Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Sonsondergangreën by Wonderwerkgrot, 7 Februarie 2013, Noordkaap. ©m.o.

Heil Die Leser! Waarskuwing! Hiermee volg ‘n oorgeromantiseerde stuk nonsens en ‘n handvol eie verse. Lees op eie risiko.

 

at the museum of natural history

winter, oxford

 

at the museum of natural history

i might use my winters well,

i might have my morning windows:

the light, the cold, the slight

 

remains of outside chill slipped

in on entry; the yellow more-quiet.

 

by five the afternoon has darkened

like a cicatrice in young skin,

and cabinets and tools, minerals

and bones, bees, writing, and i

 

have between the sky and the floor

a sheet of clear horizon to keep in

 

the mutter of feet, the flutter

of thought, the clutter of meat.

on the butterfly watch the room

empties, and my season creeps east

 

– sand shifting beneath

the bodies of shells – towards

 

the doors. there behind the listless

wood the eyeless sleepless dwell.

 

Onlangs, en gedurig, mis ek Oxford. Winter-Oxford. En, somer-Oxford: die brosgeel steenwerk St Giles langs, immergroen kwads; my omber lessenaar bó in die Radcliffe Camera waar ek kon uitkyk oor St Mary’s kerk en nooit werklik enige werk gedoen kon kry nie, en my hout-hout hoeklessenaar in die Rhodesbiblioteek met sy Zimbabwe voëls en boekrakkerige uitsig waar ek wel kon skryf; ‘n alewig blounat Port Meadow en ‘n modderige, koei-bedrupte stappie Binseykerk en Wythamwoud en Trout toe; sandgeel bokkies rondom Addison’s Walk, die gruisgrys golwing van platbodemroei op ‘n te-diep Isis; sluip-pers nagte in die botaniese tuin, donkerkollege visioene op Dead Man’s Walk; glinsterende reënaand-fietsry vanaf High Street na Iffley Road vir waterpolo-oefening, silwer vroeg-stil kortpadkies deur New College Lane; wit-dra krieket in die Universiteitspark, ‘n Keble-kleurige kat in ‘n kollege-lodge, die khaki waters van die kanaal daar digby Lucy’s Ironworks in Jerigo; die roesbruin deur wat lei na die Pitt Rivers Museum met sy toeoog-langwimper verminiatuurde mense en die namiddaglig wat die stil, antieke dakglas in die Natuurhistoriese Museum terug reflekteer; die spook van Morse se motorkar wat langs die Holywell Musiekkamers verbyry, die posbusrooi Oxford Tube-bus wat weereens die ingange na Broad en Cornmarket Streets blokkeer, en ag, die hele plek. Sommer die hele, hele, bleddie plek.

Natuurlik, Cambridge ook: platsneeu, platsneeu; ‘n witoorwater-Cam, leë, takagtige bome, en wind en wind en wind; kierielopers wat veld-in stap deur breek-af grasse en veryste modderpoeletjies so net duskant donkerwordtyd om drie-uur in die middag; kollege-vensters wat dromerig brand-idees van hulle glimgeelvure uitdeel straatkant toe. Ek mis die huistoeloop oor Jesus Green en Midsummer Common wanneer die ligte soos merkers uit die mis opduik, die dramaproduksie-plakkate rondom Great St Mary’s en die oorgroeide begraafplaasspeeltuin daar agter Little St Mary’s. Ek mis my begaafde studente met hulle slim idees wat my laat hakkel agter ‘n antwoord aan, en my minder-begaafde studente met hulle dom idees wat my laat hakkel agter ‘n beter voorbeeld aan sodat agteros se verklipte bene ook in die argeologiese kraal kan kom rus. Ek mis die gevoel van biblioteek instap en weet ek sal iets vind wat ek nooit gesoek het en daarna nooit sonder kan klaarkom nie. Ek mis selfs die fotokopieermasjien in die hoofargief wat ‘n fortuin gevra het om skewe fotostate in spikkelswartwit op power pampier te maak, die onbekombare fietsparkering by die treinstasie, en die nors kelner by my gunsteling restourant; veral miskien die nors kelner by my gunstelinge restourant. Ek mis selfs die reën, reën, reën.

