Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Op 27 Mei 2020 ontvang ek ‘n getekende kopie van Gisela Ullyatt se Die waarheid oor duiwe (Protea Boekhuis, 2020). Voorin skryf die digter: “Vir Alwyn. Mag jou eie duiwe losgelaat word een van die dae. Mag ‘n paar gedigte tot jou spreek in hierdie bundel. Duif-groete Gisela”. Dit laat my dink: as gedigte dan met duiwe wat losgelaat vergelyk kan word, is ‘n digbundel seker soos die lugruim wat die voëls in hul vlug huisves. Dié gedagte laat dink my aan Roland Barthes se stelling in S/Z (1974):

The text, in its mass, is comparable to a sky, at once flat and smooth, deep, without edges and without landmarks; like the soothsayer drawing on it with the tip of his staff an imaginary rectangle wherein to consult, according to certain principles, the flight of birds, the commentator traces through the text certain zones of reading, in order to observe therein the migration of meanings, the outcropping of codes, the passage of citations (Barthes, 1974:14).

Die gedigte in die bundel is egter nie soseer van die lugruim nie, maar eerder van ons gebondenheid aan die aarde. Die waarheid oor duiwe word op fenomenologiese wyse benader, wat die menslike belewing van dinge liggaamlik verken.

In die openingsgedig, getiteld “die waarheid oor duiwe” (8) word die waarheid oor duiwe onthul deur ‘n agtjarige kind wat binnein ‘n duiwehok klim om te gaan sien wat daar die hok aangaan:

die waarheid oor duiwe

daar trek die bure in my agtste jaar
na ‘n swanky suburb anderkant
brandkopbrug en los hul duiwehok
by die kweperbome in ons agterjaart

die hok my ogiesdraadkasteel
die lemoenduiwe royalty

eers hou ek hulle dop
deur skrefies en gaatjies beloer ek
gesnaweldes later klim ek versigtig in
sit op flertse duiwemis bestudeer die saad
in die hoop dat hulle uit my hand sal vreet

ek betas flets eiertjies
knus in houtkasnessies
hulle laat my gloei

ek aanskou die fights die jagsheid
die ongenaakbare fladdering

die swanky bure het ná ‘n ruk
hul not-so-swanky hok kom terugvat
en net ‘n leë vierkant
op die vergeelde gras gelos

Uit die blik van die kind word die “ogiesdraadkasteel” as ‘n toweragtige wêreld onthul soos “lemoenduiwe” deur die “gaatjies beloer” word. Dan klim die kind in die duiwehok en “sit op flerste duiwemis” en “betas flets eiertjies / knus in houtkasnessies”. (Hoe mooi die beskrywing van die belewing: “hulle laat my gloei”!)

Met die adjektief, “ongenaakbare”, word die “fladdering” van die duiwe nader gekwalifiseer, wat met “fights” en “jagsheid” gepaardgaan. Die gedig laat blyk dat die waarheid oor duiwe ‘n veelkantige ding is en nie slegs op een manier beskou kan word nie.

Een van die betekenisse van die woord “ongenaakbaar”, soos opgeteken in die WAT, is dit “wat min menslikheid of genade betoon of waaraan nie ontsnap kan word nie”. In die gedig sinspeel die “ongenaakbare fladdering” op weerloosheid wat op verskillende maniere in die bundel uitgewerk word. (Luister na Tinarie van Wyk Loots se voorlesing op RSG se potsending wat hierdie broosheid op ‘n pragtige wyse vertolk.)

Vergelyk ook die uitbeelding van ‘n sterwende man in die gedig “in die tyd van kiewiete” (bl. 14-15), opgedra aan Louis B. Hierin word die “borskas” van die sterwende  met dié van ‘n “kwarteltjie” vergelyk word:

jou vrou probeer jou voer met piesangbrood
maar jou borskas is ‘n kwarteltjie
jou longe ingesonke mynskagte
waarin suurwater drup
jy kyk hoe die kanarie
in sy kou versmoor

Omgewingsbeelde word gebruik om die “longe” van die sterwende as “ingesonke mynskagte” uit te beeld. Ons herken ons eie weerloosheid aan die omgewing waarbinne ons leef.

