Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Binneblik

 

Met skemer en vroeg soggens kan sy glo,

deur stof en mis, ougoud en perlemoen,

deur die gelaagde strale gloed en lig,

dat daar ’n waardigheid in dinge is,

dat die verhale deursypel en saam

vloei tot ’n gety in tydelose tyd.

 

Die ongenade van die middeldag

laat elke dorp so weerloos oop en bloot,

verkwansel aan verglyding en verweer

voor elke blik wat ongenaakbaar kyk.

Hoe sou die ou verhale nuut kon word

as die welbehae uit die oë wyk?

 

Radeloos oor ’n ramp wat ruim beskou

geen ware ramp is nie, staan sy nogtans

gans leeg, geluideloos verlam, en wens

vir nuwe oë, vir ’n ander blik,

omdat die kyk wat tot herkenning lei,

meer verg as wat twee oë registreer.

 

Daar is ’n buitelyn en ’n fatsoen,

’n vorm, formaat en die kontoere,

daar is die plasing en die samehang,

maar fynkyk wys die breuke in die beeld:

die koue onderstroom spoel sterk en kalf

belangeloos bekende walle weg.

 

Sou sy dalk tog met hierdie onpaar oë

in streke van groot onwaarskynlikheid

’n buitetydse duursaamheid kon saamraap?

Sou sy nagblind die donker in kon roep

dat uit skakeringe van swart ’n dorp asof

voor skoongewaste vensters sou kom staan?

 

Sou sy aan rommelwinkels van vreemdes

wat taalloos kommunikeer, aan klinies

gekloonde koopsentrums, aan vergane

slaggatbedolwe strate, aan sieklik

stowwerige bome en slordige

sypaadjies sin kon gee deur hoe sy kyk?

 

Die huise meer as bousels bloot van steen,

omdat die mure numineuse aarde is,

die vensters en die deure oopgeskreef

op die menslikste mistiek van menswees

en die strate nuutherstelde roetes

wat lewens met lewens ryklik verbind?

 

Al hoe meer, al hoe meer lê al dieper

ágter die oë, lewensonthalwe.

Op die onpaar oë aangewese

vir die binneblik om sagter te kyk,

kies sy die goue ure van min lig

en die genadige blou van die nag.

 

© Heilna du Plooy / 2015

 

 

 

In die streke van die wind

 

Ons sewentig of tagtig is bloot ’n fragment,

’n partikeltjie tyd en ’n spikkeltjie plek

in ’n omvang wat ons nooit kan ken nie.

 

Oor die uiteindelike hiërargieë, die grootse

patroon, bestaan daar slegs vermoedens;

die oorkoepelende ordening is onbegryplik.

 

Nogtans, nogtans, nogtans:

 

As ons ’n sentrum of ’n enkelheid

nie kan bedink, omvat of voorstel nie,

is daar onteenseglik nog die oral en die alles.

 

Deurentyd in voel en weet is daar invulling

en aanwesigheid: soos lug, soos wind

vly iets voortdurend teen ons aan.

 

“Ek dink so baie oor die wind,”

sê sy dikwels in die laaste gesprekke,

soos altyd oor idees, oor stories en oor boeke.

 

“Dit is belangrik om wind te verstaan,

te probeer verstaan. Waar lug is, is wind.

Waar lug roer, roer wind.”

 

Ons praat oor dít wat agter woorde lê,

oor die belang van vaagheid, oor die ryklike

dink wat glip en gly, syig soos asem.

 

In ’n vriendskap sonder eise, onafhanklik

én verbonde kón ons praat selfs oor onsienlike wind:

ons was mekaar hartgrondig goed gesind.

 

Die metgesel, konkreet en wit en asemloos −

“human kind cannot bear very much reality” −

hou sy weg, van hom weerhou sy die bewussyn.

 

Lewe en begeerte is beweging en net dit wat leef,

kan sterf  − “the bitter apple, and the bite in the apple” −

en waar jy was, sal lug en wind en oopte wees.

 

Nogtans, nogtans, nogtans:

 

Die groot duif tref die motor voluit, slaan gat

oor kop, sy vlerke uitgesprei en spat dan op,

sy vere verstrooi in die vlugstroom agter die kar.

 

Op die voorruit lê sy vorm, onderstebo

in fyn poeier geëts, ’n geboë hoof

en vlerke wat afwaarts bly duik.

 

Wat asem was, kan ook lug wees.

As jy lug is, kan jy ook wind wees:

stormwind, dwarrelwind, aandwind.

