Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Kosmosse is mos kitsch. Ek het iewers gelees dat die sade van die blomme hier in Suid-Afrika beland het via die perdevoer wat vanaf Meksiko ingebring is vir die Engelse perde tydens die Anglo-Boereoorlog. Hulle is eintlik glad nie inheems nie. Maar ʼn sekere tyd van die jaar staan die paaie en veld hier in Gauteng vol in die blom. Soos nou.

Herfs is ʼn goeie seisoen vir gemengde gevoelens, ervaar ek hierdie week. Nie dat dit al heeltemal herfs is nie, maar ek het darem ‘n paar roeserige blare raakgesien die afgelope naweek. So tussen die pienk en wit en wynrooi kosmosse deur. Johannesburg is ryk, ryk aan bome.

Hoe beeldskoon is hierdie lelike stad. Lieflik is dit om by die dam in ons park te gaan stap, hoe jammer my vriendin is daar beroof met gewere teen haar kop in die middagson. Vreemd is ons fotosessies; gewapende manne pas ons op as ons reël om herfsbruide in die veld te gaan afneem.

Hoe hard en weerloos is hierdie land. Adam Small kry uiteindelik, uiteindelik die Hertzog-prys. Uiteindelik. Maar daar is konflik. Daarom het hierdie eerste geel-en-oranje dae ná die ekwinoks my nie aan Vroegherfs laat dink nie, maar wel aan:

Ek haat en ek het lief

Ek haat en ek het lief: ek weet nie hoe nie.

O my land, o my land: jy is ek.

Ek ken jou en ek haat jou soos ek my haat.

Ek het jou lief soos ek my soms lief durf hê.

*

Dat liefde so tot haat kon skif.

Liefde wat tóg vol goue room was.

Haat wat sulke dun wei-water is.

(N.P. Van Wyk Louw)

Maar: oppas vir die negatiewe perspektiewe, waarsku ʼn wyse vriend my. Want naderhand verdring dit alles wat mooi is. Daarom omhels ek die ambivalensie van melankoliese herfs. Daarom verheug ek my in die skildery wat Christo Van Staden (ook bekend as Johannes van Jerusalem, digter van die bundel “Eros Ontbind”) gemaak het. Christo (verder ook bekend as JC Van, hy van vele Bekgevegte) is besig om ʼn hele reeks Johannesburg-skilderye te verf en sy digterstem is so helder hoorbaar in sy troetelname vir hierdie stad: Johannesbos, Joyburg, Johannesberg….

Herfs in Johannesburg laat hom onbekwaam voel, sê hy. Ja, dink ek. Want ook herfs het haar geheime. Dis net ons wat swaar dra aan die dubbelsinnigheid. Soms.

 

Een van die eienaardige dinge wat gebeur as mens die familielid is wat in Suid-Afrika agtergebly het tydens ons moderne diaspora-verskynsel (mag ek dit so noem?), is dat jy toerleier speel vir die jonger geslag wat ons land herbesoek. En dan gaan doen hulle dinge die hele Afrika vol – dinge waarvan jy maar net kan droom, want hulle geldeenheid is ongeveer tien keer sterker as joune! En agterna kyk jy na hulle vakansiefoto’s met ʼn heel nuwe perspektief. Húlle perspektief. Want hulle is nou Aussies.

 En tog is ek ook maar permanent ʼn toeris in die stad waar ek woon. Ek weet in elk geval nie hoe lank ek hier moet woon voor ek nie meer ʼn “inkommer” is nie (sê ek ook maar net hálf skertsend), ek ervaar Wespark en die Carlton Sentrum byvoorbeeld albei as plekke waarvan ek jare lank gehoor het voor ek dit gesien het. So vaar ek en vyf meisies onder twintig dus die stad in en ek dink ek kan met sekerheid verklaar dat die proses vir my net so opwindend was as vir hulle.  

Verskeie groepe mense in Johannesburg het heerlike oplossings gevind vir die feit dat mens nie meer orals alleen kan rondstap nie. “Safety in numbers” is dalk ʼn valse veiligheid, maar dis ook baie lekker!  

