Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Czesław Miłosz se gedig “My Faithful Mother Tongue” (“Moja wierna mowo” in Pools) is een van daardie gedigte wat ek elke nou en dan weer wil lees. In my kop gaan dit saam met Breyten Breytenbach se “Septembersee” – gedigte oor exile. Miłosz het hierdie een in 1968 in Berkeley geskryf, ʼn jaar voor ek gebore is. Hier is my tentatiewe poging om dit in Afrikaans te sê:

Troue moedertaal
nog altyd dien ek jou.
Saans het ek klein kommetjies kleur aan jou opgedien
sodat jy jou bloekom, jou kriek, jou vink kan geniet
soos in my geheue bewaar.

Dit het jare geduur.
Jy was my geboortegrond, geen ander had ek nodig nie.
Ook het ek geglo jy sou ʼn boodskapper wees
tussen my en ʼn gerf goeie mense
al was hulle min, twintig, tien
of nog nie gebore nie.

Nou bely ek vertwyfeling.
Soms voel dit of my lewe verspil is.
Want jy’s die taal van verwaandes,
van onredelikes wat hulself selfs meer
as ander volke haat,
ʼn taal van verklikkers,
ʼn taal van verwardes,
van hul eie onskuld naar.

Maar wie is ek sonder jou?
Slegs ʼn kenner in ʼn verre land,
ʼn sukses, sonder vrees of verkleinering.
Ja, wie’s ek sonder jou?
Net nog ʼn filosoof, soos al die ander.

Ek begryp, hierdie is ter stigting bedoel,
die roem van indiwidualiteit gestroop,
Voorspoed lê ʼn rooi tapyt
voor die sondaar in ʼn spel van moraliteit
met flikkerings van menslike en heilige marteling
as towerlanternskadu teen ʼn agtergrond van linne.

Troue moedertaal,
miskien is dit ten einde laas ek wat jou moet red.
Dus hou ek aan om kommetjies kleur te bedien
helder en suiwer, indien moontlik,
want waarna rampspoed vra is ʼn bietjie orde en skoonheid.

Nat, koue Vrydag in Stellenbosch. Ek sit en blaai deur digbundels. Hierdie een is vir baie jare al ‘n gunsteling…

A Confession, deur Czeslaw Milosz

My Lord, I loved strawberry jam
And the dark sweetness of a woman’s body.
Also well-chilled vodka, herring in olive oil,
Scents, of cinnamon, of cloves.
So what kind of prophet am I? Why should the spirit
Have visited such a man? Many others
Were justly called, and trustworthy.
Who would have trusted me? For they saw
How I empty glasses, throw myself on food,
And glance greedily at the waitress’s neck.
Flawed and aware of it. Desiring greatness,
Able to recognise greatness wherever it is,
And yet not quite, only in part, clairvoyant,
I knew what was left for smaller men like me:
A feast of brief hopes, a rally of the proud,
A tournament of hunchbacks, literature.

Egonne Roth Egonne Roth woon in Israel en het pas aangesluit by ons span Buiteblik-bloggers. Welkom, Egonne! Sy het  in die Boland groot geword, haar skoolloopbaan op Worcester begin en op Stellenbosch in maatskaplike werk graad gekry, maar haar liefde vir kuns, musiek en letterkunde, veral Shakespeare, het sy op Herschel in Claremont ontdek. Nadat sy in 1975 getroud is, het hulle op baie plekke gewoon – Oudtshoorn en Kaapstad, Bothaville en Nelspruit, en tussenin nog twee jaar in Skotland. Egonne ontdek egter haar ware tuiste in 2002 aan die noordkus van Israel. Egonne en haar lewensmaat werk as Engelse onnies aan twee verskillende kolleges, maar hul groot liefde is reis en fotografie wat dikwels die inspirasie gee vir dit wat Egonne oor skryf. In Israel het Egonne haar in veral die Holocaust-letterkunde – fiksie sowel as memoir –  begin verdiep. Dit lei tot ‘n belangstelling in „life-writing” en tans werk sy aan ‘n biografie van Olga Kirsch, die Joods Afrikaanse digteres.

