Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

 

Rooiborsduif: Gedigte oor die liefde. 2019. Saamgestel deur Charl-Pierre Naudé. Human & Rousseau. 192 pp. ISBN: 978-0-7981-7876-1.

Resensent: Amanda Marais

In Breyten Breytenbach se tagtigste lewensjaar verskyn die versamelbundel Rooiborsduif: Gedigte oor die liefde, waarin die liefdesgedigte van hierdie ikoon in die Afrikaanse letterkunde opgeneem word. Lesers wat Breytenbach se werk ken, sal hierdie bundel dus ervaar as ’n heerlike samekoms van soveel bekende en geliefde gedigte – waarvan “soos van vlerke” (p.94) uit Lotus (1970) (en natuurlik die inspirasie vir die bundeltitel) maar een is.

Dat dit nie ’n eenvoudige taak kon wees om as samesteller van hierdie bundel op te tree nie, is voor die hand liggend.  Hoe kies ’n mens uit die rykheid van Breytenbach se omvangryke oeuvre, sonder om die leser te vermoei met ’n té omvangryke publikasie, maar sonder om die digter se lang en verwikkelde digtersloopbaan te reduseer of te verskraal?

Charl-Pierre Naudé, die samesteller, vertel in die flapteks dat hy die gedigte chronologies gerangskik het volgens die digter se lewensloop, en prakties vind dit gestalte in ses afdelings: “Die hongerblou gety”, “Wyn in die bloeisels”, “Hart uit die doek”, “Die koue van dousterre”, “Donker beminde” en “Onbegonne tuiskoms”.  Dit slaag dan ook as ordeningsbeginsel, en neem die leser op die reis deur die seisoene van die digter se lewe en liefdesbelewenis.

Naudé maak egter die belangrike opmerking dat hierdie bundel (wat opgedra is “aan haar vir wie ek opdragte skryf soos paringsdanse”) nie bloot liefdesgedigte aan ’n persoonlike beminde is nie – dit is in werklikheid Breytenbach se “openbare liefdesverklaring aan die mensdom wat geteken staan as ‘n vrou”. Hierdie aspek kom duideliker in die latere afdelings na vore.

“Die hongerblou gety” bevat gedigte uit die digter se jeug, soos aanvanklik opgeneem in Die ysterkoei moet sweet en Die huis van die dowe, en reeds hier word die leser herinner aan die temas wat regdeur Breytenbach se oeuvre strek – die beminde wat aangespreek word en al slapende oor gewaak word deur die spreker; die twee se staptogte en ander verkennings asook samesyn in hulle intieme ruimte, soos in die immer bekoorlike “herfsaand” (p.16):

om halfsewe, na kantoorure,

lei ek my vrou huis toe aan die hand al

met die oewers van die Seine langs, oor

versteende bleek brûe met die donker wind in ons hare

ons klere, oor die rivier en die klappertand bome

[…]

(ek is verslaaf aan my klein vrou)

ek sal uit haar tong drink, ons sal soos klipsalmanders

op die kooi klouter

van die vensterbank tot op die eerste blink nok

en dan die maan

In hierdie afdeling is die liefdesgedigte dan ook die naaste aan die tradisionele liefdesvers, waarin romantiese liefde domineer en ’n persoonlike geliefde aangespreek of besing word. Vir Breytenbach lê die liefde en kreatiwiteit dig bymekaar, en in “swart saad” (p.33) word seks, poësie en die geliefde liries saamgedig:

[…]

vergun my dít:

die tuinmanskap en vryheid

om my pen in jou te steek

jou nat te lei met lente-ink

wie weet, miskien word hierdie sloot

van saad so swart

’n somerboom van bloeisels,

vaste tonge van silwer bloed

vir ’n loflied in jou skoot

“Wyn in die bloeisels” bevat gedigte wat die jeug en die liefde vier, soos “kalwerliefde” (p.59) oor die intensiteit van eerste liefde. Ook word die beminde in hierdie afdeling reeds aan die voël-kode verbind, soos in “afghanistanse suurlemoene” (p.48-9) gebeur:

My beminde vleg altyd

soos ’n voël voor my uit

voor my fluit

Ander sirkulerende beelde deur die digter se oeuvre wat ook reeds hier aangetref word, is dié van blomme, vlerke, vlieg, berge en venster, soos in “met ‘n bossie bergblomme” (p.46) waarin die simbiotiese verhouding tussen die digter en die geliefde verwoord word:

oeillets du poeté: klein oë van die digter,

en as jy lank genoeg daarín kan kyk

sal hulle nog dieper en vuriger blom, verryk

tot die vlerke waarmee jy óór skaduwees gaan vlieg

na die vreemde berge deur die venster

Die derde afdeling, “Hart uit die doek” bevat gedigte uit Lotus van 1970, waarin daar ’n baie subtiele tonale verskuiwing opgelet kan word: Vanuit die onskuldiger wêreld van die vroeë verse word daar beweeg na ’n ruimte waarin die donker ’n nadersluipende tema raak, maar waarin die liefde die beskutting is, soos in die slotstrofe van “staning” (p.79-81):

maak daardie venster toe, my dame:

in ons twee lywe saam boetseer ons ’n hart

teen die donker,

’n kamer sonder mure

en van binne met die liefde uitgewit

“Die koue van dousterre” (met verse uit Lotus en Met ander woorde, maar ook uit die tronkbundel Voetskrif) bring die insig dat die liefde die enigste durende rykdom is, soos verwoord in die gedig waaraan die afdelingtitel ontleen is (“soos leeus in die sneeu”, p.89). Te midde van hierdie wete is daar wel ook die bewussyn van die geliefde se afwesigheid soos deur ’n leë bed gesuggereer (“ontslapensgeur”, p.93), wat verdiep in “vers as boodskapper” (p.99) waarin die spreker intens bewus is van die skeiding tussen hom en die geliefde, maar die skryfdaad sien as die naelstring na haar:

O mon amour,

kyk ek kom weer

en intussen

oor hierdie papier wat sonder einders is

skryf ek blind skryf ek stom na jou toe

In “donker beminde” is daar ineens ’n verskuiwing in tyd op te let, met die spreker wat die geliefde in ’n toekoms in projekteer waarin sy  “’n vergete minnaar / se vlinder van nostalgie / teen die blindruit van ’n noorderse winteraand” is , soos in “23 September 1988” gebeur. Ook in “ekstasis” (p.144) (oorspronklik opgeneem in Papierblom van 1998 wanneer die digter 59 jaar oud is), is daar ’n nostalgiese, selfs elegiese, terugdink aan die ekstatiese jeugjare vol erotiese vervulling.   Daarmee saam word die beminde in “hemelvaart” (p.133) die kollektiewe stem wat nog ná die digter se dood die “weergalmende ritme / van ons gemeenskap” verder moet dra – dus ’n suggestie reeds dat dit nie meer oor ’n individuele geliefde gaan nie, maar oor ’n groter menslike verbondenheid.

Die laaste afdeling, “Onbegonne tuiskoms”, bevat gedigte sedert 2000 tot op hede.  Hier is ook heelwat gedigte wat met herinneringe omgaan, maar terselfdertyd kyk na die onbekende reise wat nog voorlê, soos “die maanreis” uit die 2014-bundel vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte:

[…]

dankie vir die boodskapper

my nagbeminde

dankie dat jy die nasmaak van ons saamwees

afgevaardig het om my te begelei

soos kielsog deur die donker see se weggaan

dankie vir die troos van jou liefde

[…]

Die maan-beeld keer terug in die slotgedig van die bundel, met die titel “ons het die maan gepluk” uit op die weg na kû.  Ook hier kyk die spreker terug na die reis saam met die geliefde, en verken die liefdesgeskiedenis aan die hand van die metafoor van die liefde as vrug en blomme:

ons het die maan gepluk

skynsel vir skynsel

sodat dit donker mag word buite

en die liefde nie verlep nie

ons het die maan afgeskil

petaal vir petaal: so soos woordbeweging

gestroop word van alle taal

en slegs die dieper wondtekens klipkaal agterbly

die hele nag het die donker geur

van ’n piering jasmynblommetjies

die kamerbed soet gemaak

en die liefdesdroom nie verlep nie

met die vroegoggendlig buite

was die hemel skoon van enige uitvaart

of skending van beloftes:

in die jasmynstruik bloei die maan

Glas

Svendborg, 2017

 

Wat my opval

is die aanleunbousels van glas

teenaan die baksteenhuisies –

 

om ʼn blertsie winterson in op te vang

sonder die koue wat inbreuk maak van buite.

 

Verder kuslangs

staan van dié skoonkykende winterhutte amper óp die water

en die effek van hul refleksies is soos “glas op glas”.

 

Op die dag van my aankoms

het ek langs die seesoom gaan staan

om in die wye stil vlak te staar

nét toe die laatlig skuins tref

só dat die buurt volmaak

 

daar in die oomblik

sowel as in die ewigheid

vasgelê word:

 

soos die gesinsfoto wat nimmer verweer

omdat dit op die maan

 

deur ʼn ruimteman vergeet is.

 

(Praat liefs nie oor ʼn vlag

wat nie kan wapper nie.)

 

En, toe. Rampspoed!

Die veerboot vaar verby.

Klaarpraat, korte mette.

Die universele oomblik

implodeer net daar.

Noem dit maar: ʼn opskroef (van gewone wette).

Bousels verwring, mure rek soos kougom en val om

en vervaard kom al wat straat is op my af gehardloop.

So goed as ʼn tsunami! Net so sleg.

Boonop is týd die medium, nie bloot water nie;

 

die soort prentjie wat ʼn Van Gogh sou geskilder het.

 

Nou kyk, om te vertoef in die huis waarin Brecht

gewoon toe hy van die Nazis gevlug het,

en dan ingesuig te word – deur wat – ʼn terugtrekkende

tydgolf? Dis nie ʼn ligte rimpeling nie.

 

Bertolt kyk nou op na die verlede, nie die toekoms nie.

En Amerika gaan hom nie red nie, nie eens

vir ʼn gwano-sekonde nie.

Amerika gaan hom verraai, soos wat dit óns verraai.

Die deining groei, krul om

en donder met ʼn soliede massa neer.

 

Daar word gesê dat weens die vogtige lug

sommige skeeftrekkende wonings

hier soos ʼn moerstadig wapperende Deense vlag lyk –

sélle blokpatroon:

tipies van weerspieëlings; ʼn kwessie van omkering.

Dus hardloop ons vir ons lewe. Agteruit,

 

dieselfde huis in

wat ek in die water gesien het.

Waar die wynbottels volloop, nie leeg nie,

en die muurhorlosie, getroue meul-eseltjie, teenkloksgewys arbei.