Die Joburg Photowalkers kom amper elke naweek bymekaar, enigeen is welkom, dis gewoonlik gratis en die uitstappies is baie uiteenlopend. Mark Straw is meesal die koördineerder en het in die laaste paar maande toegang verkry tot die gronde van ʼn privaatskool met lieflike ou geboue, tot ʼn gemeenskapssentrum en die strate van Soweto, tot die kleedkamers van die Staatsteater en die opening van die gerestoureerde biblioteek (waaroor Andries Bezuidenhout in sy blog https://versindaba.co.za/2012/02/16/andries-bezuidenhout-soms-goeie-nuus-ook/ geskryf het)

 Verder is daar twee ander groepe wat ek al meegemaak het. Die Ancient Secrets staptoere wat gelei (en gereël) word deur Ishvara Dhyan, besoek die Muti-mark (en dan blog van die stappers agterna http://2summers.net/2012/02/20/traditional-african-culture-in-a-modern-african-city/ ) of Fordsburg, Chinatown en Yeoville. Ishvara is ʼn veelberese sjef met ʼn diepe waardering vir elke kultuur se uniekheid. Hy ken die meeste van die gemeenskapsleiers en dikwels ook die hele gemeenskap (hy woon baie jare al in die middestad), dus word hy en sy groep met vertroue toegelaat by plekke wat nie eintlik aan buitestaanders bekend is nie. So het ons ʼn daktempel besoek in die middel van woonstelgeboue en daar het ʼn sewentigjarige man op antieke musiekinstrumente die mooiste klanke voortgebring. Ek het ook geleer dat al die sekuriteitskameras wat ek waargeneem het in daardie spesifieke buurt nie was om kriminele te vang nie, maar om die polisie te sien aankom. Baie mense is nog onwettig hier, sommige leef in haglike omstandighede hul drome uit om ʼn lewe te bou in ʼn vreemde land. 

Dan is daar ook nog Past Experiences, gelei deur Jo Buitendach. Haar staptoere was onlangs na Newtown en die middestad, waar sy gefokus het op die kwessie van public art.  Sy neem mense op inkopietogte na die middestad, na die Kwai Mai-Mai Mark, die spore van ou Sophiatown en die opelugmark in Fordsburg (dis nie die Oosterse Plaza nie). Mense blog en berig oor hulle ervarings hiervan ook, soos bv hier http://www.smh.com.au/travel/joburg–for-an-urban-jungle-full-of-surprises-20120119-1q810.html   Jo reël ook jogasessies op die dakke van sekere geboue in die middestad en mens kan deelneem aan vroegoggend 5km fiksblystappe deur (ek hou van die woord) “downtown”.  Mense daag op met yslike groot kameras of met selfoonkameras, hulle kom met tattoos of met spierwit hare en stapkieries – ons is oral nog net met ope arms en vriendelikheid begroet – al het ek maar van die manne wat in Joubert Park lê en “slaap” goed sien rondloer onder hulle kepsies deur. 

So far so good, ons dra al ons toerusting oop en bloot saam. Liefdadigheid en uitreikaksies vorm deel van die aktiwiteite en sommige uitstappies is spesifiek na skooltjies of ouetehuise waar portrette geneem word en aan die persone geskenk word. Baie van hulle het nog nooit foto’s van hulself gehad nie. 

Ek het in 2009 begin om gedigte oor Johannesburg te versamel, net vir die interessantheid. En omdat ek nou al ʼn uitgebreide graffiti-reeks in my foto-album het.  

Luister hier http://www.youtube.com/watch?v=YH7O-Q7tQds na Ian Gregory Robinson (aka Ewok) se 2009 Berlyn Poësiefees-voordrag van die gedig “That’s Joburg.” 

Twee ander gedigte oor Johannesburg het my hierdie week weer vir verskillende redes opgeval:

PALOMAR PLACE, OBSERVATORY

         Now the wind, once in our sails, blows the washing dry

–          Matthew van der Want

 

hoe verduidelik ek hoe populierblare tril voor hulle tuimel

sal ek sê die takke is heksekloue wat brandend na wolke gryp?

–          troos die ketter die winter kom om die geknetter te blus –

hoe beskryf ek hoe wit die skemer agter bome blink

hoe kan ek jou vertel van marmer wat die maan oor blare skink?

 

ag wat weet hierdie uitkykpunt van hekse sterre die maan?

