Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

e.e. cummings. Vertaling in Afrikaans. Vert. deur Daniel Hugo

 

Ballade van die seisoene

 

enigeen woon in ’n watmooi dorp

(met op en neer hoeveel klokke wat lui)

lente somer herfs winter

hy sing sy doen hy dans sy late

 

mans en vroue (spraaksaam en stom)

gee vir enigeen geensins om

hulle saai hul hier hulle maai hul nou

son maan sterre reën

 

kinders raai (net ’n paar wat weet

en heen hul vergeet soos weer hulle groei

herfs winter lente somer)

dat geeneen hom liefhet meer en meer

 

dag aan dag en blaar aan boom

sy lag sy lekker sy snik sy seer

spreeu op sneeu en wind op water

enigeen se enig word nou haar alles

 

sommige trou met hul een en almal

lag hul trane en dans hul dans

(slaap waak hoop en dan) hulle

bid hul nooit en hulle slaap hul ooit

 

sterre reën son maan

(en net die sneeu kan effe verklaar

hoe kinders so maklik vergeet van onthou

met op en neer hoeveel klokke wat lui)

 

op ’n dag gaan enigeen dood

(en geeneen buk om sy gelaat te soen)

besige mense begraaf hul sy aan sy

bietjie vir bietjie en nou vir toe

 

alles vir niks en eens vir altyd

en meer en meer slaap hul die droom

enigeen en geeneen in aprilse grond

wouwees langs gees en miskien langs ja

 

vroue en mans (klingel en klang)

somer herfs winter lente

maai hul saai en gaan hul gang

son maan sterre reën

( e.e. cummings: anyone lived in a pretty how town)

 

Nuusflits uit Brittanje: National Poetry Day

‘n Nasionale dag vir die digkuns. ‘n Lekkerte, want orals loop jy verse raak. Liriese verse, storieverse, kort odes, speelse limirieke, gepen deur nuwe digters, geesgedane digters, digters wat nie digters is nie. Op groot en klein radiostasies word verse gedeel, in toegewyde programme en sommer so tussendeur die normale skedule, en mense kan inbel om ‘n gedig te nomineer of selfs een voor te lees. Daar is ‘n paar poësiekykgoed op televisie, en ook die koerante dra elk ‘n gedig of twee, ‘n bietjie geskiedenis, of dalk ‘n kommentaar oor die stand van of toekoms van Britse digkuns.

Daar is iets om te lees op treinstasies terwyl jy vir jou trein wag, en by die Botaniese Tuin vind ek ‘n paar plantaardige woorde het wortelgeskiet; in die verlede sien ek selfs ‘n plakkaat met ‘n gepaste versie in die venster van die poskantoor. Die boekwinkels stal ekstra poësiebundels uit, die biblioteek is vol digkunsplesiere, en ‘n hele paar koffiewinkels met belese en entoesiastiese eienaars sal vir jou ‘n gedig met jou drankie voorsit. Uiteenlopende skrywes, en wydverspreid deur die land. Dis altyd ‘n voorreg om hierin te kan deel.

Twee skakels:

Vir ‘n vinnige lees, loer of luister, volg die dag op: https://twitter.com/PoetryDayUK

Vir ‘n rustiger slingerloop tesame met jou namiddag koppie tee, is daar allerhande helder woorde hier te vinde: http://www.bbc.co.uk/programmes/p049fjpm

Ek deel ook graag my gekose gedig vir vandag. Weliswaar nie ‘n Britse digter nie (blameer maar my onpatriotiese onderbewussyn), tog, die Europese eggo lê vlak.

 

All in green went my love riding

e.e. cummings

 

All in green went my love riding

on a great horse of gold

into the silver dawn.

 

four lean hounds crouched low and smiling

the merry deer ran before.

 

Fleeter be they than dappled dreams

the swift sweet deer

the red rare deer.

 

Four red roebuck at a white water

the cruel bugle sang before.

 

Horn at hip went my love riding

riding the echo down

into the silver dawn.

 

four lean hounds crouched low and smiling

the level meadows ran before.

 

Softer be they than slippered sleep

the lean lithe deer

the fleet flown deer.

 

Four fleet does at a gold valley

the famished arrow sang before.

 

Bow at belt went my love riding

riding the mountain down

into the silver dawn.

 

four lean hounds crouched low and smiling

the sheer peaks ran before.