 

En in ál die beddens slaap die blou lug.

 

In die leeskamer staan en wieg

ʼn man heen en weer in ʼn gety.

Hy’t ʼn toom uit die rak getrek oor “ewige wederkeer”.

Onbekend is hy soos môre heeldag

(tipies van die arme Nietszche),

en hy lees nou oor sy voorganger, die vername Naudé.

(Wat in die boek, dis algemeen bekend, ʼn klap

van ʼn vis se stert kry.)

 

Die kamerdeure word in die woud gekap.

En die dekriet groei wild op die grasvlakte.

Al die deursigtige huisornamente

moet nog gegiet word.

Ek sien dit, so duidelik soos gesmelte glas,

 

golf ná golf ná golf:

Eers kom die einde nader, dan weer ʼn begin.

 

Die lewe is ʼn nagmerrie waaruit mens wakker word

selfs al is dit so mooi.

 

 

*Die “blokpatroon”: 19de eeuse boumetode: Fachwerk (Duits), Bindingsværk (Deens), waarin houtbalke die struktuur verskaf wat deur klei- of baksteen gevul word.

 

©Charl-Pierre Naudé / 2017

Die afgelope aantal dekades is deur ’n ongekende oplewing in vampierfiksie gekenmerk, en films soos Interview with the vampire (1994), Tarantino se eksperimentele From dusk till dawn (1996) en Twilight (2008) het miljoene mense na teaters gelok en bygedra tot die verromantisering van vampiere. Televisiereekse soos The vampire dairies is gewild, terwyl vampirisme vir ’n nuwe impetus in die Neo-Gotiese subkultuur gesorg het. Goth-musiekgroepe soos Blutengel het musiekvideos vervaardig waarin vampirisme verestetiseer word deur aangrypende liriekkuns en skouspelagtige kunsgrepe uit die verhoogwêreld.

Die uitbeelding van vampiere in literêre werk, ontvlugtingsfiksie of rolprente het hulle oorsprong in Suidoos-Europese volksverhale. Die vampierlegendes het ontstaan in Roemenië (Transilwanië), waarna dit na Bulgarye, Serwië en Griekeland versprei het.

Volgens oorlewering was die verwysing na die eerste vampier in Europese letterkunde ’n boer met die naam Jure Grando. Hy het geleef in die klein Kroatiese dorp Kringa, maar ná sy afsterwe in 1652 het gerugte die rondte begin doen dat hy uit sy graf opgestaan en die dorpenaars begin treiter het. ’n Vampier (afgelei van die Serwiese “vampir”) is volgens mitologie en folklore nokturniese wesens wat die bloed van mense uitsuig en daarop teer. Hulle is ontsterflik, en beskik oor magiese en bonatuurlike kragte. Vampiere laat ook geen beeld of weerkaatsing op ’n spieël agter nie. Vampiere kan van gedaante verwissel en verander in spinnekoppe, wolwe, vlermuise of selfs ’n laag mis, soos die bekende Dracula in Bram Stoker se Dracula (1897), wat allereers as die meesternarratief van vampierfiksie beskou word. Wanneer ’n vampier ’n mens byt, sterf dié persoon – of transformeer self na ’n ontsterflike vampier. Binne die dualisme: ’n ‘goddelike’ (ontsterflike) wese enersyds en ’n diaboliese (bloedsuiende) wese andersyds word ’n unieke Buitestaander geskep. Vampiere kan gesien word as die mens se projeksies van Angst teen die dood. ’n Vampier is in die eerste plek ’n antropomorfiese monster, en vervul dieselfde funksies as ander monsters in sprokies en legendes. Die protagonis moet eindelik die vrees/uitdaging/monster/of antagonis kan oorwin. Vampiere is ook klassieke sondebokke. Baie rampe is in die ou dae voor vampiere se deur gelê. So het die mediese wetenskap eeue gelede in gebreke gebly om aan gewone, meesal ongeletterde mense antwoorde te gee op kwelvrae soos die dood en doodsoorsake; die prosesse van kliniese ontbinding; en siektes soos porfirie, tuberkulose, sifilis, hondsdolheid, die uitbreek van epidemies en natuurrampe, soos misoeste, is toegedig aan die bose werk van vampiere. Sulke rasionalisasies was gebaseer op gebrekkige kennis, vrees en bygeloof – en vampiere was nou die Ander, of sondebok.

Monsters evoleer ook. Die eerste toetrede van ’n charismatiese vampier in moderne vampierfiksie was in 1819 met The Vampyre van John Polidori. Die vampiere van vandag is baie menslik, soos die Edward Cullen-figuur (en Cullen-gesin) in Stephenie Meyer se Twilight Saga. In sy oorspronklike gedaante was ’n vampier, volgens volksverhale, rooi van kleur, opgeblase, en skreeulelik, met ’n onwelriekende asem. Die slagoffers van vampiere was weer bleek en tenger as gevolg van bloedverlies. Hoe meer gesofistikeerd ’n samelewing raak, hoe sagter raak sy monsters. Rolle begin ruil en vampiere word die protagoniste, soos in die geval van Meyer se werk. Ongelukkig beweeg vampierfiksie al meer in die rigting van chic lit – en die vampiere het minder tande as hulle vaders, Dracula, of graaf Orlok in Nosferatu, waar gruverhale nog die pas aangegee het vir  volbloedvampiere.

En van monsters na die psigologiese dryfvere onderliggend aan die vampierlegendes: dood en seksualiteit, asook die donker kant van erotiek kom aan die bod. Die Walliese psigoanalis, Ernest Jones beweer dat vampiere op ’n onbewustelike vlak die rol van begeertes en verdedigingsmeganismes oorneem. Tydens die rouproses kan die vampiermite ’n ontsnaproete bied aan die persoon wat treur, soos dat ’n liefdevolle reünie tussen die lewendes en oorledenes kan plaasvind. Freud verwys na vampirisme as ’n repressie van die onaanvaarbare. Hy bring dit vervolgens verband met die afskei van liggaamsvloeistowwe tydens seks, asook onderliggende orale sadisme.

Bloed  is ’n baie gelaaide simbool. Op mediese vlak is bloed die belangrikste lewegewende vloeistof, en word geassosieer met siklusse van geboorte, lewe en dood. Maar bloed hou ook verband met genealogie. Tydens esoteriese rituele word diere geoffer, en bloed speel ook ’n rol in magiese praktyke en towery. Bloed is ’n vername kode in die Christelike religie. Verder het bloed konnotasies met vaderlandsliefde, vergelding, verlies, banvloeke, selfopoffering en ander antropologiese simboliek. Deur die byt en uitsuig van bloed uit die halsslagaar, wat ’n erogene sone is, ontstaan ’n tipe doodserotiek waarin uiting gegee word aan libidinale drifte.

Op sosio-politiese vlak open die vampier verdere simboliese betekenis. Graaf Dracula, ‘n ryk aristokraat wat net snags sy opwagting maak in sy kasteel om op die bloed van ander te teer, is dubbelsinnig. Voltaire het opgemerk dat die einde van die agtiende eeu ’n ‘nuwe’ tipe vampier na die oppervlak laat tree het, naamlik sakemanne en makelaars wat helder oordag (en nie snags nie) hulself op korrupte (of parasitiese) wyse uit die werkersklas begin verryk het.

Met die koms en herlewing van vampiere het die grense tussen werklikheid, mite, bygeloof en vrees begin vervaag. Omring deur soveel magiese denke is dit dan nie vreemd dat die kerkvaders ook op ’n stadium kopgekrap het nie. Katolieke het besweringsmiddele soos kruise, heilige water en rosekranse gebruik om vampiere af te weer – of buite te hou. Die liggame van vampiere, wat na bewering nie ontbind het nie, was in stryd met die onverganklikheid van die heiliges van die Rooms-katolieke kerk. In 1749 is ‘n paragraaf oor vampirisme bygevoeg in die gesaghebbende De servorum Dei beautificatione et sanctorum canonizatione, geskryf deur Pous Benedictus XIV. Hy was van mening dat net die heiliges ontsterflik is, en dat vampiere teer op goedgelowige mense se verbeelding, gevoed deur afgryse en vrees – ’n fiksie, dus.

En van godsdiens na die wetenskap. ’n Fisikaprofessor verbonde aan die Universiteit van Sentraal-Florida het self ondersoek ingestel en ’n akademiese artikel oor vampiere geskryf, waarin hy aangevoer het dat dit onmoontlik is dat hulle kan bestaan. Sy navorsing was gebaseer op ’n model van eksponensiële groei. Hy het gepostuleer dat indien die eerste vampier op 1 Januarie 1600 gefigureer het, en laasgenoemde vampier een maal ’n maand ’n mens gebyt (geïnfekteer) het, en elke slagoffer op sy beurt dan sélf in ’n vampier verander het, die hele menslike bevolking op ’n gegewe tydstip wat reeds verby is, uit vampiere moes bestaan!

Vampiere het uiteraard ook die verbeelding van skrywers en digters aangegryp. Bram Stoker se Dracula (1897) staan steeds as die belangrikste vampiernarratief,  terwyl Stephen King met Salem’s Lot (1975) ook vir welkome vernuwing gesorg het. Stephenie Meyer se Twilight-reeks is in meer as 37 tale vertaal en ongeveer 100 miljoen kopieë het verkoop. Die toetrede van vampiere  in die filmkuns met die grufilm, Nosferatu (1922) het vampiere op die silwerdoek begin populariseer. Digters het op ’n veel kleiner skaal omgegaan met vampiertematiek. Die eerste vampiergedig is in 1748 geskryf deur Heinrich August Ossenfelder. Ander digters wat gevolg het, was onder meer Johann Wolfgang von Goethe, Percy Bysshe Shelley, Samual Taylor Coleridge en Lord Byron. Binne die Afrikaanse literatuur verwys Kannemeyer na die rol van die vampier as sondebok/Buitestaander in Etienne Leroux se Een vir Azazel. Dit lyk egter of vampiere in Afrikaanse fiksie oorwegend ’n tuiste gevind het in jeugliteratuur.

Vervolgens hierdie vampiergedig deur Charl-Pierre Naudé, soos dit verskyn het op die aanlynwebjoernaal, LitNet:

Vampiere*

Vampiere in Malawi, berig die koerant.
Die president reik selfs ’n verklaring uit:
“Wys my ’n vampier, dan stop ons hom in die tronk.”
Maar wie behoef bewyse, as die lyke daar is?
’n Meisie van so agttien, léég gesuig en styf
soos ’n stok, twee slagmerke in haar nek;
haar hande onnatuurlik groot en benerig
soos valkvlerke op haar wydogige borste.
En die hoofman se seun in sy kruis geknak
teen ’n ploegskaar, toe niemand gekyk het nie –
bene wat invou óm die uier van sy fallus,
en nie ’n druppel bloed oor in die res van sy lyf nie!

