Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Digstring. Enkele vrae oor die rugstring van ‘n gedig

Louis Esterhuizen in gesprek met Johann Lodewyk Marais

  

RICHARD E. LEAKEY  Here is the Africa of unlimited space, of tranquility and of great beauty.             Die huis met sy wye uitkyk suidwes oor die Groot Skeurvallei bied aan die gesin na maande se ondersoek ‘n verposing.   Hier kan hy Ol Donyo Lengai ver in die vallei sien sluimer en vroegaand die Masaikinders met hulle beeste hoor aankom.   Wanneer die maan oplaas ligtend bo die vlaktes en berge hang, sal hy ‘n oomblik lank terugsit en oor name van spesies peins.

  

Wanneer het jy dié gedig geskryf? Hoe het dit ontstaan?

 

Op 2 Maart 2008, maar ek het daarna weer aan die gedig verander. Ek het op hoёrskool ‘n artikel oor dr. Richard E. Leakey in Die Huisgenoot van 18 Januarie 1974 gelees. Dit vertel van Leakey se ontdekking van ‘n 2,8 miljoen jaar oue skedel aan die oewer van die Rudolfmeer (later die Turkanameer) in Noord-Kenia. Die artikel en ‘n foto van Leakey “met sy ‘Adam'” voor ‘n rak met natuurkundige boeke het ‘n geweldige indruk op my gemaak. Dit het trouens baie tot my jare lange belangstelling in die Leakeys en Kenia bygedra. Vroeg in die 1990’s het ek die charismatiese Richard Leakey twee lesings in Suid-Afrika hoor lewer. Saam met hom op die verhoog van ‘n volgepakte Great Hall van die Universiteit van die Witwatersrand was vermaarde paleoantropoloё soos proff. Phillip V. Tobias en Ron Clarke, en dr. Bob Brain. Leakey het ‘n lesing oor sý paleoantropologiese werk gelewer. Wat ‘n belewenis! Kort daarna het hy by Eskom se Megawattpark oor natuurbewaring in Kenia gepraat. Dié aand het hy korte mette gemaak met Suid-Afrikaners in die gehoor wat teen die CITES-verbod op ivoorhandel gekant was. Na dié besoek het ek omtrent alles gelees wat hy geskryf het. My latere besoeke aan Kenia het my na die Nairobi National Museum geneem waar onder meer van die skedels (eintlik “kroonjuwele”!) te sien is wat die Leakey-familie (en fossielsoekers soos Heslon Mukiri en Kamoya Kimeu!) in Oos-Afrika gevind het. Ek het ook besoek gebring aan museums en parke in verskillende dele van die land wat Richard Leakey as direkteur van die National Kenya Museums en later as direkteur van die Kenya Wildlife Service help vestig en in stand hou het (deur byvoorbeeld ‘n paramilitêre eenheid op die been te bring om wildstropery aan bande te lê). Op die eiland Lamu, hoog op teen die Keniase kus, het ek spesiaal moeite gedoen om Richard en Meave Leakey se Swahili-vakansiehuis te sien. Ek het ook gesprekke met gewone Keniane oor hierdie beroemde én omstrede man gevoer. Kortom, my gedig(gie!) oor Richard E. Leakey het eintlik ‘n lang ontstaansgeskiedenis.

 

Kon jy dié bepaalde gedig vinnig tot in sy finale vorm afrond, of het dit deur verskeie weergawes na sy finale vorm ontwikkel?

 

My gedigte is selde ná die eerste skryfpoging klaar. Gewoonlik is daar ‘n hele aantal handgeskrewe of getikte weergawes van ‘n gedig. Daarna kry en/of vra ek dikwels terugvoer oor die woordkeuse, woordorde, ritme en versbou. Ek het uitstekende “literêre adviseurs”, wat help om talle gedigte hulle finale vorm te gee. Veral wanneer ‘n mens tussen twee of drie woorde moet kies, help dit baie om ‘n tweede of derde mening te kry. Ek werk hard en dikwels jare lank voordat ek met ‘n gedig tevrede is. Wanneer die gedig eers in ‘n bundel verskyn, is daar min wat ek verder daaraan kan of wil doen. Dan stop ek en bepaal my aandag by nuwe werk.