 

Paler be they than daunting death

the sleek slim deer

the tall tense deer.

 

Four tell stags at a green mountain

the lucky hunter sang before.

 

All in green went my love riding

on a great horse of gold

into the silver dawn.

 

four lean hounds crouched low and smiling

my heart fell dead before.

 

 

© marcelle olivier / 6 Okt. 2016

 

Hans Tentije is ‘n begaafde digter uit wie se pen daar reeds nege digbundels verskyn het. Maar hy is ook die skrywer van jeugromans en etlike literêre essays. En dan blyk dit nou ook dat hy hom as vertaler kan onderskei.  So het Raster as deel van die program waarvolgens hulle bepaalde bydraes tot vorige uitgawes op die internet beskikbaar stel, pas Hans Tentije se vertalings van gedigte deur die enigmatiese e.e. cummings (foto)  geplaas; ‘n digter by wie Tentije volgens onderstaande aanhalings uit ‘n artikel deur Cyrille Offermans besondere aanklank behoort te gevind het:

“Tentije is misschien niet een van de productiefste dichters van het Nederlandse taalgebied, ook niet een van de meest in het oog springende, maar wel een van de belangrijkste, en dat al vele jaren. Zijn poëzie heeft niets programmatisch – dat kan een verklaring zijn voor zijn relatieve onbekendheid. Ze zet zich niet aftegen en zoekt evenmin aansluiting bij de een of andere stroming, ze heeft zich ontdaan van alle opsmuk en aanstellerij, als het woord niet de verkeerde, autistische, associaties zou oproepen zou ik zeggen: hij schrijft pure poëzie.”

“Want in den beginne was de waarneming. En Tentije is een begenadigd waarnemer, ik gaf daar in het begin van dit stuk al een paar voorbeelden van. Hij is een meester in het discrete analytische kijken, in het tastbaar maken van bijna onwaarneembare veranderingen en bewegingen in complexe verschijnselen.”

En van hierdie “begenadigde waarneming” getuig Tentije se vertalings ook soos onderstaande vers van kan getuig. Maar, gaan loer gerus in by Raster. Daar is nog drie ander ook om te geniet. Indien dit egter Cummings is wat jou interesseer, kan jy gerus hier en hier gaan kyk na vorige stukke oor dié reus onder reuse.

***

 zij komen
anders en hetzelfde
met ieder is het anders en is het hetzelfde
met ieder is het ontbreken van liefde anders
met ieder is het ontbreken van liefde hetzelfde

voor haar de vredige daad
de bedreven poriën het goeiige geslacht
het niet te lange wachten het niet al te lange berouw het gemis
in dienst van wat er is
die paar hemelsblauwe vodden in het hoofd de vastgelopen
delen van het hart
heel de verlate genade van een regenbui die ophoudt
bij het invallen
van een augustusnacht

voor haar leeg
hij vol
liefde

goed goed er is een land
waar de vergetelheid waar de vergetelheid zacht
op de naamloze werelden rust
daar verzwijg je je hoofdje hoofd is sprakeloos
en je weet nee je weet niets
het gezang van de dode monden sterft weg
over de zandige oever het heeft de tocht volbracht
er valt niets te betreuren

mijn eenzaamheid ken ik kom die ken ik slecht
ik heb de tijd zeg ik bij mezelf ik heb de tijd
maar wat voor tijd uitgehongerd gebeente de hondse tijd
de tijd van de onophoudelijk verblekende hemel mijn greintje hemel
van de lichtstraal die oogvormig gevlekt omhoogschiet trillend
van de mikrons van de duistere jaren

jullie willen dat ik van A naar B ga ik kan het niet
ik kan er niet uit ik ben in een land zonder sporen
ja ja dat is me iets moois wat je daar hebt iets heel moois
wat is dat stel me geen vragen meer
spiraal stof van ogenblikken wat is dat hetzelfde
de stilte de liefde de haat de stilte de stilte

 

© Hans Tentije (Raster #25, 1983)

 

In ‘n omvattende berig op The AWL se webtuiste, het die Britse biograaf, James Dempsey, verlede week bekend gemaak dat hy ‘n onbekende gedig van e.e. cummings tussen Scofield Thayer se korrespondensie gevind het. Dempsey werk tans aan ‘n biografie oor die voormalige uitgewer en eienaar van die tydskrif The Dial.