‘n Gedig opgedra aan Wilhelm Knobel, getiteld “wanneer verse begin droom” (bl. 70) ontvang spesiale vermelding vir Versindaba se lykdig-kompetisie in 2014. Met verwysing na die lewe van Wilhelm Knobel, word in die tweede en derde strofes gewys op die verhoudings van Knobel met sy ouers. Vergelyk strofe drie wat heenwys na Knobel se verhouding met sy vader:

jou vader is ‘n toegerankte
brandpad nooit oopgeskraap nie
elke woord ‘n pendoring jou brein
skarrel soos die vlakhase en tarentale
wat hy stelselmatig afmaai hy stroop jou
koringlande tot slegs
vergeelde stoppels oorbly

Ullyatt kry dit reg om iets omtrent die wesensaard van vaderfiguur vas te vang deur ‘n omgewingsbeeld van onbegaanbaarheid aan die vader toe te dig.

Afdeling twee, ‘n hoogtepunt van die bundel, dui op die wyse waarop die menslike liggaam uitgelewer is aan mediese sorg. Dié strekking hiervan herinner onder andere aan Marlene van Niekerk en Adriaan van Zyl se roman Memorandum: ‘n verhaal met skilderye (2006) en Michel Faber se Undying. A love story (2016).

In die gedig “pâte de fois gras” (26) word die ek-figuur se liggaam met dié van ‘n “galdik gans” vergelyk:

pâte de fois gras

vir tien jaar al voer jy
my vet met pil-orgies
pomp jy my
lewer op tot galdik gans

soggens druk ek
kapsule na kapsule
uit kliniese stulpverpakkings
aropax effexor wellbutrin

geel ligte begin
in my spieëls kaats
ek rys tot ‘n sjiffonkoek
waaruit meelstof sif

in jou kliniese toetskombuis
word ek slow food
jy lig die kastroldeksel op
roer my grysstof om

jy glip jou shiraz uit jou wynrak
jou noritake onbevlek
jou salotte afgesweet
die kaviaar glinster

stetoskopies luister jy
met jou koue pote oor my
smeer my dun vreet my op
met kraakbeskuitjies

vir my volgende afspraak
lui die voorskrif: 1 x lewer in netvet

Dit is nie maklik om oor die bundel te skryf nie.

Ek dink weer aan die metafoor van die duiwe as gedigte wat losgelaat word en aan Barthes se metafoor oor die teks wat soos ‘n vierkant in die lug is waarbinne die wiggelaar die vlug van voëls probeer peil.

Alhoewel Ullyatt se verse nie die waarheid van duiwe noodwendig as iets “moois” uitbeeld nie, is daar skoonheid te vind in die feit dat die verse uiteindelik bo die sinnelike uitreik, wat die grense van die ervaring oorskry.

In “nawoord” (83) sluit sy af:

nawoord

(met ‘n naaldwerkskêr het ek
al daardie duifeiertjies
oopgeknip ‘n paar duiwe
laat uitvlie per ongeluk
ek en die kweperbome
het gekonsulteer getreur
maar van my duiwehok kon
ek myself nimmer losflenter)

Bronne geraadpleeg 

Barthes, Roland. 1974 [1970]. SZ. Vertaal deur Richard Miller. Oxford: Blackwell.

Faber, Michel. 2016. Undying. A love story. Edinburgh: Canongate.

Van Niekerk, Marlene en Van Zyl, Adriaan. 2006. Memorandum: ‘n verhaal met skilderye. Pretoria: Human & Rousseau.