 

nou gee die aarde die son ʼn koue skouer

hou die wasmasjien uiteindelik op tuimel

buite stap ʼn vrou met ʼn sak op haar kop

hark ʼn man gedwee nog blare op

 

25 April 2009                   (Andries Bezuidenhout)

 

En dan die (vir my) hartverskeurende Wopko Jensma-gedig:

 

MY TA SE TA

 

my ta se ta het lank gelede ook

in die miernes, joburg gejob

hy was ʼn klein mier

en hy’t gebewe as die baas met hom praat

hy was die kleinste mier

wat in die carlton centre se kantore

vloere en vensters gewas het

en onder in die kelder

het hy vir homself lê-plek gemaak

klein-lê want hy was klein

 

toe die fighters of freedom nes semels

saam met die wind deur die ou sif geloop het

het hy gesê : – nee, hy loop nie saam nie

hy’s bang vir die baasdaarbo

(miskien het hy sy baas chris gemeen)

Maar die fighter-miere het vir hom gesê:

–          nou toe, jy’s klein, jy kan spaai…

maar hy was bang vir die baasdaarbo

en hy’t in sy lê gaan wegkruip

maar die miere wat vir die freedom fight

het hom daar gekry en gelag:

–          jy’s klein en bang, of treiter jy?

en omdat hy so klein en niks was

het die freedom miere hom gegaffel

en toe, snaaks genoeg, my ta se ta

hy’t toe nes sy baas chris

sy arms oopgegooi tot water uit sy sy

die kruis in die fighters se oë gespyker het

al was hy so klein, was hulle nou bang…

het hulle verstaan toe die donker val?

en toe die ingevoerde bokhaarkombers –

reg voor in die carlton se vertoonvenster

in twee stukke geskeur het

en toe sjaka se stat nes brood gerys het

op dieselfde ou miernes, joburg

                              (uit Sing for our execution)

 

Sommer omdat die Sjinese Nuwejaar so aanhoudend gevier word in Johannesburg en omdat ons gister by die tempel in Bronkhorstspruit was, plaas ek vandag  ʼn paar foto’s. Nie almal is gister geneem nie, dit kom ook van ander jare.

2012 is die jaar van die Waterdraak wat blykbaar “gentle transformations” bring. In Johannesburg stroom mense elke jaar na Commissionerstraat (wat die “ou” Chinatown is) se middernagvieringe (dis nogal ‘n belewenis om middestad toe te ry in die nag en dan wemel dit van voetgangers). In die “nuwe” Chinatown, in Cyrildene, begin die jolyt vroegmiddag reeds – gedekte tafels staan op die teerstraat, kos word op die sypaadjies voorberei, mense kom in hul feesklere (babatjies in satynfrille en juwele) en wanneer dit donker is begin die vuurwerke wat die draak moet wakker maak. By die Nan Hua tempel word die draak sommer helder oordag wakker gemaak.

Vieringe vind ook plaas by etlike winkelsentrum en parke. Wensboompies vorm deel van baie mense se Nuwejaarsgebruike en hulle skryf dit op klein papiertjies wat in die boompies se takke bly hang en wapper nadat dit (amper soos muntstukke in fonteine) in die blare gegooi is.

Die groot Nan Hua tempel by Bronkhorstspruit word met Nuwejaar omskep in ʼn plek van samekoms en fotogeleenthede vir almal. Gister het ek gedink daar is meer fotoklubs teenwoordig as Sjinese! Dit is ʼn noemenswaardige verandering sedert die heel eerste keer dat ek Nan Hua se nuwejaarsvieringe beleef het iewers in die 90’s. Toe was ons omtrent tien Westerlinge wat gegaan het.

En dit is seker vir my die lekkerste van die Sjinese Nuwejaar hier – die diversiteit van ons samelewing is duidelik sigbaar en almal meng ewe vrolik. Dit gee my altyd moed. Wit, swart, Indiër, Sjinees, Frans, Duits; al hierdie tale het ek gister gehoor – en dis so gerusstellend om weer te sien dat alle kinders dieselfde is: hulle gil, lag en hardloop vir dieselfde redes, laat val roomyse en kerm vir koeldrank.

Ek het baie van hierdie mense afgeneem, alhoewel ek nie graag herkenbare kindertjies op die internet plaas nie (maar hulle bly vir my pragtig)

Die feit dat die tempel groot gronde het, baie gras en bome, asook die gevoel van veiligheid, help ook dat kinders hier taamlik vryelik kan speel en ontspan, selfs sonder hul ouers rondbeweeg.