Aangesien Thayer ‘n vroeë bewonderaar van Cummings se gedigte was, en alles in sy vermoë gedoen het om sy digkuns te bevorder, het ‘n hegte vriendskap tussen hulle ontstaan: “Evidence suggests that the poem was sent sometime around 1916, when Cummings was embarking on his career as a poet and artist,” skryf Dempsey. “At this time the two men had known each other for about three years. Their friendship, which would last until Thayer succumbed to paranoid schizophrenia a decade later, was based largely on a shared passion for art and literature. Cummings benefited most from the relationship, as the wealthy Thayer gave Cummings money to write and paint, launched his career with publication in The Dial, and blithely assented to Cummings romancing, bedding (and, as it happened, impregnating) his beautiful wife.”

Blykbaar het Thayer en Cummings mekaar as studente by Harvard ontmoet nadat Cummings ‘n enigsins formele bewonderaarsbrief aan Thayer geskryf oor ‘n gedig van hom wat in die Harvard Monthly verskyn het. Uiteraard behoort Cummings-bewonderaars ‘n mate van binnepret te ervaar met die formele toon daarvan:

Dear Mr. Thayer,

I shall feel better when I have made trial of expressing, to you, my admiration of your poem. I shall be very proud and happy indeed when I can say the thing so completely, so purely, and with such a true and fine ring as you have said it:

        Her body is a reed, so slender
        Whereon God’s lips do blow,
        And in each petty human motion
        The great hymns come and go.

If this letter needs an apology, it is that I love poetry.

Your sincerely,
E. Estlin Cummings.

Hierna beskryf Dempsey nie net die ontwikkeling van die vriendskap in detail nie, maar ook die verhouding (en uiteindelike huwelik) wat tussen Cummings en Dempsey se vrou, Elaine, ontstaan het. So het Cummings byvoorbeeld kort na sy ontmoeting met Elaine Orr soos volg oor haar aan ‘n vriend geskryf: “I considered EO as a princess, something wonderful, unearthly, ethereal, the like of which I had never seen.” (Iets waarvan Cummings se skets van haar duidelik spreek.)

Ironies genoeg het Thayer vir Cummings gevra om ‘n huwelikvers, waarvoor Thayer $1,000 aangebied het, te skryf vir hul troue. En ja, die suggestie van maritale ontrouheid waarmee die vers open, is eweneens veelseggend:

Thou aged unreluctant earth who dost
with quivering continual thighs invite
the thrilling rain the slender paramour
to toy with thy extraordinary lust,
(the sinuous rain which rising from thy bed
steals to his wife the sky and hour by hour
wholly renews her pale flesh with delight)
-immortally whence are the high gods fled?

Na die Thayers se troue het die huwelik egter teen nekbreekspoed gedisintegreer, aldus Dempsey: “All in all, this young, good-looking, wealthy couple seemed to be living an idyllic existence, but behind closed doors the marriage was unraveling at a calamitous rate. In his notes, Thayer described what seems like a moment of horror and desperation experienced by his bride: ‘E.O.’s cry at the Potter was not only the cry of the broken virgin,’ he wrote, ‘it was also the cry of the lost soul when, driven backwards, without the strength of backbone to withstand the Devil’s push-when it feels the earth give way and only air beneath it.’ He went on to describe her vulnerability thus: ‘The eyes opened wide like windows to break.’ Thayer’s writing was often expressionistic rather than journalistic, and while one cannot surmise the specifics of what he is describing here, it was obviously a moment of shock, pain and fear for Elaine, one that drained her. ‘E.O. at Montecito like a snake that’s had its back broken’.”  

In sy dagboek het Thayer blykbaar die volgende inskrywing oor die huwelik gemaak: “Marriage occupies same relation to love as the forced activities of sinners in Inferno do to their activities in this world. Marriage is as if a profound and penetrating punishment for love.”

Nou ja, toe. Na hul egskeiding in 1921 is Cummings toe uiteindelik met sy muse, vir wie hy meer as ‘n honderd gedigte geskryf het, getroud. Net om drie maande later deur sy swanger bruid ingelig te word dat sy ‘n nuwe liefde gevind het; die bankier Frank MacDermot.

Nietemin, die totaal onbekende gedig wat tussen Thayer se korrespondensie gevind is, se titel is “tonite” en ek plaas graag die openingsreëls daarvan hieronder vir jou leesplesier. Maar gaan lees gerus die volledige artikel. Dit is inderdaad fassinerend; veral die gedeeltes oor die geskiedenis van The Dial was vir my besonder insiggewend. (Daar is ook ‘n uitvoerige bespreking van die betrokke gedig.)