 

Daar is drie dinge wat ek nie kan verduur nie,

nee, vier wat ek met ontroering onthou,

jou stem, jou oë, jou stem en jy,

 

met wie ek steeds in gesprek wil tree.

 

© Heilna du Plooy / 2013

Grond en lug

 

Al die rusie en twis − van tyd tot tyd

onvermydelik en onafwendbaar oorlog −

oor grond, is inherent aan die bloedlyn

van die mens se verhale van hartstog.

 

Die Iraeliete het, met sanksie, Kanaän se stede

met trompetgeskal en luide skreeue platgeraas.

Alexander die Grote was ’n rasegte ou kolonialis,

wie se hele kort lewe aan grondgryp gewy was.

 

Die Romeinse kolonies was oral versprei,

en voortdurende oorloë het daartoe gelei

dat hulle byna vergeet het van ’n nageslag.

Toe steel hulle die arme Sabyne se vroue.

 

Sterk lande buit steeds groot stukke aarde.

Grondgebied is beloning en straf: by Trianon

het hulle Hongarye ’n hele driekwart kleiner geknip.

En in Afrika is dit die enigste beloning van waarde.

 

Nou − al die geswymel, al die gekweel

oor die liefde vir grond: dis my hart,

dis my plek, my herkoms, (my geld!);

daaroor het ek nou ’n vragie te vra.

 

Hoe kan jy van alles vir grond die heel liefste wees,

as dit net jou voete is wat met die grond kan vry?

Dit is dan ook net so ’n platoniese platterige affêre,

wat van aanraking op soolvlak moet probeer gedy.

 

Dis die lug wat jou eintlik en heeltyd omhels,

wat elke plooitjie en voutjie van jou vel aanraak

en ken, wat deur jou hare jou kopvel betas,

wat jy inasem, waarna jy daglank en naglank snak.

 

Kyk maar die bome. Die wortels hou hulle regop

om met die lug te flankeer. Die wind ken elke oksel en soen

elke mik, die dwarrels kafoefel met blare wat giggel en tril.

Voor sterk wind buig die boom en gee ekstaties gans mee.

 

Die lug dra klank na my ore en lig na my oë,

hou my warm én koel my af. Soos ’n blom

hou ek my gesig oop dat die lug my kan lek.

 

My hele oppervlak neig weg van die aarde,

en op in die lug. Saam met hierdie klont

grond, hang ek en die sterre in een enkele eter.

 

Waar woon ek dan en wat is my plek?

Twee stukkies voetsoolgroot grond?

Of die uitgestrekte omhelsende insluitende

en liefkosende streke van wind en van lug?

 

© Heilna du Plooy / 2013

 

Die jag

* “I love it. God help me I do love it so. I love it more than my life.”
Generaal George Smith Patton na ’n veldslag tydens die Tweede Wêreldoorlog.

“War is natural. War is unnatural.”
James Hillman

 

 Bushman – Maureen Quin

 

I

die man

 

hy is skraal
die man, so skraal
tot die essensiële been
en spiere afgeskaal
die regop rugstring
soos ‘n palmstam kaal
geskub die blaaie enkelarm
dyspier en een skeen

met uitgestrekte nek klein kop
soos van ‘n hotnotsgot
wat waarneem fyn bespied
is die liggaam uitgehol
en afgestroop elke gewrig
‘n hefboom wat werk
om in sy onskuld oop
te staan min te verberg

tog onmiskenbaar mens
het hy ‘n instrument
‘n kierie staf ‘n stok

dit is ‘n stut waarteen hy leun
wat soos ‘n speer so skerp word
wanneer hy hom verweer

 

 

Hunters – Maureen Quin

 

II

Die jagter

 

Dit is normaal, die jag,
want mens en dier moet eet.
Albei staan skuldig en onskuldig
as hulle moor om te oorleef.

Hy is gemaak vir spoed, die dier,
vir grasie: hy beweeg in  ʼn golwende lyn.
Sy krag lê latent in elke leniger as lenige spier.
Hy is sensitief en effektief. Hy weet niks van pyn.

Op die dier se kruis sit ʼn klein figuur. Die man
balanseer. Hy weet dat hy weet van reg en verkeerd.
Tot een rugstring van werwels vergroei vir sukses,
bring hy die dodelike voortreflikheid onder beheer.

Van trillende neusvleuel tot stertkwas is die een natuur,
die ander dra in homself die toksiese vonk van kultuur.

 

 

The chase – Maureen Quin

 

III

Jag

 

Die grens tussen die noodsaak
en wil om te jag word so gering,
die spel telkens opnuut vervolmaak:
Iets of iemand moet val.
Dis nodig en dis mooi.
En jammer vir die prooi.