Elke tweede jaar verlustig ek my in die Jerusalem International Book Fair -dis die kombinasie van boeke, mense, kuns, sprekers en seminare wat dit so lekker maak. Nie net is al die Israeliese uitgewers daar nie (verskeie wat mens nie normaalweg sou teëkom nie), maar daar is ook stalletjies wat die literêre aktiwiteite van ander lande ten toon stel: die Goethe Instituut verteenwoordig Duitsland met ‘n groot stalletjie en verskeie voorlesings en seminare; Litaue, Roemenië, Italië, Frankryk en (vir die eerste maal) Angola is vanjaar ook goed verteenwoordig. Die onderskeie stalletjies handig brosjures oor die kulturele lewe in hul land uit en het dikwels pamflette met vertalings uit die keur van hul bekendste skrywers. Ek versamel alles met lus en lees vir weke nog daaraan.

Vir die afgelope twee feeste is ek gefassineerd deur die lesings en uitstalling van die Litauers – seker omdat ek as gevolg van my navorsing vir die biografie van Olga Kirsch die kultuur en geskiedenis van die land ontdek het. Haar vader, Schmuel Kirsch, was ‘n Jood uit die suide van Litaue. Omdat die uitstalling in Jerusalem is, val die klem op die ryk Joodse geskiedenis en kultuur wat daar voor die Tweede Wêreldoorlog in Litaue bestaan het.

Onder andere was daar vanjaar ‘n heerlike tweegesprek oor die Poolse digters Czesław Miłosz en Abraham Sutzkever: die een ‘n Christen, die ander een ‘n Jood, en tog vriende uit Vilnius, die hoofstad van Litaue en eens bekend as die Jerusalem van die Noorde. Beide sprekers het die twee digters geken en die stories wat vertel is, het die gehoor laat vorentoe sit in hul stoele. Die werk van Milosz het ek al ‘n bietjie gelees, maar Sutzkever was vir my nuut. Hy is in 1913 in Wit-Rusland (Belarus) gebore, maar sy moeder neem haar kinders in 1922 na Vilnius na haar man se dood. Sutzkever het in Vilnius grootgeword, daar getrou en ‘n gesin begin, maar in 1943 word sy moeder en kind deur die Nazis vermoor en vlug hy en sy vrou die woude in. Hulle skuil tot in 1944 toe die Russe hulle na veiligheid in Rusland neem. In 1947 verhuis Sutzkever en sy vrou na Palestina, waar hy as die amptelike digter van die Joodse volksmoord beskou word. Sy werk is aangrypend, soos duidelik blyk uit die volgende gedig geskryf in die Vilnius ghetto in 1942:

I shall take a spade and walk off to seek you,
I shall plow up fields, dig up graves.
I shall ask the grass, I shall taste the thorns
And feel your shadow on my arms.

And if I cannot reach out to you,
I shall dig into words and spade into sound.
Until I shall free the beautiful roses
Of the dark land where they went down.

Czesław Miłosz is twee jaar voor Sutzkever gebore, nie ver van waar Olga Kirsch se pa grootgeword het nie, en hy het homself sy hele lewe lank as beide Litauer en Pool beskou. Miłosz is in 1980 met die Nobelprys bekroon. Tydens die Tweede Wêreldoorlog woon hy in Warsaw en skryf hy oor wat hy daar beleef het.

Die gesprek tussen die twee professore oor Miłosz en Sutzkever is deur die voorlees van twee gedigte, een deur elk van die digters, afgesluit. Eers is die gedigte in die oorspronklike taal en toe in Engels gelees. Die onderstaande gedig van Sutzkever is ook in die Vilna Ghetto kort voor sy kind se moord in Jiddisj geskryf:

How?

How will you fill your goblet

On the day of liberation? And with what?

Are you prepared, in your joy, to endure

The dark keening you have heard

Where skulls of days glitter

In a bottomless pit?

You will search for a key to fit

Your jammed locks. You will bite

The sidewalks like bread,

Thinking: it used to better.

And time will gnaw at you like a cricket

Caught in a fist.

Then your memory will resemble

An ancient buried town.

And your estranged eyes will burrow down

Like a mole, a mole…

Miłosz se gedig is weer in Pools geskryf – die taal wat altyd die naaste aan sy hart gelê het. Hy was vyf tale magtig.

A poor Christian looks at the ghetto

Bees build around red liver,
Ants build around black bone.
It has begun: the tearing, the trampling on silks,
It has begun: the breaking of glass, wood, copper, nickel, silver, foam
Of gypsum, iron sheets, violin strings, trumpets, leaves, balls, crystals.
Poof! Phosphorescent fire from yellow walls
Engulfs animal and human hair.

Bees build around the honeycomb of lungs,
Ants build around white bone.
Torn is paper, rubber, linen, leather, flax,
Fiber, fabrics, cellulose, snakeskin, wire.
The roof and the wall collapse in flame and heat seizes the foundations.
Now there is only the earth, sandy, trodden down,
With one leafless tree.

