Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

 

 

 

nuusberigte 2020

– the centre cannot hold –

wb yeats

 

dit laat my ademloos. in staat van inperking

neem ek gebeure met ‘n koel oog waar.

met eentonige reëlmaat kom beelde

my voor oë: soveel sterftes, soveel besmet.

(onvermeld bly diegene wat langsamer

van honger en van eensaamheid sal sterf.)

 

nooit het ek mooi besef nie dat in ons land

en wêreldwyd daar soveel kenners, soveel profete is.

volgens die skrif behoort hulle wel te weet

hulle sal nie in hul eie land geëer word nie.

dan maar self sien kom klaar. as ander

dan nie die verskuldigde lof toebring nie,

sal elkeen self na sy profiel moet omsien, bly

droom dat haar of sy boodskap soos ‘n virus

sal versprei, viral sal gaan. mag ek tog vir ‘n uur,

‘n dag, selfs ‘n week lank op die lippe van almal

wees, my plasing soos ‘n vuishou tref, mag dit

bo alle verwagting tog gelaaik en -laaik word,

nie net hier te lande nie, ook in verre streke, so ver

die kuberruim ook strek, veral in daardie land

waar die vryheid glo gedy, voorspoed

elkeen se deel kan wees en iedereen

saam aan die groot droom kan droom, daar

waar mens skerp en vars die lug jou longe in

kan teug, soos toon eens op die hoëveld

waar dit oop is en jy baie ver kan sien, waar mens

(glo dit) nog aan ‘n god kan glo, selfs as die tering

op jou bors kom lê en die asem al hoe minder raak.

 

as ons dan ingeperk nie die huis mag verlaat nie, nie

mag rook of ‘n dop kan steek nie, as die cabin fever

ons omsluit, selfs seks sy betowering begin verloor, gaan

sit ons voor die televisie of haal die selfoon uit (mens

begryp maar al te goed die datarekening gaan deur die dak)

tog wil ons weet wat in die wye wêreld aangaan.

 

‘n geregsdienaar, geklee in uniform, blou en swart

demonsteer vir kykers wêreldwyd wat dit behels om wet

en orde te laat geld. sy voorbeeld wys: die spanning

moet juis nie ontlont word nie, olie moet mens

eerder op die vuur gooi, die kruitvat behoorlik

laat ontplof. terwyl sy drie makkers toekyk

hoe die kêrel uitgestrek daar op die teer lê,

plaas hy sy knie ferm op die nek van daardie man

wat hy waarskynlik as ‘n swarte tater sou beskryf.

 

nuuskierige toeskouers hou hul selfone

op video byderhand, rekordeer noukeurig

hoe die vasgepende (die nasaat van ‘n slaaf, weg-

gevoer na ‘n nuwe wêreld) ongevraagd van hom

laat hoor: oor en oor kan omstanders sy klaagstem hoor:

i can’t breathe, overgesetsynde, ek het geen asem oor.

 

na byna nege lang minute kom dié gedeelte

van die skouspel, nes sy lewe, tot ‘n end. vlug

word hierdie grubeeld wêreldwyd gebeeldsend,

raak dit die boustof wat kommentators kan benut

om bekend te raak, mense uit hul sluimer los te skud.

 

dié tafereel bring skares in beroering, laat

brandstigters en plunderaars gedy. (bygesê,

daar is talle der talle vreedsame opregtes wat onthuts

bloot hul stem teen onreg wil laat hoor. dit bly nou

eenmaal moeilik om koring van die kaf te skei.) heel spoedig

staan die stad in ligte laaie. vuur spring van stad na stad

en land na land, geen voorbrand kan dit keer nie.

 

woede vaar die vroue in, verander hulle

in furieë, wesens wat net wil maak en breek,

vir goed knegskap se lang geskiedenis vir ewig

wil verdelg. in dié dolle pandemonium moet die covid-

pandemie maar sy eie gang gaan. maenade

spoeg vuur, ook speeksel; slaan meegevoer

geen ag op handhawing van sosiale afstand nie

(gelukkig presenteer simptome van besmetting

eers na die verloop van ‘n week of twee.) vir eers

is hul woede al wat saak maak. laat die dooies

maar hul eie dooies begrawe. die protesgangers

sal later wel ‘n plan beraam om die gewete goed

te sus, hulle te onthef van blaam dat dodelik

hulle aan die verspreiding van die pes aandadig was.