Drie weermagjeeps van Lilongwe haas dié kant toe
na ’n dorp, nog drie sóóntoe na ’n noodgebied:
om wag te hou in die nagte, maar tevergeefs.
Die vampiere sluip deur, altyd nog ’n lyk in die môre;
soms nie eers merke nie, net ’n pubis wat bult
soos nuwe piesangs; of ’n buik wat staan soos ’n dier se skrik.

“Waar is die lyke?” vra die rondgaande kommissaris.
“Onmiddellik begrawe … as beswering,”
fluister die priester en kriskras sy bors.
Die soldate bevestig dit; van hulle sterf ook,
een het so op sy stewels ineengesak,
arms om sy R1 soos ’n wingerdstok gevleg
of ’n slang, om die Hermesstaf van die geneeskunde.
Selfs die VN se vigs-kliniek word oornag ’n teiken.
“Dit slaap in my bloed, die vol lengte van my lyf!”
sê een – om deure te grendel of toe te spyker
help ook nie, die vampiere loop deur mure.

Vampiere: sonder tande van hulle, met spuitnaalde;
hulle trek bloed en loop weg daarmee in sakkies.
Die hulpwerker sê die mense aanvaar dit al,
sien selfs daarna uit met ’n groeiende begeerte.
Snags land sy op my dak en hurk daar naak, sê ’n man;
van onder af sien ek die tiervelbeursie
van haar mik … deur die sink.
“Sy wag haar oomblik af en ek wag vir haar.”
’n Kerkhoffie met kerse flakker soos ’n verjaardagkoek.
’n Troue, maar net een staan voor die kansel:
’n visgraat van ’n meisie wat smoorverlief is
op háár vampier, ’n bruidegom in absentia.

Al hoe meer lanterns dwaal sonder mense,
’n stat het net ’n hond, maar iémand voer hom snags.

Fluisterings dryf: “kan nie wag nie” en “waarom môre …”
terwyl jonges glimmend dans in ’n dorpsaal
soos maskers op stokke in ’n ou, ou karnaval.

En, soos in verre noorderstreke
waar die mense lang seisoene van donkerte ingaan,
gaan die lewe voort,
in die ryk van die skimme.

* Gedurende 2003 het berigte in koerante verskyn oor gemeenskappe in Malawi wat deur vampiere aangeval word. Een van die teikens was ’n vigs-hulpkliniek van die VN. Die vampiere se modus operandi het soms ooreengekom met dié van mediese personeel: hulle sou “met spuitnaalde bloed trek uit hul slagoffers”, en daarmee “wegloop in sakkies”.

Die volgende vampiergedig, geskryf deur Mellet Moll, verskyn in sy bundel Swanesange (2014:55):

Nosferatum

Ek het myself geklee in skaduwees
van onvolmaakte nagte sonder rus
vir die verlorenes wat onverlig
deur die gebroke land se gange dwaal.
Ons is die Stokers van die vagevuur;
die bleek lakeie van die onheilspel
wat jag maak op die pasgebore lam
se halfgedempte hulpkreet in die heim.
My vesting is die verre grafheuwels
van Transilwanië se donkermaan
wat soos die velde van Moldawië
bly wagstaan oor die offerandes van
’n ongestorwe burggraaf onderweg.
Want hier is ek die gasheer van die maal
wat bloeddors tussen vlermuise bly hang
wanneer die oggendlig die luike breek
en sterloos neersien oor die sondeval
van die onsienbaarheid van my bedryf:
’n minnaar wat die halflewe verstaan.

Die digter Charles Baudelaire het ook oor vampiere gedig. Hier volg my Afrikaanse vertaling van die vers “Le Vampire”, soos dit oorspronklik verskyn het in sy bundel Les Fleurs du Mal (1857) en wat later vertaal is as The Flowers of Evil.

Die vampier

Jy, wat met die flik van ’n swaard
die hart se bloeiknop deurdring;
jy, geklee in wellus en krag
soos ’n trop duiwels, bruut en kwaad

jy beset my binneste, betree my bed
en neem my gees gyselaar
soos ’n straatvrou ’n niksvermoedende man
soos ’n veroordeelde geketting aan sy lot

soos ’n dobbelaar, verslaaf aan sy spel,
soos ’n bottel ’n dronkaard gevange hou,
of soos maaiers gierig ’n kadawer vreet –
ek verdoem jou tot in die diepste hel!

Ek smeek vir vryheid; om te val
in die swaard van lafhartigheid,
of om die dodelike toe-gif
van vernedering te sluk.

Maar die swaard en gif smaal:
“Jy is onwaardig om onthef te word
van die banvloek. Dis jóú serwituut –
en dit is absoluut.

Dwaas! Al sou ons jou uit die mag
van haar bedwelming kon red,
is dit klaar te laat – want jou kus
is die asem van die lewenddood.

Vampiere skuil lankal nie meer teen sonlig nie, en word ook nie met knoffel verdryf nie. Van folklore, na fiksie en fantasie: of dit die populêre kultuur, rekenaarspeletjies, literatuur, musiek of seepsages op televisie is – vampiere is oral. Daar word al meer kompromieë aangegaan met dié minlike, diaboliese anti-helde, en dit sal interessant wees om hulle  metamorfoses verder te volg. Want om legendes en mites te laat herleef, bied na alles ’n welkome ontvlugting in die huidige Zeitgeist van Golden Age-nostalgie.

Bibliografie

http://www.litnet.co.za/die-ongekende-oplewing-van-vampierfiksie/.(Besoek 4 Maart 2016).

https://en.wikipedia.org/wiki/Vampire. (Besoek 4 Maart 2016).

https://www.ziedaar.nl/article.php?id=281.(Besoek 4 Maart 2016).

http://fleursdumal.org/poem/128. (Besoek 5 Maart 2016).

http://oulitnet.co.za/poesie/naude03.asp. (Besoek 5 Maart 2016).

Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. 2005. Kaapstad: Human & Rousseau.

Moll, M. Swanesange. 2014. Pretoria  : Cordis Trust-Publikasies.

Liewe Ma,

Die sersant is ‘n slim man. Hy sê dat ‘compound interest’  die agtste wonder van die wêreld is. Hy sê dat Nommer Een se ‘compound’ ook ‘n ‘point of interest’ is, maar dat die wêreld nie juis daaroor wonder nie. Net so sê hy.

Die sersant sê ons moet stompies op die sokkerveld optel as ons niks het om te doen nie. Die sersant gooi self sy stompies op die sokkerveld. Ek dink hy doen dit omdat hy aan ons dink en bang is dat ons nie besig sal bly nie. Die sersant is darem maar slim.

Die ‘Briewe van Kleinjan’ aan sy moeder het te midde van ‘n oorlog ‘n stem aan soldate gegee. Dit was in ‘n era waar ons skole briewe aan troepe op die grens gestuur het. Vir ‘n paar jaar het ons gedink dat ‘Die Stem’ ook ons stem is.

Ek het Johann Rossouw se ‘Verwoerdburg‘ saamgeneem op vakansie. Die boek handel oor ‘n groep tipies Afrikaanse mense wat ontsteld is oor ‘n boek wat deur die hoofkarakter geskryf is. Johann Rossouw is ‘n bekende in filosofie- en ander akademiese kringe en ek het bepaald dus vermoed dat die karakters in die boek plekhouers is vir ‘n ander betekenis of vlak. Die boek speel in Verwoerdburg af, maar dit is duidelik dat Verwoerdburg plek hou vir ‘n Suid-Afrika waarmee ons dalk net te bekend is of was. Verwoerdburg het sy naam gekry nadat Verwoerd gedood is, maar is toe later herdoop na Centurion nadat Apartheid ook die doodskoot gekry het.

 

Eergister en môre, met visse

Tyd
is die naam wat ons gee
aan die een wat in nat
beton getrap het,
lank gelede, en ons só nimmer verlaat
in die hede.

Om te begryp
is moeilik;
omhelsing nog swaarder.

Uittreksel uit Charl-Pierre Naudé se gedig uit ‘Al die lieflike dade’

Die vaderlose hoofkarakter rebeleer teen die vaders van sy tyd. Die stem in die eerste deel in die boek is die stem van mense wat voel dat hul verkeerd uitgebeeld is of dat hul stemme verkeerd verstaan is. Hulle voel verraai. Die karakters praat oor ‘n gedeelde twintigjarige reünie by hul Alma Mater en uit die hoek van my leke-oog sien ek (miskien verkeerdelik) die twintig jare van ‘n demokratiese bestel in die verte op perspektief se vlakte nader kom. ‘n Vader is nie noodwendig ‘n spieël vir en van sy kinders nie, maar ek wonder of die spieël na ander rigting toe ook werk? Hoe gemaak as jy in die spieël kyk en nie hou waarvan jy sien nie? Ons land het baie vaders wat ons help vorm het: Bartolomeus Dias, Harry die Strandloper, Mosjesj, Jan van Riebeeck, Hendrik Verwoerd, Jan Smuts, FW de Klerk, Chris Barnard, Frederik van Zyl Slabbert, Desmond Tutu, Breyten Breytenbach, André P Brink, PW Botha, Pik Botha, Dingaan, Mangosuthu Buthelezi, Adam Small, Etienne Leroux, Russel Botman, Wim de Villiers, Bram Fischer, Jonathan Jansen, Jan Brand, Paul Kruger, Cecil John Rhodes, Johannes Kerkorrel, Thabo Mbeki, Jacob Zuma, Max du Preez, Tim du Plessis. Partykeer wil vaders nie vaderskap erken nie en ander kere maak aanneem-vaders kinders groot wat nie eers ‘n bloedlyn met hul deel nie. Jan Rabie word ook vader deur die Rossouw se verwysings na ‘Ek het jou gemaak’.