 

die bewesynverdwyn

(vir G, en vir Tony – met liefde)

 

die lewe is ‘n lang reis

al dieper die hart in

deur donker woude

waar selfs die lig oorgroei is

(verskoon hierdie metafoor

van ‘n ander wêreld se ervarings

wat nou die verwysing omsoom)

en soms roep jy na die ander

waarvan jy net vir ‘n oomblik

die skaduwee gewaar

vergly van stam tot stam – jy

en jy en jy en jy en jy

moet versigtig wees om nie ‘n vonk

te laat skiet en ‘n vuur ontvlam

wat alle lewe aan die hemel sal laat lek

totdat ook herinnering nog net ‘n vlek

in die geheue sal wees

en jy roep na die self –

en soms is daar die ritseling

van ‘n bosdier in die kreupelhout

wat ook soos jy van boom

tot boom beweeg al agter die gerug

van daardie stroom aan

waar die maan kom om naak te baai

 

daar is nooit dag nie

maar dae soos nagte besaai met sterre

die vonke van ou-ou vure

die wegwysterklippies verloor deur mededier reisigers

op pad in die niet

‘n altyd se lied gewuif in die toppe

 

totdat jy te moeg is om verder te soek

na die self wat in die bos verdwaal het

en kom tot waar geen verskil nog kan tel

of vertel hoef te word

tussen vind en nie vind nie

tussen die blyheid van die kind

en die blindsien van die swerwer se droomstroom

donker woude as grense na ander wêrelde

 

ons is elk-een ‘n sterwer

jy en jy en jy en jy

wat soos ekke deur die bos strompel

tot ‘n hier

en ‘n oopte

 

waar iemand (is dit jou uiteindelike vergestalting ?)

‘n gat gegrawe het met takke bedek

maar iets roer tog nog

eppur si muove

en daar is koergeluide

(is dit jou eindelik ten laaste versinde verslinding ?)

 

trek die takke en twyge opsy

versigtig om nie jou hande te sny nie

sodat jy af kan staar na wat jy vergeet het

 

en hart-oopskeur verbly deur die skielike

opvlieg van duiwe

ontvlug in ‘n duisternis vlerke

vry ! vry ! vry !

 

© breyten breytenbach, 2020

 

 

Duif

Vir Gisela Ullyatt

 

op die kragdraad kom sit hy nou doodluiters

en koer sy wyfie nader – ongepla

deur die duisend volt waarop sy pootjies rus

 

ongeaard is almal wat vlerke dra

en wegsweef omdat die lugruim hemel is –

duif uit die bloute sonder voor of ná

 

 

© Daniel Hugo

21 Augustus 2020

 

 

 

 

Om Gisela se lewe te eer, is om saggies te trap in die spore wat sy nagelaat het. Haar lewenswysheid was ver bo haar jare, en haar wêreldsiening was een wat jou oë oper as groot oop gemaak het.

Gisela het my lewe binnegekom in 2012 toe sy ‘n resensie gelees het oor my eerste digbundel, nie saamgestem het nie, en laat weet het: ek ken jou nie, maar ek wil iets hieroor skryf. So is ‘n vriendskap gebore, en met Gisela se aanstelling by die Universiteit van Fort Hare se Engelsdepartement, ons deure regoor mekaar, het ons deel van mekaar se lewens geword.

Haar helder blik op die poësie en sensitiewe gees vind uiting in haar eie poësie en in 2019 verskyn haar debuutbundel, Die waarheid oor duiwe (Protea Boekhuis, 2019). Die bundel het ‘n baie lang aanloop en Gisela se pad na publikasie was moeilik en lank. Die duiwe het egter hul tyd afgewag en toe hulle uiteindelik bymekaarkom om te vertrek, was die vlug hoog en wyd.

Haar poësie werp ‘n intense blik op broosheid, verganklikheid en verlies. Konfrontasie met die dood word in die fisiese en konkrete weergegee en dwing die leser tot besinning.

Dit is egter nie net in haar eie poësie waar Gisela se voetspoor lê nie. Haar uitsonderlike vermoeë om ander digters te begelei en hul eie stem te laat opklink, het ‘n verskil gemaak by dié wat daardie voorreg gehad het.  As gedugte span is sy en Tony, haar man en ook digter, verantwoordelik vir die oorgrote meerderheid vertalings van Afrikaanse gedigte in Engels in die versamelbundel, In a burning sea (Marlise Joubert (red.), Protea Boekhuis 2014).