 

Hoeveel van dié vers is aan jou “gegee” en hoeveel daarvan was die resultaat van wroeg en sweet?

 

In die lig van wat ek vroeër gesê het, moet dit duidelik wees dat hierdie nie ‘n “toevallige” gedig is wat op die ingewing van die oomblik ontstaan het nie. Die skryf self het weliswaar redelik vinnig verloop, hoewel die gedig aanvanklik in die tweede persoon geskryf is en ek nogal met die slotreël gesukkel het. In die slot wou ek immers iets sê oor Leakey se paleoantropologiese preokkupasie, maar dit op so ‘n manier doen dat die gedig meer as net wetenskaplike feite weergee. Joan Hambidge het in haar resensie van Diorama in Die Burger (23.8.2010) bevind dat die beeldgedigte nie “dordroё navorsingsgedigte” is nie. Dit is vir my ‘n riem onder die hart.

 

Hoe het die vers sy finale vorm bereik? Het jy byvoorbeeld die een of ander ordeningsbeginsel toegepas?

 

Ek het ‘n resep wat goed vir my werk. Gewoonlik probeer ek die woorde in ‘n redelik beproefde struktuur giet, tel dikwels die lettergrepe in elke versreёl, luister of die klank reg is, en besluit of suggestie genoegsaam bewerkstellig is en die gedig visueel “reg” op die bladsy lyk. Maklik, nie waar nie?

 

Het jy die vers gedurende sy vormingsproses aan iemand gewys en met die persoon bespreek? Is daar iemand (of ‘n instansie) wat jy as klankbord gebruik terwyl jy aan ‘n vers werk?

 

Ja, ek wys graag my gedigte vir dié wat bereid is om as klankbord op te tree en, indien nodig, voorstelle ter verbetering van my gedigte te maak. Renée Marais was veral in die beginjare as ‘t ware ‘n tweede stoel agter my lessenaar. Met haar sintuig vir die poësie en taalgevoeligheid maak sy goeie voorstelle. Sedert 1986 is ek ook ‘n lid van die digtersbyeenkomste onder leiding van vader Bonaventure Hinwood wat gereeld in Pretoria bymekaarkom om mekaar se gedigte te bespreek. Mense soos Hinwood, Henk Havenga, Costa André Georghiou en Kobus van der Riet lewer almal ‘n bydrae tot my werk. Vroeër het Johann de Lange goeie wenke gehad en ek gaan steek soms kers op by die groot Sestiger, D.P.M. Botes. Ek moet ook Martjie Bosman se naam noem. Sy is ‘n intelligente leser van my poësie en kom meermale met uitstekende wenke vorendag. Ek is baie dankbaar vir die bydrae wat sy (en die twee keurders!) tot die afronding van veral Diorama gelewer het. Haar geduld is tot die uiterste beproef, want ek verander nog aan gedigte tot op die finale bladproewe! Dan benut ek ook literêre tydskrifte om van my gedigte afstand te kry en verander hier en daar nadat hulle daarin gepubliseer is. ‘n Digter hoef nie met die kaarte teen die bors te sit en speel nie, en moet ook nie!

 

Hoe lank na die vers voltooi is, het jy dit laat publiseer? Waar het die betrokke vers die eerste keer verskyn?

 

Die gedig het die eerste keer in Literator 30(3), Augustus 2009 verskyn. Daarna is die gedig in Diorama (2010) opgeneem.

 

Kan jy ‘n ietsie sê oor die kwessie van “feit” en “fiksie” in dié vers?

 

Die gedig is op “feitelike gegewens” gebaseer, maar die “fiksie” dra tot suggestie by. Maar moet nooit vergeet nie, ek is baie op feite gesteld. Antjie Krog en Petra Müller het albei al gefrons oor die prioriteit wat ek aan feite in (my) gedigte gee. Ek wil nie leer nie! My benadering is anders.