Daar is goths en feetjies ook, jongmense in kostuum, soms. Maar sommige kulture is vanself kleurvol.

Die Sjinese Nuwejaarsvieringe is ʼn kulturele fees, nie ʼn godsdiensfees nie. Ek het verneem dat verskeie van die geleenthede geboikot word as gevolg van ons renosterkwessie. Ek kan net hoop dat bewaring vir almal ewe belangrik sal word, sodat die grense wat tydelik opgehef word uitgebou kan word. Dalk kan die Waterdraak daardie transformasie meebring, ek weet nie. Maar ek vermoed die draak gaan ʼn rol moet speel in die oplossing van die probleem.

Ek plaas ʼn gedig wat deur J.P. Seaton in Engels vertaal is en in 2008 in Afrikaans deur my verwerk is omdat ek een oggend langs die Boesmansrivier in Estcourt gedink het landskappe kan kulture transendeer. Dis nie ʼn Nuwejaarsgedig nie, maar praat wel oor verlange en broosheid.

A leaf this boat

A leaf this boat, its light sail rolled

lies moored by the Ch’u’s south bank.

As dusk descends on the lonely wall, the post horn

draws mournful notes like those of a Tartar whistle.

The waters vast,

wild geese on flat sand

settle, startled, scatter.

Mist gathers in the cold woods,

the painted screen is spread,

horizon’s far, the mountains small

like faintly traced eyebrows.

Old joys cast off lightly,

I’m here to seek an official post

but weary of this journeying

and the waning year.

The manners and the sights of this strange place

are desolate and mournful,

the eyes despair,

the capital’s far away,

the towers of Ch’in cut off,

the soul of a traveler dismayed.

The fragrant grass spreads in

empty vastness

and the evening glow spreads

no news of her,

a few broken clouds

far off.

Liu Yung (fl. 1034)

Vrye verwerking van “a leaf this boat” (Liu Yung)

’n Blaar hierdie boot

hierdie boot is ‘n blaar

te water gelaat een winternag

met seile van sis wat wapper –

dryf op ‘n oker stroom

van Monk’s Cowl en Giant’s Castle

na die dorp en dagha

’n Blaar hierdie boot, haar seile van lig opgerol

waar sy vasmeer op die oewerklei

van die Boesmansrivier

Skemer daal oor die verlate kraal,

ʼn kiewiet draf-draf op kieselklip

Die fabrieksfluit ’n bees se eensame bulk;

die kiewiet vlieg-skrik-vlieg

Skimbeelde tussen die wilgers se wortels

– borduurlap oopgesprei –

die horison is ver, die drakensberg klein

(verbeelde wenkbroue van ʼn verbeelde god)

My ou vreugdes ʼn verslete beschu,

is ek moeg van hierdie kranse se bergpad

op soek na werkwoorde

en so verloop van my stat

Die pieke en assegaaie stomp geslyt

die soetgras swyg onder ʼn nagkaros

Geen aandvuur-vers ontbrand nie;

ver en verskriklik breek die wolke los.

René Bohnen 2008

Dis vreemd hoe ʼn persoonlike geskiedenis deur groot geskiedkundige gebeurtenisse gevorm word, soos die ontdekking van goud en diamante, of oorlog.

Kuier gister in Pretoria teen die Muckleneukheuwel by ʼn kunsgalery se langtafel in huis wat binnekort gesloop gaan word. Hare Krishna’s in die kombuis. Loop mense raak wat ek twintig jaar gelede raakgedrink het, toe ek nog in Pretoria gewoon het. Hulle het ouer geword, soos ek. Maar hulle woon steeds in Pretoria, in dieselfde areas waar hulle destyds in studentekommunes gewoon het.

Ek het in Pretoria grootgeword. In 1995 het ek in Johannesburg gaan werk en kort daarna hierheen getrek. Ek woon aan die kant van die stad waar immigrante nog altyd woon. Naby China Town in Cyrildene, langs Yeoville en Hillbrow. Ek het nog altyd vreemd gevoel in Johannesburg. Dis dalk hoekom ek tuis voel tussen ander immigrante.

Toe ontdek ek my oupagrootjie se grafsteen in die Braamfonteinbegraafplaas. Ek het oor my familiegeskiedenis begin uitvra en oplees. Ek het byvoorbeeld nooit besef dat my oupa aan die Universiteit van die Witwatersrand studeer het en by Helpmekaar op skool was nie. Sedertdien voel ek meer tuis in Johannesburg, soms selfs besitlik.