Visbaai

Monstersee in die oseaan,
wit perde galop, deining styg en val
maar Mosselbaai se punt
en Fransmanshoek omsluit
‘n stukkie see tot skuiling
vir ‘n vissersboot.
Seesproei gordyn oop in ‘n visioen:
Twee karavele plus een om die rotspunt,
vermoeid, gehawend na die torment
van wegwaai om ‘n kaap
en muitery asof die kontinent
onaantasbaarheid bewaar.
Sou Bartolomeus Dias
in sy wroeging dalk vermoed:
Afrika duld nie vreemde goed –
die ander met bos en mens oorgroei,
uit sy outentieke wêreld druk.
Om ‘n tweede rotsige punt
na ‘n inham vir beskutting,
aan wal op die feesdag van St. Blesius,
martelaar van God;
betree vir laas die land wat hy gevind het,
nie moes vind nie, maar noem dié baai
Aguada de São Bras. Geen padrão hier
maar vars water in ‘n grot;
lafenis vir die eensame –
dat hy moet terugkeer na die Taag
waar hy net nuwe name kan noem
op sy vaart na êrens.

uit: ‘Portrette in my gang’ deur Dolf van Niekerk

Rossouw gee maskers ‘n sentrale tema in die boek: Daar is die masker van die Afrikaner as soldaat, die masker van boer wat veg vir grond wat sy eie mense by hom weggeneem het. Die maskers is natuurlik nie slegs die maskers wat ons vir ander mense voorhou nie, maar ook die maskers wat ons vir onsself voorhou. Daar is dus die tema van ontwaking of die afhaal van die maskers in die spieël, wat vir my baie interessant aangebied is in ‘Verwoerdburg’. Rabie se’Ek het jou gemaak’ word in ‘n toneelstuk omskep en ryg soos ‘n lyntjie deur die boek. Die hoofkarakter probeer die ander karakters in die boek wys hoe bisar die stelsel van die dag is, maar sien die maskers wat hyself dra nie raak nie.

Die nuwe jaar se studies begin en ‘n mens sien hoe die bekende maskers opgesit word. Daar is die maskers van die rebelse student en die masker(s) van die nuwe Afrikaanse identiteit(e). In Naòmi Morgan se bespreking oor ‘Verwoerdburg’ op Litnet word daar gehoop dat die boek mense sal laat praat oor die plek van mense wat uit die ou bedeling kom en hoe hulle inskakel in die nuwe bedeling. Johann Rossouw skryf hier vanuit die invalshoek wat hy ken of deel van is of was. Ek wonder voortdurend oor die Xhosa persoon en ‘n Zulu persoon wat ‘n Engelse masker dra.

Ek kan nie namens die Xhosa-persone wat Xhosa-maskers dra praat nie, maar ek sien hom glad nie uitstaan in die toneelstuk wat op die oomblik voor ons afspeel nie. Ek dink terug aan die vaders wat Afrikaanse tersiêre instellings op die been gebring het en die feit dat hul kwalifikasies steeds in baie lande erken en selfs hoog geag word. Ek wonder hoeveel spreekbeurt die vaders van die ander tale kry om hul taal ook hul eie masker te gee.

Vergange

As die volmaan dof gekartel is
en sekelmaan ‘n sens wat krap
in die geheue: Onthou jy
tussen die eerste skree
en die teruggee van die asem;
is dit aankoms of vertrek,
hoor jy die kokkewiet
of die laaste basuin –
boetedoening oor die sondige ontvangs;
verhuising na die beloofde land
of vasklou aan die laaste strooi;
as verlede, hede en toekoms
saamvloei in die nou
se durende verlede

uit: ‘Portrette in my gang’ deur Dolf van Niekerk

Die tema van boetedoening dra daartoe by dat die hoofkarakter in ‘Verwoerdburg‘ homself beter verstaan teen die einde van die boek. Die tema van boetedoening word op die ou end meer van ‘n persoonlike saak as iets anders. Wat vir my die mooiste uitstaan is egter die rol van ‘n moederfiguur in hierdie ontwaking. Ons volk het baie moeders gehad en sal nog baie moeders hê: Antjie Krog, Elisabeth Eybers, Nadine Gordimer, Nkosazana Dlamini-Zuma, Helen Zille, Mamphela Ramphele, Emily Hobhouse, Gill Marcus, Santie Botha, Ferial Haffajee, Basetsana Kumalo, Graça Machel, Thuli Madonsela, Nicky Newton-King, Maria Ramos, Karen Meiring, Helen Suzman, Saartjie Baartman. Die moeder wat ons egter dikwels vergeet of wegwens is ons moedertaal. Ek hoor die wêreld deur die stem van my moedertaal, ons moedertaal.

Die masker of identiteit van die Afrikaans-sprekende het verander of miskien het die masker net afgeval. Die Engelse maskers sit egter wel ‘n bietjie ongemaklik op baie van die gesigte wat dit dra. Tydens die #feesmustfall-veldtog het van die vaders hul van die moedertaal gedistansieër en eers toe ander vaders daaroor praat die saak herbesin. Ek wonder ook oor die rol van die jeug in die stryd om die moedertaal.

Die hoofkarakter in ‘Verwoerdburg‘ kon teruggaan om reg te maak. In die werklike of konkrete stryd is daar baie op die spel. Ek weet nie wat die regte antwoord is nie, maar ek weet wel dat daar nie vordering gemaak kan word deur mekaar te ondermyn nie. Dit is miskien makliker om persone aan te vat, maar die werklike stryd moet sekerlik eerder in vorm van konsep(te) gevoer word. Moedertaal kan jou help om daardie rol of spel te speel. Die hart word nie verander deur ‘n geografiese naamsverandering nie. Moedertaal het sonder twyfel ‘n rol te speel in elke ‘Ek het jou gemaak’-verhaal in ons land.

St Gregory on his Soul

You have a job to do, soul, and a great one, if you like:
examine yourself, what it is you are and how you act,
where you come from, and where you’re going to end,
and whether to live is this very life you are living, or something else besides.

“[Soms] beoordeel jy dade nie as goed of sleg nie maar as mooi; nie as regverdig nie maar groots; en nie as redelik nie maar buitengewoon.” – Montesquieu, die gees van die wette (Boek IV, hoofstuk 2)
– uit die voorkant van Charl-Pierre Naudé se ‘Al die lieflike dade’

Bronne:
Internet: http://www.leader.co.za/article.aspx?s=1&f=1&a=3890
Internet: http://www.litnet.co.za/verwoerdburg-deur-johann-rossouw/
Internet: http://www.orthodoxchristianity.net/forum/index.php?topic=25911.0
Internet: http://www.sagoodnews.co.za/categories/23-sa-teaching-the-world/6944-south-african-females-whose-names-you-should-know-this-women-s-day.html
Naudé Charl-Pierre, Al die lieflike dade, Tafelberg, Kaapstad, 2014
Van Niekerk Dolf, Portrette in my gang, Protea Boekhuis, Pretoria, 2014

Prente:
Internet: http://humansareweird.com/2012/11/11/should-we-start-a-revolution/
Internet: http://www.armygasmasks.com/Avon-M50-FM50-Joint-Service-CBRN-Gas-Mask-p/aaagas-247.htm
Internet: http://www.italymagazine.com/featured-story/five-best-carnival-celebrations-italy

Daar moet ‘n rivier in wees. In die Apocalypse Now-fliek was dit die Nungrivier. In die Heart of Darkness-novelle was dit die Kongorivier. Hier by ons kan dit miskien die Apiesrivier wees, maar hierdie storie gaan nie oor Winston Churchill nie. Daar is natuurlik die Oranje-, Vaal en Limpoporivier om van te kies, maar terwyl ek na die kaart kyk val my oog op die Mhlathuze-rivier wat deur Zoeloeland kronkel. Die plantegroei in Zoeloeland herinner aan Apocalypse Now se Viëtnam.

Die springmielies staan vergete op die armlening van my rusbank terwyl ek  die begin/opening/aanvang van Apocalypse Now kyk.  Min flieks het ‘n meer treffende openingstoneel: Daar is die helikopter-rotors wat meesleurend die Viëtnam-bosse oopwaai en Martin Sheen se Kaptein Willard-karakter wat verward in ‘n hotelkamer op sy rug lê en kyk na die dakwaaier wat draai. The End van The Doors versterk die hipnotiese oomblik en dan … bars die napalm bomme en ruk die oerwoud aan flarde. Dit is die oomblik toe die lig vir my aangegaan het: Ek het besef dat ons ‘n Suid-Afrikaanse weergawe van Apocalypse Now nodig het. Ons het ‘n paar jaar gelede mos ‘n spoggerige weergawe van die Carmen-opera saamgestel met die U-Carmen eKhayelitsha invalshoek. Hollywood trek gereeld nuwe baadjies vir (ou) bekende flieks aan en probeer so seker maak dat hul winste gewaarborg is. Die Departement van Handel en Nywerheid sal sekerlik ‘n projek soos hierdie ernstig opneem, want die storie is mos al meer as een keer suksesvol vertel. Opvolg-flieks is ook ‘n veilige opsie en bied ‘n franchise-geleentheid in die kleine vir die wat daarin wil belê.

ENTER BOETIE

Dit is eintlik waar Boetie in die prentjie kom. Midde in die grensoorlog van die 1980’s het daar twee Suid-Afrikaanse films die weermaglewe probeer vasvang. Boetie op Manoeuvres en Boetie gaan Border toe was Arnold Vosloo se groot deurbraak. Deesdae speel hy natuurlik in groot Hollywood-produksies soos The Mummy. As Arnold Vosloo vir ‘n derde keer die rol van Boetie speel, is daar ‘n kans dat dit internasionale deure vir so ‘n Suid-Afrikaanse film oopmaak.

Boetie kan vir die sanitasie-afdeling van die weermag werk. Baie van sy makkers sal natuurlik in hierdie afdeling wees om toilette te was en skoon drinkwater te voorsien aan die weermag. Die sosiale element sal fokus op plekke waar mense weens die geskiedenis verdryf is. Dit sal mense wat deur die Mfecane-oorloë en die Sotho en San mense wat uit die Drakensberg deur die Zoeloe-oorloë verdryf is, insluit. (Xenofobie kom al ‘n lang pad.)

Apocalypse Now is ‘n grootskaalse verwerking van Heart of Darkness deur Joseph Conrad. Heart of Darkness vra moeilike vrae oor imperialisme en rassisme. Die bootvaart in Heart of Darkness op die Kongorivier word eintlik meer van ‘n morele reis tot diep in die psige van die mens. Apocalypse Now se bootvaart sit hierdie reis voort en die lyne wat reg en verkeerd voorstel vervaag en raak verstrengel terwyl die reis dieper die oerwoud invaar.

Boetie sal dieselfde vrae kry om te antwoord as verteenwoordiger van die ou en nuwe weermag. Die konteks van die vrae sal natuurlik plaaslik van toepassing moet wees en ‘n kykie moet gee op die mense aan die oewers van die Mhlathuze-rivier.

