Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Verslag deur Clinton V du Plessis / 2019

Resensent: Gisela Ullyatt

In ’n onderhoud met Heindrich Wyngaard (“Michausdal deur die oë van die digter Clinton V. du Plessis” ̶ Klop, KykNET en Kie: 30 Januarie 2019) antwoord Du Plessis Wyngaardt se vraag  ̶  waarom Du Plessis verkies om in Michausdal te woon  ̶  soos volg:

Kyk, ek sal nooit kan trek na die voormalige wit buurte nie: dis te serebraal. Hier [Michausdal] leef mense nog, hier kan jy rustig met mense gesels, hulle stel belang in jou doen-en-late; iemand sal ’n bietjie meer suiker leen, jy weet, daai tipe van medemenslikheid, terwyl in die dorp voel jy mense is afgestomp en toegesluit agter hulle veiligheidshekke.

Met sy tiende digbundel, Verslag, keer Clinton V. du Plessis terug met ’n volgehoue raison d’être wat herinner aan dié van die hoofkarakter, Jacques Rynard, in Ballade van ’n enkeling waaroor Richardt van der Westhuizen skryf en sing: “enkeling/vreemdeling/verstoteling, rug gedraai na die ligte kring”.

Uiteraard sou hierdie vergelyking nie heeltemal op sosio-politieke vlak kan strook nie: alhoewel Jacques Rynard grootword in ’n bitterlik arm spoorweg-milieu (Du Plessis se vader was ook verbonde aan die Spoorweg), is Rynard se ma in staat om die volwasse Jaques-die-skrywer se romans te lees, iets wat Du Plessis se moeder nooit die geleentheid onder die ou politieke bedeling gegun sou word nie: sy is reeds in haar negentigs, maar steeds ongeletterd, iets wat verskriklik tragies is. Alhoewel die bundel nie hierdie spesifieke gegewe oor Du Plessis se moeder direk verken nie, is daar spasmodies ’n verwysing wat hierdie tipe onreg onderstreep soos die motto van “Sleur” (59): “My mother was a kitchen girl/my father was a garden boy/ That’s why I’m a communist”. Die digter dui aan dat hierdie woorde uit ’n bekende struggle song afkomstig is.

Verslag se voorblad intrigeer: die leser se oog word as ’t ware  na buite gedwing, na ’n urban landskap wat deur ’n sleutelgat beloer word: die enigste menslike element is ’n jong bruin man met ’n bakkebaard, ’n oorring en ’n pet wat kletsrymers gewoonlik dra. Die outjie rook ’n pyp en derhalwe speel die voorblad dalk met die idee van “sit dit in jou pyp en rook dit”. Op die agterblad is daar ’n goue sleutel vir die leser wat hopelik hiermee die bundel sal kan ontsluit. Liézel Els, die kunstenaar, kwyt haar uitstekend van haar taak om die gevoel van binne- en buitewêrelde te visualiseer.

Die bundel het drie tematiese veronderstellings en word dan ook so ingedeel: lewe, werk en dood. Elk van die drie afdelings het ’n keurige illustrasie en ’n motto. Dis ook nie om dowe neute dat Du Plessis die lirieke van John Mellencamp en Bruce Springsteen as motto’s vir die eerste twee afdelings gebruik nie: albei is bekend as musikante vir die blouboordjie gemeenskap in Amerika; Mellencamp het veral bande met die boerderygemeenskappe daar.

Die John Mellencamp-aanhaling som die tematiek van die eerste afdeling op: “And I am glad to say I’ve enjoyed every day/Of the full catastrophe of life”. In hierdie afdeling word stip gekyk na onderwerpe soos fetale alkoholsindroom (“Dop”:15) en modernisering van die karretjiemense en hoe hulle steeds een van die mees gemarginaliseerde gemeenskappe bly ten spyte van “sassakaarte’ en die “plaasboer se nommer op whatsapp”(“Karretjie”:17). In “God se aap” (25) aktiveer die digter die hedendaagse individu se beheptheid met tegnologie en sosiale media asook koddige SMS-taal wat gebruik word in plaas van die hele woord. Die l’ennui van die moderne samelewing word ook saamgevat:

Die mens:

duh,

wud,

lib,

12m,

lol,

lmimm,

brb,

die grotman, stamel onsamehangend.