Gisela het ‘n doktorsgraad in Engels van Noord-Wes Universiteit, het deeltyds Engels doseer by Vrystaat Universiteit en die afgelope aantal jare voltyds by Universiteit van Fort Hare in Oos-Londen. Sy was ook as medewerker verbonde by Versindaba waar sy gerespekteer was vir haar diepgaande en deeglike resensies en onderhoude met digters, en was ook redakteur van New Contrast. 

 

Ons is hartseer omdat die tyd vir nog verse maak, te vroeg van haar ontneem is. Maar ons vier haar lewe in die verse wat sy vir ons agterlaat:

 

voor ek vertrek

 

voor ek vertrek

wys my die grys

 

omtes van my binnegoed

die oneindigheid van silwer

 

voor ek vertrek

tem my doringvelde

met origamivoëls

 

hara-kiri die stilte

in my

 

voor ek vertrek

 

(Uit: Die waarheid oor duiwe, 2019)

 

Die onderstaande skakel lei na gedigvoorlesings uit haar bundel, Die waarheid oor duiwe, wat ek kort voor haar dood van Gisela ontvang het:

 

 

Susan Smith

 

 

 

 

Die digter Gisela Ullyatt het vanoggend haar stryd teen kanker verloor. Sy het onlangs gedebuteer met die bundel “Die waarheid oor duiwe”.

 

Alwyn Roux gesels met Gisela en Tony Ullyatt oor hulle vertaalwerk 

Gisela en Tony Ullyatt is albei gerekende digters. Tony Ullyatt ontvang in 2019 ‘n  SALA-toekenning vir sy bundel An Unobtrusive Vice (2018) en in 2020 verskyn Gisela Ullyatt se debuutbundel Die waarheid oor duiwe wat tot dusver slegs lof van resensente ontvang het. Hulle is albei ook vertalers van poësie en doen hulle vertaalwerk saam as ‘n span. Dit blyk onder andere uit die onlangse Van Wyk Louw-vertalings wat op Versindaba verskyn het en hulle vertalings van Afrikaanse poësie wat in 2014 in die bloemlesing in a burning sea opgeneem is. Ek het by hulle gaan uitvind hoe die vertaalproses werk.

 

Alwyn Roux: Hoe het julle betrokke geraak by die vertaalprojek in a burning sea (2014)?

Tony en Gisela Ullyatt: Ons is deur die digter Marlise Joubert genader om aan hierdie vertaalprojek deel te neem.

AR: Waarom Afrikaanse gedigte na Engels vertaal?

TU: I was exposed to Afrikaans poetry when I took up a post at the University of the Free State in the early eighties. The English department was (and still is) on the same floor as the Afrikaans department. I became increasingly fascinated with Afrikaans poetry and had long conversations with Afrikaans academics/poets like Bernard Odendaal. A whole new literature opened up for me as my Afrikaans improved. Later on, I met George Weideman, who was a guest lecturer at the time and started to translate some of his poems. In the early 2000s, I was doing intensive research on the myth of Daedalus and Icarus, and discovered some poems on the topic by poets like Ernst van Heerden, Henk Rall, Jan Swanepoel, and Lucas Malan. Not speaking much Afrikaans in those days, I began translating poems initially because I wanted to know what they meant. Simple as that.

GU: Daar is soveel lesers wat andersins geen toegang tot die Afrikaanse digkuns sou hê as dit slegs in Afrikaans beskikbaar was nie. Ek sien dit ook as ‘n geweldige uitdaging wat die grense van my eie woordvaardigheid en analise toets.

AR: Dit is baie interessant dat julle die gedigte saam vertaal. Hoe werk die proses?