Weer en weer kom daar ʼn vyand,
soms ʼn versoeking van olie of goud.
Almal omhels die geleentheid
want vrede verveel en rus raak oorbodig.
Oorlog is ten slotte onnatuurlik natuurlik:
met reëlmaat kry mense dit broodnodig.

Die gewete oor noodsaak
en wil eindelik afgelê,
word die spel suiwer stryd.
Beplan voed konfrontasie
die verslawing, die ekstase,
die euforie van mag in die kryt.

 

The hunted – Maureen Quin

 

IV

die prooi

 

hoe verskroeiend
ook al die hitte van die geveg
hoe loeiend
ook al die geluide van doodslag
tussen swaarde en perde
kanonne en gewere
vliegtuie en missiele
sal die jagter
as sy aanvoerder skree
in die donderende brand
in die verterende rumoer
weer en weer
sy boog terugtrek,
sy pyl afstuur
sekuur
na die bors
in die hart
van enige
een
aan
die
ander
kant

wie se arms oopruk
voordat hy val
en wat roep na hulp
omhoog omlaag
vanwaar dit nie meer
sal kom nie

en in die pandemonium
is dit uiteindelik
die perd wat sy bek
erbarmlik
wyd ooprek
en hartverskeurend skreeu.

 

The kill – Maureen Quin

V

Nawee

Ná die geveg staan die jagter
vervreem vanweë die aller-
innigste stilte.

Sonder luister hoor hy die kreun
van sy eie soort om yskoud te weet:
ons is nou een.

Onder die las buig hy af van sy setel
op die rug van die tier, op soek na steun
uit die aarde.

Miskien, iewers dieper as weet,
smag hy na ouwêreldse woorde
van ʼn kanonieke profeet:

 

Piéta – Maureen Quin

 

“Voordat jy omdraai
en wegloop, sal jy
jou slagoffer opneem.
Jy sal hom op jou skouer dra
of op jou rug, en waar jy sit,
sal hy lê op jou skoot.

“In jou huis sal hy saans
oor jou bene hang,
om jou knieë vou
soos ʼn swaar koue karos,
sy slap en leë lewensvel
jou doodskleed van verwyt.

“Jy sal oor hom buig
en treur, jou skouers
krom geknakte vlerke.
Ver vooroor sal jy hang
vanweë jou wonde
en sy pyn sal jy dra.”

Sou jy, in die aanloop,
by die aanhef van die stryd
jouself só kon vooruitsien?
Jy, in hierdie diepste rou?
Jy, wat so goed geweet het wat jy wou?
En kán jy dit wel dra, die smart van ’n piéta? 

 

V

Anagnorisis 

 

Hoe vou ʼn mens sy liggaam
in die vorms van woorde
uit  ʼn vergete woordeskat?
Hoe wys ʼn mens se slim
slim hande smart?
Hoe sê ʼn mens se slim
slim mond verslaenheid?
Is daar woorde vir die maaksel
van ongeborgenheid
en onherbergsaamheid
wat voortspruit uit die mens se wil?

Was daar in elk geval ooit iemand
eerlik in die lengte en die breedte,
die hoogte en die diepte
van oerwoorde soos berou,
belydenis, boetedoening
en verootmoediging?

“Woordeloos sal jy jou skuld
moet toelaat om jou te oorspoel.
Totdat die storm uitgewoed is,
sal jy vergeefs jou arms oopgooi
om die verlorenes te kan vashou.
Op jou knieë sal jy vra
dat jy vergewe word.
Teen die grond sal jy huil
omdat jy weerloos is.
Jy sal jou handpalms
oop hou, omgedraai na boontoe
want as jy nog wil lewe,
sal jy moet versoening soek
oor mense en oor diere.”

 

 

Sacrifice – Maureen Quin

 

VI

Pathos

 

Maureen Quin se reeks sluit
af met hierdie laaste beeld:
‘n Vrou sit lenig op ʼn stoel,
gewoon asof in  ʼn kombuis.

Sy strek haar arms vorentoe uit
en in haar hande is daar  ʼn kind.
Sy hou hom wég, ver van haar af,
asof hy nie meer van haar is nie.

Die beeld van die kind is klein,
maar die liggaam is volwasse.
Hy hang daar soos ʼn man
en sy liggaam vorm ʼn kruis.

 

 

* Gesprek met die beeldereeks “The hunt” van Maureen Quinn.

 

© Heilna du Plooy, 2012