.

Tien minute na middernag,

nog 1 238 persone aktief

op dié werf,

anoniem of skuilgenaam,

lugtyd vir intieme foto’s,

naelgestring

aan die kuberruim

vreemdeling word vriende vir ’n wyle

die siekte van ’n nuwe tyd:

verveeld tot die dood toe.

.

Selfs die program, “Boer soek ’n vrou”, word parodies ingespan (“Hubaar”43):

.

Boer soek vrou:

stoetkudde met stamboek,

selektief geteel,

mense-mens,

kerkvas […]

.

grond in sy are,

familieplaas (veilig) in sy inter vivos trust,

sy koffie, Nespresso.

.

In ’n indertydse onderhoud met Louis Esterhuizen noem Du Plessis die volgende:

Een van die dinge wat my altyd sal bybly kom uit een van die eerste keurdersverslae wat ek destyds van Petra Grütter (Müller) gekry het. Sy het opgemerk dat ek “brutaal genoeg is om ’n digter genoem te word”. Ek het daarvan gehou … dat digters ook met ’n voorhamer, of soms ’n AK-47 kan/moet werk of dan skryf! https://versindaba.co.za/2010/04/17/onderhoud-clinton-v-du-plessis/

Hierdie mate van brutaliteit word veral merkbaar in die tweede afdeling wat die moderne sleur van werk simboliseer. Alhoewel die gedigte nie grafies is soos byvoorbeeld dié van Nathan Trantraal se Chokers en survivors nie, word die leser gekonfronteer met ’n taamlik lywige afdeling wat handel oor onder andere mensehandel (“Human trafficking”:71)

[…] sy vriende, kennisse

en ander aanhangsels

deel nou kortstondig haar bed,

die daaglikse dosis fok

om sy kostes te verhaal, gelyk te breek […]

.

In sommige van die gedigte word karakters nie net beskryf nie, maar ook op die naam genoem: Minah, die huiswerker wat ’n welgestelde familie se “drie honde, oorgewig en op spesiale dieet” gereeld “moet bad en borsel” en selfs ’n papegaai in ’n koutjie se beledigings moet aanhoor. Daar is Nomashe in ’n “afgeleë tuisland” (“Salig”:63) en Thandisizwe, die rotsbooroperateur (“Die boor”:65) wat “agt ure die aarde se baarmoeder in / die donker warm vagina [waarin / hy] verbete boor”. In “Sela” (52) tree Du Plessis in gesprek met Uys Krige: “Die see gee nie meer vis nie, meneer/nou sit ons hier rond”.

Die gevoel van die tweede afdeling is dat korter gedigte soos “Drywer” (90) en “Tjailatyd” (91) die leser meer effektief bereik as van die gedigte wat geneig is om té uitgesponne te raak en wat, vanweë hul katalogiseringstegniek, te eenselwig lees, alhoewel die inhoud uiteraard verskil. Hier sou ’n ferm redigeerhand die gedigte kon snoei.

Die derde afdeling, met ’n  motto uit ’n Billy Joel song, is myns insiens die sterkste afdeling in die bundel.

“Noodberig” (98) tree in gesprek met Jan FE Cilliers se gedig, “Dis al”:

.

Dis die rooi, dis die blou

dis die wêreld wat vir ’n Twitter-oomblik jou

verdrinkte lykie onthou

dis die rooi, dis die blou

dis die wêreld wat vir ’n nanosekonde rou

.

Daar is ’n volgehoue toonaard van melancholie wat deur meeste van die gedigte loop. In “Erfskuld” (105) word ’n “spoorwegbruin oorpak” van die gestorwe vader tot objektief-korrelatief uitgebou: “dat ek vir jou ’n gedig uit jou bruin oorpak sou probeer maak?”

Daar is ook ’n wrangheid ten opsigte van die self, in sekere van die verse, veral wanneer die spreker in gesprek met die spoorweg-vader verkeer (“Brokstukke”:104):

.