TU & GU: We work as a team. Gisela is mother-tongue Afrikaans speaking and I am mother-tongue English speaking. This combination brings the best of both worlds – a sound knowledge of both source- and target-languages – to the translation process.

And for those inquisitive readers who wonder whether working together as translators is stressful as far as our relationship goes, the answer is, perhaps disappointingly, no. That is because we both believe that the translation process is one of negotiation. It is an adjunct to the processes of negotiation Umberto Eco discusses in his book, Mouse or Rat? Translation as Negotiation.

As far as the process itself works: I usually do the initial rough draft into English, working from grammatical unit to grammatical unit rather than line by line. If there are lines or words I have difficulty understanding – idiomatic usage is one example – I will retain the Afrikaans exactly as and where it appears in the original text. At this stage, getting an overall sense of the text, of the poet’s style, while creating a document we can work on is of more immediate import than fiddling around with dictionaries. That comes later.

Once that rough draft is done, Gisela joins the process. Together, we go through the problems I had with the original poem. We discuss each of those matters, deciding on some of the suitable English possibilities and rejecting others. Once the initial draft has been typed up, it could resemble this; the last four lines of the ninth section of “Asemgedig” by Phil du Plessis:

Ek sal met hale van ’n blou kwas
’n stort vloed van reën
’n gety van vergetelheid
oor die landskap laat spoel

I shall with strokes/dashes from a blue brush
a flood/torrent/deluge of rain
a tide of vergetelheid
over the landscape let flow

Once these lines come into existence, we can tackle a couple of initial questions: Where, in the English version, might the phrase, “oor die landskap”, fit? What if it were moved to the end of the line? Which of the alternative nouns fit most tightly with both the context and the line’s syllable count? What English verb would be most apposite for “laat spoel”? At this point, we have made no attempt at English grammatical ordering, thus leaving many possibilities open.

Now we are able to focus our joint attention on going through the translation word by word, unit by unit, line by line as we work towards a text that reads like an original English poem. At the same time, we are fully conscious of Peter Newmark’s question: “Why should a translation  not sometimes read like a translation, when the reader know that is what it is?” All well and good, except that you might wind up with a monstrosity like this: “I tripped on the carrot of a tree and broke my keybone.”

This process may take days, even weeks. We do a great deal of reading the poem aloud, listening for stylistic clumsiness, inappropriate words, trying to get rhythms right, and so on. We discuss various alternatives and see how well or badly they work. New changes come to mind after several readings; after these, we know we’re pretty close to what we striving for.

AR: In in a burning sea (2014) het julle gedigte van Martjie Bosman, Marius Crous, Tom Gouws, Marlise Joubert en Dolf van Niekerk van Afrikaans na Engels vertaal. Watter uitdagings het die vertalings van elke digter se werk aan julle gestel? Is die vertaalproses makliker by sekere digters en moeiliker by ander?

GU: Eerstens is dit belangrik om die integriteit van die oorspronklike gedig te behou: vir my beteken dit om die ‘atmosfeer’ daarvan raak te lees en te verstaan. Dit help weinig as die vertaler op woord-truuks staatmaak. Literêre vertaling is ‘n meditasie: die digter se intensie moet behoue bly. Daarom geskied die proses nie oornag nie.

Elke digter het sy/haar eie “binnetaal” en konteks en dié moet die vertaler ook in ag neem. Een so ‘n voorbeeld is Marlise Joubert se “dryfgoed” (144). Strofe twee lees as volg:

in die vroegoggend huiwer
‘n kewer dou aan die kwas,
breek ek die vergeefse bloeisel af […]

Ek en Tony het gestoei met die beeld “‘n kewer dou” en hoe dit skakel met “bloeisel”. Na ‘n e-pos aan Marlise het ons meer klaarheid oor die beeld gekry. Sonder die spesifieke waterverf-konteks, sou die vertaling dalk nie so geslaagd kon wees nie. In hierdie geval was dit die stasis van die waterdruppel wat ‘n kewer verteenwoordig. Die finale Engelse weergawe lees as volg:

in the early morning a beetling
dew-drop teeters at the brush’s tip,
I break off this fruitless blossom […]

