Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Een Ik Bestaand Uit Vele Anderen

De auteur: Dichter die in 2013 de Herman De Coninck Debuutprijs in de wacht sleepte en een nominatie voor de C. Buddingh’-prijs verwierf.

Het boek: ‘Poëzie zal romantisch zijn of zal niet zijn,’ lezen wij op de achterflap. En ja: Vandebril zet het begrip romantiek naar zijn hand in wat soms een persiflage van een persiflage lijkt.

ONS OORDEEL: Gedichten die deel uitmaken van een doordacht concept dat sommigen misschien te gekunsteld zullen vinden en anderen juist zullen weten te waarderen.

Er is een zin van de helaas bijna vergeten Nederlandse romancier J. Van Oudshoorn die ik vaker citeer omdat hij zo typisch is voor wie zichzelf schrijvenderwijs wil ontplooien: ‘Alle anderen had hij kunnen zijn, alleen zichzelve niet.’ Op Michaël Vandebril is die zin bij uitstek van toepassing: hij is de dubbelganger van een dubbelganger. Of misschien net niet. In een recent nummer van Staalkaart schrijft hij namelijk: ‘Wat is echt en wat is schijn, het is een wederkerend thema in de filosofie en de kunst, maar ook in de politiek of de economie. De mens heeft onweerlegbaar een drang naar authenticiteit, naar oprechtheid. (…) Echtheid was ook een van de streefdoelen van de historische romantiek.’ Het zou dus kunnen dat deze dichter zijn poses net zo echt vindt als wat anderen daar doorgaans onder verstaan: het tegenovergestelde. Misschien is die vermeende echtheid in zijn ogen evenzeer een constructie. Wel koketteert Vandebril naar hartenlust met zijn ‘romantische’ poses, al meteen in een eerste cyclus die ‘Vijf pozes’ heet. Of nog eerder: op het voorplat van zijn bundel waarin hij poseert als een dandy met een pruik vol pijpenkrullen en een hemd met een overdaad aan ruches. Hij schaamt zich er niet voor om wat zijn poëzie al in extreme mate ademt, nog eens te intensiveren in de grafische vormgeving.

Centraal staat bij hem dan ook de vraag wat kitsch en wat romantiek is, wat schijn en wat werkelijkheid. En ja dus: wat leugen en wat oprechtheid is, wat pose en wat echtheid. De dichter stapt niet op onder een vlag als ‘de nieuwe romantiek’, maar onder de Engelse term ‘New Romantics’. Dit insinueert dat hij niet kiest voor een poëzie die alleen maar een neoversie van een neoversie en nog eens een neoversie van de historische romantiek is, maar dat hij bijvoorbeeld de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft gekend en de Engelse generatie van de new romantics: lustig doet hij aan kruisbestuiving tussen uiteenlopende tijdperken en  diverse iconen uit  de wereld van de literatuur met onder meer de synthpop van de jaren tachtig. Maurice Gilliams en David Bowie, Duran Duran en Rainer Maria Rilke, Brian Eno en Jean Cocteau: allen zijn zij bien étonnés de se trouver ensemble. Vandebril heeft de enigszins antieke neiging zichzelf als een gepokt en gemazeld narcist te zoeken in een spiegel. ‘in de spiegel ben ik dichter/ dan in werkelijkheid,’ dicht hij. Daartegenover staat dat hij zich blijkbaar graag bedient van een citaat waarmee hij zijn potentiële critici voor wil zijn. Het is van Cocteau: ‘Ne faites jamais confiance aux miroirs,/ ils vous montrent toujours à l’envers.’ Citeren doet hij trouwens onophoudelijk: pose heeft haast per definitie citeerdwang nodig. Maar natuurlijk is het wel discutabel dat hij de lezer in zijn afsluitende notities instructies oplegt over de manier waarop hij de al dan niet imaginaire soundtrack bij deze gedichten moet lezen: ‘To Be Played At Maximum Volume (While Reading).’ Waarna, per gedicht, de namen volgen van Simple Minds, Kraftwerk, Ultravox, e.a. (Eén bedenking: zou hij ook voeling hebben met een zangeres als Taylor Swift en haar song die evenals zijn eigen bundel ‘New Romantics’ heet?)

Men kan bezwaar maken tegen al dit geposeer, dat na-apen van het na-apen. Niettemin gaat het ook om poëzie die wordt gevoed door een epoque in de jeugd van de dichter en om een poging uit alles wat zich ooit op literaire, muzikale of artistieke wijze aan hem heeft voorgedaan een soort synthese te destilleren waarin hij zich op eclectische wijze kan vinden. Eigenlijk wordt hier een ouderwetse queeste naar identiteit ondernomen. ‘mijn naam is michaël’ schrijft hij her en der in zijn bundel, alsof hij de lezer toch wil herinneren aan zijn burgerlijke status. Hij voert zichzelf op verschillende leeftijden verifieerbaar ten tonele. ‘ik werd vijf in 1977’, lezen wij.  Of nog: ‘ik werd negen in 1981’. Al omschrijft hij ook dit feit als zijn ‘mooiste schijnbeweging’. De dood dan maar als ultieme ernst? Welnee, ook die behoort maar tot een acteerprestatie: ‘(wij) zetten onze/ dood in scène’. Wat mag daar de oorzaak van zijn, vraag je je als lezer af en je hebt de neiging te denken dat de dichter een egelstelling inneemt omdat hij geen bijzondere fiducie in zijn medemens heeft: ‘ik heb genoeg/ aan een handdruk/ (…) om te weten/ (een mens liegt/ (…)/ zes keer per dag)/ hoe laat het is’. Nogmaals: de pose is de werkelijkheid, niet de biografie van een verjarend lijf. Vandebril wil zichzelf verwekken, blijkt uit één gedicht. Zo raakt hij zichzelf niet kwijt.

Er is in deze poëzie veel dat naar koude en naar ondoordringbaarheid verwijst: beelden van koudbloedigen als hagedissen, afgekoelde lippen. Beelden van  glas, steen, edelgesteente, ijzer. Maar in de laatste twee cycli lijkt het of er een doorbraak plaatsvindt: naar de anderen toe en weg van het verloren paradijs en de eigen plek. Vandebril onderneemt een reis langs diverse steden, van Belgrado tot Istanbul, in wat hij zijn ‘Grand Tour’ noemt. En weer legitimeert hij zijn onderneming met een citaat, dit keer van Rilke: ‘Um eines Verses willen muβ man viele Städte sehen’. Een dichter op zoek naar iets anders dan zijn identiteit, namelijk naar zijn gedicht? Of valt zijn gedicht juist samen met zijn identiteit?  En wordt niet alles ondergraven door dit ene besef: ‘overal waar ik kom is een dichter/ me voor geweest’?

VERLOREN PARADIJS

toen ik hier wegging had ik alles

maar nu kom ik met lege handen

.

naar deze aardkloot van afval en glas

geen vissen geen vogels enkel stilte

.

die elk oor verdooft onze verlaten

huizen staan te blinken in de helle zon

.

op deze plek spleten wij de vrucht

en aten ons vol weldadige warmte

.

toen hoorden wij een stem van bliksem

en verstopten ons waar bedelaars

.

en zwervers zich verschuilen vuil

en onbeschermd tegen het vlammend

.

geweld dat als een zondige wolk

in onze volnaakte lichamen sluipt

.

toen ik hier vertrok had ik alles

en aan u toon ik mijn lege handen

.

Michaël Vandebril

____________________

MICHAËL VANDEBRIL

New Romantics

Polis, 64 blz., 19,95 euro.

AANTAL STERREN:

***