Ek met die boekgeleefde antwoorde,

ek met al die halfgebakte oplossings,

ek wat verleer het om te huil,

ek met die pantserhande gestel […]

.

Ander lykdigte word opgedra aan Ryk Hattingh, Tom Gouws, Dulcie September, Dr. Lionel Snyders, Faith Snyders (hulle was eggenotes) en Charlton Alexander.

“With or without you” wat inspeel op ’n bekende U2 song, is ‘n roerende liefdesgedig, maar ek verstout my om te sê dat “Aksioom” (118) selfs meer geslaagd is vanweë die puik gebruik van algebra as metafoor van die liefde.

Een van die laaste gedigte, “Due diligence” (116), ’n term wat in die praktyk deur veral rekenmeesters gebruik word, is ’n ars poetica wat die digter se beskouing ten opsigte van dig, leef, werk en sterf behendig saamweef:

Die digter moet kan boekhou:

verlies se struktuur kan vaslê

as bewysstuk van die brose bestaan

hy moet soms opgaar en bewaar

stoor, in onthou se vasteskryf

ook die drifte van die lyf.

.

Die digter moet omsigtig leer omgaan

met verhouding, tussen

sentiment en substans

onderskei, kaf van koring kan skei

die illusie blootlê van

visie en missie

noulettend leer let,

syferseker sin kan soek

versigtig woorde kan aftel

sonder vooroordeel

hierdie tog se balansstaat op kan stel.

.

Is die dood krediet en lewe die debiet?

.

Verslag is ’n bundel waarin Du Plessis ’n verskeidenheid van insigryke onderwerpe (soms met ironie en parodie) onder die digterlike loep neem; iets wat tot meeste lesers sal spreek. Voorwaar ’n digter wat steeds die hart van die werkersklasmens verstaan en liefhet.

 

Fourie Botha . Krap uit die see, Protea Boekhuis, 2017

Resensent: Gisela Ullyatt

 

Fourie Botha debuteer in 2011 met Donkerkamer wat op die kortlys vir die Ingrid Jonkerprys (2013) verskyn. Die prys is daardie jaar aan Hennie Nortjé vir In die skadu van soveel bome toegeken. Ander aanspraakmakers op die kortlys was Jasper van Zyl (Die lewe tussen pikkewyne) en Andries Samuel met Wanpraktyk. Op die keper beskou is Fourie Botha egter die digter uit hierdie groep wat eerste sy debuutbundel opvolg.

Donkerkamer het sowat agt swart-en-wit-foto’s ingesluit – o.a. van die akteur Owen Wilson wat ’n selfdoodpoging oorleef het (hy het sy polse gesny). Op die foto kan die leser net-net ’n litteken aan Wilson se linkerpols uitmaak. Daar is ook foto’s van jong manlike agterstewes (o, die fermheid van jeug…), xenofobiese geweld (‘n slagoffer is aan die brand gesteek en word deur ’n polisieman geblus) en die Namibiese Bosoorlog.

Die leser wat weer foto’s verwag met Krap in die see sal teleurgesteld wees. Dit kan egter, tot ’n meerdere mate, as ’n voortsetting van Donkerkamer se hoof-tematiek beskou word: die homoërotiek; gedigte wat handel oor gewelddadige gebeure in die media asook familie-problematiek. Die gedig-as-donkerkamer wat gedigte ontwikkel en aan die leser openbaar, maak nou plek vir nuwe metaforiek: die krap, spesifiek dan ook die reusespinnekopkrap. Die see wat in die titel na verwys word, verskyn as Laagwater (i) en Dryf (ii), titels van twee van die vier afdelings.

Die eiesoortige foto op die voorblad van ’n man (wat self effe ‘gebreklik’ of ‘stokkerig’ voorkom) skep ’n tipe freak show atmosfeer en roep Joseph Conrad se “fascination with the abomination” op. Soos die leser deur die bundel werk, word dit ook duidelik dat die toonaard van die gedigte ’n spieëlbeeld van die voorblad se groteskheid word: elke gedig is ’n mikrokosmos wat bydra tot die makrokosmos van die grillerige reusespinnekopkrap en sy godverlatenheid.