 

thursday night on the corner of grange road

cambridge

 

the streets here are slippery with leaves.

a cyclist struggles to stop, skidding

the bicycle carefully across the pavement

until the momentum ceases. a pedestrian

glares across his shoulder as he sidesteps

and says you shouldn’t cycle on the pavement,

you know. it’s bloody dangerous. especially

in this weather. especially at night. and where

are your fucking lights, asshole!

  

i tip my umbrella at a forty-degree angle to get rid

of some water and watch the cyclist put up

a middle finger in the direction

of the abusive accuser: it stands out tall

in the flush of fluorescence from the street lamp,

a fat little lightning conductor sucking at the sky.

but the young man with the civic sensibilities has stalked off

towards the next cup of light without looking back

again. bloody cyclists fucking morons asshole.

 

it rains harder and there is a new sound – i think

i can hear the dull and soggy creak of leaves

shatter slightly under the weight of each hit.

i think i can hear the drops enter the river, driven

deep into the mystery-green flesh of the cam.

and moss grow. i think i can hear moss grow.

 

on the periphery of all this the cyclist has dismounted,

and is now pushing the bicycle warily across a shiny

film of winter debris towards the corner of grange road.

 

Nou, hier in die hoëveld met sy horisonwye donderstorms maar vreesaanjaende stadsdramas, wonder ek of dit ooit werklikwaar-waar was dat ek kon uitstap by my voordeur na ‘n Joan Baez-konsert toe?; na ‘n Jane Goodall-lesing toe, ‘n Franz Marc-uitstalling, ‘n Margaret Drabble-voorlesing. So maklik, so normaal, soos om na niks toe stap nie: net soos ‘n wandel om ‘n botteltjie sjampoe en ‘n sakkie aartappels te gaan koop, langs ‘n diepasemhaal-rivier verby en deur ‘n vrek-ou klippiestraat waar jongmense oor ‘n 15de-eeuse muur gegraffiti het dat ‘Piff rulz’; miskien is dit ‘n Banksy – ek weet nie. Jy sien, dit word alles iets. Dít word erg gemis. Maar ek weet ook ek is besig om te verromantiseer. Ek wil nie dink aan die swak skole en ongeletterde tieners en drankmisbruik en konserwatiewe regerings nie. Ek wil nie dink aan die duur treine en onmoontlike huislenings en die depressiewe grys lug wat alles en almal soos ‘n skurwe, muwwe kombers toevou nie. Ek wil nie dink aan mense wat iemande is net omdat hulle spilpuntsentraal gebore was nie, net omdat die wêreld om hulle draai nie. Ek wil nie dink aan húlle kinders nie. My vel is te dun daarvoor.

 

international space station

 

footage from the iss shows how thin

our shell is, shows the bright film

 

of aurora australis contract,

expand: a phosphorescent

 

oil spill in space. time has no

means to know itself absent

 

from air and if i close my eyes

to the rush of astronaut-minutes:

 

animal, vegetable, mineral.

 

Laasweek ry ek vir vyf dae alleen deur die Noordkaap. Dier, plant, mineraal. Almal vandaar. Ek ry deur ou gebeure en sien ou pylpunte en ouer handbyle wat die landskap vet lê soos betekenisvolle skape. Dis meer as my agtergrond, meer as my tyd in biblioteke en kolleges en sneeu. Dis eerlik hier, wreed, en ryk.