 

Kan jy kortliks sê waaroor die vers, volgens jou, handel?

 

Dit is nie ‘n moeilike gedig nie. Die leser behoort self ‘n antwoord op hierdie vraag te kan gee. Ek dink wel dat die gedig veral iets met verwondering te make het …

 

Was daar dalk iets (boek/musiek/film/skildery) wat ‘n bepaalde invloed op die totstandkoming van dié betrokke vers gelei het?

 

Daar is sekerlik baie boeke agter hierdie gedig. Daar is nietemin veral ‘n gedeelte in Leakey (en Virginia Morell) se Wildlife Wars: My Battle to Save Kenya’s Elephants (2001) waarin Leakey skryf oor die gesin se woning met ‘n uitsig oor die Groot Skeurvallei “which drops away some fifteen hundred feet and stretches across forty miles”. Op ‘n helder dag “you can see for more than a hundred miles. The highlands of Tanzania’s famous Ngorongoro Crater and the last active volcano in this area, Oldonyo Lengai, are both clearly visible” (p. 24). ‘n Keer het ek tydens ‘n vlug na Nairobi dié vulkaan sien uitbars en by verskillende geleenthede oor die manjifieke Groot Skeurvallei uitgestaar. Leakey skryf mooi oor sy ervarings.

 

Het jy ‘n bepaalde leser, of gehoor, in gedagte wanneer jy aan ‘n vers werk?

 

Nie noodwendig nie. Ingeligte en literêr geskoolde lesers is belangrik, maar dit gee my groot vreugde indien nieliterêre lesers en lesers wat in ander dissiplines geskool is in my werk belangstel. Die nieliterêre leser is baie belangrik en ek wens ons kan nog meer van hulle in die Afrikaanse poësie geïnteresseerd maak. Die Afrikaanse poësie bied immers ‘n ryk skat. Met my werk oor die omgewing en bietjie belesenheid in die natuurwetenskappe hoop ek om ‘n effens ander dimensie by te dra, al het ek sekerlik voorlopers soos N.P. van Wyk Louw, D.J. Opperman, Ina Rousseau, Wilma Stockenström en T.T. Cloete.

 

In welke mate verskil hierdie vers van jou ander gedigte?

 

Verstegnies verskil die gedig waarskynlik nie baie van my ander gedigte nie. Tematies handel die gedig oor Oos-Afrika, wat al meer en meer ‘n onderwerp van my navorsing en gedagtes is. Ek het die afgelope tyd iets van ‘n digterlike ontploffing beleef en die meeste van die gedigte is geskryf na aanleiding van my Oos-Afrikaanse leeswerk en reise.

 

Is daar iets in dié vers wat jy as tipies “Suid-Afrikaans” sal beskou?

 

Nee. Nie alles wat ek skryf handel oor Suid-Afrika en hoef oor Suid-Afrika te handel nie. ‘n Mens sou dit dalk vir wat dit werd is ‘n Keniase of Afrika-gedig kon noem.

 

Kon jy dié vers tot ‘n bevredigende punt afhandel, of het jy dit maar ten einde laas “versaak”?

 

Ek is tevrede met die gedig. Oor Leakey sal ek moontlik nog meer (gedigte) skryf.

 

Was jy tevrede met die lesers se reaksie na die skryf (of publikasie) daarvan?

 

Die lede van die digtersbyeenkoms het positief op die gedig gereageer. Nadat Literator hierdie en nog ‘n klompie ander gedigte oor figure ontvang het, het die hoofredakteur, prof. Hein Viljoen, laat weet dat hulle “treffend en aktueel” is. Ek het dus niks om oor te kla nie, hoewel die gedig tot dusver deur min ander lesers uitgesonder is.

