Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

In Deel 1 het ek gebruik gemaak van ’n Boeddhistiese invalshoek om Indra se Net aan te dui, ’n sentrale metafoor rondom Interkonneksie (Interconnectedness of Interconnection). Verder het ek hierdie metafoor aangewend om die verband tussen ’n sosiale medium soos facebook en Interkonneksie  aan te dui. Die fenomenale interkonneksie tussen fb-gebruikers is op ’n kragtige wyse geïllustreer deur die volgende uitdaging, wat poësie behels het: om vir vier dae ’n gedig elke dag op jou fb-status te plaas en terselfdertyd vier ander mense elke dag uit te nooi om dieselfde te doen. Hierdie ‘oefening’ in Interkonneksie het gedigte soos ’n virtuele wegholbrand laat versprei. Kommentare van die fb-netwerk het ingestroom en hierdie oorweldigende positiewe reaksie dui op ’n geweldige hongerte van poësie-liefhebbers om iets anders as net “no make-up selfies” of afgesaagde status updates te deel. Hier dink ek byvoorbeeld aan een van Breyten Breytenbach se skilderye, getiteld “Selfkop”. Die self of ego verskans die werklikheid van “the interconnectedness of all”. Alhoewel die deel van poësie op die prinsipe van persoonlike keuse gebaseer is, draai dit tog weg van fb-jeremiades (ek sluit myself geensins uit nie) op facebook wat die idee van die individu as afgesonderde en afsonderlike entiteit markeer. Daarom kan uitdagings soos hierdie die uitgebreide netwerk beklemtoon en die self effens met rus laat.

Kom ons kyk na nóg gedigte:

Marlise Joubert, digter, waterverf-kunstenaar en webmeester van Versindaba skryf só oor haar Dag 1 en wyle Ronnie Belcher en plaas ook ’n foto waarop sy, Louis Esterhuizen en Ronnie verskyn:

“Wat ’n spesiale en vermaaklike mens was hy nie! Hy was een van onse Bekgeveg maats (Die Versvreters) toe ons destyds opgetree het by die KKNK. Wie kan dit nog onthou? Ek haal dus ’n versie van hom aan wat spesiaal is in dié konteks. Ons het saam met hom die aand opgetree by Dorpstraat toe hy dié sonnet sommer so uit sy mou skud vir die gehoor. Sy poësie dek ’n wye spektrum wat wissel van humoristies-tragiese volkskwatryne tot die tradisionele vorme soos die sonnet, waarvan hy sekerlik as een van die voorste beoefenaars in Afrikaans beskou word”.

Poësie-aand

Sal ek vanaand in Dorpstraat se kafee
my siel ontbloot for everyone to see?
Hier tussen die geskinder en gepraat
my siel ophang soos aan ’n doringdraad?
Met ander se geroggel en gerook
my sielsgeheim met nikotien bestook?
Hier tussen al die waaiers en die fans
myself beskinder saam met also-rans?
Nee, eerder lieg en skurwe rympies maak
oor snaakse goed wat ander siele raak
soos ghoffels wat kafoefel op ’n trein
and other dear souls crying in the rain.
Maar smokkel met my siel se brood-en-jêm
voor al dié vreemde wesens? Not-a-dêm!

Uit: Van heidebos en klip

Dag 2: (Slegs die eerste gedeelte uit hierdie gedig word aangehaal, maar dalk kan dit op ’n later stadium op versoek as ’n geheel op Versindaba geplaas word. Met Buiteblaf se goedkeuring, natuurlik).

“Ek kies ’n Breyten-gedig wat vir my een van die allermooiste (en skreiende) verjaarsdaggedigte is aan ’n jarelange vriend. Daar is natuurlik honderde ander aangrypende verse wat ek sou kon kies van BB. Die gedig is lank, maar die moeite werd om deur te lees. Hoop julle geniet dit”.

paginamagina

(verjaardagaantekening as ode aan Ampie Coetzee)

Ouboet, ek sit my beste gesig op
om hierdie gedig vir jou te skrywe
want jy, liewe maatjie, word ’n fris sewentig

(let daarop hoe spoor die rym na gewig)
en wanneer lig en lied ons laat staan

en ons skeef gaan lê met die stil kreet
van protesvreugde in die hart
is ons wat jonk is van dae en nagte
(meesal omdat ons die tyd se gewrigte vergeet het)
dit aan ons weggaan verskuldig
om mekaar van die wal in die sloot te help
en so die koei van verbeelding in die put te versuip

en omdat ek lief vir jou is
kom: ons drink die wyn en eet die brood
en tjoeftjaf is ons albei dood […]

(Julie 2009)

Dag 3: “Ek is ’n groot bewonderaar van Gilbert Gibson (medikus van beroep) se verse. Hy verras my immer met oorspronklike en vernuwende metafore en beelding! Soos in hierdie ‘liefdesvers’. Talle gedigte spreek my aan, (selfs al verstaan ek almal nie heeltemal nie), maar ek plaas een wat sal illustreer wat ek bedoel. Terloops, sy volgende bundel Vry- sal einde Julie verskyn. Iets waarna ek baie uitsien”.