 

verslaggewers begryp: dit is ‘n tyd om naam te maak: as hulle net

die toneel reg choreografeer, die rou emosie uit die regte hoek

afneem, korrekte vrae tot ontstoke of verslae omstanders rig,

is hier ‘n prys of wat te wen, kan hulle sonder vrees

vir teenspraak demonstreer wie (soos hulleself) moreel

die hoëgrond beset. mens kan maar geld daarop verwed

dat dit die beste strategie sal wees om jou met lydendes,

onderdruktes, die ongerekendes en stemloses te vereenselwig.

terstond besluit dié heiliges: ons sal aan hulle stem gee, self

hul stem word, hart en siel in hul lyding deel, kykers se oë vir eens

en altyd daarvoor open oor wie die cowboys, wie die kroeks is.

 

hier moet ek eers asem skep, myself betig. hoe durf ek

oordeel? my dit aanmatig om dié teelkragtige boosheid

teen te gaan? ek wat amelee maar al te karig is

met empatie; geneig is om die leed (veral die swaarkry

van self-geproklameerde lyders) dalk te gering te ag,

te min geroer word deur die al te menslike tragedie.

 

i love it when a plan comes togther. so het hannibal, macho leier

van die a team, episode na episode altyd van hom laat hoor.

 

(tafereel 1) ‘n geregsdienaar gryp die geleentheid aan, buig

die knie, kniel ‘n kort wyle saam met die protesteerders.

verrassend vereenselwig hy hom met die vertraptes, dié wat

al eeue lank die stewel op die nek voel lê. (hierdie toneel

móét gebeeldsend word: dit toon tog medelye, gewone

medemenslikheid. ek en my kollegas wie se harte sit op die regte

plek sal toesien dat dit prominensie in die uitsending geniet, dat hy

vir sy vereenselwiging met leed behoorlik sal gelofprys word.)

 

(tafereel 2) die gode is my goedgesind: uit eie beweging tree

die grootmeneer self ten toneel en speel in die komedie mee.

presidensieel gee hy die opdrag dat skares voor die volkshuis

met traangas en pepersproei uiteengejaag word. dit is tyd

vir sý fotosessie. hy’t net die regte plek waar hierdie skoot

geskiet moet word. daar is mos ‘n ou en eerbiedwaardige

episkopale kerk, dié van die heilige johannes, skaars ‘n hanetree

van die withuis geleë. hyself verskaf die regte prop. hy hou die boek

der boeke in sy regterhand, hef dit omhoog, glimlag uit die hoogte

vir die kameras, poseer later met sy trofeevrou by ‘n standbeeld.

so eien hy god toe, nie vir die liefde nie, eerder vir handhawing

van wet en orde. hiermee sal hy die slinkse demagoë troef,

hulle wat met hande opgehef in dreunsang slagspreuke uitskree:

black lives matter; no justice, no peace; peaceful protest; keep

self-respect; get your knee off our necks en dergelike meer.

 

terwyl die huidige bekleder van die amp ‘n ondergrondse bunker

gaan besigtig (kies maar: wou hy banggat daar wegkruip of dit gaan inspekteer?)

tree die oud-president nader, hou tussen sy mense ‘n town hall,

herinner sy volgelinge dat gans amerika se geskiedenis

gebou is op protes, dat revolusies offers verg, dat die jeug – o blye dag –

in die voorste linie protesteer; dit gee hom hoop. hy sien daarin

‘n nuwe dageraad, die tekens dat sy veelbewoë land aan die verander is.

vyftig jaar na die swart-wit-betogings van die sestigs is teenswoordig

die protes tog veel meer verteenwoordigend van al die mense van die land.

dit toon dat ideale soos gelykheid en menswaardigheid, blote geregtigheid

steeds mense kan saamsnoer, harte kan inspireer. dié woorde

uiter hy terwyl die stede landwyd brand; vure aangestig word

in minneapolis, atlanta, new york en washington. gedenk daarby:

nero het glo viool gespeel toe sy stad in ligte laaie opgevlam het.

voorwaar, in woorde van ‘n digter: a terrible beauty is born.