 

Die bundelmotto sluit aan by die onthutsende voorblad: “The world dies over and over again, but the skeleton always gets up and walks” (Henry Miller). In ’n onderhoud met Joan Hambidge (Woorde Wat Weeg. Besoek 11 Julie 2017) waarin hy oor dié motto gepols word, antwoord Botha soos volg:

 

Sy aanhaling praat oor gebeentes: dit wat die krap so anders maak as die mens. Die reëls herinner my ook aan Saint-Saëns se “Dance macabre”. Nie alles hoef morbied te wees nie. Daar is ook ’n klein kopknik – miskien net in my kop – na Yeats se “Second Coming” in die titel, wat saamwerk met die gedig “Die koms” wat hier onder aangehaal word.

Die nosie oor ‘gebeentes’ is ‘n belangrike motief in die bundel, veral omdat die krap ‘n eksoskelet het, wat uiteraard van die menslike skelet verskil. Die reusespinnekopkrap het, soos ander krapspesies, ook ‘n eksoskelet, maar nie slegs ter beskerming nie, maar ook ter kamoeflering: die knopperige karapaks smelt saam met die rotsagtige/klipagtige seevloer. Hierdie illusie van samesmelting deur vyande te fop word verder versterk deur die reusespinnekopkrap wat sy karapaks ‘versier’ met sponse en ander seediertjies. Die sentrale metafoor van die bundel word stelselmatig aan die kaak gestel deur die verskeie afdelings, maar word veral ten beste in die sonnet, “Reusespinnekopkrap”, (49) geïllustreer: die krap wil uitreik na ander, maar sy knypers en sy harde buitekant verhinder hierdie pogings en word as afskrikmiddel deur ander ervaar:

 

The truth is that we are born from stones

 

Hier in die akwarium beloer ek jou agter glas.

Kan jy my bespeur?

Jammerlik lelik: net ’n ma

sal dié gevreet kan liefkry.

Jy dra jou skelet op die mou,

knypers soos knuppels in die lug.

Skuins-skuins roer jy, hensop kastig,

lek jou kliplippe af.

Waarom krabbel almal so oor jou?

In jou pype is daar g’n murg –

jy is ’n bal gekoude papier,

maar ook ’n boodskap, ’n gedig –

my krapperige tweelingbroer.

 

Die programgedig, “Krappegesang” (7) swawelstert met bogenoemde gedig, maar dui ook op die homoërotiese tematiek van die bundel: “Hy met die rooi hakskene” tree in ’n vernuftige woordspel met die oorspronklike idioom. Verder wil die spreker die krap se “harde karapaks poets”; sy “knypers vryf”. Laastens is die jukstaposisie van die volgende twee reëls

 

Hier in sy gat wil ek inkruip;

vir hom wil ek aan die bors voed

 

’n tipe ambivalensie teenoor die krap: die spreker ervaar hom as ’n “bloedbroer”, maar ervaar eweneens ’n sterk erotiese begeerte teenoor hom.

“Vuisneste”, die tweede afdeling, vervat die gay-tematiek. Die toonaard is sardonies en dikwels is daar ’n ironiese afstand tussen titel en inhoud soos gesien in “Domestic bliss”, ’n reeks wat uit kwatryne bestaan (33):

 

I

Vanaand is jy onstuimig:

die fronse blits, jou oë stroef.

In die sneeustolp van jou buie

is ons twee vasgeskroef.

 

“Might he but moor tonight in me” spreek Emily Dickinson aan:

 

Glo my, Emily D, ek kén wild nights –

die spulse luuksheid daarvan; later ook

die plain sailing troos van huis-huis speel […]

 

 

Die vierde afdeling, “Dryf” bevat gedigte van ’n ekfrastiese aard, alhoewel Botha nie hierdie gedigte soseer as tradisionele beeldgedigte beskou nie:

Maar ek dink nie die gedigte wat ek oor kunswerke skryf wil die kunswerk noodwendig belig nie. Die kunswerk raak ’n vastrapplek om by iets anders uit te kom. Baie keer draai hierdie gedigte as ars poëtiese verse uit. Ek raak opgewonde oor die oënskynlike toevallighede of ironieë tussen verskillende kunswerke, soos byvoorbeeld Opperman se “Kroniek van Kristien” en Mason se skildery oor die wildehond waaroor ek in “Die onpaar paar” skryf. Die beeld van ’n sterrehemel waarbinne al hierdie kunswerke ’n hangplek kry soos Eliot skryf in sy “Tradition and the Individual Talent”, is ’n vertroostende idee waarna ek dikwels terugkeer (Woorde Wat Weeg. Besoek 11 Julie 2017).