[14]

jou oë lê soos dooie vullens bokant
jou wange na ’n uitbraak van perdesiekte
die wenkbroue daaroor die kleur van brommers
in die son. soos klippe in die veld
lê jou oë, en ’n wind wat die aanheg
van gras tot skaduwee roer, waai deur jou mane.
jou oë dryf in die bloed onder jou voorkop
die wimpers geril tot inkennigheid

ek wil jou ribbe inval soos runderpes, die lyf
infekteer en stilletjies wegsluip voor die vlerkklap
van aasvoëls. ek neem jou besit soos ’n slaak
van verligting, jou oë ’n gestorwe graal:
jou keel is blinkvos
jou mond ’n splinternuwe saal

© gilbert gibson. Uit: [vii]: 2010.

Dag 4: “Ek kies ’n kort vers (in Afrikaans vertaal) oor ’n boom van die Meksikaanse digter Octavio Paz wat in 1990 die Nobelprys ontvang het vir sy literêre werk. Paz is een van die digters wat ek gereeld lees en wat onteenseglik altyd die kreatiewe prosesse aan die gang sit in my eie onbewuste. Rodney Williamson vertolk die betekenis van die boom in die gedig soos volg: Uit: The writing in the stars – A Jungian Reading of the Poetry of Octavio Paz. “The tree symbol so prominent in this poem and central to the volume to which it belongs, Arbol adentro, is the image par excellence of this correspondence of innerness and outerness. The tree is an element of nature, planted by the other, contemplated by the poet, and as we have seen in the circular poems of phase four, an icon closely identified with the poet’s childhood. But it is also an interior mental tree, Jung’s ‘philosophical tree’ or ‘tree of knowledge,’ a concrete symbol of growth of the psyche and of the self”:

Die boom hierbinne

’n Boom het in my kop gegroei,
’n boom het ingegroei.
Sy wortels is are,
senuwees sy takke,
sy deurmekaar blare die gedagtes.
Jou blik steek dit aan die brand
en sy skadu-vrugte
is bloedlemoene,
vlammende granate.
Die dag breek

in die nag se liggaam.
Daar binne, in my kop,
praat die boom.
Kom nader, kan jy dit hoor?

(Uit Spaans vertaal deur De Waal Venter)

Nicolette van der Walt, maatskaplike werker wat op die hoofbestuur van die ACVV dien asook digter, (Floriskoop) se vier dae is soos volg:

Dag 1:

 

           To drink

I want to gather your darkness
in my hands, to cup it like water
and drink.
I want this in the same way
as I want to touch your cheek-
it is the same-
the way a moth will come
to the bedroom window in late September,
beating and beating its wings against cold glass;
the way a horse will lower
his long head to water, and drink,
and pause to lift his head and look,
and drink again,
taking everything in with the water,
everything.

– Jane Hirshfield

Dag 2: Nicolette haal “Dunes” deur die Sloweense digter, Taja Kramberger (Mobilisations: 2004) aan (vertaal deur Ana Jelnikar). Vanweë die lengte van hierdie gedig, word slegs Deel 1 aangehaal:

Allí
donde mi presencia es esperada me hago realidad.
(Jorge Pimentel, Balada para un Caballo)

I.
No heavenly body nor an earthly one,
no gliding between them.
No sleepless head drooping above or below the bed.
No abdication of territory or status – not a chance.

Your real hand leading to the origin of mine,
this very chair here you and I in turn sit on – is enough:
tout à sa place.

Here you are, here I am, here is all
we need,
here are
two large dunes that fold into one,
and then rain and then passion and then the ground beneath our feet.

Two large dunes from all that is familiar, but from four very concrete
and independent hands, four eyes, ten toes and fingers.

Two dunes out of a myriad sand granules touching
each other, each of them communicating with all the rest.

Dunes, two curves closed into a circle by a gentle embrace of love.
Dunes, two inner worlds seeping into one in a gentle embrace of love.

