Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Ons almal herken die prototipe: hy is ’n Suid-Afrikaanse man, waarkynlik nie meer te jonk nie; en hy lig sy vergrootglas en gesels geesdriftig oor sy eerstedagkoeverte, vastereekse en herdenkingseëls. Hy beduie hoe kosbaar die Kaapse Driehoek of die Penny Black is, en sy gedagtes dwaal na Eeufeesvieringe. Hy kan jou pa, oupa, broer of oom wees: ’n filatelis, of versamelaar van seëls. Dit is ’n stokperdjie wat stadigaan besig is om uit te sterf.

*

Ek lees nou die dag ’n artikel op Literary Hub oor internasionale skrywers en digters wat vereer word op posseëls. In 2011 het die Amerikaanse Posdiens die reël dat ’n skrywer slegs ná sy afsterwe verewig mag word op ’n posseël, gewysig. Hierdie eer val nou lewende digters en skrywers ook te beurt. Die 2016-Nobelpryswenner vir Letterkunde, Bob Dylan, loop al vir dekades onder die posstempel deur, eers as sanger, nou as literêre figuur. Daar sirkuleer meer as 50 seëls met dié legende se gesig op.

Hierdie seël is deur die Sweedse Akademie in 1993 uitgereik, dieselfde jaar wat Toni Morrison die Nobelprys vir Letterkunde verower het.

Wole Soyinka, een van Nigerië se grootste skrywers, is in 2006 vereer. Die Nigeriese Posdiens het ’n nuwe huldigingsreeks bekendgestel as deel van ’n projek om die publiek bewus te maak van hul landsburgers se buitengewone bydraes in die wetenskappe en kunste.

Dan wonder ’n mens onwillekeurig: hoeveel Suid-Afrikaanse skrywers se gesigte pryk op posseëls? Ek kon enkele voorbeelde op die internet opspoor.

Langenhoven

Totius

Nadine Gordimer

…En die gewaarwording dat skrywers ter plaatse veel minder as hulle eweknieë in die buiteland vereer word.

Die literêre studieveld wat hom bemoei met die brief as subgenre word “epistolografie” genoem. Die skryf van briewe is helaas so oud soos die letterkunde self; en die skryf van briewe as literêre medium dateer so ver terug as die Hellenistiese periode in Griekeland. Onder die Romeinse briefskrywers was Cicero waarskynlik die belangrikste eksponent.

In ’n artikel verwys Meghan Forbes na die materialiteit van ’n handgekrewe brief, of na alles wat die kommunikasieproses omring: die tipe skryfpapier en koevert, die sender se handskrif, die noukeurige toevou van die brief binne-in die koevert, die natlek van die seël…In ons moderne tyd waarin elektroniese kommunikasie hoogty vier, raak die brief, die outentieke dokument, weer belangrik. Dit is eklekties. ’n Handgeskrewe brief maak aanspraak op ’n enkelvoudige hier en nou en dit is gestempel deur die geskiedenis self. E-poskommunikasie bestaan in meervoudige rekords: in konsepkopieë of in die inmandjie, of in lêers wat reeds versend is – en die gehoor is nie duidelik gedefinieer nie, byvoorbeeld ’n deurslagkopie van ’n brief kan ook aan ander mense gestuur word (die Cc-funksie), om van die blinde kopie (of Bcc) nie te praat nie – die gesiglose gehoor. Voorts kan ’n e-pos afgelaai, uitgedruk of verder versprei word. E-posse kan geredigeer word en is uitgelewer aan meganiese reproduksie. Handgeskrewe briewe verklap onbetwisbaar die vlek van menswees, soos byvoorbeeld koffiekolle, vingermerke en die moeë skiflyne waar die brief herhaaldelik oop- en toegevou is. Forbes beskryf hoe sy dertig jaar ná ‘n ou skoolkys die Tipp-Ex in ’n ou liefdesbriefie afkrap. En wat sal sy sien? I ♥ U. Jesse Taylor. Die seun, Jesse, het homself kennelik bedink en weer die hartjie toegeverf. Sy moed het hom begewe. En drie dekades later sit die middeljarige blogger en wonder nostalgies: wat het van Jesse geword? Was Jesse regtig lief vir haar? Is Jesse lief vir haar? Dit is moeilik om gekonfronteer te word met jou jonger self. En die ironiese gewaarwording: die hartjie is seker die oudste emoji wat bestaan.