Die gedig hieronder deur TS Eliot verwys na Kurtz in Joseph Conrad se Heart of Darkness:

The Hollow Men

Mistah Kurtz-he dead
A penny for the Old Guy

I

We are the hollow men
We are the stuffed men
Leaning together
Headpiece filled with straw. Alas!
Our dried voices, when
We whisper together
Are quiet and meaningless
As wind in dry grass
Or rats’ feet over broken glass
In our dry cellar

Shape without form, shade without colour,
Paralysed force, gesture without motion;

Those who have crossed
With direct eyes, to death’s other Kingdom
Remember us-if at all-not as lost
Violent souls, but only
As the hollow men
The stuffed men.

II

Eyes I dare not meet in dreams
In death’s dream kingdom
These do not appear:
There, the eyes are
Sunlight on a broken column
There, is a tree swinging
And voices are
In the wind’s singing
More distant and more solemn
Than a fading star.

Let me be no nearer
In death’s dream kingdom
Let me also wear
Such deliberate disguises
Rat’s coat, crowskin, crossed staves
In a field
Behaving as the wind behaves
No nearer-

Not that final meeting
In the twilight kingdom

III

This is the dead land
This is cactus land
Here the stone images
Are raised, here they receive
The supplication of a dead man’s hand
Under the twinkle of a fading star.

Is it like this
In death’s other kingdom
Waking alone
At the hour when we are
Trembling with tenderness
Lips that would kiss
Form prayers to broken stone.

IV

The eyes are not here
There are no eyes here
In this valley of dying stars
In this hollow valley
This broken jaw of our lost kingdoms

In this last of meeting places
We grope together
And avoid speech
Gathered on this beach of the tumid river

Sightless, unless
The eyes reappear
As the perpetual star
Multifoliate rose
Of death’s twilight kingdom
The hope only
Of empty men.

V

Here we go round the prickly pear
Prickly pear prickly pear
Here we go round the prickly pear
At five o’clock in the morning.

Between the idea
And the reality
Between the motion
And the act
Falls the Shadow
– For Thine is the Kingdom

Between the conception
And the creation
Between the emotion
And the response
Falls the Shadow
– Life is very long

Between the desire
And the spasm
Between the potency
And the existence
Between the essence
And the descent
Falls the Shadow
– For Thine is the Kingdom

For Thine is
Life is
For Thine is the

This is the way the world ends
This is the way the world ends
This is the way the world ends
Not with a bang but a whimper.

 

Die vraag is egter waarheen ‘n ontnugterde soldaat se bootreis hom moet neem, want morele lesse is moeilik om uit te beeld in ‘n tyd dat die tradisionele siening van reg en verkeerd nie meer duidelik is nie. Kongo, Viëtnam en Suid-Afrika kyk elkeen op sy eie manier na hoe ideologieë by die area inpas. Die boot het die oewer om haar te wys waar om te vaar, maar die kaptein moet een of ander tyd die boot verlaat. Die missie waarop Boetie gestuur word sal, soos Kaptein Willard se missie, hoogs geheim wees. (‘n Mens wil mos nie die veiligheid van sleutelinstellings in gedrang bring nie.) Een opsie wat naby die Mhlathuze-rivier geleë is, is nogal baie in die nuus die afgelope tyd en begin met die letter N. Boetie kan na hierdie plek gestuur word om ondersoek in te stel, want daar is al so baie verslae oor die plek met die kodenaam N saamgestel, dat ‘n mens nie meer seker is wat om te glo nie. (Die tweede letter is K, maar dis die laaste letter wat ek op hierdie stadium van die onderhandelinge kan bespreek.) Die werkstitel vir die projek kan moontlik ‘Boetie in Zoeloeland’ wees.

Apocalypse Now het natuurlik ‘n paar ikoniese tonele wat moeilik verbeter sal word. Ek dink veral aan die toneel waar die hele strand gebombardeer word sodat ‘n soldaat in veiligheid branderplank kan ry. Dit is waarom oorlogsprente so relevant is, want normale dinge lyk absurd midde in ‘n oorlog en absurde dinge lyk normaal. Apocalypse Now is vol sulke absurditeite en ek wonder of Boetie in Zoeloeland ook dinge gaan doen wat absurd sal voorkom vir ‘n hedendaagse gehoor. Ek het die Redux-weergawe van Apocalypse Now (hoe die regisseur die film wou gehad het) ‘n paar jaar gelde gekoop, maar ek verkies steeds die loketweergawe. Kaptein Willard doen by ‘n paar ekstra plekke aan in die Redux weergawe. Een daarvan is ‘n tweede besoek aan Hugh Hefner se meisies en daar is ‘n onnodige liefdes-intrige agter muskietnette – albei tonele wat met rede uit die loketweergawe geredigeer is. Die redigeerder het gelukkig besef dat die stelling ‘minder is meer’ hier van toepassing is.

 

Muskietnette van Neptunus

deur Charl-Pierre Naudé

Daar trek ‘n windjie oor die baaidorp;
en die weiwolke in die noordweste
word in ‘n drukgang gejaag.

Onopsigtelik,
hoe die boodskappe aanmeld
oor die uitwissing wat kom.
Allereers, net geluid: ver windgeruis
en die angstige gekletter van voëltjies by ‘n bak,
die tink-tink van stukkies metaal.
‘n Fietsklokkie in ‘n binnehoffie,
gestreel deur die bries,
kla sag
soos ‘n baba se speelratel
in die beskutting van ‘n hals.

En skielik
is die son weg. Alle kleur word flets.
Die nukkerige wind vly sterker aan en smyt
‘n mandjie spatsels uit die bessieboom gestroop
teen ‘n muur vol ou vlekke uit.

Die groot hond gaan lê plat
en ootmoedig, bidsnoet op die grond,
soos ‘n sprinkaan.

Dan kom die reën, skielik,
in opgeskrikte vlae
wat die vlees kasty soos klitsgras.
En daai orkes is ook hier, wat in dinge slaap;
subatomies én omvattend.

Kineties besielde Von Karajantjies
ontwaak soos baboesjkapoppies
in die ruimteskippies
van die rond bliksemende akkertjies,
Met ‘n donderslag
val ‘n klavier uit ‘n boom
en die houtspaanders lê oral rond.

Dit reën. So moeilik om reën te beskryf.
Omdate reën verbygaan? Omdat jy
daardeur kan sien? Miskien al twee.
Maar ek kan probeer.
Die berging van herinnerings…
Die volgende onthou ek: hoe ek staan op die rand
van ‘n vallei wat voorheen ‘n opgaardam was
maar drooggeloop het sederdien.
En, skaars sigbaar, daar vér onder
is die hopie klip van ‘n eertydse huis,
ook die duidelike omtrek van ‘n buitmuur.
En klippe, ingemessel teen die oorkantste helling,
sê: God seën.

Mens kan probeer:
Vannag sal die reën om ons flapper
soos die muskietnette van Neptunus

in die stroom van die vergetelheid.
‘n Groot verhaal, van gode en mense, gaan sterf
want dit word deur die tye aan flarde geslaan.
En die somer het skaars begin…

In chaos word geskep
en in ligtende chaos herskep.

Nou stormreën di.
Tant Min van die plaas
wat nie meer bestaan nie
sit agter gaas op die oumensoord se stoep.
Dis sy wat smiddags laat vlieënde pierings sien
as tyd en tydloosheid saam uit die hand van die Here val.

En reg voor haar
tol terstond

die wasskottels met eende op geverf
met ‘n geskal in die straat af,

gelig uit ‘n tuin
deur die Musiek van die Sfere
en sonder genade daar uitgejaag

 

Die naam van Boetie se bestemming het twee A’s in en is ‘n seweletter woord. Dit is ‘n naam van ‘n bekende plek in Zoeloeland, maar dit is werklik die laaste leidraad. Die ironie van ‘n draaiboek is dat jy nooit weet waar die film werklik gaan eindig nie. Boetie sal dit miskien nie eers maak tot in kodenaam N nie. Die regisseur is nie noodwendig die redigeerder nie en die redigeerder bepaal hoeveel van die akteurs se toneelspel op die wit doek in teaters vertoon word. Dit sou lekker gewees het as die kykers van so ‘n film, soos die filmdoek, weer skoon en sonder merk na ‘n filmvertoning uit die teater kon stap.

Bronne:
1. Internet: http://allpoetry.com/The-Hollow-Men
2. Internet: http://www.arnoldvosloo-tribute.com
3. Naudé Charl-Pierre. 2014. Alo die lieflike dade. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers
4. Skermskoot uit Apocalypse Now deur Francis Ford Coppola

Digstring

Enkele vrae oor die rugstring van ’n gedig

 

***

 

Eergister en môre, met visse

 

Tyd

is die naam wat ons gee

aan die een wat in nat

beton getrap het,

lank gelede, en ons só nimmer verlaat

in die hede.

 

Om te begryp

is moeilik;

omhelsing nog swaarder.

 

Die wind fluit deur die peule,

soos die geheue

deur pieksels.

Dit roep herrysenis

soos ’n beeld by die naam,

’n hele dorpie bestaan

in ’n akwarel

– die treknet word gelig –

van diep uit die water.

 

Daar word ’n CD-opname

gegrif

op die bodem van ’n meer;

die konsentriese kringe

van maalkolke

 

sing

in my vingerafdruk.

 

(c) Charl-Pierre Naudé (Uit: Al die lieflike dade, 2014: Tafelberg)

 

Wanneer het jy dié gedig geskryf. Hoe het dit ontstaan?

Ek het die gedig een middag in 2013, ek dink dit was September of nog Augustus, geskryf. Dit was koud in Johannnesburg. Die gedig het in sy geheel na my gekom, binne een skryfsitting. Daarna het ek so ʼn bietjie daaraan verfyn. Ek het gedink dis die laaste gedig van my nuwe bundel en het dit agterna aan die uitgewer gestuur, maar dit was toe nie die laaste nie.

Kon jy dié bepaalde gedig vinnig tot in sy finale vorm afrond, of het dit deur verskeie weergawes na sy finale vorm ontwikkel?

Meeste van my gedigte ontwikkel deur verskeie weergawes in die rigting van ʼn finale vorm. Maar hierdie bepaalde gedig se geval was anders. Die gedig was van die begin af daar.

Hoeveel van dié vers is aan jou “gegee” en hoeveel daarvan was die resultaat van wroeg en sweet?

In hierdie geval was die agterna gewroeg en gesweet ʼn minimum. Maar kyk, in daardie eerste sitting wroeg ek wel baie. Wroeging is nooit minder as 50% van die aktiwiteit vir my nie.