 

‘n Laaste vraag, ter wille van die interessantheid: Kan jy nog die eerste vers wat jy ooit geskryf het, onthou? Indien wel, vertel ons ‘n ietsie daarvan.

 

My eerste gedig was ‘n liefdesgedig wat ek oor my skoolmaat, Dalene van Rooyen, geskryf het. Ek was in standerd 5 op Harrismith en ek het haar een aand by ‘n volkspelebyeenkoms raakgeloop, met haar gedans en die aand dolverlief daar weggegaan en lank daarna verlief gebly. Dit sê nogal iets van die poësie dat iets so intens en persoonlik soos die liefde ‘n mens uitdrukking in hierdie medium laat soek of jou hart daarin wil laat uitstort. Ek was in standerd 5 nog geen groot leser nie, maar die muse het my om een of ander rede kom opsoek. Nou ja, eerste liefdes het ‘n manier om ‘n mens by te bly en dalk probeer ek maar nog altyd om daardie eerste gedig oor en oor te skryf en te verbeter! Ons Engels-onderwyseres in die hoёrskool, Miss El Bedford, het ons immers ad nauseam “corrections of corrections” en “corrections of corrections of corrections” laat doen. Dit het, vreemd genoeg, ‘n soort literêre perfeksionisme by my wakker gemaak.

 

Johann Lodewyk Marais Johann Lodewyk Marais is op 21 Desember 1956 in Johannesburg gebore en het in 1975 aan die Hoёrskool Harrismith gematrikuleer. Daarna studeer hy aan die Universiteit van Pretoria waar hy in 2001 ‘n D.Litt.-graad (cum laude) vir sy proefskrif oor Eugène N. Marais se wetenskaplike prosa verwerf. Hy het vroeër onder meer ‘n M.A.-graad (cum laude) oor opleiding in skeppende skryfwerk aan dieselfde Universiteit behaal. Marais debuteer as skeppende skrywer met die digbundel Die somer is ‘n dag oud (1983), waarvoor hy die Ingrid Jonker-prys kry. Hy skryf nog vyf bundels, naamlik Palimpses (1987), By die dinge (1989), Verweerde aardbol (1992), Aves (2002) en Plaaslike kennis (2004). Hy stel ook drie digbundels saam, naamlik Groen: Gedigte oor die omgewing (1990), Ons klein en silwerige planeet: Afrikaanse, Nederlandse en Vlaamse gedigte oor die omgewing (1997, saam met die Amsterdamse digter en letterkundige Ad Zuiderent) en Honderd jaar later: Ter viering van die publikasie van Eugène N. Marais se “Winternag” op 23 Junie 1905 (2006). In 2003 verskyn sy eerste prosawerk, naamlik Lae wolke oor Mosambiek: ‘n Reisboek.  Sy nuutste digbundel Diorama het vanjaar by Protea Boekhuis verskyn. Marais is hoofredakteur van die tydskrif Ensovoort.

 

 

Erkenning: Die konsep van Digstring kom van Brian Brodeur se benadering op sy weblog “How a poem happens“.

Baie besoekers aan Kenia is bekend met die Karen Blixen-museum buite die hoofstad Nairobi waar die beroemde Deense skrywer van onder meer Out of Africa (1937) van 1917 tot 1931 gewoon en met koffie geboer het. Die huis is reeds sedert 1985 oop vir die publiek en bykans 50 000 Keniane en besoekers van dwarsoor die wêreld gaan jaarliks daarheen. Buitelanders word waarskynlik aangetrek deur die intellektuele charisma van dié skrywer en die mite wat die rolprent Out of Africa, met Meryl Streep en Robert Redford in die hoofrolle, van die skryfster en haar minnaar Denys Finch Hatton help skep het. Toe ek tydens ‘n besoek aan dié huismuseum aan die gids, Rosemary Agutu, vra of en hoeveel Keniane die huis besoek, het sy soos volg geantwoord: “There are many, because she was good for the people who worked for her.” Karen Blixen se nagedagtenis as ‘n simpatieke werkgewer vir sowat 600 werkers op haar koffieplaas het bly voortbestaan.

