Marlies Taljard: Anfortas se Wond
Tuesday, November 15th, 2011
Parzival voor die Graalsburg
In die Augustus 2011-uitgawe van die Canadian Medical Association Journal kritiseer Michael Susmoy Sanatani, MD ‘n sekere hospitaal in Kanada wat ‘n ruk gelede besluit het om nie meer die “bedside history” persoonlik op te teken elke keer wanneer ‘n pasiënt tot die hospitaal toegelaat word nie. Hulle beoog om dié gegewens wat op die rekenaar beskikbaar is, eenvoudig op die nuwe toelatingskaart te plak. Sanatani se argument berus hoofsaaklik op die verhaal wat in ‘n dertiende-eeuse teks vervat is. Hy voer aan dat Wolfram (von Eschenbach) se epiese gedig Parzival die beste voorbeeld verskaf van wat nie deur dokters, verpleegsters en ander versorgers gedoen behoort te word nie. Parzival het naamlik, weens sy opleiding as ridder wat bepaal dat hy nie persoonlike vrae aan onbekendes mag rig nie, versuim om die siek koning Anfortas te vra wat makeer. Daardeur het hy ‘n geweldige verlies gely wat eers dekades later reggestel kon word.
Wolfram was ‘n minnesanger wat van 1170 tot 1220 geleef het en Parzival aan die begin van die dertiende eeu geskryf het. Benewens hierdie grootse gedig, het hy ook liriese poësie geskryf. Parzival is waarskynlik, met die uitsondering van Dante se Goddelike Komedie, die mees komplekse Middeleeuse gedig. Eenvoudig gestel wentel die sentrale problematiek van dié gedig rondom die vind van ‘n balans tussen wêreldse en ‘n spirituele waardes wat uiteindelik kan lei tot verligting (wat in die Boeddhistiese tradisie satori genoem word). Baie mense beskou dit ook as ‘n poging om harmonie te bewerkstellig tussen die Oosterse en die Westerse kulturele en spirituele tradisies. Wat seker is, is dat Parzival tussen tekste van sy tydgenote uitstaan weens sy omvangrykheid, sy kompleksiteit en sy tekstuele koherensie, asook weens die statige register waarin dit geskryf is.Die verhaal van Parzival verenig die ridderlike tradisie met die graal-tradisie. Die plot val gedeeltelik saam met die Arthur-verhale en die verhale van die Ronde Tafel. Die eintlike verhaal begin ‘n geslag voor die geboorte van Parzival, met die lotgevalle van sy vader Gahmuret en dié se reis na Bagdad en Afrika. Daar trou hy met die heidense koningin Belacane en verwek ‘n seun, Feirefiz. Met die verskoning dat huwelike tussen Christene en heidene ongeldig is, verlaat hy Belacane egter nog voor die geboorte van hulle seun en trou later met Herzeloyde, ‘n Spaanse koningin. Parzival is hulle seun. Gahmuret verlaat haar egter ook om te gaan oorlog voer, maar sterf in die stryd. Herzeloyde neem Parzival saam en gaan woon diep in ‘n verlate woud, omdat sy bang is dat hy haar ook ontneem sal word. Eendag sien hy egter die ridders van koning Arthur, dink hulle is hemelse wesens en dring by sy ma aan om hulle te volg. Hulle belowe om hom na die hof van koning Arthur te neem. Herzeloyde trek Parzival soos ‘n gek aan met die hoop dat hy deur almal wat hom sien, gespot sal word en na haar sal terugkeer. Daarbenewens het sy hom nooit vertel wie hy is nie, en ook nagelaat om hom enige iets van die wêreld daar buite vertel – met die hoop dat hy nie dieselfde ideale as sy vader sal najaag en te vroeg sal sterf nie. Kort na Parzival se vertrek, sterf sy van verdriet.
Intussen beleef Parzival die een bloedige avontuur na die ander, verslaan die ridder Ither en verneem wat sy ware identiteit is. Hy word deur Arthur tot ridder geslaan en vertrek om verdere avonture na te jaag en sy ridderlike pligte na te kom.