(tonite
in nigger
street

the snow is perfectly falling,

the noiselessly snow is
sexually fingering the utterly asleep

houses)

Ten slote – toe ek die skets wat Cummings van Elaine Orr gemaak het, sien, besef ek meteens dat die Cummings-skildery wat ek by ‘n vorige Nuuswekker oor Cummings as skilder geplaas het, waarskynlik óók vir Elaine Orr as model gehad het …

As toegif plaas ek dié skildery ook hieronder.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Oor die liefde moet mens versigtig skryf, al skryf jy so tweedehands oor ander se skrywes. Om te kies is nie eenvoudig nie. Dis nie ’n ding van dié een kry tagtig persent en daardie een negentig nie. As die een liefdesgedig vandag jou hartsnare geroer het, gaan die volgende een môre jou tone laat tingel. Tog moet Boerneef sekerlik hoog op die lysie staan:

mits dese wil ek vir jou sê

hoe diep my liefde vir jou lê

Daardie berggansveer gaan nog lank lê en tril daar by Woeperdal.

   Die liefde kortgevat is Rumi se dertiende eeuse kwatryne. Uit die Persies vertaal deur John Moyne en Coleman Barks klink dit so, onder andere:

Come to the orchard in Spring.

There is light and wine, and sweethearts in the pomegranate flowers.

If you do not come, these do not matter.

If you do come, these do not matter.

   en:

I would love to kiss you.

The price of kissing is your life.

 

Now my love is running towards my life shouting,

What a bargain, let’s buy it.

     Die Amerikaanse digter e.e. cummings skryf ’n lang gedig, “somewhere i have never travelled” waarvan die laaste reël vir my maar op sy eie kan staan:

nobody, not even the rain, has such small hands

 

en uit my kinderdae onthou ek dié een van W.E. Henley:

 

The nightingale has a lyre of gold,

The lark’s is a clarion call,

And the blackbird plays but a boxwood flute

But I love him best of all.

 

For his song is all of the joy of life,

And we in the mad spring weather,

We too have listened till he sang

Our hearts and lips together.

   As ek verder uit Afrikaans moet kies, dan Elisabeth Eybers. Vele, vele, maar dié een bly ’n gunsteling, omdat dit die woordloosheid, die stomgeslaanwees van liefde, maar ook die somtyds onlewensvatbaarheid daarvan so reg sê.

 

Die antwoord

 

Of ek jou liefhet?… Hoe vra jy, wanneer

my oë van die antwoord vol is, weer

dieselfde vraag so twyfelloos en teer?

 

Toe Christus met die derde haangekraai

sy blik vol stil verwyt na Petrus draai,

wie kon die later vraag en antwoord raai?

 

Drie maal het hy gevra … Daar was alleen

die één gebroke antwoord oor vir een

wat in die nag oor eie verraad moes ween.

 

Wanneer ek elke roekelose eed

van eew’ge trou en liefde reeds vergeet

het, sal ek nog soos Petrus sê: Jy wéét …

Op dieselfde trant ’n gedig van A. Roland Holst, waarvan ek ook die eerste reël ver, ver terug onthou:

 

Zwerversliefde

 

Laten wij zacht zijn voor elkander, kind –

want, o de maatlooze verlatenheden,

die over onze moegezworven leden

onder de sterren waaie’ in de oude wind.

 

O, laten wij maar zacht zijn, en maar niet

het trotsche hooge woord van liefde spreken,

want hoeveel harten moesten daarom breken

onder den wind in hulpeloos verdriet.

 

Wij zijn maar als de blaren in den wind

ritselend langs de zoom van oude wouden,

en alles is onzeker, en hoe zouden

wij weten wat alleen de wind weet, kind –

 

En laten wij omdat wij eenzaam zijn

nu onze hoofden bij elkander neigen,

en wijl wij same’ in ‘t oude waaien zwijgen

binnen een laatste droom gemeenzaam zijn.

 

Veel liefde ging verloren in den wind,

en wat de wind wil zullen wij nooit weten;

en daarom – voor we elkander weer vergeten –

laten wij zacht zijn voor elkander, kind.

Laat ons die “trotse hoë woord van liefde” dus maar met versigtigheid sê.