Slowly, boring a tunnel, a guardian mole makes his way,
With a small red lamp fastened to his forehead.
He touches buried bodies, counts them, pushes on,
He distinguishes human ashes by their luminous vapor,
The ashes of each man by a different part of the spectrum.
Bees build around a red trace.
Ants build around the place left by my body.

I am afraid, so afraid of the guardian mole.
He has swollen eyelids, like a Patriarch
Who has sat much in the light of candles
Reading the great book of the species.

What will I tell him, I, a Jew of the New Testament,
Waiting two thousand years for the second coming of Jesus?
My broken body will deliver me to his sight
And he will count me among the helpers of death:
The uncircumcised.

Die Litause ambassadeur het die sessie afgesluit deur kortliks te praat oor sy regering se poging om erkenning te gee aan die rol van Jode in hul land.

*

Ek het ook later na ‘n gesprek tussen Alex Epstein en Jenny Erpenbeck gaan luister. Die tema was Herinnering, Verlange, Tuiste. Jenny kom uit Oos-Berlyn en haar nuutste boek, Visitation, handel oor haar ouma se huis wat hulle met die hereniging van Duitsland verloor het. Omdat so baie mense in Israel weet hoe dit voel om ‘n tuiste te verloor, het hierdie gesprek by die gehoor, en ook by my, diep aanklank gevind. Jenny se boek open met die volgende woorde:

Approximately twenty-four thousand years ago, a glacier advanced until it reached a large outcropping rock that now is nothing more than a gentle hill above where the house stands.

Wat maak van ‘n huis ‘n tuiste, en wat maak van ‘n land ‘jou land’? Ek kry die indruk dat Jenny haar ouma se huis moes herwin nadat hulle dit verloor het deur die huis se geskiedenis na te vors en in ‘n boek te verwerk. Alex meen dat ‘tuiste’ die plek is waar mens kan begin om te skryf, maar vir Jenny is dit die plek waarheen ons altyd op pad is. Dit verstaan ek so goed – ek onthou ‘n gediggie wat ek op skool geskryf het. Dit het begin met die reël: “My life is in a suitcase”. Ek dink nie eintlik veel het al verander nie – alhoewel hier waar ek voor my venster met sy uitsig oor die Middellandse See sit en skryf voel ek asof ek uiteindelik tuisgekom het. Ek wonder hoe lank die gevoel sal hou.

En miskien is dit juis vir my die grootste aantrekking van so ‘n internasionale boekfees – die vervlegting van verskillende stemme uit verskillende plekke wat met dieselfde vrae worstel en padkos vir die weg vorentoe bied. Toe ek op die bus huis toe klim, dink ek: Soveel boeke, soveel stories. Êrens het iemand gedurende die week my daarop gewys dat daar elke dag 4000 nuwe titels gepubliseer word – hoe kan ‘n mens al hierdie stories verstaan en ken?

Czeslaw Milosz

Goeie nuus hier aan die einde van die jaar is dat Pole beoog om in 2011 op gepaste wyse hulde te bring aan Czeslaw Miłosz, een van hul vernaamste digters en wenner van die Nobelprys vir Letterkunde in 1980. Miłosz sou volgende jaar op 30 Julie ‘n honderd jaar oud gewees het en die beplande feesvieringe gaan dan juis op hierdie dag ‘n hoogtepunt bereik.

Luidens die berig op Knack.be die volgende: “Miłosz plaatste zichzelf graag in de grote Poolse literaire traditie. In ballingschap was hij bij zijn landgenoten geliefd om zijn omzichtig patriottisme, om zijn bewustzijn dat Polen nog een broze constructie was in een wereld die door de Koude Oorlog in tweeën was verdeeld. Tot in de jaren tachtig was Polen immers een satelliet van de Sovjet-Unie.”

‘n Verdere pluspunt is natuurlik die feit dat Pole die daaropvolgende dag, 31 Julie, die voorsitterskap van die Europese Unie oorneem; des te meer rede vir ‘n gróót partytjie. In die woorde van Knack.be se beriggewer: “Omdat Polen volgens een van zijn volksvertegenwoordigers ‘een wereldmacht is op het terrein van de poëzie en Miłosz ons beste waarmerk’, zal deze verjaardag met veel feestgedruis verlopen.”

