tot begrippe soos die makelaar sy aandele tot wins.)

 

answers to Letter

a letter that׀ ׀first

    a letter in panic, and it’s׀ ׀

        the second time.׀ ׀

four of them the day׀ ׀

      black sky, thunder׀ ׀

         window. The letter.׀ ׀

Tuesday and׀ ׀

         may be passed in a׀ ׀

              line, it’s more of a׀ ׀

wall at the right׀ ׀

steps and voices, you׀ ׀

          there on the other side.׀ ׀

I don’t remember, it was׀ ׀

         of the sea went on׀ ׀

             second to׀ ׀

                 an August night.׀ ׀

like cirro-stratus׀ ׀

             make the sunbeams׀ ׀

One day when I am dead׀ ׀

            so far away from׀ ׀

When I’m walking,׀ ׀

              in the wind׀ ׀

                 to stray off׀ ׀

                    in the mass of the׀ ׀endless

 

 

(“skryf is hoed afhaal en vertaal”)

gee my jou jas en jou tarentale

kom laat ons stotter in al die

valerwordende vokale van skemering

maar gee my jou taaljas

jou droomtrommel en jou maan-

oppas: dat ons saam mag vernaam

 

 © breyten breytenbach, 2020

 

 

 

 

 

Woordvlam

(vir al die ingehoktes)

 

hierdie sonnet

wil ’n flenters net span

om die vermoede te vang

dat Nicolaas Petrus Louw

wat na die dood se stilteryk

uit moes wyk

onderlangs sy genoegdoening sal grom

as hy moet weet

hy is nog steeds die danksyse gom

al lyk dit nie so nie

wat ons oujongbruide en ander verhaalverlaters

krom laat hurk van die sing

om die is-is vlammetjie woorde versigtig omkring

aan die lewe se bewe te hou

 

(19 April 2020)

© Breyten Breytenbach

 

 

 

Breyten Breytenbach se “O wye en droewe land”-skildery vorm deel van ʼn reeks van tien oor Afrikaanse skrywers, wat hy in 2011 in akriel op doek geskep het. Die reekstitel is Voormoeders en abbavaders. Hy wou daarmee die geeste huldig wat “meegehelp het om aan die ryk en soepel kreoolse taal wat ons Afrikaans noem, vorm en inhoud te gee”.

Hieronder ‘n nabyskoot van die hande-afdruk op Van Wyk Louw se hemp (skildery hierbo).

 

 

 

‘n gedig

 

These are the last words of George Floyd, a 46-year-old man who died as a US police

officer pinned him down, kneeling on his neck for seven minutes, until he suffocated:

 

“It’s my face man

I didn’t do nothing serious man

please

please

please I can’t breathe

please man

please somebody

please man

I can’t breathe

I can’t breathe

please

(inaudible)

man can’t breathe, my face

just get up

I can’t breathe

please (inaudible)

I can’t breathe sh*t

I will

I can’t move

mama

mama

I can’t

my knee

my nuts

I’m through

I’m through

I’m claustrophobic

my stomach hurt

my neck hurts

everything hurts

some water or something

please

please

I can’t breathe officer

don’t kill me

they gon’ kill me man

come on man

I cannot breathe

I cannot breathe

they gon’ kill me

they gon’ kill me

I can’t breathe

I can’t breathe

please sir

please

please

please I can’t breathe”

Then his eyes shut and the pleas stop. George Floyd was pronounced dead shortly after.

 

© Breyten Breytenbach, 2020

 

Daar is so baie mense – te veel – wie mens nooit sal leer ken om ‘n mondjievol woorde mee te wissel nie ; daar is so baie digters, ook oor die eeue heen, met wie jy in gedagtes sou wou tree om te ja-maar of ‘n beaming te mompel by die lees van hulle tekssterf, maar hierdie deurgang wat ons ‘lewe’ noem is weinig meer as kortpad-vat en jy kom nie by al die stanings uit nie. Dit word seker ook gerig deur wat jy op ‘n gegewe moment raaksien. Dan is dit nie aan te beveel om vanuit Parys ‘n venster oop te maak op wat ver hiervandaan gebeur nie…

 

My eerste twee aan(d)tekenings as verstekelinge is vir Charl-Pierre Naudé, miskien met die gedagte dat daar tog ‘n Parys in die Vrystaat is (tot vryheid in staat ?), te ver om te loop en te na om te ry ; my derde gesang is vir Gisela Ullyatt. Niemand kan haar na-praat nie.

 

 

die keiser se skaduwee in die hemel

 

Napoléon – op al sy swerftogte

na die ontwykende droom van mag

deur bevryding, oor slagvelde

met ‘n nagwaak se melkweg van lyke bestrooi

in paleise waar in elke kooi ‘n nooi

naak getooi en mooi soos melk wag –

 

het nag vir nag

buite geslaap

hoed op die kop

gestewel en gespoor

slegs in sy groot jas toegerol

 

om oë oop of toe

na Jupiter te staar

asof hy al sedert die begin

dood is

 

*

 

 

sous-entendu : stilskryf

(vir lees tussen die snoere)

 

hoe omvattend daardie woord

soos die keiser se jas

wanneer hy punt in die wind

die melkweg in ‘n idioteboot bevaar

na die eiland van vergaan

 

gryp !

 

die greep vang niks vas

behalwe afwesigheid in die jas

as omwoorde begrip van die nieweesniewers

van nikswordnêrens

 

ook wanneer die melkemmer se geklingel

dood se ryp-word kristal-lig in die skrywe beskrywe

 

dit wil sê

dis nie te sê nie

maar wel te hoor

wanneer ‘n kiel die nat

in die water naat

en smoor

 

om naamlik net wat nié geuiter

of begryp is na te laat

in die keel :

 

dat die uur van die koei

reeds ryp (soos) as is

 

 

*

 

 

aardsengel

 

mens is altyd self

jou eie demoon

om te verskoon

totdat jy opeens onthou

jy is ook jou eie

inwonende verwonde engel

waaraan jy jou moet wend

en na meriete

van verdriet en vreugde

mag behou

of oor kan rou

al is dit ook slegs

met die stil

rietbeweging

se vlerkdans woorde

 

want dit is

soos dit sal wees na behoorte

wanneer al wat voël is

ophou sing in die boord

 

en julle drie

die laaste passies meet –

te wete : engeldemoon,

mens-is-altyd-self,

en skrywe –

 

© Breyten Breytenbach, 2020