’n Handgeskrewe brief is ’n tydsdokument. ’n Egodokument. Uit die gapings, foute en verlore letters probeer ons ’n narratief saamstel van dit wat behoue gebly het. En binne hierdie narratiewe gapings – of dít wat foutiewelik onthou word – word daar ruimte geskep vir verbeelding. ’n Handgeskrewe brief maak van sekondêre lesers voyeurs: beide die briefskrywer en aangesprokene raak kwesbaar. ’n Posstempel, op sy beurt, is die tussenganger, ’n noodsaaklike hindernis in die kommunikasieproses. Dit dateer die vertraging tussen die versending en die ontvangs van die brief. In sy kortverhaal, The Empties kyk die skrywer Jess Row nostalgies terug:

She had never perfected the trick of moistening the envelope flap with the tip of her tongue so it would stick and lie perfectly flat. In those days, perfect meant as if untouched by hands. Her flaps were always overwet and lumpy; when she pressed them down, she made them worse. Still, she loved folding the paper twice over, into three equal parts; she loved writing addresses, but especially her name and address in the upper-left corner. J. Seiden. 29 Portnock Road. The dignity, the businesslike efficiency of these slim objects, asking nothing, never disclosing more than they needed to. An envelope with only a check inside flapped like a flag, but an envelope containing a two-page letter had a solid integrity on every plane. A writer only in the sense that she loved having written. She slid the envelopes under the metal lid of the mailbox on her parents’ porch and stared at them for a few moments. Proof of her existence in the world. Proof the world existed. You could count on it: someone was coming to take them away. Proof you would be sent, proof you would arrive.

Kan epistolografie elektronies wees? Skryfpapier is in ’n sekere sin ’n bewys van ons realiteit, of dit nou duur Smythson-produkte met ’n watermark is, of die CNA-skryfpapier met prentjies van die Grensoorlog wat skoolmeisies in die tagtigerjare so graag uitgeruil het. Die dialoog tussen posstempels, seëls en ander hanteermerke van possorteerders lewer ’n konkrete bewys dat die brief inderdaad plaasgevind het. Vandag se WhatsApps is die telegramme en poskaarte van gister. Maar virtuele pos is gewigloos, sonder die risiko’s, romantiek of gravitas van handgeskrewe briewe.

So bestel ek vir my Griffen and Sabine: An extraordinary correspondence, die 1991-topverkoper deur Nick Bantock. Dit is méér as ’n briefroman of mooi koffietafelboek: dit is ’n aangrypende werk. Die kunstenaar Griffen Moss woon in Londen en illustreer poskaarte vir ’n lewe. Op ’n dag ontvang hy ’n kriptiese poskaart van Sabine Strohem, ’n kunstenaar wat op haar beurt posseëls ontwerp en illustreer om ‘n inkomste te genereer. Sy woon op ’n fiktiewe eiland iewers suid van die Stille Oseaan, en die twee kunstenaars begin te korrespondeer. Spoedig vind Griffen uit dat Sabine alles van hom weet – selfs wat hy dink. Is dit telepatie? Bestaan sy ooit werklik? Of het hy haar opgetower uit sy eensaamheid? Is Sabine sy alter-ego, of is dit die sielsbeminde waarop hy sy lewe lank nog wag? Stadigaan ontvou die verhaal, ’n narratief wat viervoudig sin maak met kuns, mitologie, moderne filosofie en Jungiaanse sielkunde as onderbou. Hierdie boek is nie net ’n triomf vir die skrywer en kunstenaars betrokke by die projek nie; dit is ook ’n triomf vir die uitgewersbedryf. Die leserskontrak is ’n ouwêreldse een, en die leser volg die verhaal deur die getikte en handgeskrewe briewe versigtig uit die lugposkoeverte te trek, te lees, en weer terug te skuif in die koeverte. Elke koevert en seël is met die grootste sorg en in detail met die hand geïllustreer om epistolografie te laat herleef tot visuele kuns.

Dink mens aan briewe en Afrikaanse digters, dan kom Elisabeth Eybers se naam dadelik op.

*

Blare per pos

Twee herfsblare – gewebde paar

aan één pols vas, doodsbleek deuraar –

het vroeg hul tak tot siens gewenk,

die wind ontwyk met ’n kort swenk,

die suiderkruis gekies tot skyf,

daglank, naglank ’n boog beskryf.

Dor soos die blad waaraan hul kleef

reik hul te voorskyn uit die skreef.

Aan die motief wat ingegrif

bly – vae stempel op die skrif –

mag mens jou weer eens vergewis

van afstand, van verbintenis.

Elisabeth Eybers. Uit: Balans. 1962.

*

Ek gaan maak vir laas ’n draai by ’n internetveiling. “My seëlversameling is baie werd. Kyk hierdie skaars een…” My hart krimp ineen, want ’n bejaarde man plaas met trots ’n foto van sy boekie, Die Filatelieburo. Maar die bod wat toegestaan word, is nie hoog nie. Inteendeel; dit is terleurstellend laag. Die valuta van posseëls verhandel nie goed teen elektroniese briewe nie.

Verwysings

https://en.wikipedia.org/wiki/Griffin_and_Sabine

http://users.telenet.be/gaston.d.haese/eybers.html

Bantock, N. 1991, 2016. Griffen & Sabine. San Francisco: Chronicle Books.

“A journey is a gesture ­inscribed in space, it vanishes even as it’s ­made” — Damon Galgut, In a Strange Room.