Tydens sy omswerwinge ontmoet hy Gurnemanz de Graharz by sy kasteel. Gurnemanz leer Parzival om die kruis te slaan en hoe om as Christen op te tree. Hy word ook onderrig in die fynere kunste van die ridderorde. Een van die belangrikste lesse wat Gurnemanz hom leer is: “im sult niht vil gefrâgen” (“Moenie te veel vrae vra nie!”) Nadat hy Gurnemanz verlaat het, word Parzival die redder van koningin Condwiramurs. Hy trou later met haar en word koning van haar koninkryk. Parzival se reislus laat hom egter nie toe om lank stil te sit nie, en gou is hy weer op pad.
Op ‘n dag bereik hy ‘n groot meer waar hy verskeie vissers by hulle skuit sien staan. Die sogenaamde “Visserkoning”, Anfortas, laat nooi hom na sy wonderbaarlike kasteel Munsalvaesche. Dit blyk dat Anfortas Herzeloyde se broer is. Die aand word daar ‘n luisterryke fees gehou, maar die ridders is almal bedroef en terneergedruk. Die rede blyk die siekte van koning Anfortas te wees. Voordat die ete bedien word, word die siek koning op ‘n draagbaar die saal ingedra. ‘n Hofknaap loop voor hom uit met ‘n swaard druppend van bloed. Agter hulle loop die koningin met die Graal – in hierdie verhaal is dit ‘n wondersteen (iets soos ‘n robyn) wat sowel kos en drank as die ewige lewe van dié wat in sy teenwoordigheid leef, verseker. Gedagtig aan die opdrag van Gurnemanz, vra Parzival egter nie vir Anfortas wat hom makeer nie – onbewus daarvan dat dié vraag die koning van sy siekte sou genees het en Parzival die opvolger van sy koninkryk sou maak. Parzival slaap onrustig. Toe hy die volgende oggend wakkerword, is hy alleen in die woud – die hele hofhouding het verdwyn. Slegs een dienskneg waak by Parzival en lees hom die leviete voor oor sy hartelose optrede teenoor die siek koning.
Parzival en die Graal
Parzival is buite homself van skaamte en hartseer. Hy neem hom voor om die res van sy lewe aan die soektog na die Graal te wy en om God, wat hom versaak het, se diens te verlaat. Weer eens volg talryke avonture wat vervleg is met die avonture van Arthur se Ridders van die Ronde Tafel – talle vroue word uit aanhouding gered, booswigte word verslaan en Parzival verwerf al hoe meer wêreldse aansien. Ongeveer vier en ‘n half jaar sedert hy uit die Graalskasteel uitgeskop is, treur Parzival steeds omdat hy koning Anfortas en die Graal nie kan opspoor nie. Op ‘n koue oggend in vroeg-Mei ontmoet hy ‘n stokou ridder, Gabenis, wat hom aanraai om die kluisenaar Trevrizent op te soek.
Hy vind die kluisenaar in sy grot en verwyl etlike weke daar. Trevrizent verwys na Plato, maar ook na die reinheid van Christus. Uiteindelik laat vaar Parzival sy verbittering teenoor God. Trevrizent vertel hom die antieke verhale oor die Graal en sy wonderbaarlike eienskappe. Hy vertel Parzival ook dat ‘n mens nie die Graal kan vind as jy nie geroepe is deur die Graal self nie. Parzival rep niks oor sy vorige ontmoeting in Munsalvaesche nie. Trevrizent vertel dat die Graal die hele gemeenskap wat daarmee in kontak is, onderhou en dat geen mens wat in die teenwoordigheid daarvan is, kan sterwe nie. Dit is die éintlike lot van Anfortas. Toe hy in sy jeug sy kasteel verlaat het om wêreldse plesier na te jaag, is hy deur ‘n Moslem met ‘n giftige pyl aan sy geslagsdele verwond. Omdat die pylpunt bly steek het, sweer dit aanhoudend. Die teenwoordigheid van die Graal verhoed hom egter om te sterf. Dit vertel Trevrizent vir Parzival en waarsku hom teen egosentrisme, want Anfortas se wond is die gevolg van sy beheptheid met liggaamlike liefde. ‘n Ridder moet genoeg selfbeheersing aan die dag lê om balans in alle aspekte van sy lewe te vind.