Die Karen Blixen-museum het oor die jare baie ondersteuning van die Deense regering gekry, wat die huis en die grond waarop dit staan aan die regering en mense van Kenia geskenk het. Die Deense regering het ook bygedra tot die publikasie van ‘n uitstekende handleiding deur Tove Hussein getiteld The Karen Blixen Museum: Nairobi (2005).

Wanneer Air Kenya se Boeing 737-300 naby Mombasa deur die wolke breek, sien ek lappies lande en groepies huise tussen palmbome in die plooie van die heuwelagtige landskap. “Eindelik – die hawe van Mombassa in gesig!” onthou ek Sangiro se woorde. In Op safari (1924) beskryf hy hoe hy en sy reisgenote destyds per skip hier aangekom het. Ek is gretig om die stad te sien wat reeds op Middeleeuse Arabiese kaarte voorgekom het en waar Ibn Battúta, die grootste reisiger van die ou tyd, in die veertiende eeu ‘n nag vertoef het.

Mombasa was ook die beginpunt van ontdekkingstogte soos dié van die Victoriaanse reisiger Joseph Thomson, wat deur die vyandige Maasai se gebied tot by die Victoriameer gestap het. Die Boere wat tussen 1902 en 1914, ná die Anglo-Boereoorlog, na Oos-Afrika verhuis het, het hier per skip aangekom op weg na hulle nuwe tuistes. ‘n Halfeeu later sou hulle en hulle afstammelinge helaas weer hiervandaan teruggaan.

Bykans tweeduisend jaar reeds val die Arabiese invloed langs dié kus op. Die noordelike moesonwinde van vroeg-Desember het Arabiese koopmanne met hulle dhows na hawedorpe soos Lamu, Malindi en Mombasa gebring. Teen middel-Mei het hulle weer met die suidelike moesonwinde vertrek. Vir die suiker, gedroogde koningsvis, tapyte en tradisionele kiste wat hulle gebring het, het hulle palmolie, manglietpale en koraalstene vir bouwerk saamgeneem. Vroeёr het slawe en ivoor die grootste deel van die vrag uitgemaak.

In 1498 het Vasco da Gama eers Mombasa besoek en daarna ook Malindi, hoёr op teen die kus. Die sigbaarste oorblyfsel van die Portugese teenwoordigheid is die imposante ruïne van Fort Jesus in Mombasa. Hierdie strategiese fort het lank as bastion gedien, met kanonne deur die geskutpoorte op die see gerig, en is ‘n hanetreetjie van die ou Swahili- en Arabiese buurt. Deur die smal strate stap heelparty van die vorige reisigers se afstammelinge.

Vandag is Mombasa die naasgrootste stad in Kenia, en belangrik vir in- en uitvoerhandel. In die ou deel van die stad, met sy sterk Moslemkarakter, het die tyd feitlik stilgestaan. Hier pryk talle swaar, versierde houtdeure en moskees. Hoewel die dhows van vroeёr nou selde in die dhowhawe besoek aflê, bly Mombasa ‘n toegangsroete tot die binneland en ‘n mikrokosmos van Oos-Afrika.

Noord van Malindi is Lamu, ‘n eiland waar jy jou maklik in ‘n ander tyd kan indink. Die hoё Swahilihuise langs die stegies, die donkies, dhows en rustiger lewe neem ‘n mens na eeue gelede en word jaloers gekoester. Dhows word nog hier gebou en daagliks as vervoermiddels gebruik. Vissersbote vaar so ver uit as die kus van Somaliё. In sommige huise gebruik mense selfs nog van die Chinese porselein wat hierheen gebring of uit skeepswrakke herwin is.

Joy Adamson van Born free-faam het unieke skilderye van die verskillende groepe in Kenia gemaak. Langs die kus het ek meermale onwillekeurig gedink dat party mense wat deur die strate stap net sowel uit haar skilderye kon gekom het. Daar is iets tydloos in die leefwyse langs die kus van Kenia, waar mense oor eeue heen daarin geslaag het om stryd en tweedrag te oorkom.