Die gedig het ontstaan via die sement-beeld in die eerste strofe. Gedigte het duisend maal duisend verskillende maniere waarop dit kan ontstaan, via ʼn ingewing, ʼn idee, ʼn gevoel of ʼn beeld, of wat ook al. In hierdie geval was dit ʼn beeld. Gedigte kan ook ontstaan via hul afloop, of einde, ook. Daar is maniere waarop gedigte kan ontstaan wat nog nie uitgevind is nie. Ek dink ebnige digter wat gereeld dig vind dit vir hom- of haarself uit. Selfs vir een praktisyn is die maniere van ʼn gedig se ontstaan nie altyd dieselfde nie.

In welke mate het die vers sy finale vorm bereik? Het jy byvoorbeeld die een of ander ordeningsbeginsel toegepas?

Ek dink hier is ʼn ordeningsbeginsel, ja. Dikwels voel ek tydens die skryf van ʼn gedig dat ek strofes moet omruil. Ordening is uiters belangrik. Of ʼn digter altyd weet wat presies daardie ordeningsbeginsels is – terwyl hy of sy in die intuïtiewe proses van die skryf gewikkel is, en selfs daarna – daarvan is glad nie seker nie. Ek dink die konspetualisering, die totstandkoming, van hierdie gedig het met ʼn wisselwerking tussen die idees van ontasbaar en tasbaar gewerk, as jy weet wat ek bedoel. (Daar is ʼn gedig in my tweede bundel, In die geheim van die dag, waarvan die titel “Tasbaar en ontasbaar” is.)

In die begin van my aangehaalde gedig werk ek met die gevoel van afwesigheid en verlies. In die daaropvolgende strofes werk die gedig met die idee van totstandbrenging uit niks. In die laaste strofes is die idee van “weergawe”/ afdruk/ geheue. Ek dink hierin is ʼn ordeningsbeginsel te bespeur.

Ek dink die idee wat ʼn progressie in die gedig ondergaan is die idee van “afdruk”: In die begin is dit ʼn afwesigheid. Aan die einde van die gedig is dit ʼn áánwesigheid.

Het jy die vers gedurende sy vormingsproses aan iemand gewys en of mee bespreek? Is daar iemand (of instansie) wat jy as klankbord gebruik terwyl jy aan ’n vers werk?

Ek het dit vir Nicky gewys. Sy was dadelik gaande daaroor, iets wat my bly gemaak het, want die kombuis was nog nog opgeruim nie. En toe besluit ek later om die gedig bietjie te verfyn. Ek hou sommige van my weergawes van gedigte, of ek probeer hulle hou. Soms vergeet ek. As ek na hierdie gedig se wordingslegger gaan kyk, is daar slegs drie vorige weergawes wat ek gehou het. Sommige ander gedigte het elf of sestien weergawes. En dis maar die wat ek gehou het.

Hoe lank na die vers voltooi is, het jy dit laat publiseer? Waar het die betrokke vers die eerste keer verskyn?

Hierdie vers het nêrens voorheen verskyn nie, Louis, behalwe in die bundel waaruit dit kom, Al die lieflike dade. Die publikasie daarvan in die bundel vind sowat ʼn jaar na die skryf van die gedig plaas.

Kan jy ietsie sê oor die kwessie van “feit” en “fiksie” in dié vers?

Dis nie ʼn liriese vers oor die “ek” nie, so daar is min “feit” of herskrewe feit daarin wat lesers sal boei. My vorige bundel bevat gedigte wat eers as private gedigte, joernaalagtige goeters, geskryf was.

Al wat ek kan sê is dat ek al voorheen sulke mere gesien het, eindelose, plat gewaters wat mens bang maak as jy daarna kyk, en die gefluit in die peule is seker “feitelik” gesproke ʼn klein bietjie tinnitus. J Ek hou baie van die maniere waarop wind met mens raat. Wind is my vriend. Laat daar wind wees, altyd. In elk geval, die sementbeeld kom van Godfrey, ʼn Malawiër wat vir my vrou werk. Hy het sement by haar gastehuis gegooi, en sy voete daarin verewig.

Kan jy kortliks sê waaroor die vers, volgens jou, handel?

Lekker vraag. Die gedig handel oor geheue, sou ek meen, geheue van die indiwidu, maar ook die historiese geheue van ʼn kollektief soos die menslike spesie. Ek dink al hierdie vorms van geheue bestaan in die indiwidu. Dwarsdeur die gedig is daar sprake van ʼn “afdruk” wat gemaak word: die voetspore in die sement en die persoon wat dit gelaat het wat nou weg is; pieksels (die klein grinterige kolletjies waaruit ʼn beeld op papier dikwels opgebou is); ʼn CD; die merke of sleepsels van takke of iets dergeliks op ʼn bodemmeer; en ʼn vingerafdruk.

Baie belangrik in die gedig is die partikeltjie-motief: pieksels (van ʼn gereproduseerde prent), peule (van bome), voetspore (van ʼn mens of dier), die ringe (van ʼn vingerafdruk) en – allerbelangrik – die visse van die titel (wat ʼn skool visse opmaak). Die visse is ook “partikeltjies”. In die gedig word die visse by verstek vergelyk met die pieksels van ʼn beeld (die woord “herrysenis” vervat dit). Daar is ook sprake van ʼn akwarel, net ná die verwysing na pieksels. Nou ʼn akwarel gaan waarskynlik nie uit pieksels bestaan nie, nie in sy oorspronklike vorm nie, wel as jy ʼn afdruk daarvan maak. So die beeld in sy onthoude fase is soos ʼn treknet vol visse (wat die herinnering opmaak).

Daar is verdere “motiewe” in die gedig: van bevatting (“omhelsing”, “treknet”, “konsentriese kringe” in hul meervoud, ʼn “maalkolk”, ʼn “vingerafdruk” in sy volledigheid van ringe, die boom wat die peule bevat, ensovoorts); van verdwyning; van hersamestelling; van “klein” en “groot”.

Daar is drie “vektore” in die betekenissamestelling: vertikaal na “bo” (die man wat deur sement geloop het); vertikaal na onder (die treknet wat visse te voorskyn haal); en die “sirkel” (konsentriese kringe, die CD, omhelsing, maalkolk, “hele dorpie”, en miskien enkele meer).

Was daar dalk iets (boek/musiek/film/skildery) wat ’n bepaalde invloed op die tot standkoming van dié betrokke vers gelei het?

Ek wonder. Nie seker nie. Ja! ʼn Waterverfskildery uit my jeug, van my ma (oorlede), wat aan haar ma (oorlede) behoort het. Die akwarel beeld ʼn meer uit met riete omsoom iewers in Ohio, VSA, waar daardie ouma vandaan gekom het.

Een ding doen ek nooit nie, ek luister nie na musiek terwyl ek skryf nie, ook nie selfs in die geval van prosa skryf nie. Ook nie wanneer ek lees nie. Mens moet die ritme van ʼn sin kan “hoor”, prosa is ook maar net poësie wat bietjie talm. En musiek meng in met hierdie dinge se “gehoor”.

Het jy ’n bepaalde leser, of gehoor, in gedagte wanneer jy aan ’n vers werk?

Ja, ek het. Ek sal myself soms  van ʼn gedig distansieer, en dit probeer lees soos wat ek dink ʼn leser sou as die gedig sê nou maar deur iemand anders geskryf was. So ja, op so ʼn kunsmatige manier werk ek met ʼn denkbeeldige leser. Werklike mense? Nie eintlik nie. Soms Nicky. Een van die vroegste verse van die bundel is “Skelet van ʼn lente”. Ek het dit vir Rachelle Greeff gewys en haar kommentaar was baie positief. Dit het my tot die res van die bundel se vergrype geïnspireer.

In welke mate verskil hierdie vers van jou ander gedigte?

Dit gaan afhang watter ander gedigte jy in gedagte het. Ek het genoeg geëksperimenteer met die langer gedig. (Amper sê ek “vers”, maar akademies gesproke is die vers mos ʼn versreël nie waar nie? Is ek reg?) (Hierdie woord skep nogal verwarring soos wat dit tans uiteenlopend gebruik word. Ek dink ons moet hou by die akademiese gebruik en dit eens en vir altyd so ook in resensies gebruik.) Ek wil voortaan met die korter gedig eksperimenteer. En hierdie gedig is so iets. Baie van my gedigte het bewegende tyd in (soos in “verhaaltyd” van ʼn storie, as ek die regte term beet het). Hierdie gedig se “tyd” is egter alles op dieselfde oomblik, wat baie herkenbaar liries is. (Gedigte wat aspekte uit die prosa inspan, soos baie dikwels deesdae gebeur, is minder onmiddelik herkenbaar as liries.)

Is daar iets in dié vers wat jy as tipies “Suid-Afrikaans” sal beskou?

Die meer, wat uit Ohio kom, herinner aan iets uit die Vrystaat, sê maar. Ohio en sommige plekke in RSA lyk op mekaar. Dis waarom my ouma in hierdie land so gelukkig was (volgens my ma, daardie ouma nooit self geken nie.)

En mere en lagunes is tekenend van die Suid-Afrikaanse kus. Dis die mooiste kus in die wêreld. Verruklik. Ek hou veral van die lagunes van die Oos-Kaap, waar ek grootgeword het. Die Europese en noordelike halfrond se mere is groter, definitief dieper. Iewers tydens die skryf van die gedig het ek ook aan van hulle gedink.

Kon jy dié vers tot ’n bevredigende punt afhandel, of het jy dit maar ten einde laas “versaak”?

Ek versaak nooit ʼn gedig wat ek laat publiseer het nie. Selfs ná die publikasie daarvan sal ek iets sien wat ek skielik anders sal wil hê.

Was jy tevrede met die lesers se reaksie na die skryf (of publikasie) daarvan?

Op hierdie bepaalde gedig het ek vanuit Afrikaanse geledere nog nie juis terugvoer ontvang nie, nie in sy spesifieke, losstaande hoedanigheid nie. Die gedig is wel deur Sylvia Geist in Duits vertaal, en die terugvoer daarop hier in Duitsland is sover baie positief. Ek verbeel my die gedig is ook in Nederlands vertaal.

‘n Laaste vraag, ter wille van die interessantheid: Kan jy nog die eerste vers wat jy ooit geskryf het, onthou? Indien wel, vertel ons ietsie daarvan?

Ja, die naam was “Twee wêrelde”. Ek hoop die NALN-argiewe in Bloemfontein het dit nog. (Ek is baie bekommmerd oor my materiaal wat ek lank gelede na hulle gestuur het, voordat daar probleme daar gekom het, en ek kan niks nuuts aan hulle stuur nie voordat ek nie verneem dat dit wat hulle van my gekry het, nog veilig is. So ek hoop dat hulle my hieroor kan kontak, of anders sal ek hulle kontak.)