In 1867 is diamante by Hopetown ontdek en later ook naby Kimberley. ʼn Stormloop ontstaan en Kimberley word oornag ʼn stad. Dis seker in hierdie tye dat my agteroupagrootjie aan moederskant, ʼn ene Rossouw, ʼn transportryer geword het. Sy van is ʼn verhollandsing van die Franse Hugenotevan Rousseau. Die foto hier onder wys hoe die ossewaens van sulke transportryers in Kimberley gelyk het:

My oupagrootjie, Andries Jacobus Burger Rossouw, is in 1882 gebore. Vier jaar na sy geboorte, in 1886, is goud in Johannesburg ontdek. Op die foto hier onder kan ʼn mens sien hoe naby die goud aanvanklik aan die oppervlak was. Eers later sou hulle skagte moes grawe om erts te ontgin. Dis ʼn kaal, ongenaakbare landskap, met stof in die lug:

Benewens ʼn aantal plaasopstalle (soos die Bezuidenhouts s’n), is die eerste geboue in Johannesburg by Ferreiraskamp opgerig. Die foto hier onder wys hoe dit gelyk het in die winter van 1886:

My agteroupagrootjie ry nou goedere Kimberley se diamantvelde en Johannesburg se goudvelde aan. In die foto hier onder is transportryerwaens in Johannesburg, voor die koms van die spoorweg:

Johannesburg groei al met die rif langs, in die westelike rigting tot by Springs en Nigel, in die oostelike rigting tot by Krugersdorp, veel later tot by Randfontein en Carletonville. In 1888 word Jeppestown en Belgravia as die eerste oostelike voorstede aangelê. In daardie jaar lyk Johannesburg reeds so:

Belgravia is aanvanklik ʼn posh voorstad, maar verander vinnig in ʼn werkersklaswoonbuurt. Dis gerieflik op die spoorlyn wat die Oos-Rand met Johannesburg verbind. Die foto hier onder is ʼn paar jaar later in die rigting van Jeppestown geneem, met Belgravia en Kensington in die agtergrond:

Iewers op die pad tussen Kimberley en Johannesburg het my agteroupagrootjie, die transportryer, ʼn plaas bekom – in die destydse Wes-Transvaal naby Leeudoringstad. Hy is egter in sy vroeë dertigs oorlede en sy ma (m.a.w. my agteroumagrootjie) is toe met ʼn ene Wernich getroud.

Wernich, my oupagrootjie se stiefpa, het hom op die ouderdom van sestien van die plaas af weggejaag. My oupa skryf hieroor: “Hy stap verlore in die omgewing van Johannesburg rond. ʼn Myner ontferm hom oor hom en neem hom in sy huis. In die myn stoot hy saam met die swartes koekpanne; hy word myner en vorder tot skofbaas.”

In 1899 breek die Anglo-Boereoorlog uit. My oupa verwys daarna as die “driejarige oorlog.” Hy skryf: “In die 3-jarige oorlog is hy behulpsaam met die met die opblaas van spoorweë.” Ek hou van hoe my oupa dit stel, so al asof dit iets is wat op ʼn kerkbazaar besluit is. Hy is “behulpsaam” met die opblaas van spoorweë. Sy kennis van dinamiet in die mynbedryf het hom duidelik handig te pas gekom in die oorlog.

My oupa skryf verder: “Hy word gevange geneem maar ontsnap. Later word hy weer gevange geneem, maar gee sy naam op as J.A. Rossouw, ander sou hy doodgeskiet gewees het. As krygsgevangene in Bermuda word hy deur Ds. Albertyn aangeneem.”

Terug in Suid-Afrika werk hy weer op die myne en trou in 1905 met ʼn ene Anna Meyer. Op 4 Februarie 1909 is my oupa gebore, Andries Jacobus Rossouw, in Kasteelstraat 24, Belgravia, Johannesburg. “Ouma Wernich”, my agteroumagrootjie, was die vroedvrou.