Uit Pomp 08.

‘n Mens se eerste belangstellings kan ‘n eie Eden skep wat jy ten minste een keer moet besoek. Ek was sestien jaar en in standerd agt aan die Hoёrskool Harrismith toe ek geweet het dat ek Kenia toe wil gaan. Op 22 Mei van daardie jaar skryf ek in my opstelboek oor my “safari in Oos-Afrika”, en wanneer ek nou die opstel lees, is ek verbaas oor hoeveel ek toe van dié land in Oos-Afrika geweet het. Maar natuurlik was die feite nie oral korrek nie.

Ek skryf in die opstel dat ek die wenner van “‘n safari na een van Afrika se bekende wildtuine – die Masai Mara Wildtuin in Kenia” was. “Die wedstryd is deur ‘n bekende Engelse tydskrif, World of Wildlife, georganiseer.” Dié tydskrif met artikels en foto’s oor diere in hulle natuurlike habitat is tussen 1970 en 1974 uitgegee en was tydens my hoёrskooljare by die CNA op Harrismith te koop. Veral die artikels oor die diere van Afrika het my verbeelding geprikkel.

In een van die vroeё nommers van World of Wildlife was ‘n artikel met foto’s oor die Masai Mara en ‘n plakkaat van ‘n leeuwyfie (wat lank in my kamer gehang het), terwyl die tydskrif ook ‘n wedstryd vir ‘n “BOAC camera safari for two” na Nairobi en die Nairobi Game Park aangebied het. Sowel die artikel oor die Masai Mara as die wedstryd het my drome laat droom, want ek het onder meer die volgende oor dié verbeelde reis geskryf:

“Na al my voorbereidings is ek Londen toe waar ek sommige van die tydskrif se base ontmoet het. Daar het ek ook by ander safarilede aangesluit. Van Londen af is ons per vliegtuig terug na my kontinent – Afrika. Na sowat agt uur se vlieg het die vlieënier aangekondig dat ons op die lughawe naby Nairobi gaan neerstryk.

“Nadat ons by die doeanebeamptes verby is – ek as Suid-Afrikaner het nogal moeilik gekry – is ons per bus na seker vir my die mooiste wildtuin in die wêreld – die Masai Mara.”

Die res van die opstel handel oor die grootte van die wildtuin en die buitengewone natuurskoon. “Daar is seker min wildtuine wat só klein is en tog so baie bied. Die Masai Mara is veral ryk aan lede van die katfamilie!” Ek skryf ook hoe “staan bome geil en berge troon hoog teen die hemel op. Baie van die berge is só hoog dat hulle selfs in dié tropiese streek met sneeu op hul kruine bedek is.” Na ek uitgewei het oor die diere wat ons gesien en gehoor het, sluit ek af: “Ek kan nie uitgepraat raak oor al die mooi dinge in die natuur nie.”

Vandag weet ek sneeubedekte berge kom helaas nie in die Masai Mara voor nie, maar dié beeld is nie heeltemal vergesog nie. In Oos-Afrika en naby die ewenaar is wel sulke berge te sien. Hiervan is Kilimanjaro, Afrika se hoogste berg, in die noordooste van Tanzanië en teenaan die grens met Kenia, die bekendste. Verder noord in Kenia, en sestien kilometer suid van die ewenaar, is berg Kenia met sy sneeuhoed. In 1833 het ‘n sendeling oor dié sneeubedekte piek verslag gedoen, maar niemand het hom geglo nie.

Die beskrywing van hoe ek as Suid-Afrikaner in die 1970’s in Kenia ontvang is, is enigsins optimisties aangesien ek sekerlik nie ‘n visum sou kry om die land te besoek nie. Formele betrekkinge tussen Suid-Afrika en Kenia was as gevolg van ons land se rassebeleid nie voor 12 April 1994 moontlik nie. Die beskrywing van die natuurlewe in die opstel was redelik getrou, maar in die Masai Mara met sy tipiese savanneplantegroei staan die doringbome met hulle kenmerkende sambreelvorm yl op die uitgestrekte grasveld.