In elk geval, daardie was die gedig se naam. Ek het dit vir my ma geskryf. Ek het dit op ʼn tikmasjien uitgetik en ook mooi vir haar “gestensil” (daardie snaakse gebruikie van die vroeg-sewentigerjare). Daar was ossewaens in (ou wêreld ) en moderne goed (nuwe wêreld). Ha ha. Nou ja.

 

***

Erkenning: Die konsep van Digstring is ingegee deur Brian Brodeur se benadering op sy weblog “How a poem happens”.

A view on two festivals –  “What is Poetry” festival (Gauteng) and the “Dancing in Other Words” festival (Western Cape)

I

Much has been written about two international poetry festivals, which took place in South Africa in recent months. Not least on this site, Versindaba, you can read about both of them (in Afrikaans, though).

     I decided to write this reflection on the two festivals in English, even though this is an Afrikaans poetry site: English was the linking language of the festival participants.

     In juxtaposing the two festivals you begin to see their various and variating significances, and some reading possibilities of both festivals emerge.

     Poems are very sensitive constructs and the hierarchy of their communications alters according to the changing contexts in which the poems are read (or reopened).     

     The two festivals represented contrasting contexts – even contesting – but not contradictory. I mention this because in the afterglow of the last of the two mentioned festivals, held in Stellenbosch, commentary arose on a Stellenbosch University-based website which is so typical of the either/or mentality found in South Africa these days as a kneejerk reaction to our complexity. (I will return to this discussion further on in my review).

     I had the good fortune to be involved in both festivals. I was asked to comment in my personal capacity, which means my opinions do not necessarily reflect those of my colleagues in either festival.

     With regard to the first – held in the northern provinces of Gauteng, Northwest and Limpopo – I was an invited reader. With the second festival, I was involved in the conceptualization, albeit on the fringe in my capacity as a member of the Pirogue Collective, one of the overseeing agencies of the festival.    

    Both festivals had a caravan component – i.e. they were roaming festivals, a kind of festival which utilizes the possibilities of changing landscape and the effect this has on the poetry. (I did not attend the jaunts of the Spier Festival into the Western Cape hinterland though, during which the invited poets translated work of one another. I heard it was riveting in its riches.)

     Both festivals functioned as an installment of a train of prior and intended further festivals.

     The “What is Poetry?” festival of South Africa 2013 was curated by Indra Wussow, director of the Sylt Foundation for the arts, Germany and Jozi Artlab, Johannesburg. This caravan roamed the north of the country from 23^rd  April to 3^rd May and the event followed on the Forum Penyair International Indonesia, a poetry caravan on the island of Java the previous year. (The Javanese caravan was curated by Indonesian poet Dudy Anggawi and German radio journalist and literature academic Silke Behl, one of the co-founders the Bremen Poetry on the Road festival).

     These two festivals were the first and second installments of the on-going international poetry project What’s Poetry? (curated by German poet Michael Augustin) – borrowing its name from a poem by British “Mersy-poet” (after the river of Liverpool), Adrian Henry.

     A caravan leg of the What’s Poetry project is currently being planned for mainland China as a third installment of the project.

     The reader will notice, hopefully with amusement, the slight diversion from the project name, What’s Poetry, as reflected in the name of the South African leg of the project – namely “What is Poetry?” It happened almost seamlessly, but a few quaint questions peel off. It is probably not surprising that the name morphed in the way it did while in South Africa, a country of passionate insistence (I insist on this, you insist on that). Suddenly the emphasis was on the verb. Words have a way of paying tribute to honesty while poets sleep. To build on an image by the South African poet Nadine Botha, they are the ants that carry the house off while nobody notices …

     The “What is Poetry” tour of South Africa had something catholic, in the sense of encompassing, to its intended ambit – like its forerunner to a lesser extent. The poets for the tour were drawn from South Africa, China, Japan, Germany, India, Indonesia (Bali and Java), and the German part of Switzerland, Botswana and Russia. As in the case of the Forum Penyair in Indonesia (Java) the previous year, there seemed to be a conscious emphasis on four points of reference as far as selection goes: the continental, the part within the national, the sub continental and the binational – four relationships/ tensions that shape identities of poetries and the appearance of the world as we know it.

     In the case of South Africa the “part-national” aspect (within the context of an aspiring whole), was reflected in a choice of poets from different languages and demography. Three examples: Vonani Bila (Tsonga), myself (Afrikaans), Rustum Kozain (English). It must be said though, that languages in South Africa are sometimes shared like flowing water among the participants, they flow in and out of one another, especially in the case of the black participants.

    Different binaries among the participating poets shared different first and second languages (either literary or first languages), and these multiple variations contributed to a surprise element and uniqueness in some ad hoc partnerships of performance and reading that emerged as the tour progressed. The practicalities of communication during the tour, as with the Indonesian caravan, encouraged the poets to additionally work in a second language suitable to them (if they were not doing so already), being so adrift on the currents of multilingualism.                      

     The working definition of the word “poetic” in this caravan was broader than in the case of the festival held at Spier (discussed further on). The reference of “poetic” is not only to the literary genre, but also to the “characteristic” as it reveals itself in multiple creative genres, including graphic, visual, conceptual and photographic art, and dancing. Leading agents in these other genres also took part in discussions and lectures.

     During the caravan on Java even “the poetic” in relation to food – which Indonesia is famous for – was implicitly highlighted. Food on this “continent” (it is more than a country!) is not only a matter of survival. Neither is it just a question of enjoyment. It is a proud form of expression palpably spiritual at best, and some restaurateurs and cooks are avowed food artists.    

     There are two further fascinating facets of the “What’s Poetry” tours I would like to draw attention to. The first focuses on different contemporary forms of poetry, which exist side by side. These are forms produced within the same historical time frame by forces typical of that time, but the respective rationale and ethos of the forms differ.

     The second is a focus on different historical forms of poetry – forms that are typical of different stages in human cultural development. These forms just happen to be existing side by side due to historical contingencies such as colonialism or some other reasons for a mixture of first and third worlds, the modern and the pre-modern. (I have never been in the Russian Federation but I can imagine similar literature anomalies existing in that entity as here in my own but possibly for very different reasons.) 

     Countries like South Africa and Indonesia lend themselves to this latter type of showcasing, and there is much to learn from experiencing such charming anachronisms first-hand, either as a participating poet or a member of audience. The enticing exoticism of the experience is the least! I want to give one example of both the first and the second facets mentioned above.   

     But first an explicatory footnote on the phrase “different stages of development”. This should not be interpreted in a teleological way, i.e. that the later stages are necessarily “more developed” than the earlier. Nobody would dream to describe say, Hans Magnus Enzensberger’s poetry as “more developed” than say Homer’s. It just would not make sense to say so, and it would be untrue.   Neither would the opposite supposition be true, which often enough is found in political stupidity: That all cultures, over time lines, should be seen as of necessity on the same level.       

     At stake here is that Enzensberger and Homer cannot be read with the same presuppositions even though some presuppositions will overlap.  The one is a poet of early premodernity and the other of late modernity. But, imagine now, seeing them side-by-side, as living people performing their work in the same room …

     Something like this happened on the “What is Poetry” tour one night in Soweto. And even though the “late modernists” among us weren’t performing on that specific night, they did find themselves in the same room as a Xhosa poet whose work is testimony to the shapes of a time far removed from our own.

     She is the enigmatic Madosini (Latozi Mpahleni), an internationally recognized singer storyteller, who delivers her searing melodies and tales in the traditional styles of the Amampondo people of the Eastern Cape.

     Personally I believe that the type of memory that Madosini embodies is crucial for the consolidation and continued spawning of contemporary and future idioms in African literatures such as Xhosa, idioms that will hopefully come to adequately reflect a tenuous historical memory short-circuited by the clash with European modernity and colonialism.

      Seeing Madosini team up with the Bali poet Samar Gantang was unforgettable – two traditional cultural frames divided by thousands of miles of ocean meeting one another in a jamming session, in an impromptu love song in two different languages, sang by two folk heroes of cultures that don’t know one another. You can view it on Youube at http://www.youtube.com/watch?v=XjADmP4NvBM. The words that the Xhosa singer sang to the Balinese poet were: “Who is this spirit who tickles me with his beard, and where does he come from?”

       An example of poetry forms from the same historical time but very different in ethos would be, say, the South African urban spoken word poetry of Kgafela Oa Magagodi (SeTswana) and say, Michael Augustin’s poetry (in German, mediated by English translation), which is steeped in European traditions.

     Seeing these frames rub up against one another makes for a certain type of poetry exhibition. And the questions and thoughts that get prompted by seeing this kind of exhibit have a very stimulating ripple effect on the consciousness of the reader.       

     I called it a certain type of poetry exhibition, because there are other types of exhibit. It is deeply important that other types of poetry exhibit exist as well. Different forms augment and compliment one another, and in their simultaneous and various ways they pay tribute to a multifarious world of literature.

     Which brings me to the second poetry festival of recent months in South Africa, held at Spier wine estate outside the Western Cape university town of Stellenbosch, to great acclaim: The Dancing in Other Words Festival.     

 

II

Poet Breyten Breytenbach curated the festival. (The conveners were writer Dominique Enthoven, and Spier executive Annabelle Schreuder.)  Two invited guests, Hans van de Waarsenburg and David Schulman, could not attend.

    The line-up in the end was (from overseas): Carolyn Forché (USA), Joachim Sartorius (Germany), Thomas Salamun (Slovenia), Ko Un (South Korea), Yang Lian (China) and Bill Dodd (Britain/ Italy). From South Africa: three leading poets, all three women, Antjie Krog, Marlene van Niekerk, Petra Müller. Breyten Breytenbach (South Africa) himself completed the local line-up.

     The festival chose several lodestars or guiding spirits: Jalalludin Rumi, Marthinus (Tao) Versveld (the South African philosopher), Cesaria Evoria and Aimé Césaire.

     The most prominent lodestar was not mentioned on the initial invitation letters – Heitsi-Eibib, the San visionary and half god, who in his silent and unnoticed way governs the subjected history of this part of South Africa where the festival took place: Western Cape. A symbolic grave now exists on the Spier estate for Heitsi Eibib, and the festival ended with a tribute of lights and dancing by all the festivalgoers – invited guests as well members of the public – at this “grave”. A large banner sporting the outline of a cloak with outspread sleeves with words by the poets written on the cloak, was hoisted above the grave, like a resurrection. This was not just an empty gesture. I think it better be taken seriously by whoever saw the resurrection, because it might have implications. 

     From this gesture it can be gleaned that the festival in part wanted to excavate side-lined and silenced historical memory; that all poetry is in part an excavation process from which to imagine new trajectories, as the light reflects off the old shards. (A parallel: The trajectory of Western culture would not be what it is today, was Troy never discovered.)