Nicolette skryf die volgende oor Dag 3: “Ek was in Graad 8 toe J C Steyn se debuutbundel verskyn het. As ’n plaaskind uit die Klein-Karoo, waar droogtes ’n algemene verskynsel is, het hierdie gedig my altyd gefassineer. Ek neem aan dat vir die tyd dit moontlik ’n kontroversiële gedig was! Dit laat my steeds glimlag”:

Verbitterde boerseun bid

Ja, ek weet ons moet glo
gló, en bid ook, glo
en hóóp: dit bring glo
“in ons leed versagting”.
Die geglo sal glo die westewind laat draai –
Orraait, maar dan val natuurlik weer die hoop water
dat al die gesaaides spoel in hul maai.
En daardie lekker vrypas agterna
van “laat maar u wil geskied”.

Laat maar. U wil geskied.
Om reën bid ons donners verniet.

– Uit: Die grammatika van liefhê (1973)

Dag 4 sluit ’n gedig van Nicolette in, getiteld “Bloeiwyse” (Floriskoop:2015) wat op Soundcloud deur Eva Mouw vertolk word. Eva het ook “Bloeiwyse” getoonset. Die kombinasie van Eva se stem en Nicolette se woorde is treffend en kan op Soundcloud geluister word:

https://soundcloud.com/evie-m/bloeiwyse-n-gedig-deur-nicolette-van-der-walt

Con Robinson, wat by Protea Boekwinkel in Bloemfontein werk (hy verrig wonderwerke met boekbestellings) en graag in sy vrye tyd skilder en skryf, se Dag 1 word ingelei deur een van sy eie gedigte:

Stom

Ek het nie meer woorde
hulle laat my in die steek
my boodskap gaan verlore
as ek struikel oor my woorde

Op Dag 2 en 4 deel Con ook twee van sy eie gedigte. Lesers kan sy poësie-blog volg op: http://sapphomuse.blogspot.com/2014/12/untitled.html.

Dag 3:

Sonnet XVII

I do not love you as if you were salt-rose, or topaz,
or the arrow of carnations the fire shoots off.
I love you as certain dark things are to be loved,
in secret, between the shadow and the soul.

I love you as the plant that never blooms
but carries in itself the light of hidden flowers;
thanks to your love a certain solid fragrance,
risen from the earth, lives darkly in my body.

I love you without knowing how, or when, or from where.
I love you straightforwardly, without complexities or pride;
so I love you because I know no other way

than this: where I does not exist, nor you,
so close that your hand on my chest is my hand,
so close that your eyes close as I fall asleep.

-Pablo Neruda

Louis Esterhuizen, bekende en bekroonde digter, is deur Con Robinson genooi om aan wat Louis “’n poësiebrander” noem, deel te neem. Ek ontleen dus ’n gedeelte van my blog-titel aan Louis se term.

Louis skryf oor sy Dag 1: “Hieronder volg my eerste gunstelingvers; ’n gedig wat 1,200 jaar gelede in Sjinees geskryf is en via Eddie van Vliet se boek Pleidooi voor de Poëzie manjifiek deur Heilna du Plooy in Afrikaans vertaal is. (Die Afrikaanse vertaling van Van Vliet se essay het in 1998 by Protea Boekhuis verskyn)”:

Nooit weer oorlog maak nie

Soveel slanke meisies. Ontblaar

soos jong boompies. Ek gaan almal verby

al staan hulle sy aan sy,

met glansende hoofde bymekaar.

Wat kan die gode my nou nog skeel,

en in my dorpie die rooi aandgloed?

Ek het ’n honderd wonde en niks kan hulle genees nie.

Ek het die dood gesien, so dikwels en so groot.

Die oë van kinders is soos goue reën.

Versigtig dra hulle die bekers wyn.

Ek wil gaan lê en slaap langs die grootpad

en nooit weer oorlog maak nie.

Dag 2:

Reën in die voorwinter

Vier mure teen die Suidewind-
my swartoogvrou, my blondhaarkind.

Kareehoutstompe in die vuur,
ketel en kaggel brons geskuur.

My bont koei lê op koringstrooi,
my swart haan roep die dagbreek rooi.

Soet deur die lang nag sing die reën;
moflammers sal ek vroeg-Mei speen.

Die wendam stoot sy uitloop oor-
blink breek my ploeg die middelvoor…

– G.A. Watermeyer

Dag 3: 

Gift

A day so happy.
Fog lifted early I worked in the garden.
Hummingbirds were stopping over honeysuckle flowers.
There was no thing on earth I wanted to possess.
I knew no man worth my envying him.
Whatever evil I had suffered, I forgot.
To think that once I was the same man didn’t embarrass me.
In my body I felt no pain.
On straightening up, I saw the blue sea and sails.