Ons vlieg in die rigting van Mosambiek vanwaar ons links sal draai oor Tete, oor Lilongwe in Malawi, dan oor Tanzaniё waar ons Kilimanjaro regs en die Ngorongoro-krater links van ons sal kan sien. Die medevlieënier se stem is egter onduidelik oor die luidsprekerstelsel, sodat ek nie sy naam kan uitmaak nie.

Benewens die prag van die wolke, bied die eerste deel van die vlug helaas nie veel meer om na te kyk nie. Van land is geen teken te sien nie. Wanneer die lae wolke wel wegtrek, is daar meestal ‘n troebel dynserigheid, met net ‘n vae beduidenis van die land ver onder ons.

Die oop sitplek tussen my en die ouerige swart vrou in dieselfde ry as ek verskaf welkome ekstra ruimte. Die vrou blaai in ‘n Bybel rond en skryf antwoorde in ‘n boek met vrae.

“I was born in Africa, but I live in the States now. I left during the apartheid era,” vertel sy.

Dit is haar eerste besoek aan Kenia. Sy is op pad na ‘n troue. Die paartjie is van Venda in Suid-Afrika se Limpopo-provinsie en Kenia en het mekaar ontmoet terwyl hulle in die Verenigde State gestudeer het.

“I am so proud of them,” sê die vrou. “I have my own camera and everything. After the ceremony I have to come back to South Africa.”

Uiteindelik kondig die medevlieёnier aan dat ons Lilongwe links en die Malawi-meer regs van ons kan sien. Van Lilongwe, sedert 1974 die hoofstad van Malawi, sien ek min. Ek staan egter vinnig op om aan die ander kant van die vliegtuig na die meer te gaan kyk.

In die helder sonlig is die meer met sy baie kartelrande diepblou. David Livingstone, die Skotse ontdekkingsreisiger en vegter teen slawehandel, het die meer op 17 September 1859 bereik. Die passasiers aan dié kant van die vliegtuig steur hulle nie juis aan die meer nie. Party dut, ander sit en gesels, en een of twee het ‘n kaart van Kenia voor hulle oop.

Die Malawi-meer is die derde grootste meer in Afrika en in sy tropiese water is meer visspesies as in enige ander meer in die wêreld. Honderde van die visspesies kom net hier voor en lede van die Cichlidae-familie met hul helder kleure en patrone is gewild onder mense wat vis in akwariums aanhou. Wat die Malawi-meer verder interessant maak, is dat dit die suidelikste meer van die Skeurvallei-sisteem is.

Naby die meer is die landskap bergagtig en trek die rook van enkele veld- of bosbrande. Ek sou graag ons roete duideliker wou volg soos op ander internasionale vlugte, maar op die TV-skerm skuins bo my word ‘n rolprent vertoon. Swartmense en wit bewaarders beweeg in ‘n rooibaksteentronk op die skerm. Sonder die klank lyk dit na ‘n verhaal vol stereotipes uit Suid-Afrika se apartheidsverlede.

Wanneer ons oor die meer is, word die landskap selfs bergagtiger en is die lug besaai met vlieswolke. Intussen het ‘n rolprent getitel Goodbye Bafana begin wys. Weer eens is daar swartmense, wit bewaarders en ‘n tronk. Dit is klaarblyklik dieselfde rolprent van vroeёr waarvan ek die vorige keer die begin “misgeloop” het.

Ons vlieg oor die Skeurvallei, die 6 000 kilometer lange naat in die aardkors wat vanaf Libanon tot in Mosambiek strek, wanneer die medevlieёnier aankondig ons gaan oor agt minute Kilimanjaro regs van ons kry. Ongelukkig is dié legendariese berg vandag byna heeltemal onder ‘n wolkkombers. Links van die vliegtuig gaan ons darem die vulkaan Ol Doinyo Lengai sien, wat besig is om uit te bars, en dan die Ngorongoro-krater.