Later vra Trevrizent Parzival se identiteit, en wanneer hy verneem wie hy is, vertel hy hom dat sy moeder Herzeloyde haar doodgetreur het toe haar seun haar verlaat en nie teruggekeer het nie. Hy vertel hom ook dat daar jare gelede mistieke woorde op die Graal verskyn het wat die verlossing van die siek koning deur die simpatieke vraag van ‘n jong ridder geprofeteer het. Die ridder het wel gekom, maar het skandelik nagelaat om die siek man te vra wat makeer. Parzival besef dat hy in sy naïwiteit baie pyn en hartseer veroorsaak het en kwel hom geweldig daaroor.
Weer eens swerf Parzival wyd en syd, totdat hy jare later as ouer, wyser man ‘n tweede keer die kasteel van Anfortas bereik. Hierdie keer weet hy wat om te doen, en nadat hy die verlossende vraag gevra het, sterf Anfortas. Parzival, wat intussen sy belangstellings na binne en na spirituele doelwitte gewend het, word die nuwe Graalskoning.
Hierdie verhaal bevat ‘n groot verskeidenheid argetipiese temas en simbole en is byna onuitputlik in terme van literêre toepassingsmoontlikhede. Die afgelope jare het daar ook in die Afrikaanse poësie verskeie gedigte (en selfs digbundels) verskyn waarin die tema van pyn en siekte en die mens se omgang daarmee, belig word. Die verhaal van Anfortas is vir my een van die sterkste moontlike intertekste wanneer die tema van siekte en dood aangeraak word. Dit lewer sosiale kommentaar wat in ons tye steeds sinvol is, naamlik dat deernis en simpatie steeds, ten spyte van moderne kommunikasietegnologie, spirituele energieë genereer wat fisieke, geestelike en spirituele genesing kan bewerkstellig. Dié waarheid geld nog deur alle eeue, naamlik dat die eenvoudige vraag: “Hoe gaan dit?” ‘n mens wat in pyn, vrees en siekte verkeer, kan verlos deurdat dié persoon as medemens geag word en nié as pasiënt – dus as objek van mediese belangstelling – nie!
Die Anfortas-wond dui sterk op ‘n siekte van ons tyd, naamlik die verslawing aan “love” en gepaardgaande oppervlakkighede. Ironies genoeg, kan “love” niks en niemand gesond maak nie. “Ware liefde” – simpatie, deernis en meelewing met die mensdom as sodanig – is egter ‘n wondermiddel teen negatiwiteit en depressie wat dikwels voortspruit uit ‘n gebrek aan ware medemenslikheid en mens-tot-mens-kontak. In die moderne praktyk behels kontak egter nie altyd teenwoordig-wees nie. Ek lees in die Parzival-verhaal veral die storie van die moderne mens se gebrek aan luistervaardigheid en opregte bemoeienis met die medemens in nood. Geen selfoon, geen e-pos en geen twitter kan opregte belangstelling in mekaar se (geestelike en fisieke) gesondheid simuleer nie. Prestasie bepaal nie die vlak van ons menswees nie. Om mens te kan wees, moet ons leer om om te gee – en ja, dit kán aangeleer word, soos die epiek van Parzival tereg aantoon!
Ten slotte lees ek in Parzival egter ook die verhaal van wedersydse genesing. Soos die verhaal ontvou, val die klem in die hooffiguur se lewe al hoe meer op ‘n verkenning van die binne-ruimte. Die held vra al hoe meer: “Wie is ek?”, ten einde by die antwoord op die vraag: “Wie is God?” uit te kom. Die soeke na spirituele waardes word die éintlike doel van sy lewe, en wanneer hy ryp en wys genoeg is, word hy weer deur die Graal geroep. Hierdie keer maak dit nie meer saak wat die wêreld van hom dink nie, en hy beleef dat die vraag wat Anfortas uit sy leed bevry, ook vir hom tot seën word. Dit is dus inderdaad waar dat opregte deernis en omgee na beide kante toe werk. En dít kan ons as moderne mense wat ons geloof soms blindelings in die mediese wetenskap plaas, van hierdie oeroue verhaal (wat waarskynlik al millenniums lank in die volksmond bestaan) leer: dat menslike belangstelling, teenwoordigheid en simpatie hulle plek langs medikasie en wetenskaplike genesingsmetodes kan inneem. Die mediese wetenskap kon tot op datum nog niks uitvind wat die mens se rol in genesing kon vervang nie. En watter moderne medisyne maak ook die dokter wat dit toedien, gesond …?