Ek is terug uit die buiteland — en Victoriastraat is of groen van jaloesie, of dit is inderdaad lente in Stellenbosch! Ek wou meer gereeld uit Engeland blog, maar eers het die kongres (in Southampton) my aandag opgeneem en daarna (nog twee dae in Londen) het ek probleme met my skootrekenaar se webkonneksie ondervind. Ek sal wel nog af en toe hier na my reis terugverwys: ek wil byvoorbeeld graag ‘n paar bloginskrywings maak oor jong Britse digters.

Maar eers iets anders (of dalk ook nie…). My resensie van Damon Galgut se uitstekende In a Strange Room het eergister in Die Burger verskyn. Moenie dat hierdie boek by jou verby gaan nie. Galgut is ‘n uitstekende skrywer, en hierdie is een van die beste prosawerke uit Suid-Afrika tot dusver hierdie jaar. Myns insiens. Dit is ‘n fynbesnaarde, subtiele teks en ‘n diepgaande meditasie oor reis, eensaamheid en die ‘enigma van tuiskoms’ — om Naipaul aan te haal. Ek plaas dit hier vir diegene wat nie Die Burger te lese kry nie:

Damon Galgut op reis

As jy onder die indruk verkeer dat Engelstalige prosa in Suid-Afrika altyd in die skadu van die Nobelpryswenners Nadine ­Gordimer en J.M. Coetzee sal staan, of dat dinamiese hedendaagse prosa hier te lande slegs in Afrikaans geskryf word, maak jy ’n baie groot fout.

Skrywers soos Ivan Vladislavic en Damon Galgut, om maar twee persoonlike gunstelinge uit te ­sonder, lewer werk van wêreld­formaat. Albei is meesters van ’n soort afstandelike, maar altyd deernisvolle perspektief op die Suid-Afrikaanse werklikheid.

Albei ontgin en strek die estetiese moontlikhede van Engels om ’n Suid-Afrikaanse werklikheid ná apartheid onder woorde te bring.

Boeke soos Vladislavic se ­Portrait with Keys, seker een van die skitterendste Suid-Afrikaanse prosawerke van die afgelope ­dekade, en Galgut se roman The Good Doctor hoort op enige ­ernstige ­leser se boekrak.

Dit kom dus nie as ’n verrassing dat Galgut hom met sy jongste boek, In A Strange Room, weer ­binne trefafstand van die gesogte Man-Bookerprys bevind nie. Met The Good Doctor het hy in 2003 reeds die kortlys gehaal, en sy jongste is onlangs tot die langlys van 13 boeke benoem.

In A Strange Room het as sub­titel “Three Journeys”. Die werk word op die flapteks getipeer as ’n ­roman, maar die drie verhale het oorspronklik as afsonderlike ­tekste in die tydskrif Paris Review verskyn. Hulle kan gelees word as outobiografiese reissketse, as ­lange­­rige kortverhale, en inderdaad ook as ’n novelle of roman in drie episodes.

Maar hoe jy hierdie boek ook al benader, Galgut verbluf met subtiele maar trefseker karak­teri­sering, en met die onder­­beklem­toonde, maar psigologies baie ­presiese oopskryf van inter­­per­soon­like verhoudings. Dit is ’n boek vir herlees, waarin die ­­­eint­like dramas onder die oppervlak speel. Dit is ’n boek vol een­saam­heid en verlange, maar ­sonder ­melo­drama of onnodige ­effusie.

Galgut vertel drie verhale. In elk is die verteller op reis –- in ­Griekeland, Afrika en Indië. In elk bevind die verteller hom in ’n ­komplekse, soms aftakelende ­verhouding met ’n reisgenoot. In die proses skryf Galgut eintlik ’n reeks meditasies oor die sielkunde van die reis, die soeke na immer ontwykende ­liefde en tuiskoms, en die aard van vriendskap en gemeenskap.

In die hand van ’n mindere ­skrywer kon die gegewens van die reis en gedoemde verhoudings maklik geyk geword het, maar by Galgut is dit nie die geval nie. Dit is verhale wat ’n mens bybly en, by tye, lank by ’n mens spook. Die laaste verhaal, “The Guardian”, het my katswink geslaan. Dit is een van die aangrypendste, hartseerste verhale wat ek in ’n lang tyd ­gelees het; en die siel­kundige ­profiel wat daarin ter sprake kom word absoluut outentiek ver­gestalt.

Galgut se evokasie van landskappe is deurgaans meer as bloot romantiese verfraaiing. Die vreemde landskap, en die in­heemse bevolkings, is ook nie bloot ’n skerm waarteen ’n uit­eindelik egosentriese, eksisten­siële ­proble­matiek geprojekteer word nie. Soos in Albert Camus se briljante verhaal, “Die Owerspelige Vrou”, word landskap en reis by Galgut bemiddelend vir die interpersoonlike en psigologiese ver­stol­pings en verskuiwings waaroor die ­verhale eintlik ­handel.

“A journey is a gesture ­inscribed in space, it vanishes even as it’s ­made”. Só skryf Galgut aan die ­einde van ’n boek waarin hy die ­gebaar of beweging wat ons “reis” noem met bedrieglike eenvoud verken. In die proses lewer hy ’n teks wat die vervlietende aard van daardie reis beslis sal oorleef.