Marlies Taljard. Die mitiese stad Kêr-Ys
Monday, July 22nd, 2013
In Marius Crous se bundel Vol Draadwerk (2012) kom daar ʼn groot aantal gedigte voor wat gebaseer is op mites en legendes – ek het onlangs ʼn blog geskryf oor die gedig Avalon wat, net soos die eerste drie gedigte in die bundel, sy stof put uit die mite van ʼn verlore stad. Hierdie verhaaltipe is in die mitologie nie onbekend nie – vergelyk byvoorbeeld die verhale oor Atlantis en Lyonesse wat byvoorbeeld breed uitgewerk word in die romans van Marion Zimmer Bradley. In hierdie en die volgende blogs, wil ek Crous se gedigte Gesonke Katedraal, Duiker by Ys-eiland, Kus van Bretagne en Messiaen (die eerste 3 gedigte in sy bundel Vol Draadwerk) van naderby beskou. Die eerste twee gedigte het, benewens die legende van die katedraal by Kêr-Ys, Debussy se La Cathedrale Engloutie as addisionele interteks, terwyl die derde gedig verwys na Messiaen se bekende orrelwerk Apparition de L’eglise Eternelle (1932).
In hierdie blog konsentreer ek op die verhaal van die gesonke katerdraal wat ook die basis vorm van Claude Debussy se prelude vir klavier, La Cathedrale Engloutie (1910). Die verhaal het sy oorsprong waarskynlik iewers tussen die vyftiende en die sewentiende eeu gehad en vertoon groot ooreenkoms met ʼn middeleeuse Walliese gedig Seithennin oor die legende van Cantre’r Gwaelod waarin die stof van ʼn stad wat weens menslike vergrype onder die see verdwyn, eweneens voorkom. Soos die meeste mites, het ook hierdie een verskeie variante. Ek probeer in my bespreking konsentreer op dié narratiewe aspekte uit verskillende tekste wat belangrik is vir die latere interpretasie van die gedigte.
Volgens oorlewering was Gradlon die koning van die welvarende stad Ys wat geleë was in die suid-weste van Bretagne, waar die baai van Douarnenez vandag is. Die stad was een van die rykste stede in Europa, maar onder seespieël geleë. Om dit teen die see te beskerm, is ʼn geweldige dyk opgerig met reuse bronshekke wat tydens laagwater oopgemaak is om die vissermanne toegang tot die see te bied. Die koning alleen het die sleutels vir dié keerhekke om sy nek gedra. Koning Gradlon was ʼn wyse en godvresende man (alhoewel geskiedkundige bronne beweer dat hy goed bevriend was met die laaste Druid in Bretagne, dat hy hom voor sy dood vertroos het en eers die heidense doodsrituele vir hom laat voltrek het, voordat hy ʼn kerk in sy woud laat oprig het.) Volgens sommige variante van die verhaal was Gradlon vroeër, toe hy nog die heidense gode gedien het, getroud met ʼn wese wat half mens en half faerie was. (Ander bronne wil dit hê dat hy met die koningin van die Hiperborese getrou het nadat hulle twee haar ouerwordende man vermoor het.) Hoe dit ook al sy, die moeder het aan ʼn boosaardige dogter, Dahut, die lewe geskenk en daarna verdwyn. Getrou aan die faerie-aard van die moeder, het Dahut ʼn besondere voorliefde vir die ou Keltiese gode gehad en het sy, saam met die grootste deel van die inwoners van Ys, die aardmoeder aanbid. Sy het haarself in ʼn ou Keltiese rite aan die see verbind en haarself as die verloofde van die see beskou. Dit het haar die gramskap van die Christelike ab Guénolé (Winwaloe), stigter van die eerste klooster in Bretagne by Landévennec, op die hals gehaal. Hy het, soos ʼn Jeremia van ouds, gewaarsku dat God hom op die stad sal wreek weens Dahut en haar volgelinge se boosheid.
Dahut het geleef volgens die Keltiese tradisie en het aand vir aand flambojante orgies gereël. Omdat sy haarself sterk verbonde gevoel het aan die see, het sy daagliks offers aan die seegode gebring. Elke dag het sy vir haar ʼn nuwe minnaar vir die aand uitgesoek wat verplig was om ʼn swart masker te dra. Wanneer die fees verby was, het Dahut die versteekte vere in die masker geaktiveer wat die minnaar versmoor het. Die dooie mans is dan in die see gegooi as offers.