Die feesviering sal bestaan uit konferensies, tentoonstellings en etlike publikasies. In Krakow word gedurende Mei ‘n tweede Miłosz-fees aangebied (die eerste was in 2009) en groot internasionale belangstelling, asook deelname, word vir dié fees in die vooruitsig gestel. Verdermeer is drie Poolse komponiste getaak met die toonsetting van Miłosz-gedigte en gaan ‘n verlore gewaande toneelstuk van Miłosz, Proloog, deur die Poolse teaterinstituut opgevoer word: “Het gaat om een hoog oplopende discussie tussen een Pools politicus en een schrijver kort voor het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het stuk zou nog altijd actueel zijn, aldus degenen die het inmiddels lazen, gezien de niet eindigende twist tussen conservatieve nationalisten en moderne liberalen in het postcommunistische Polen.”

Inderdaad ‘n besonderse verering vir een van die reuse van internasionale digkuns. Vir jou leesplesier plaas ek een van my allergunsteling gedigte – waarvan Miłosz toevallig die digter is – onder aan vanoggend se Nuuswekker.

***

Ten slotte wens ons jou ‘n aangename en voorspoedige nuwe jaar toe. Mag dit ‘n jaar met vele hoogtepunte en vreugdes wees … Eweneens die naweek met feesvieringe wat op hande is.

Nuuswekker hervat weer Maandag.

Mooi bly.

LE

Gift

A day so happy.

Fog lifted early, I worked in the garden.

Hummingbirds were stopping over honeysuckle flowers.

There was no thing on earth I wanted to possess.

I knew no one worth my envying him.

Whatever evil  I had suffered, I forgot.

To think that once I was the same man did not embarrass me.

In my body I felt no pain.

When straigtening up, I saw the blue sea and sails.

© Czeslaw Miłosz (Uit: The Collected Poems: 1931 – 1987, The Ecco Press)

Johann de Lange se insiggewende artikel, ‘God se ars poetica’ (op Kaapse Paragrawe) spoor my aan om Cloete weer aan te durf… wel, een van die dae. Vir eers (soos gereelde lesers sou agterkom) verlustig ek my vir ‘n slag weer aan Czeslaw Milosz se gedigte. Ek het laasweek ‘n strofe of twee uit sy Ars poetica? aangehaal. Hier volg nou die volledige gedig:

Ars Poetica?

I have always aspired to a more spacious form
that would be free from the claims of poetry or prose
and would let us understand each other without exposing
the author or reader to sublime agonies.

In the very essence of poetry there is something indecent:
a thing is brought forth which we didn’t know we had in us,
so we blink our eyes, as if a tiger had sprung out
and stood in the light, lashing his tail.

That’s why poetry is rightly said to be dictated by a daimonion,
though its an exaggeration to maintain that he must be an angel.
It’s hard to guess where that pride of poets comes from,
when so often they’re put to shame by the disclosure of their frailty.

What reasonable man would like to be a city of demons,
who behave as if they were at home, speak in many tongues,
and who, not satisfied with stealing his lips or hand,
work at changing his destiny for their convenience?

It’s true that what is morbid is highly valued today,
and so you may think that I am only joking
or that I’ve devised just one more means
of praising Art with thehelp of irony.

There was a time when only wise books were read
helping us to bear our pain and misery.
This, after all, is not quite the same
as leafing through a thousand works fresh from psychiatric clinics.

And yet the world is different from what it seems to be
and we are other than how we see ourselves in our ravings.
People therefore preserve silent integrity
thus earning the respect of their relatives and neighbors.

The purpose of poetry is to remind us
how difficult it is to remain just one person,
for our house is open, there are no keys in the doors,
and invisible guests come in and out at will.

What I’m saying here is not, I agree, poetry,
as poems should be written rarely and reluctantly,
under unbearable duress and only with the hope
that good spirits, not evil ones, choose us for their instrument.

‘n Mens kan maar net hoop vir ‘n kalmer, redeliker en sagter week. Kom ons skop af met ‘n mooi gedig deur Czeslaw Milosz:

Incantation

Human reason is beautiful and invincible.
No bars, no barbed wire, no pulping of books,
No sentence of banishment can prevail against it.
It establishes the universal ideas in language,
And guides our hand so we write Truth and Justice
With capital letters, lie and oppression with small.
It puts what should be above things as they are,
Is an enemy of despair and a friend of hope.
It does not know Jew from Greek or slave from master,
Giving us the estate of the world to manage.
It saves austere and transparent phrases
From the filthy discord of tortured words.
It says that everything is new under the sun,
Opens the congealed fist of the past.
Beautiful and very young are Philo-Sophia
And poetry, her ally in the service of the good.
As late as yesterday Nature celebrated their birth,
The news was brought to the mountains by a unicorn and an echo.
Their friendship will be glorious, their time has no limit.
Their enemies have delivered themselves to destruction.
(Berkeley, 1968)

