Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Vertaal deur Daniel Hugo

Dit sou ‘n goeie grap gewees het as Ghalib die enigste goeie digter was

Hy het nie ’n enkele dag in sy lewe ’n gebed opgesê nie, moet hy daarmee begin noudat hy nie meer kan praat nie,

soveel keer per dag ’n gebaar maak asof hy ’n gebed wil opsê?

Dit is Ghalib wat vir sy vriende sê hulle moenie ophou

om vir hom hul gedigte te gee dat hy dit kan verbeter nie.

Nie omdat hy poësie liefhet nie, waar kom hulle aan dié onsin,

maar soos ’n vrou wat haar man verdedig met wie sy haar hele lewe getroud was.

Ek ken ’n geheim wat ek vir al my vriende wil vertel,

aan die gedigte wat jy vir my gestuur het, kan ek sien dat dit nie die eerste is wat jy geskryf het nie; jy verwag ook niks van my nie.

Gee my ’n gedig en die volgende dag gee ek dit verbeter terug, behalwe as ek dit verloor het,

as my hande niks meer kan vashou nie, moet jy my niks meer gee nie.

As ek nie meer daar is nie, die bebloede vlag waarvoor ek my lewe gegee het, dit kan hulle vir jou gee,

daar is talle goeie digters maar ek gaan liewer eers in wanneer dit Ghalib se beurt is.

Het zou een goede grap zijn als Ghalib de enige goede dichter was (Nachoem Wijnberg)

Hij heeft geen dag van zijn leven een gebed uitgesproken, moet hij beginnen nu hij niet meer kan spreken,

zoveel keer per dag een gebaar te maken alsof hij een gebed zou willen uitspreken?

Dat is Ghalib die zijn vrienden zegt dat zij niet moeten ophouden

hem hun gedichten te geven om ze te verbeteren.

Niet omdat hij poëzie liefheeft, waar halen ze die onzin vandaan,

maar als een vrouw die de man verdedigt met wie zij haar hele leven getrouwd geweest is.

Ik weet een geheim dat ik al mijn vrienden wil vertellen,

aan de gedichten die je mij gestuurd hebt kan ik zien dat het niet de eerste zijn die je hebt geschreven, en je vraagt ook nergens om.

Geef mij een gedicht en de volgende dag geef ik het verbeterd terug, behalve als ik het kwijtgeraakt ben,

als mijn handen niets meer kunnen vasthouden moet je mij niets meer geven.

Als ik er niet meer ben, de bebloede vlag waarvoor ik mijn leven gaf, die mogen ze aan je geven,

er zijn veel goede dichters maar ik kom liever pas binnen als Ghalib aan de beurt is.

(uit: Divan van Ghalib, 2009)

Nachoem Wijnberg – Nog een grap

Het is een traditie: de Oudejaarsconference. Lachend het jaar uit op een rollercoaster van grappen, opdat een ieder met frisse moed het nieuwe jaar binnenstapt.

Ook dichters wagen zich wel eens aan een grap, Nachoem Wijnberg nu. Hij wijdt maar liefst 300 pagina’s aan dit genre. Daarmee is Nog een grap waarschijnlijk dikste bundel van het jaar, van de dichter die geldt als een van de belangrijkste van het Nederlandse taalgebied.

Wie een bundel vol moppen of light verse verwacht komt bedrogen uit. Wijnbergs grappen spelen zich af in de avond, of in een hotel of aan zee. Er figureren arme mensen in, en rijke, toneelspelers en Mozart; ze refereren soms aan bestaande grappen, of aan zaken die steevast de lachlust oproepen (penissen). En zoals in een goede conference lokt de ene grap nogal eens een volgende uit: na een grap waarin God ten tonele wordt gevoerd, volgt een gedicht met de titel ‘Weet je nog een andere manier om die grap te vertellen, maar dan zonder God?’

Maar over het algemeen bewandelen deze gedichten een geheel eigen weg. Iets in zijn grappenmakerij doet denken aan de manier waarop een kind een mop kan vertellen: in heldere woorden wordt een uiteenzetting gegeven, maar ergens, zo tegen de tijd dat de clou moet komen, raakt het spoor bijster.

Je kunt een grap

woord voor woord vertellen

en het blijft lang onzeker

of het er een is,

en daar niet bang van worden.