Ek gaan loer by Wonderwerkgrot na die geverfde wit volstruise wat die mure vol hardloop, en verder donkergrot-in na die miljoenjaaroue ampermens-horisonne waaraan kollegas opgrawe en wat so diep lê dat die Eerste Vuur wat daar gemaak is skoon vergeet het om asem te haal. Vroegoggend, nog voor die donker behoorlik vlam gevat het, volg ek die kaart Taung toe om die geboorteplek van ‘n skedeltjie te gaan naspeur, en op ‘n verlate plaaspad Reivilo toe (dis Olivier omgekeerd, vir diegene wat sien hoe dinge in die heelal staan), letterlik net ná sonsopkoms, gooi ek my 4×4 om na ‘n intieme gesprek tussen my wiele en die middelmannetjiegruis. Die kar en ek rol so saam deur die veldsypaadjie, stilte en hartklop so saam deur die lug – ‘n lang tyd, amper so lank soos die osoon en die see al bestaan –  en ons eindig na ‘n triptiek van akrobatiese outomotoriese trieks met ons neuse in die rigting waaruit ons gekom het, met die bestuurdersy van die kar wat die grond soen. Die son is skaars ‘n paar minute vol bo die horison.

Prakties, eerstens, skakel ek die enjin af. My lewe het nie voor my oë geflits nie, en ek voel net effens vies oor die ongerief van die hele affêre. Ek vat-vat, buig-buig, knikkopknik en vind myself heel, ontkoppel my sitplekgordel – die eerbare, goeie, hartstogtelik onselfsugtige sitplekgordel! – en soek ‘n foon, ‘n bril, ‘n beursie. Die seën van ‘n ongebreekte bril is iets wat net ons blindes kan verstaan. Ek bel die AA terwyl ek so onderstebo lê, sukkel met my sein, en probeer vergeefs die swaar passasiersdeur bó my opstoot om uit te klim; sy venster wil ook nie oop nie, totdat ek onthou dat ek eers die kar moet aanskakel om oop te kan maak. Aan, oop, af – en ek klouter deur die passasiersvenster uit. Kaalvoet staan ek en kyk na die opgefrommelde en versplinterde stuk yster en glas terwyl ek deur die swak sein en tagtig keer se heen-en-weer-bel probeer verduidelik waar ek is, wie ek is, wie ek dink húlle is. Nee, ek bloei nie, ek’s okei, geen mense-ambulans benodig nie, net ene vir my arme motorkar.

Ek is vér weg van iewers, dié weet ek. Ek stap terug op die grondpad, kyk na my wielspore; ek is rustig. Ek luister die naamlose vreemdgeluid-voëltjies wat bossie-in bossie-uit vlieg, na die krieke wat vergeet het die môrestond het stilswye in die mond. Ek luister na die sang van die grensdrade teen die ligte wind oral om my, na die ritsels in die graspolle. Ek beloer die slangspoortjie wat so ver met die reguit pad afskuifel dat ek uiteindelik moet omdraai en terug loop doer-daar kar toe, en soek steenwerktuie wat dalk deur motorbande uitgeskop is – hoe interessant sou dit nie wees as ‘n Ascheulse handbyl my ondergang was nie – maar vind niks in die gruis nie. Ook geen koeie of skape of donkies nie te siene nie; net klein op die drumpel van die horison staan ‘n windpomp. Maar dis ‘n eerlike, mooi, stil plek vir Oliviertjie se eerste motorongeluk ooit.