Wanneer ons naby genoeg is, sorg Ol Doinyo Lengai vir ‘n verrassing. Voor ons trek ‘n swart rookkolom in die lug op. Terwyl ons naderkom, word dit ‘n magiese gesig: die simmetriese keёl wat oor miljoene der miljoene jare gevorm is, die smal rookkolom wat duisende meter hoog in die lug op trek en daaromheen vlieswolke in allerlei formasies. Ek sit vasgenael en wonder of die ander passasiers ook so opgewonde oor hierdie uitbarsting is. Dit kom slegs sporadies elke paar jaar voor.

Later lees ek onder meer in Joel K. Bourne jr. se artikel met foto’s van Carsten Peter in National Geographic van Januarie 2003 meer oor dié vulkaan. Ol Doinyo Lengai beteken in ∂l Maa, die Maasai se taal, “Berg van god”. Dit is volgens oorlewering die tuiste van die Maasai-god, Eng’ai, wat haar woede met uitbarstings en droogtes toon. Die Maasai besoek dié plek oor lang afstande om van Eng’ai reёn, beeste en kinders te vra. Sangiro skryf in “Die wraak van Ngai” in Simba (1944) hoe ‘n ou man “die gebulk en gerammel van Ngai se beeste” in die vulkaan as onheilspellend ervaar en voorts dat jong, onbesnede veewagters wat eenmaal met hulle beeste teen die hange van die heilige berg gaan wei het, die toorn van die god laat ontbrand het.

Met ‘n hoogte van 2 332 meter bo die omringende landskap aan die suidelike punt van die Natron-meer is Ol Doinyo Lengai die enigste vulkaan in die wêreld wat natriumkarbonaatlawa uitstoot en al een van die vulkane in dié deel van die Skeurvallei wat nog sporadies aktief is. Die rookkolom wat duisende meter in die lug optrek, is swart omdat die lawa se temperatuur tussen 550 en 600 grade Celsius is. In die lug kristalliseer die vloeibare lawa en val op die grond met die getinkel van brekende glas. Binne enkele dae na blootstelling aan lug verkleur dit van swart tot skakerings van bruin, grys en “wit ryp op die kaalgeskroeide, dorre kranse”, soos Sangiro dit beskryf het.

Uit die lug vertoon die Ngorongoro-krater, wat 24,5 kilometer in deursnee en 610 meter diep is, soos ‘n strook water wat in ‘n kom opgevang is. Die krater het hierdie vorm aangeneem toe die caldera weggesink en water wat in die krater met sy steil wande invloei ‘n meer gevorm het. Vandag nog lok die grasveld en rooi en wit klawer in die krater derduisende blouwildebeeste. “[N]et waar jy die verkyker draai beweeg die aarde,” het Sangiro dekades gelede in Op safari (1924) geskryf.

Anderkant die Ngorongoro-krater, na die weste, lê die Serengeti, ‘n gepaste naam afkomstig van die ∂l Maa-woord “Serengit”, wat “eindelose vlaktes” beteken. Selfs uit die lug kry ek ‘n gevoel vir wat Mary Leakey in Disclosing the past (1984) “a view that has […] come to mean more to me than any other in the world” genoem het. Tydens hierdie reis gaan dit die naaste wees wat ek gaan kom aan die Serengeti en die Masai Mara waaroor ek al in die hoёrskool gedroom het. Beelde uit Jonathan Scott se The great migration (1988) en talle natuurkundige programme op die National Geographic-kanaal oor die jaarlikse migrasie van blouwildebeeste en sebras van die Masai Mara Wildlife Reserve in Kenia na die Serengeti National Park in Tanzanië deur die Mararivier (een van die sewe toeristewonders van die wêreld) kom egter by my op.