Voor hardop schateren zijn de grappen van Wijnberg dan ook te vervreemdend en te diffuus. Ze zijn in al hun klaarheid, nauwelijks op hun staart te trappen. Zoals ook herinneringen – waarvoor in deze bundel een bijzonder plaats is – zich maar moeilijk laten vangen: ‘Ik herinnerde mij / dat het grappiger was’. Dat ongemakkelijke gevoel kent iedereen die weleens een lollige situatie of mop probeerde te vertellen: wát er nu precies zo geestig is, is maar moeilijk over te brengen. De grap die uitgelegd moet worden verliest kracht, en de spreker die de clou van zijn verhaal vergeet, maakt geen contact. Wijnberg legt dat feilloos bloot.

Nog een grap is te zien een analyse van de mogelijkheden en diversiteit van het genre, en een onderzoek naar de rol van de grap in menselijk contact. ‘Als je grappig genoeg geweest bent/ kun je spreken over wat droevig is.’ De bundel bestrijkt het hele scala, van de misplaatste grap tot de practical joke en de grap over het leger dat alle kanten op zwalkt, met deze geestige uitsmijter: ‘Als je geld genoeg had zou je een kanon kopen/ en voor jezelf beginnen.’

Een grap is zelden een tweemaal grappig. Maar de driehonderd van Wijnberg vervelen ook na herhaaldelijk lezen niet.

HET LEGER

Je gelooft niet

hoe slecht dit leger geleid wordt,

naar rechts

en dan weer naar links

en dan met ons allen door de modder.

Als om straks

de anderen

een voor een aan te kijken

en raden of je eigen gezicht

ook vol modder is.

Als je geld genoeg had zou je een kanon kopen

en voor jezelf beginnen.

Nachoem Wijnberg – Nog een grap. Atlas Contact, 320 bladzijden, 24,90 euro, isbn 9789025442002

Deze recensie verscheen eerder in Trouw.

Zie verder: NRC Handelsblad, Cultuurbewust.nl

Dichters zijn net vampiers. Niet zelden leven ze van andermans poëzie, poëzie die hen raakt of irriteert, en inspireert tot het schrijven van een eigen tekst, als in een antwoord. Poëzie die de dichter laat zien wat al gezegd is, en wat er nog te zeggen valt zonder in herhaling te vallen.

Zelf ben ik eind jaren negentig op het spoor gezet door het werk van de Amerikaan John Ashbery en de Nederlander Nachoem Wijnberg, die vorig jaar nog te gast was op Die Woordfees in Stellenbosch. Daarna kwam daar de Nederlander Kees Ouwens bij. En het Afrikaanse trio Antjie Krog, Charl-Pierre Naudé en Peter Blum. De laatste grote invloeden zijn voorlopig de Australiër Les Murray, de Canadese Anne Carson en de Rus Joseph Brodsky.

Maar je hoeft de verrassing niet altijd ver van huis te zoeken. Laatst had ik dan eindelijk weer eens tijd om wat te grasduinen in nieuwe poëzie, buiten mijn werk als redacteur om. Een goede manier om de schrijfspieren, die nagenoeg verlamd zijn na mijn laatste bundel, wat op te warmen. Ik merk dat ik op dit moment blijf hangen bij poëzie die op het oog direct welsprekend is, zonder eenduidig of clichématig te zijn. Een week of twee terug las ik een nummer van tijdschrift Het Liegend Konijn, van oktober 2009. Een mooie aflevering. Het Liegend Konijn verzamelt uitsluitend nieuw werk van Nederlandstalige dichters, en ook is er ruimte voor enkele debuten. Je vindt altijd iets verrassends. De nieuwe gedichten van Alexis de Roode (geb. 1970) bijvoorbeeld. Een reeks van 10 gedichten, getiteld ‘Dierkunde’. Sprekend werk vond ik het, en ook grappig, voor een Afrikaanse lezer waarschijnlijk niet al te ingewikkeld om te volgen:

De jacht

Ik had een vriendin

haar vader was jager

hij had een eland geschoten

en nu was hij wereldberoemd in Canada

de mensen in het vliegtuig klapten voor hem

Zij hield een keer een spreekbeurt over de jacht

iedereen op school was tegen

maar na afloop was iedereen voor de jacht zei ze

iedereen wilde haar vader ontmoeten

Haar hele huis hing vol hertenkoppen

ik denk wel een stuk of 300 koppen

als ik naar de wc ging ’s nachts

kwam ik zeker vijf herten tegen

de ene nog mooier dan de andere

Ik was gek op herten

niet op een sentimentele manier

ik had wel een hert willen schieten

als je van de natuur houdt hou je ook van jagen

maar ik zou geen hertenvlees eten

dat is een grens die je niet overschrijdt

Als je een gazelle bent op de savanne

heb je genoeg leeuwen om je op te eten

maar hier heb je als hert geen vijanden

je moet het wild een beetje scherp houden

anders gaan ze in de steden wonen

De (gespeelde) naïviteit, de bewust onhandige herhalingen, het geeft het gedicht vaart en beeldende kracht. En het is erg fijn als je ook om poëzie kunt lachen.

Jagen

Heel anders is het korte maar uiterst krachtige gedicht van Mustafa Stitou (geb. 1974), in hetzelfde nummer:

Houd mijn hand vast.

Ik mis een pink. Ik ging,

kind was ik, een dag

uit moorden. Een kleine

eeuw geleden. Een zomerdag.

Zonder reden

herinner ik mij. Hommels.

Mussen. En toen

een zwaan. Aan de rand

van de vijver zag ik

de duivel staan. Grienend

sloeg hij mij gade.

Dit is zo’n gedicht dat ik zelf geschreven zou willen hebben.

Poëzie werkt dikwijls het sterkst als je niet te hard zoekt naar betovering – daarom is het mooi om door een literair tijdschrift van achter naar voren te bladeren. Zo kom je eerst de gedichten tegen, pas daarna de naam die erbij hoort.

Vorige week bladerde ik in een boekhandel door Digitale hemelvaart, de nieuwe bundel van de Irakese dichter Rodaan Al Galidi. Hij woont sinds 1998 in Nederland en schrijft poëzie en proza in het Nederlands. Ik las het volgende:

Het wonderei van Rodaan Al Galidi

Normaal gesproken

leg ik mijn gedachten op papier,

maar twee weken geleden

legde ik een ei.

Uit respect voor mijn gedachten

en wat eruit kon komen,

bouwde ik een nest in de hoek van de kamer

en zat op het ei.

Vrienden en collega’s

geloofden niet dat ik een ei uitbroedde.

Ze dachten dat ik

mijn wereld niet wilde verlaten.

Hoe lang zal mijn broeden nog duren?

Hopelijk niet een leven lang.

Wat komt eruit?

Hopelijk geen mens.

Je moet na het lezen van zo’n gedicht niet wanhopig op zoek naar nog meer moois, maar de bundel dichtslaan, aanschaffen, en rustig de winkel uit lopen. Mensen kijken, een eindje fietsen, een broodje eten, beetje staren naar de boten. Zoiets.

Of nee, misschien toch nog één gedicht dan, ’s nachts voor het slapen. Maar dan een gedicht dat minstens even sterk is. Dus pak ik Kaplyn erbij, van die fenomenale Afrikaanse dichter Gilbert Gibson, die maar gauw eens naar Poetry International moet komen:

hink

in omtrent die jaar van onse

negentien vyf

en sewentig of so het

op ’n reënerige vrydagmiddag

’n melktenker van die

middevrystaatsuiwelkoöperasie wat in die

spruit vasgesit het

oor my pa se bene gery

schalk die lorriebestuurder was angstigrig

vir my ma: tannie

moet nou nie skrik nie,

sê hy, en het hulle twee

met die kar en die handdoeke

en bloedbene winburg

toe gery en toe per ambulans

rooilig gesnel tot die

nasionale hospitaal in

bloemfontein. dieselfde aand

het ek in ’n kinderkrans-

konsert gespeel onder blindes

eenoog die saaier, onder leiding van ’n

paar tannies. en het ek

my voor dit alles verbeel en

geoefen ’n man uit gelykenisse

hy

loop

mank

Maar dan is het genoeg. In een paar dagen tijd een handvol goud, daar moet je zuinig mee zijn. Niet te veel ineens willen. Eerst eens kijken of deze gedichten mijn spieren een beetje hebben kunnen opwarmen.