Vir ‘n uur en half of wat is dit net ek en die pad en die singende drade, en dit is soos ek dink paradys moet wees. Oop, ver, diep. En tussen-in staar ons na mekaar, ek en die motorkar – ek verstaan nie mooi nie, maar alles is kalm. Later kom ‘n Landy verby met ‘n plaasboer van die Kalahari agter die stuur; ons steek hand uit: nog ‘n Olivier ook, né. Hy en sy seunOlivier en sy drie werkers stoot my ryding vir my regop en ek is dankbaar; my plakkies en piesang word uit die kar gevis en aan my besorg. Ek eet my merkwaardig-onbeseerde piesang; ek bestudeer die wrak. ‘n Man uit Kuruman arriveer tien minute later en hyg die 4×4 agterop sy insleepwa en vir ‘n seer uur ry ek saam met hom terug deur ‘n bekende landskap, maar een wat onder ‘n warm midoggendson begin sweet en anders lyk; my klein tassie, my skootrekenaar, ‘n boks vol goeters wat uit my kar uit kom, alles op my skoot. ‘n Barmhartige en proaktiewe vrou met ‘n  waterboor en tagtig katte ontferm haar oor my in die dorp en ry my polisie toe, dokter toe, motel toe; ek kom nooit naby die oog van Kuruman nie, maar ek het ‘n ongeluksvorm en -nommer geteken deur ‘n Konstabel White wat vir drie maande lank in ‘n koma was nadat hy sy motorkar naby Keimoes gerol het, weer moes leer lees en skryf, en steeds met sy arm in slinger rondloop. Ek verstaan nie mooi nie.

In die ironies-genaamde Eldorado net buitekant die dorp, en danksy die gawe motel-eienaar se vredeliewende uitkyk op my situasie, lê ek in ‘n gratis, witgelakende bed met die lugreëling aan, en wag vir die Ander Helfte om van Gaborone af te ry om my te haal. Blinkvosperd ens. Maar vér. Ek stuur facebook-foto’tjies van die skedonk in die gras aan die wêreld, eintlik te bang om aan die slaap te raak vir ingeval ek my kop harder gestamp het as wat ek dink: ek weet mos nie eintlik of ek dalk my bewussyn verloor het nie – die situasie het hom nie ontleen aan onafhanklike verifikasie nie. So ek bly wakker, vir die wis en die onwis. Dieselfde rede hoekom ek ‘n sitplekgordel op ‘n wye, leë grondpad gedra het – vir die wis en die onwis. Later hoor ek daardie einste wye, leë grondpad is bekend vir sy nukke, en dat selfs die boere wat hom goed ken hulle bakkies daar gly. “Daar is iets aan daardie pad,” laat weet ‘n vriend uit Kimberley uit. Iets.

Iets. Iets verlore, ook. My skarabee-amulet het van my silwer halssnoertjie afgeval gedurende die rol, en in die veld agtergebly. Die turkoois-dingetjie kom uit Kaïro uit, ‘n geskenk, jare gelede al, en ek was lief vir sy klein gewig waar hy so tussen my sleutelbene gehang het, lief om te dink oor sy bestaan. Die skarabee-miskruier is Khepri, die Egiptiese god van die vroegoggendson, van sonsopkoms – hulle sê hy rol die son uit vir Ra. En Khepri is ook die god van hergeboortes: perfek-gemaakte miskruiertjies word gebore, uit die reste wat rondgerol word, asof hulle reeds volledig en volwasse in miniatuur bestaan, dus die  ou woord Kheper – to come into being. Kheper. Kewer. My blou kewertjie wat in die uitrol van ‘n nuwe son my ook laat uitkruip het uit die reste sonder skade, volledig mens. Godebeskerming. Sien: Kewer het losgewikkel van die kettinkie om my nek, die sand onder sy turkooissteenbene gevoel en hulle gerek, en sy klipvlerkies oopgelig, en lewendig synde ons die veld ingegogga om – ver weg van die Nyl, in ‘n woestyn van ‘n ander aard – sy ware jare uit te leef. Dis hoe die heelal staan, tog nie? Dier, plant, mineraal.

 

dwyka carboniferous

landscape, south africa

 

on the fringe of the oldest floor

there are young rocks: recent thanks

for life amid the flat dichotomy

 

that passes as food for sheep.

yeast in the ridges keeps the sunset

alive; some storms bring with

 

hot cheap rain, and false hope.

to share something here – stone,

love – is impractical and cruel.