Ek het my oupa se geboortehuis ʼn tydjie gelede gaan soek. Dis steeds daar; ʼn regte mynhuis met ʼn stoep, ʼn eenvoudige gewel en ʼn komvenster. Die huis is egter erg in ʼn brand beskadig en teen die tuinmuur is nou sinkgehuggies waarin mense woon. Hele families woon in elk van die vertrekke, so ek kon nie sien hoe die huis aan die binnekant lyk nie. Die huis word geslumlord, soos ons hier in Johannesburg sê.

My oupagrootjie sterf in 1912 aan myntering, op die ouderdom van 30. Ek het nog die goue trouring wat aan sy vinger in die foto hier onder is. Die trouring pas my glad nie. My oupagrootjie het baie dunner vingers as ek gehad.

1
Dis somer. In die nag maak hulle die kamerdeur op die woonstel se balkon oop.

2
The 35-hectare site on which the observatory stands was declared the city’s first meteorological observatory site in 1903, the land having been given to the government by the Bezuidenhout family, one of the first white land owners in the area. It was donated for the purpose of “science carried on in an observatory, for meteorological, astronomical or strictly allied subjects”.

3
Doer ver is Kensington en Bezuidenhoutsvallei se ligte. Hulle kan ook die koppie sien met die grot waar die Fosterbende ʼn eeu gelede selfmoord gepleeg het. Anderkant die koppie is Belgravia, met die oorblyfsels van die mynhuis naby die treinspoor, waar sy oupa gebore is. As jy links kyk kan jy East Gate sien, die sentrum waar die kontinent se elite (dié wat dit nie kan bekostig om Londen en Parys toe te gaan nie) hul inkopies kom doen. Dis gebou min of meer waar sy oupa-hulle se kleinhoewe was, toe hy as kind met die trein gery het om skool toe te gaan by Helpmekaar.

4
Observatory Golf Club is built on the William Light Park and possibly has the best drainage of any course in Johannesburg. Golf started in Observatory over a 9-hole course in 1912 and Observatory Golf Club was officially established in 1914, with the course extended to 18 holes in 1922. Observatory Golf Club is the oldest golf club in Johannesburg still operating from its original ground. It was the home club of Bobby Locke, South Africa’s first ever Major Winner. He won the Open Championship four times between 1949 and 1957. But he was involved in a horrific car accident in 1959 and the migraine headaches and eye problems that resulted effectively ended his playing career. He continued to play on a social level in Club Competitions at various clubs in Johannesburg. Locke was a snazzy dresser on the course, and liked to sing songs to his own accompaniment on the ukulele. He was elected to the World Golf Hall of Fame in 1977.

5
Hulle hoor kiewiete op die gholfbaan. Anderkant die gholfbaan woon Wikus en Melanie in ʼn groot huis met ʼn stoep. Daar is ʼn park aan die huis se agterkant. In die park, teenaan die tuinmuur, staan ʼn akkerboom. Van die akkerboom se takke hang oor die muur. In die nag slaap daar ʼn man in die boom. As hy sou uitval, sal hy in Wikus en Melanie se laventelbedding beland. Op ʼn vreemde manier moet hy veilig voel in die nag, want tegnies is daar ʼn elektriese heining tussen hom en die park, waar die boom staan. In die dag is hy weg. Al wat jy dan sien is sy pienk kombers, wat hy in die boom bêre.

6
Bronne: www.golfoncourse.co.za www.joburgnews.co.za www.egoligolf.com www.observatorygolfclub.co.za

1
Plaas die toneel:
Restaurant in Oxfordstraat,
Illovo, Sandton se ouer gedeeltes.
Meer spesifiek:
Straataf daai modernistiese landmerk;
woonstelblok deur Harold Le Roith
in die dertigs ontwerp.
(Clive Chipkin het dit uitgewys
toe hulle vroeër die jaar deur die stad gery het.
Chipkin, tagtig jaar oud,
óók besig om afskeid te neem
van die stad met mynhoopgeel klinkers
en sianied in die grond?)

2
Illovo is deur die gewone siklusse –
op, af, op, af,
boom en bust,
boom en bust.
Tipies myndorp,
al voel dit hier soos Kaapstad,
of dalk selfs dele van Berlyn,
spesifiek Prenzlauerberg, in die ou Ooste,
waar anargiste Kastanienallee se naam
na Casting Alley toe verander;
kommentaar op gebootsde bene
wat nou soos akteurs, met inkopiesakke
bewapen, by winkels in- en uitmarsjeer.
Sosialistiese woonstelblokke word opgetert
as galery, trendy kroeg, of lêplek
vir outomate wat in new media werk.