     This festival, the first of more festivals intended under the banner of Spier Pirogue, wants to dance in the words of others, and in words other than those that present themselves readily. The invited poets all embodied these ideas, sometimes in stark contrast to one another. But they also complimented an emerging context created by their collective presence.

     From my description above it can be seen that both festivals shared a certain “historical consciousness” or striving, but each achieved this in different ways.  The festival at Spier seemed to foreground the construct “region” – in the cultural and linguistic sense – above that of “nation”, and thus succeeded in narrowing the focal points to good effect. In the discussion topics the focal points broadened out again to include the national and the international, bringing back the balance.        

     The main difference between the festival/ caravan at Spier and the What’s Poetry roaming festivals lies in the selection criteria. Spier focused only on poets who stand prominent in their achievements within a late modern global literary context. (They may stand prominent in other contexts as well, and the chosen context is by no means necessarily uninclined to defer to those other contexts and to speak to them.)

    I mention this because of the murmurs that went up in certain Stellenbosch circles that the festival was “not representative” of South Africa’s “demography”. (Please see Section I above, on how complex the issue of “representativity” can be.)

     Now if there is one concept that in South Africa (and some other places) has equaled the self-mimicking, self-inflated levels of sheer delusion found in historic exercises of exclusivity such as apartheid – it is, ironically, this one: “demographic representativity”. This essay is not the right time to go into the topic. As Marlene van Niekerk said in her comment, I am tired …

     Suffice to say that one festival cannot do everything. It should do well in what it sets out to do.

     Suffice to mention that concerns of demographic selection run the risk of belying the very core of poetry itself: the belief that it is possible to identify with the other so intrinsically that it does not matter who is writing the poetry.             

     Suffice it to say there is a certain narcissism of “inclusion” afoot in some sectors in South Africa: Everything must at the same time be everything else, or else it has no right to exist. And this is then put forward as a threat, or in the form of blackmail, with a bottomless amount of ego and false indignation. No debate here, which is the procedural protocol of deferring politics, nothing of curiosity given embodiment, or the vision given flesh. It is simply demanded. There is something in this blackmail style of ethical demand that is akin to fundamentalist religiosity. Which, of course, was the father of apartheid itself.

     Suffice it to say: As long as moral indignation carries on reflecting a misguided hegemony as it presently does, or unilaterally elevated centers of purported “common” conviction, especially concerning the “ideal functioning” or “nature” of an activity such as poetry – it will fail to be an answer to the narcissistic delusions of colonialism and apartheid, and for a very simple reason: It remains a reflection of those delusions in the shape of its reflexes.

     Which brings us to poetry, to the festival of “dancing poets”, they of the Nietzschean star variety.

     Poetry is an “underlabourer” activity not unlike philosophy in this respect, which strives to address the wounds of our categories. Poetry can never be an answer to the physical wounds of the world as found “out there”. But take note of what it does to the categories, those demons and angels who initially created the world’s wounds. If we take note of this, we might be able to adapt our shadows to those messages, and our shadows might in turn adapt us, and then the world around us might be adapted. No, will be adapted.    

     These are meta-messages, which ironically have no words to describe them. Poetry is the words of “wordlessness”.

      I remember clearly when writing my first poems at schools, that I felt guilty about making aesthetics from something like a concern about justice. Aesthetics was something akin to adornment while justice, I thought, is “like God”. I was certain that I might one day have to repent for this adulteration. Years later it dawned on me that things are the other way round. Justice is, at its core, itself a form of aesthetic. It is precisely poetry’s way of knowing this instinctively that gives it its ethical import.        

     And in that Nietzschean undertone of the festival’s name, I sensed a pertinent retort to the charge that poetry must contribute to the world’s answers. Nietzsche was the philosopher of total hope and total hopelessness at the same time. The shape of the dance – its recurrent patterns, its concentric concerns – belies somewhat the linear hopes of the projects of modernity. Such as Marxian infused critique?

     But not the hope itself …

 

*To see the poets of the What’s Poetry? tour in Indonesia dancing on stage, go to  YouTube http://www.youtube.com/watch?v=4focuvIBEuI or type in: Forum Penyair Indonesia dancing poets. Maybe all poets should put away their laptops and just circle one another like planets, while the melodies change? Mr Ko Un, you have got some competition!  

Charl-Pierre Naudé

© Versindaba  2013   

     

 

Fantastiese nuus is dat daar nog ‘n Internasionale Poësiefees op hande is. Dit is naamlik die tweeweeklange Indonesiese “What is Poetry?“-fees waarby veral digters van Indonesië, Indië, Sjina, Japan, Switserland, Rusland, en Suid-Afrika betrokke is. Suid-Afrikaanse digters wat tydens die program gaan optree, is Vonani Bila, Kgafela oa Magogodi, Rustum Kozain, Charl Pierre Naudé, Mbali Kgosidintsi, Alan Finlay en Lesego Rampolokeng.

Die fees besoek vele stede in die periode 21 April tot 4 Mei 2013.

Onderstaande persverklaring is van die organiseerders ontvang.

***

What is poetry?- Festival hits South Africa´s Shores from 21st April to 4th May

Programme announcement:

“A celebration of Language“, a Festival of Poetry and the Arts is happening from the 21st April to 4th May, 2013 and will travel Northern South Africa and Zimbabwe soon!

The schedule:

Johannesburg: 21st April – Mahikeng 22nd April – Johannesburg 23rd to 25th April – Polokwane 26th April- Makhado 27th April – Hifa Festival Harare 29th – 3rd May.

It is a follow up on the hugely successful festival that took place in Indonesia in 2012. The festival brings together poets from South Africa, Indonesia, China and many other countries of the world. This two-week celebration of language will focus not only on how poets use language, but how they adapt and change it.

We celebrate the ways how poets all over the world reinvent language to express new ideas and insights and thus provoke change and reflection.  Through the work of poetry we dare a comparative analysis over its importance for cultural identity and change. 

The core of the festival are readings, workshops, reflections  and performances with 25 renowned poets. The discussions will incorporate poets, visual artists, dancers and composers.

The programme of  „What is Poetry?“ 2013, the annual International Festival of Poets and Artists, is now available on our website www.whatispoetry.net.

Participants include Toeti Herty, Samar Gantang, Rosa Herliany and Saut Situmorang from Indonesia, Sujata Bhatt (India), Chirikure Chirikure (Zimbabwe) Mindy Zhang (China), Raphael Urweider (Switzerland) Sylvia Geist and Michael Augustin from Germany, Kae Morii (Japan), Stanislav Lvovsky (Russia)  from overseas and the South African poets Vonani Bila, Kgafela oa Magogodi, Rustum Kozain, Charl Pierre Naudé, Mbali Kgosidintsi Alan Finlay and Lesego Rampolokeng.

The artists Paul Emmanuel, Stephan Erasmus, Volker März, Cedric Nunn, Katharina Rohde and Minnette Vari, dancer Tumi Mokgope and pianist Jill Richards join the poets.

This two-weeks event is curated by Indra Wussow, director of the Sylt Foundation (based in Johannesburg and Sylt/Germany) and editor of a series of African fiction for the German publisher AfrikAWunderhorn.

What is Poetry? Festivals are an initiatve by: Dudy Anggawi, Michael Augustin, Silke Behl, Indra Wussow

The programme:

The event consists of  internal workshops that will be held at universities which are partners of the What is Poetry?-Festival, such as the University of the Witwatersrand, the University of the North West and the University of Limpopo. Topics like „ Lived Diversity or Paradise Lost? The Global World of Poetry” or Lost in Translation – The Art of Translating Poetry” and “Once There was the Word…The Transformation of Poetry into other Art Forms” will be discussed with students, scholars, fellow poets and artists. As cooking is a language itself there will be an Indonesian food safari happening, too.

These events will be shared with the audience:

Johannesburg, 21st April                                

5 p.m.

Museum Sophiatown

Sophiatown – Forced Removals Remembered

Talk with photographer Cedric Nunn

(Entrance free)

Johannesburg, 21^st April

8 p.m.

Afrikan Freedom Station, Westdene

In Words we Trust – opening gala                   

Performance Kgafela le Marabele

(entrance please check with AFS)

Mahikeng, 22nd April  

8 p.m.

Mmabana Cultural Center

Africa, I Hear Your Voice So Strong – Poets Speak Out!!!

Local poets interact with poets of the international caravan

(Entrance free)

Johannesburg, 23^rd April

7 p.m.

Goethe-Institute, Johannesburg

The Poetry of Language and the Baggage of the Past

with Toeti Heraty, Miriam Tlali, Saut Situmorang and Rustum Kozain

(entrance free)

Johannesburg, 23^rd April

 7 p.m.

Swad Restaurant, Melrose Arch

East-Western Poetry Divan

Vonani Bila, Sujata Bhatt, Chirikure Chirikure, Sylvia Geist, Rosa Herliany,  Stanislav Lvovsky, Raphael Urweider, Mindy Zhang ,  guest: Tumi Mokgope

Moderation: Michael Augustin

Food: Dudy Anggawi

Music: MIAGI – Music is a great Investment

(For dining guests only, please make reservations at the restaurant: 011 6841007)

Soweto, 24^th April

5:30 p.m.

Hector Pietersen Museum

When Words Become the Fiercest Weapon – The Role of Poetry in The Struggle Against Apartheid and Colonialism

Sujata Bhatt, Chirikure Chirikure, Toeti Heraty, Saut Situmorang, Xoli Norman, Kwezi Gule

Moderation: Michael Gardiner

Music: The MIAGI Footprint Trio

(Entrance free)

Soweto, 24^th April

8 p.m.

Bolo´s, Kliptown

African dinner with introduction into Storytelling

 Music:  Madosini

(Entrance free)

Johannesburg, 25^th April         

8 p.m.

Lucky Bean, Melville

Now Words Come Strange Currencies

Dinner and poetry performance

Music: The MIAGI Footprint Trio

(For dining guests only, please make reservations at the restaurant:

011 482 5572)

Polokwane, 26^th April

8 p.m.

University of Limpopo

Africa, I Hear Your Voice So Strong – Poets Speak Out!

Local poets interact with poets of the international caravan.

(Entrance free)

Makhado, 27^th April

2 p.m. – 4 p.m.

Guyo Book Center, Makhado

Miludzi ya Shango

Tshivenda poetry book launch

(Entrance free)

 ***

For further information please visit our website www.whatispoetry.net or visit us on facebook and twitter.

Please direct all enquiries and requests for interviews to the curator

Indra Wussow | indra@jozi-artlab.co.za | 076 501 42 91 | 011 482 98 77