 

Nou, terug uit die Noordkaap, terug in die nooitdonker van aande hier, terug in ‘n stad gewortel in die droom van goudrykgenoeg wees om weer platteland te word, verstaan ek nog steeds nie mooi nie. Alles gaan voort, verwyderd van die agterstevoor-Oliviers so saamgespil op een klein stukkie aarde, turkoois skarabee-kewers, ‘n foto van ‘n sonsopkoms geneem oomblikke voor die uitrol van die dag; verwyderd van dit wat ek mis op ‘n ander kontinent, ys, en my grootmenslewe daar skaars ‘n tiener oud. Dertien jaar in Groot Brittanje, vyf dae op binnelandse plaaspaaie, en wat leer mens in daardie tyd werklik? Verandering is altyd goed, sê almal: verwydering vir die emigrant, verandering vir die immigrant.

Ek weet nie of ek verder hieraan moet opgrawe nie, weet nie wat die klippies verder kan vertel en in watter taal nie. Ek was mos nou al in Eldorado en glo my, die stories wat jy hoor is nie altyd waar nie. In praktyk, nou, hier, effe seer, effe blou, maar baie heel, mis ek werklik die grensdrade wat vir my sing en die fyn geskarrel van ‘n goggatjie in die gras, die alleenwees van nuutwees; die iets.

 

fooling

 

a clearing came to me

on a dirt road, windmills far

from anything but sheep

 

and aloes: the mistrust of dust

giving the living site away.

 

i stopped the bakkie and went

at it alone. the ground was lame

from succulents and the sort

 

of hardened, flesh-inside

grasses you can find here,

 

but there was skeleton

of tortoise, and a depression

engaged in silting when wet –

 

like in teeth, it is difficult to believe

in not very long ago, in without.

 

i found: debris, mostly. hardly

a handful of broken segments, no

trapezes; a few hours’ worth

 

of flakes: jasper, silcrete, bad quartz

but good chert, and foreign.

 

*

 

i thought: i would be willing

to eat elephant to have you with me

here in the open. i thought:

 

i would show you ochre. i know

you were danced up

 

by a woman with one foot;

my memory of you is a humming

one, full of children angry

 

at the killing of the single goat

– exchanged for a bundle

 

of freshly-dried sinew, a quiver

beaded white with ostrich eggshell,

and a springbuck-skin knapsack

 

worn by /kaggen himself

– they could have owned:

 

hunger for meat is perilous

to culture, as foolishly detrimental

as puberty is to joy. this

 

is how i think of you. this

is how my heart shows.

 

*

 

losing track of time,

and without shade, i grew

hot. the road vibrated

 

– a convoy of spirit antelope,

a distant grazing –

 

and i saw: a red-mouthed

beetle eat the head of a locust

culled by drift-sand;

 

i saw: a shrug of grey hills. no-one

saw me making sense from you –

 

it is difficult to believe

in not very long ago, in without.

it is difficult to not invest.

 

and i asked the honey-drinkers:

they climb into trees for it, for fooling;

 

i asked the fat-eaters. for people

do not come here. i only came by accident.

they said: forget the stones,

 

just drive away; there is always,

always water to the west.

 

 

‘n Filosofiedosent aan die Universiteit van Pretoria het ‘n keer in ons eerstejaarklas ‘n verhaal oor die ondergang van die antieke biblioteek van Alexandrië in Egipte vertel. Dit bly my steeds by. Dié biblioteek, ‘n deel van die groter Μουσείον, het in die derde eeu voor Christus in Egipte in die regeertyd van Ptolemeus II ontstaan. Die Μουσείον het ‘n tuiste gebied aan musiek en poësie, maar het ook oor ‘n groot versameling kuns, en literêre en wetenskaplike geskrifte beskik, en aan ons die woord “museum” besorg.