3
But the most spectacular of Le Roith’s pre-war buildings was undoubtedly Dunkeld Mansions (1937-40), a luxury block of flats like a great ocean liner on the extension of Oxford Road, at the border of Illovo and Dunkeld… [A]nd again we are faced today with a building mutilated by later renovators. We shall recall it as best we can from old photographs and memory.

4
Hiérdie deel van Illovo tel op.
Die restaurant voorheen ʼn vloer
vir tweedehandse motorfietse en klere.
Mure is uitgebreek, wat oorbly
skakerings wit en swart geverf,
gloeilampe vlermuise wat laag aan lang drade
van die betonplafon af hang.
Industriële yskas hou drankies kil.
Te oordeel aan disse op ʼn swartbord
is artisjokke in die mode,
of iewers op special.

5
[Waarskuwing: Versigtig vir drink en skryf. Padblokkades. Blaas]

6
Hulle is hier om ʼn verjaarsdag te vier. 35.
Waarskynlik ook die rekenkundige gemiddeld
van almal teenwoordig se ouderdom.
Standaardafwyking van 3.5, dalk?
Hy’s ouer. Uitskieter op die normaalkurwe.
Valhekke en borste.
Valhekke en borste.
Babysitters by die huis.
Dié wat dit kan bekostig
sal binnekort die busts wil boom.
Hysbakkies, tummy tucks,
tepels weer hul oë laat opslaan na die berge,
waar sal my tulp vandaan kom?
Vir eers word hoenderpote
wat vore van ooghoeke na slape oopklou
deur room in toom gehou.

7
The horizontal emphasis of the east elevation creates the main presence of the building. Concave-shaped parapets and wire-glass balcony panels, large-view windows and a seascape of curvilinear roof forms terminate the view up Corlett Drive. In the 1960s Le Roith recalled the original roofscape, complete with roof garden, squash court, terrace and rest pavilions. The flats (he said), planned to luxurious standards, once commanded wonderful views northwards towards Pretoria.

8
Sjampoebottels se kurke al dak toe.
Fluite leeg, vol, leeg, vol,
borreltjies ontplof droog in neusgate.
Hul voorkeurdwelm. Soms
saam met vodka en ʼn kersie.
Bollie-stollie. Hoe camp.
Jaag dit met vroliker wringkrag kop toe.
Teen die muur staan:

happiness
friends
laugh
live

met ʼn hart van doringdraad onderaan.
Bo die deur ʼn poppie
met ʼn kant rokkie
en vlerke van draad.
Arms, bene en kop lapwurms
wat onder pante uitkruip.
(Dit laat hom aan Helen Martins
se pop in Nieu Bethesda dink,
die een met die bokpoot vir ʼn voet.)

9
Foto’s van die eienares teen die muur.
Nie prominent nie. Klein foto’s,
in ʼn hoek geraam.
Sy’t ʼn moulose frokkie aan,
teen die restaurant se tralievensters gedrapeer.
Hare in haar oë, lok die kamera,
kaal vrou op haar boarm getatoeëer.
Diefwering ʼn prop vir ʼn foto,
ʼn feature vir ʼn restaurant.
How very Joburg.
Maar vanaand spuit haar hare
ʼn fonteintjie op haar kop.

10
Here, then, in this luxury apartment building is the climax of the white villa architecture of Johannesburg’s northern suburbs. But one thing we notice: it was not a polemical building; it was a demonstration of modern upper-class living in the northern suburbs of Johannesburg.

11
Sal hy dit eendag kan oproep
uit sy geheue, ou foto’s?
Slopings en verbouings.
Sál daar ou foto’s wees?

12
Buite in die straat ʼn bord:
“blubird shopping centre”,
asook “Johannesburg International”,
kenmerkende vliegtuig as rigtingwyser.
Hier moet bordjies nog verhang word,
dink hy.

13
Hy sit in die hoek.
Hy geniet die aand.
Gesprekke bolangs,
woorde wat sag teen ooglede val,
vlak wonde wat mooi bloei
en vinnig genees.
Werklik, hy geniet dit terdeë.

14
Is Illovo deel van Sandton?

15
Aanhalings: Clive Chipkin. 1993. Johannesburg Style: Architecture and Society, 1880s – 1960s. Kaapstad: David Phillip, p. 177.