Een aand kom daar egter ʼn ridder aan wat heeltemal in rooi geklee was en dadelik Dahut se belangstelling geprikkel het. Sy het hom onverwyld na haar bed genooi. Wat Dahut nie geweet het nie, is dat hy die duiwel in persoon was. Hy het haar in haar laataand dronkenskap oorreed om die sleutel vir die stadshekke by haar slapende vader te steel. Ondanks ʼn ontsaglike storm wat op see gewoed het, het hy die hekke oopgesluit en die see het die stad oorstroom. St. Guémolé het Gradlon net betyds wakker gemaak om op sy geliefde perd Morvarc’h te spring, voordat die golwe die kasteel verswelg het. In die straat het Gradlon sy dogter Dahut sien spartel en haar agter op sy perd getel. Morvarc’h, wat op golwe kon galop soos op land, het egter gestruikel onder die swaar las. Skielik, terwyl oorverdowende donderslae en weerlig woed, verrys daar ʼn doodsbleek gedaante geklee in ʼn bruin monnikekleed uit die see. Dit was St. Guénolé wat Gradlon beveel om die demoon van sy perd af te gooi. Gradlon wou eers nie gehoor gee nie, maar toe die perd steier en onder die water verdwyn, moes hy sy dogter, wat volgens St. Guénolé verantwoordelik was vir die ramp, teruggee aan die see wat sy so lief gehad het. Onmiddellik het die storm bedaar en Gradlon kon veilig aan wal gaan. Spoedig het hy die stad Quimper bereik wat hy sy nuwe vesting gemaak het, aangesien Ys heeltemal onder die water weggesink het. Vandag kan die standbeeld van Gradlon wat tussen die twee torings van die katedraal van St. Corentin by Quimper opgerig is, steeds gesien word. Dit is in 1793 beskadig, maar in 1859 weer herstel.
Dahut, wat die see so lief gehad het, het verander in die meermin Marie-Morgane. Soms kan sy nog gesien word waar sy op ʼn rots sit en haar goue hare kam. Soos sy vantevore gewoond was om haar minnaars in die see te gooi wanneer sy met hulle klaar is, so verlei sy steeds die vissermanne sodat hulle bote op die rotse loop. Daar word ook beweer dat die torings van die stad soms tydens laagwater direk onder die wateroppervlak gesien kan word en dat die klokke van die katedraal Ys soms nog gehoor kan word vanuit die dieptes van die see.
Die mite van die versonke stad Ys hou op talle maniere verband met ander verhale. Net soos Sodom en Gomorra, was Ys ook ʼn welvarende stad, waarin daar egter slegs een verdienstelike siel te vinde was, naamlik die koning Gradlon. Ys word ook vernietig as gevolg van die heidense gebruike van sy inwoners. Dahut is ʼn soort Jessebel wat die leier is van mense wat die ou gebruike aanhang. Die ooreenkoms tussen Dahut en die bekende Loreley wat die vissermanne verlei sodat hulle verdrink, is voor die hand liggend: “Die schönste Jungfrau sitzet / Dort oben wunderbar, / Ihr gold’nes Geschmeide blitzet, / Sie kämmt ihr goldenes Haar, / Sie kämmt es mit goldenem Kamme, / Und singt ein Lied dabei; / Das hat eine wundersame, / Gewaltige Melodei. // Den Schiffer im kleinen Schiffe, / Ergreift es mit wildem Weh; / Er schaut nicht die Felsenriffe, / Er schaut nur hinauf in die Höh’. / Ich glaube, die Wellen verschlingen / Am Ende Schiffer und Kahn, / Und das hat mit ihrem Singen, / Die Loreley getan.” [Die mooiste jong vrou sit op die rotse en kam haar goue hare met ʼn goue kam terwyl sy ʼn aangrypende lied sing. Dit is vir die skipper so mooi dat hy na haar bly kyk en nie die rotsriwwe sien nie. Uiteindelik loop sy skip op die rotse en hy verdrink. Dit het die Loreley met haar singery gedoen.]
Hierdie mite word dikwels beskou as die oorwinning van die Christendom oor die ou Keltiese Druïdisme wat nog tot diep in die eerste millennium in Bretagne beoefen is.