 

dit is wel so, die teenswoordige opperbevelhebber sien sake

ietwat anders, kryt sy goewerneurs vir swakkelinge uit, lees

hulle behoorlik die leviete voor. aldus hom is dit nou ‘n tyd vir aksie,

nie vir weke refleksie nie. vergeet maar daarvan om die ander wang

te draai (beslis is jy dan in jou maai); weerhou jou daarvan om met hartseer

en met lyding mededoë te betoon. dit mag so wees dat die skrif sê

dat jy jou vyand lief moet hê en dit jou tot ‘n ruimer menslikheid oproep,

maar realiste weet: dit is geen praktiese politiek dié, so wen jy

die volgende verkiesing nié. nee, wys eerder wie’s die baas, wie klaas.

op meer verhewe toon: die heroïek wat die teenswoordige bedeling

van sy stryders verg, is om ondubbelsinnig swakkeres te domineer,

uitvaagsels in die tronk te stop en om beslissend vuur te beveg

met nog verterender vuur, die land vir altyd van skuim te bevry.

 

maar laat ek terugkeer na daardie dwase eensaam land, die een

wat die ou seevaarder gevind het, nie wou gevind het nie.

wees tog in die pandemie, heer, by daardie land, by dié

wat staan in toue kilometers lank, in hoop op kos, dié

wat nie ‘n werk het of kan kry, wat in die inperking

hul kinders nie kan voed nie, dié wie se skole en klinieke

vir jare afgebrand al staan, terwyl ministers hulle nou en dan

voor ‘n verkiesing in lang slap motors kom besoek. wees tog met dié

wat snak na asem, eensaam sal sterwe rondom my. voorwaar, dit

is geskryf: ons land is aan die mishoop word en ons, sáám gaan ons

mishoop word. dié somber woorde staan traan in die oë voor my.

 

in hierdie tyd is dit die bitter taak, die dure plig van leiers

van die regerende party om die maghebbers van amerika

aan te tree, tereg te wys vir die rassisme en vergrype

wat soveel eeue lank steeds welig daar gedy. nogtans

sal afrikane in aansienlike posisies met grasie en groot-

hartigheid bly optree, ietwat teensinnig in bakhand-afrika

maar weer die minste wees en tog die eerste duisend

ventilators ons geskenk, aanvaar (solank amerikaners

maar net mooi begryp: hulle sal moet leer om groot

te dink; van ‘n veel groter besending is dit tog sekerlik

nog net die eerste deel?) hierdie grootse gebaar ten spyt

sal die bevryders die struggle nooit laat vaar nie, roep

hulle dese en gene plegtig daartoe op om voortaan vrydae

in swart geklee te gaan, deernisvol daaraan gedagtig dat swart

lewens saak maak. in solidariteit met hul weggevoerde broers

(het iemand ooit begrip vir hulle seer?), met dié wat lydsaam

aan ‘t krepeer is in daardie land van oorvloed, sal elk getrou

sy deel moet doen. kenners van radikale ekonomiese transformasie

kan visionêr vir eens en altyd aan almal hul versiendheid demonstreer:

nie net sal hulle vir die vierde industriële revolusie gereed wees nie,

maar staan alreeds paraat om laat hierdie november vreesloos

black friday tegemoet te tree, aan daardie kapitalistiese, neo-

liberale koopfees ‘n heel ander betekenis te gee. a luta continua!

(getransformeerd gestel: hul edel stryd duur almaar voort en voort).

 

so is dit goed, laat toorn maar eerder omslaan in ironie. daarvoor

het ons ten minste heelwat ruimte. die dood van ‘n swart man aan hand

van weermaglede hier ter plaatse (glo een van dertien in die onlangse

verlede, volgens sy prokureur met ‘n geweerkolf opgefoeter en boonop

nog op eie werf) is aldus ons staatshoof maar net te wyte aan oorywerigheid,

toewyding wat in die hitte van die stryd te ver gaan. siedaar, wanneer lokale

kleur nie by die stereotipe pas nie, moet wyse leke liefs tog swyg.

voorwaar, dis laaste gelui; laat bitterheid tog nie finaal word nie.

 

na alles wil dit vir my lyk: ons moet maar by eugène gaan leer: gewis

is alles net ‘n grap, ons speel in die komedie mee. wie laaste lag

is skoppensboer. sonder die middegrond is ons mooi netjies in ons moer.

 

© Jan Swanepoel, junie 2020