In hierdie geval was daar ‘n hele paar sinonieme: “vain”, “useless”, “unavailing”, “futile”, “fruitless”, “idle”, “ineffective”.  Hierna volg ’n  aansienlike eliminasie-proses waartydens ons elke sinoniem uitrafel  in terme van klank, aantal lettergrepe, ensovoorts. In hierdie geval het “fruitless” sterk na vore getree vanweë die voorafgaande versreël waarin die kewer-beeld voorkom asook die “bloeisel” wat langs “vergeefse” gevind word. As hierdie twee beelde nie daar was nie, sou “fruitless” dalk nie die “wenner” kon wees nie. Die vertaler moet dus sin kan maak uit die makro- en mikrokosmos van ‘n gedig.

Nog ‘n voorbeeld: Nie net gebruik Marius Crous se gedig “Ted” (74) met die vernietigende huwelik tussen Ted Hughes en Sylvia Plath as interteks nie, maar ook die selfdood van Sylvia en die latere selfdood van Ted se minnares en kind:

swaar sou hy sluk
aan sy smartpraatjies
asof profeties
dis uit die stigmata
van sy gasgevulde vrou van fitzroy rd
wat die feministe
hulle penne sou volsuig
in die vliesige oë
van sy minnares en kind
soek na die ongetemde god

Die vertaling van “ongetemde” na “untamed” blyk heel eenvoudig, maar omdat dit die slotreël van die gedig is, berus soveel op die juistheid van die vertaling. Sinonieme in ons voosgevatte Pharos was: “Untamed”,  “undomesticated”, “unbroken”, “wild”. “Untamed” sou gewis nie ‘n slegte vertaling kon uitmaak nie. Die gedig het egter na meer gevra, wat Flaubert ‘le seul mot juste’ noem (“the unique exact word”). Hierdie gedig se selfdood-tematiek het ons op “savage” laat besluit. Dit  word egter nié as sinoniem in die woordeboek aangedui nie. Hier het sinchronisiteit ‘n groot rol gespeel: op ons boekrak was Al Alvarez se “The savage god” (1971), ‘n uiters insiggewende en belangrike teks wat selfdood en kreatiwiteit karteer. Alvarez het Plath in die laaste jaar van haar lewe geken. Hy baseer ook sy boek op sy eie selfdood-poging.

Bogenoemde staaltjie het ook ‘n les aan voornemende vertalers: lees so wyd as moontlik. Die vertaal van ‘n gedig vra eerder na wye belesenheid as vertaal-teorieë. Jy kan laasgenoemde weer nagaan as jy ‘n akademiese artikel oor die vertaling van gedigte wil/moet skryf.

AR: Albei van julle skryf self ook gedigte. In watter mate kan die vertalings van gedigte gesien word as ’n leerskool by die skryf van oorspronklike gedigte?

GU: Om ’n gedig na Engels te vertaal help om prosesse in my kop ten opsigte van my eie gedigte oop te beitel. Dit leer jou die haakplekke van taal en klank asook die nodige woord-dissipline wat poësie vereis. Vertaling help jou om met ‘n strenger oog na jou eie gedigte te kyk. Of dis in elk geval wat ek myself wysmaak…

TU: Translation can be an extremely valuable learning process for a poet. It hones the translator’s understanding of another poet’s creative processes. In that sense, it is a privileged sharing of someone else’s art and craft; and it feels very personal. It’s like one-on-one tuition. Who better to teach you the whole business of writing poetry than those who have been extremely successful at it? And, in a broader sense, it gives you an awareness of another language’s literary history, its tradition and its individual talents – to steal from T.S. Eliot. The process can also be a great help in dealing with one’s own writer’s block, as Joan Hambidge has pointed out.

Of course, these pleasures come only with considerable hard work and persistence. But translation remains irresistible, nonetheless.

Hierdie onderhoud het oorspronklik in Januarie 2017 op Guillotine se webblad verskyn.  