 

’n Tersaaklike gedig in hierdie afdeling is “Die onpaar paar” (57). Nie net is die gedig geskoei op Judith Mason se skildery, Wild dog nie, maar ook word D.J. Opperman se gedig, “Kroniek van Kristien” (Blom en Baaierd) as interteks gebruik. Leitmotiewe soos onder andere die papajabos, die tepellyf van die teefhond en Kristien se selfgeseling word met ragfyn noukeurigheid verwerk tot nuwe gedig. Verder wys Botha sy poëtiese staal: behendig behou hy Opperman se rymskema (aa bb cc, ens.) en al is die aantal reëls van die gedig nie presies dié van die agt gedigte binne Opperman se gedigreeks nie, is dit soos die Amerikaners sou sê, “pretty damn close”. Verdere voorbeelde van uitstekende vormbeheer en poëtikale seggenskap is die aantal gedigte in die bundel wat die sonnet-vorm utiliseer soos “Homing” (33); “Die hart van die huis” (34), en “Born-again” (43).

Soos in Donkerkamer ontgin Krap die uiters verwikkelde familiekonstellasie. In laasgenoemde bundel vervleg die digter surrealistiese droombeelde en pynlike herinneringe. Daar is ’n onderliggende woede wat deur hierdie gedigte syfer (soos met die queer gedigte), alhoewel die digter kennelik die nodige afstand van die persoonlike gegewe verkry het. Die familiale disfunksie word veral verbeeld in die persona van die vader: “Naby Misverstand was daar woorde/tussen seun en pa, toe bloed aan ’n sens” (“Bokkeveld”:14) en in die gedig, “ek droom van my pa” (15). Laasgenoemde is een van die sterkste gedigte in die bundel wat aansluit by Johann de Lange se “petidiendroom” waarin hy ook droom-tematiek benut om oor die disfunksionele vader te skryf. In Botha se geval word die kerk-metafoor binne die droom vernuftig ingespan saam met die moederfiguur wat “god-gee-my-krag toornig/na bo drup”.

Nog ’n gedig wat die verwonding van ’n kind wat uit ’n disfunksionele gesin kom uiters behendig metaforiseer, is “Rok”, veral in die tweede strofe (12):

 

Die ogies in die lap bly knipper

soos my ma se hekeltafeldoek.

Ek sou my vingers deur die gate druk

wanneer my pa en sy baklei […]

 

Daar is nog veel te sê oor die krapperigheid van gesinsverhoudings gesien vanuit ’n Jungiaanse perspektief; die intertekstuele aspekte (o.a. Emily Dickinson en Margaret Atwood); die Freudiaanse aspekte van die krap-metafoor en verdere ontginning van die meer makabere toonaard van die bundel. Helaas is die spasie van ’n resensie beperk.

Met Krap uit die see het Fourie Botha inderdaad die intensiteit van sy debuut volhou en selfs plek-plek oortref. Dit is ’n intensiteit wat herinner aan die onthutsende versugting in T.S. Eliot se “The Love Song of J. Alfred Prufrock”:

 

I should have been a pair of ragged claws

Scuttling across the floors of silent seas.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Homeros. Fragmente uit die Odusseia

Vert. deur Cas Vos. Cordis Trust, 2016

Resensent: Gisela Ullyatt.