Presies hoeveel geskrifte in die biblioteek was, is vandag onbekend. Onlangse opgrawings bewys wel die biblioteek was ‘n belangrike sentrum vir navorsing en geleerdheid, wat in verskeie geboue naby die Μουσείον gehuisves was. Volgens oorlewering het Ptolemeus III sover gegaan om te bepaal dat besoekers aan dié hawestad alle boeke, perkamentrolle en ander geskrifte in hulle besit moes oorhandig om deur die amptelike skribente oorgeskryf te word. Soms was die teks so waardevol dat die biblioteek besluit het om die oorspronklike werk te hou en net ‘n kopie aan die vorige eienaar terug te gee. Met hierdie aanwinste uit “skeepsbiblioteke” en deur bykomende materiaal in die gebiede om die Middellandse See aan te koop, het die biblioteek vinnig uitgebrei. Marcus Anthonius sou ook aan Cleopatra die Grote meer as 200 000 perkamentrolle vir die biblioteek skenk, sodat die biblioteek met sy 700 000 perkamentrolle in haar regeertyd sy gelyke selfs nie in Europa geken het nie (Laura Foreman: Cleopatra’s palace: In search of a legend, 1999, pp. 46 en 49).

My dramatiese filosofiedosent het vertel dat die biblioteek van Alexandriё vernietig is toe ‘n leër onder leiding van Amr ibn al ‘Aas die stad in 642 na Christus aangeval het. Volgens verskillende weergawes deur geskiedkundiges het die bevelvoerder aan die kalief Umar gevra wat om met die geskrifte in die biblioteek te maak, waarop hy (aangehaal in Wikipedia, 2009:7) die volgende antwoord gekry het: “They will either contradict the Koran, in which case they are heresy, or they will agree with it, in which case they are superfluous.”

Vervolgens is die geskrifte verbrand om, soos die oorlewering dit wil hê, badwater vir die soldate warm te maak.

Oor hoe waar hierdie verhaal is, is daar vandag meningsverskil. Geskiedkundiges wat die geskiedenis van die biblioteek nagegaan het, noem ook drie vroeëre geleenthede toe die biblioteek ten minste gedeeltelik deur brand vernietig is. Hoe ook al, teen die agtste eeu het die biblioteek van Alexandriё sy invloed verloor. Daar is byvoorbeeld geen aanduidings dat die biblioteek ‘n rol in die Islamitiese wêreld gespeel het of selfs net gedeeltelik in die biblioteek van die Al-Azhar-moskee en later in die steeds bestaande versameling van die Universiteit van Kaïro opgeneem is nie (Anonymous, The Bibliotheca Alexandrina, 2009).

My filosofiedosent se verhaal oor die vernietiging van die biblioteek van Alexandrië het weliswaar my verbeelding aangegryp en met ‘n gevoel van groot verlies van kosbare intellektuele skatte gelaat. Toe dit enkele jare gelede bekend geword het dat ‘n inisiatief van die Universiteit van Alexandrië, met die steun van die Egiptiese president Hosni Mubarak en UNESCO, daartoe gaan lei dat ‘n nuwe Bibliotheca Alexandrina by Alexandriё aan die kus van die Middellandse See opgerig gaan word, was ek dadelik nuuskierig. Dit het sewe jaar geduur voordat die indrukwekkende gebou ten bedrae van US$212 miljoen en met heelwat steun van Arabiese lande op 16 Oktober 2002 geopen is. Die ontwerp is deur die Norweegse argiteksfirma Snøhetta gedoen. Die vernaamste kenmerk van die gebou waarin die biblioteek gehuisves word, is “its circular, tilting form; rising from the ground to reveal massive stone walls carved with alphabetic inscriptions. Covered by a light roof allowing the building to open toward the Mediterranean sea” (Anonymous, Alexandria Library, 2009). Vir my is die totstandkoming van die Bibliotheca Alexandrina met onder meer rakruimte vir agt miljoen boeke en wat gou unieke skenkings ontvang het ‘n opwindende gebeurtenis.