 

Daar is so baie mense – te veel – wie mens nooit sal leer ken om ‘n mondjievol woorde mee te wissel nie ; daar is so baie digters, ook oor die eeue heen, met wie jy in gedagtes sou wou tree om te ja-maar of ‘n beaming te mompel by die lees van hulle tekssterf, maar hierdie deurgang wat ons ‘lewe’ noem is weinig meer as kortpad-vat en jy kom nie by al die stanings uit nie. Dit word seker ook gerig deur wat jy op ‘n gegewe moment raaksien. Dan is dit nie aan te beveel om vanuit Parys ‘n venster oop te maak op wat ver hiervandaan gebeur nie…

 

My eerste twee aan(d)tekenings as verstekelinge is vir Charl-Pierre Naudé, miskien met die gedagte dat daar tog ‘n Parys in die Vrystaat is (tot vryheid in staat ?), te ver om te loop en te na om te ry ; my derde gesang is vir Gisela Ullyatt. Niemand kan haar na-praat nie.

 

 

die keiser se skaduwee in die hemel

 

Napoléon – op al sy swerftogte

na die ontwykende droom van mag

deur bevryding, oor slagvelde

met ‘n nagwaak se melkweg van lyke bestrooi

in paleise waar in elke kooi ‘n nooi

naak getooi en mooi soos melk wag –

 

het nag vir nag

buite geslaap

hoed op die kop

gestewel en gespoor

slegs in sy groot jas toegerol

 

om oë oop of toe

na Jupiter te staar

asof hy al sedert die begin

dood is

 

*

 

 

sous-entendu : stilskryf

(vir lees tussen die snoere)

 

hoe omvattend daardie woord

soos die keiser se jas

wanneer hy punt in die wind

die melkweg in ‘n idioteboot bevaar

na die eiland van vergaan

 

gryp !

 

die greep vang niks vas

behalwe afwesigheid in die jas

as omwoorde begrip van die nieweesniewers

van nikswordnêrens

 

ook wanneer die melkemmer se geklingel

dood se ryp-word kristal-lig in die skrywe beskrywe

 

dit wil sê

dis nie te sê nie

maar wel te hoor

wanneer ‘n kiel die nat

in die water naat

en smoor

 

om naamlik net wat nié geuiter

of begryp is na te laat

in die keel :

 

dat die uur van die koei

reeds ryp (soos) as is

 

 

*

 

 

aardsengel

 

mens is altyd self

jou eie demoon

om te verskoon

totdat jy opeens onthou

jy is ook jou eie

inwonende verwonde engel

waaraan jy jou moet wend

en na meriete

van verdriet en vreugde

mag behou

of oor kan rou

al is dit ook slegs

met die stil

rietbeweging

se vlerkdans woorde

 

want dit is

soos dit sal wees na behoorte

wanneer al wat voël is

ophou sing in die boord

 

en julle drie

die laaste passies meet –

te wete : engeldemoon,

mens-is-altyd-self,

en skrywe –

 

© Breyten Breytenbach, 2020

 

 

5-uur

(vir Gisela Ullyatt, en met Daniël Hugo se helder resensie van haar bundel in gedagte)

 

dag breek niewers hier

objekte tot heuwels en wolke

en ook in intieme skemer

selfs woorde kry omvang en gewig

                         geleidelik

                         onopsigtelik

en as jy nie kyk nie

skielik is die nag iets van die verlede

en sterf jou sinne aan helderheid

elk met ‘n skarrel-skaduwee soos wat

iewers kon gewees het

 

jy vergeet om te lewe

 

oor die see word vure aangesteek

en alles vervaag en niks hou stand

hier hou water op

hier begin land

hier vlieg voëls

daar was spore verdonker in die sand

 

die bewussyn word weer in pyn ‘n gegewe :

die besef dat jy lewe

nog ‘n wyle

nog ‘n wyle

voor jy binnedonker vergeet

 

 

© Breyeten Breytenbach 2020