 

Die naam Homeros is onlosmaaklik verweef met die Westerse literatuur en -kanon; hy word immers as die vader daarvan beskou. Steeds ontlok beide sy eposse, die Ilias en die Odusseia, talle kontroversiële debatte. Die eerste hiervan is gesentreerd rondom Homeros as geskiedkundige figuur; dus of hy werklik bestaan het. ’n Tweede kwessie hou verband met gender: was Homeros eintlik ’n vrou? Die derde strydpunt tussen akademici en skrywers (mét of sonder klassieke credentials) betrek die vraag of Homeros beide eposse geskryf het. Miskien som Aldous Huxley se sarkastiese opmerking die ewige kringloop van debattering die beste op: “The author of the Iliad is either Homer or, if not Homer, somebody with the same name”. Touché, Aldous Huxley.

Tog word bogenoemde (pseudo-) akademiese gekorswel deur die volgende punt verenig: dat Homeros steeds op die moderne leser betrekking het. ’n Voorbeeld hiervan is Adam Nicolson se teks, The Mighty Dead (2015), wat die klassieke digter se hedendaagse pertinensie beklemtoon. Tog skyn hierdie beredenering paradoksaal te wees, want die eposse is allesbehalwe toeganklik vir die deursneeleser. Een van die redes is sekerlik die lengte van die eposse: die Ilias is 15 693 reëls lank teenoor die 12 110 versreëls van die Odusseia. Helaas is die aandagafleibare era van die e-pos teenstrydig met dié van die uitgerekte epos.

Uiteraard is daar geen gebrek aan Engelse vertalings van beide eposse nie. T.E. Lawrence – die einste Lawrence of Arabia – publiseer sy vertaling van die Odusseia in 1932 en noem dit die “twenty-eighth English rendering of The Odyssey“. Sedert 2000 was daar ten minste sewe Engelse vertalings van die Ilias en agt van die Odusseia.

Wanneer Afrikaanse vertalings van die Homeriese eposse onder die loep kom, is dit slegs J.P.J. van Rensburg (1911-1980) wat albei in hulle geheel uit die oorspronklike Grieks vertaal het. Van Rensburg was professor in Klassieke Tale (1947-1951) en Grieks (1951-1970). Die Ilias se Afrikaanse vertaling word in 1952 gepubliseer en 1963, dié van die Odusseia.

Gelukkig kan Afrikaanse lesers ook Homeros in ’n moderner Afrikaans te lese kry, danksy Cas Vos se Fragmente uit die Ilias (Protea, 2013). Alhoewel Vos slegs gedeeltes daarvan vertaal het, het hy dit ook uit die brontaal, Homeriese Grieks, vertaal. Dieselfde geld vir Fragmente uit die Odusseia.

Vos se teks is gemik op die intelligente deursneeleser en soos Fragmente uit die Ilias, is die inleiding substantief (52 bladsye waarvan 5½ onder “Verwysings” gegroepeer word) en weldeurdag. Die taalgebruik is van so ’n aard dat selfs lesers wat redelik onbekend is met Homeriese Grieks, daktiliese heksameter of in dier voege, nie té afgeskrik behoort te voel nie. Die “Verhaallyn” van die epos se 24 boeke beslaan bladsye 56 tot 62. Die omdigting neem ’n honderd bladsye in beslag. Die leser kan ook blaai na bladsye 172 tot 179 vir ’n lys van naamverklarings.

Meer oor die inleiding: Vos groepeer dié in agt afdelings wat elk nuttige agtergrondinligting oor die teks verskaf. So bied Afdeling 2 byvoorbeeld ’n oorsig van die tipe Grieks waarin Homeros geskryf het terwyl die daaropvolgende afdeling op ’n meer gedetailleerde bespreking van die komposisie en outeurskap van die Odusseia fokus. Daarbenewens bied Afdeling 4 ’n interessante oorsig van skrywers en digters wat met dié epos as interteks in hulle eie werk omgegaan het. Veral lesers wat in wêreldletterkunde belangstel, sal hierdie afdeling verruimend vind. Onder andere sluit die oorsig James Joyce se A Portrait of the Artist as a Young Man asook sy Ulysses in. Verder word die volgende digters onder die loep gebring: Odysseus Elytis, Ted Hughes, Yannis Ritsos, Rainer Maria Rilke, Federico García Lorca, Konstantinos Kavafis en Anne Carson asook ’n paar ander wat lesers sal opval. ’n Naam wat egter hier ontbreek is die Amerikaanse digter, Ezra Pound, wat die Odusseia se beginreëls van Boek 11 (Odysseus’s journey to the underworld) as interteks in sy Canto 1 gebruik om sy eie verwikkelde reis in The Cantos uit te beeld. ’n Interessante feit is dat Pound se vader se naam Homer was. Op bladsy 29 word ’n Afrikaanse vertaling van Alfred, Lord Tennyson se “Odysseus” aangebied. Iewers het die proefleesproses ontspoor, want na Tennyson kom die naam Tennysee voor.