Steve Hofmeyr

Ek wil begin om elke Vrydag ‘n ‘Anti-digter van die Week’ te benoem. Die benoeming sal gaan aan iemand wat die afgelope week verbeeldingloos en destruktief met die taal (enige taal) omgegaan het, op so ‘n manier dat sy of haar woorde die wêreld kleiner, meer geslote, en ‘n bietjie meer gemeen gemaak het. Julius Malema is ‘n aanspraakmaker op ‘Anti-Digter van die Week’ elke keer as hy sy mond oopmaak. Die Afrikaanse vermaaklikheidspersoonlikheid (‘sanger’?) Dozi is hierdie week ook ‘n sterk aanspraakmaker, met sy rassistiese uitbarsting in Oudtshoorn.

Maar Anti-Digter van die Week is myns insiens ‘n man wat nie die verskoning het van ‘maar ek is ‘n politikus’ of ‘maar ek was dronk’ nie: Steve Hofmeyr. Dit is altyd vir my ironies dat Hofmeyr so uitvaar teen Julius Malema, want hulle is kraaie wat eenders krys. Vergelyk maar: Hulle opportunistiese uitbuit van politieke sentimente; hulle opdringerige, dikwels selfdienende mediateenwoordigheid; hulle selfregverdigende, onboetvaardige houding teenoor opponente; en hulle vervelige ‘tough guy’ houding. Ag, daar is so baie van hierdie manne in Suid-Afrika, dit is ‘n epidemie. Hulle laat my dink aan Nick Cave se woorde (uit ‘Darker with the Day’):

Amateurs, dilettantes, hacks, cowboys, clones
The streets groan with little Caesars, Napoleons and cunts
With their building blocks and their tiny plastic phones
Counting on their fingers, with crumbs down their fronts

Maar waarom vir Steve Hofmeyr benoem as ‘Anti-Digter van die Week’? Hy verdien dit myns insiens vir sy kommentare (soos gerapporteer in Die Burger) hierdie week oor Dozi en oor die dood van Eugene Terre Blanche. Dit is moeilik om te besluit watter van die volgende twee stellings die domste is: ‘Miskien was Dozi reg’, of [oor sy toespraak vandag by Terre Blanche se begrafnis]: ‘Ek wil in ‘n land woon waar mense baklei’. 

Die digterlike woord is nie altyd sag en koesterend nie; dit kan ook uitdagend, gewelddadig en selfs afbrekend wees. Ek dink egter nie die digterlike woord het ten doel om (soos ek in die eerste paragraaf geskryf het) die wêreld doelbewus meer geslote en gemeen te maak, om ons ervarings en persepsies in te perk en te verhard nie. Bruce Springsteen sing: ‘Well, sir, I guess there’s just a meanness in this world.’ Die digterlike woord maak myns insiens van hierdie ‘meanness’ ‘n teiken. Of soos Czeslaw Milosz (in ‘Ars Poetica?’) skryf:

And yet the world is different from what it seems to be
and we are other than how we see ourselves in our ravings.
People therefore preserve silent integrity
thus earning the respect of their relatives and neighbors.

The purpose of poetry is to remind us
how difficult it is to remain just one person,
for our house is open, there are no keys in the doors,
and invisible guests come in and out at will.

No more
Czeslaw Milosz

I should relate sometime how I changed
My views on poetry, and how it came to be
That I consider myself today one of the many
Merchants and artisans of Old Japan,
Who arranged verses about cherry blossoms,
Chrysanthemums and the full moon.

 If only I could describe the courtesans of Venice
As in a loggia they teased a peacock with a twig,
And out of brocade, the pearls of their belt,
Set free heavy breasts and the reddish weal
Where the buttoned dress marked the belly,
As vividly as seen by the skipper of galleons
Who landed that morning with a cargo of gold;
And if I could find for their miserable bones
In a graveyard whose gates are licked by greasy water
A word more enduring than their last-used comb
That in the rot under tombstones, alone, awaits the light,

Then I wouldn’t doubt. Out of reluctant matter
What can be gathered? Nothing, beauty at best.
And so, cherry blossoms must suffice for us
And chrysanthemums and the full moon.

Montgeron, 1957
From: King Popiel and Other Poems. Translated by Anthony Milosz.