Afrikaanse digters sluit onder andere Breyten Breytenbach, Marius Crous asook Dolf van Niekerk in. Verder word A.G. Visser se “Lotus-land” en N.P. van Wyk Louw se “Groot ode” genoem asook Sheila Cussons se “Die brons Poseidon”. D.J. Opperman se Komas uit ’n bamboesstok word ook uitgelig as een van die waterskeidende Afrikaanse bundels wat Odysseus se reismotief ontgin. Verdere name van digters word verskaf en bespreek, waarvan Adam Small (1936-2016) veral pertinent is omdat die Afrikaanse literatuurgemeenskap tans in rou is oor hierdie digter se baie onlangse afsterwe. Vos haal “Leonardo – Michaelangelo” en “Skottelgoed (sikloop)” aan (Klawerjas, 2013: 16, 109).

Laasgenoemde is ’n treffende vers veral omdat dit ’n daaglikse sleurtaak soos skottelgoedwas met die sikloop en Odusseus en dan laastens, die terugkeer na die geliefde, verbind:

Terwyl ek vaneffe skottelgoed

staan en was, kom daar

die ou Griekse storie van die eenoog,

die sikloop, by my op. Dis ’n aangrypende,

wrede vertelling: Odysseus het in sy

lang omswerwinge nog tyd gevind

om ’n sikloop by te kom en te verblind.

Die koppige eenoog was in sy grot

toe Odysseus hom daar teëkom

en sy oog met die vlammende skerp

punt van ’n paal takel. Daar kom

toe ’n geskreeu van buite: Polyphemus,

wie maak jou seer?

Die sikloop het, ylend, teruggeskreeu:

Niemand! Want Odysseus het vir hom

gesê, toe die sikloop sy naam wou hê:

My naam is Niemand. Slim nè.

.

Dít afgehandel het Odysseus eindelik op sy

terugtog sóveel ompaaie en -weë,

halt geroep, huis gehaal en tuisgekom by

sy geliefde

Penelope.

Literêre vertalers sal veral Afdeling vyf vernuftig vind waarin Vos die problematiek van omdigting aanraak. Hier neem hy die ou motto, “traduttore, traditore” (vertaler, verraaier) as uitgangspunt. Vos maak ook ’n belangrike opmerking ten opsigte van die J.P.J. van Rensburg-vertaling (40): “Sy [Van Rensburg] se letterlike vertaling is egter soms hinderlik, veral die herhaaldelike gebruik van “mos”, “tog”, “dan”, “toe”, ensovoorts wat soos trosse meulstene om lesers se nekke hang. Dis egter ’n poging om die Griekse partikels getrou te vertaal”. Vervolgens besin Vos oor die kwessie van prosa wat in plaas van daktiliese heksameter gebruik word (44): “J.P.J. van Rensburg waarsku sy lesers in die voorwoord dat pogings om die versmaat van die oorspronklike Griekse teks ‘in moderne tale na te boots, meestal volslae mislukkings is’ en vervolg dan byna verskonend-beskeie: ‘Daarom het ek maar in prosa probeer vertaal'”.

Ten einde die leser ’n voorsmaak van Vos se omdigting-styl te bied, word Van Rensburg (44) se letterlike vertaling van die eerste tien versreëls van Boek I geplaas, waarna dieselfde versreëls wat deur Vos vertaal is, aangehaal word(63).

Vertel my, o Muse, van die veelervare man wat ver en wyd moes

omdwaal nadat hy die heilige vesting van Troje verwoes het. En

baie mense se stede het hy gesien, en hulle denke leer ken, maar

baie was ook die smarte wat hy in sy eie hart ter see gely het in

sy pogings om sy eie lewe te behou en sy makkers tuis te bring.

Maar selfs daarmee het hy sy eie makkers nie gered nie, al was

dit sy strewe: deur hulle eie hovaardigheid het hulle omgekom,

die stommerike, wat die Songod, Huperion, se  koeie wou opeet.

Ja, Hy het hulle die dag van terugkeer ontneem. Begin tog êrens

in hierdie verhaal, o Godin, o Dogter van Zeus en vertel dit vir

ons ook.

.

Cas Vos se omdigting lui soos volg:

.

Vertel my Muse, van die gevierde Odusseus voor roosvinger

Daeraad die see rooiwyn kleur. Hy het die heilige stad Troje

tot ruïne uitgewis, daarna het hy kruis en dwarsoor die woeste

see gevaar. Odusseus het talle stede gesien en hy is met wysheid

beloon. Hy het ontberings gely om sy kamerade en sy hart veilig

aan wal te kry en dáár in Ithaka vir die gode lofsange te sing.

Maar dood het op sy manskappe gewag toe hulle Huperion,

die songod, se koeie wou afslag. Mag die son vir hom ’n tapyt

van suiwer goud oopsprei. O heilige, dogter van Zeus, begin tog

êrens met hierdie verhaal en vertel dit meesleurend aan ons.

Dit is inderdaad moeilik om ’n oordeel te fel of die prosa-aanslag die beste vertaalroete was, omdat Homeriese Grieks min lesers, insluitend hierdie leser, beskore is. Die enigste manier om in ’n mate hiervoor te vergoed is om Vos se omdigting met Van Rensburg s’n te vergelyk asook met sommige van die Engelse vertalings. Hoewel Vos se vertaalde fragmente meestal vlot lees, sou ’n paar aanpassings met betrekking tot ’n varser taalgebruik oorweeg kon word ten einde die lees te vergemaklik. Voorbeelde hiervan is “Vadertjie!” (138) of “Hy leun teen die lang pilaar en wag op haar liefdevolle stem” (165).

Bogenoemde besware is egter dungesaai. Al het Vos, soos Van Rensburg, die roete van omdigting in prosa gevolg ten einde die  “mislukking” van ’n letterlike vertaling in daktiliese heksameter te voorkom, is Vos se omdigtings, op die keper beskou, beslis meer geslaagd. Een van die redes is dat hy meer kreatief omgaan met die omdigtings en talle slaggate vermy waarin talle vertalers hulleself begewe het. John H. Timmerman (2002:58) waarsku immers dat digters “the chugging engine of strict metrics and rhyme patterns” moet vermy. Dieselfde geld vir literêre vertalers.

Die publikasie self is aantreklik uitgegee deur Cordis Trust en die illustrasies op die voor- en agterplat asook in die teks is uiters gepas. Dis beslis ’n publikasie wat ’n pluspunt vir die Afrikaanse literatuur is in ’n era waarin die verwatering van dié taal afgedwing word, veral op akademiese gebied. Dit is van enorme belang dat omdigtings uit veral antieke tale in die Afrikaans geskied. Die volgende aanhaling van J.P. Sullivan uit Ezra Pound & Sextus Propertius (1965:22) is hier van toepassing: “If a dead poet is to become a living poet, if a dead tradition is to become part of a living poetic tradition, it must first have something vital to offer to re-create it in living terms by whatever method is appropriate. As living poetry the classics can only exist in translation”.

Bronnelys

Nicolson, A. (2015). The Mighty Dead: Why Homer Matters. Londen: Collins.

Pound, E. (1972). The Cantos. Londen:  New York: New Directions.

Sullivan, J.P. (1965). Ezra Pound & Sextus Propertius: A Study in Creative Translation. Londen: Faber.

Timmerman, J.H. (2002). Jane Kenyon: A Literary Life. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company.

Vos, C. (2014). Fragmente uit die Ilias. Pretoria: Protea Boekhuis.

Vos, C. (2016). Fragmente uit die Odusseia. Lynnwoodrif, Pretoria: Cordis Trust.

.