-Czeslaw Milosz

Dag 4: “Vandag is my laaste bydrae tot die poësiebrander wat deur Gisela Ullyatt begin is. Dankie daarvoor. En op ’n manier is ek hartseer, want nie net is dit ’n fantastiese inisiatief nie, maar daar is nog SOVEEL gedigte wat ’n mens sou wou plaas. Nietemin, my laaste plasing is vir my ongelooflik spesiaal omrede dit alles bevat waaroor poësie handel. Vir my gaan ’n gedig oor kontekstualisering (die “wie”, “wat” , “waar”, “wanneer”, waarom” en met “watter magsterkte” van die lewe) PLUS resonansie; dit wat ek ook “melancholie” noem. Sappho vermag dit binne die bestek van enkele woorde. Wat ’n kragtoer! (En ek vertaal vrylik)”:

Dit is al lank na middernag.
Alleen lê ek en wag.
Jy het nie gekom nie.

 

Haal solank jou verkyker uit vir die volgende skuimende Poësiebrander op Versindaba. En oefen daardie Umlauts….

 

 

Floriskoop – Nicolette van der Walt. Cordis Trust, ISBN 978-0-9922057-0-6

Resensent: Joan Hambidge

I

Floriskoop is ‘n lywige debuut wat sopas by Cordis Trust verskyn het. Dit beslaan 80 bladsye. Die verskillende afdelings heet “Blomkyker”, “Vaaslewe”, “Tussen diepblou bome” en “Blomblare”.

Die indruk wat hierdie bundel by die leser laat, is een van ‘n persoon wat belese is.

Daar is verwysings na bekende digters soos Octavio Paz, Pablo Neruda, Breytenbach, Johann Lodewyk Marais, Freda Plekker, en wie nog almal, maar die bundel verval dikwels in mooiskrywery.

Ons verneem – as voorbeeld – dat die vers “Aan ‘n kind gerig” inspeel op Sylvia Plath se “Child”.

 

 

 

Aan ’n kind gerig

(Na Sylvia Plath)

 

Die kring van jou lag is die mooiste mooi.

 

Ek wil dit vol maak met papegaai en lied,

die sirkus van uitbundiges

wie se geskater jy droom –

tamboeryn, sjimpansee,

klein

 

fluit van ’n riet,

blomkelk waarin musiek

groots en helder moet klink.

 

Nie hierdie winterslippe

van ontmoediging, hierdie

gebroke sirkel sonder stem.  (61)

 

*

 

Child

by Sylvia Plath

 

Your clear eye is the one absolutely beautiful thing.

I want to fill it with color and ducks,

The zoo of the new

 

Whose names you meditate —

April snowdrop, Indian pipe,

Little

 

Stalk without wrinkle,

Pool in which images

Should be grand and classical

 

Not this troublous

Wringing of hands, this dark

Ceiling without a star.

Die twee gedigte langs mekaar, wys hoe die aanslag van die Afrikaanse digter verskil van Plath se spaars, gekonsentreerde en skerper beelde. Dieselfde geld ‘n gesprek met Ernst van Heerden waar die digter sterk afsteek by Van Heerden se besondere beeldvermoë, veral in sy operasie-verse (“Maak die tuinhek saggies toe”, 42). Dieselfde beswaar geld wanneer sy in gesprek tree met Yehuda Amichai (“Méthóde champenoise”, 47). “Woordwyn” (51) illustreer dalk ten beste my besware:

 

Woordwyn

 

Miskien sal ek die wingerd prys:

variëteite van woord en wyn

is vooraf, reeds vanaf eerste

steggiedag, aan ’n kultuur van

alliterasie toegewys.

Uit die landgoed van lettere

sal ek woordtrosse oes, korrel

vir korrel elke lettergreep

ontstingel vir veroudering.

Ek sal dit spesery met klank

en muskaat waar berge blou op

klipvoete slaap en wynmakers

net dit wat die natuur begin

het in vate vervolgverhaal.

Vir die fynproewer, vir jou wat

in strofes drink, sal’k die hooglied

van die druif uit my keel ontkurk:

so is die aand dan volgeskink.

*

Sal’k?

Kultuur van alliterasie?

 

Soms word gedigte amper onbedoeld parodies in aanslag:

Bloeiwyse

 

Ek wil vir jou sê die bloeiwyse

van poësie moet wild en sag wees

waar woorde deels blaar

deels blom is

en die klank wat die leë reëls

vol maak net die wind se stem is

getrek deur jou ledemate

soos ’n lied.

(…)  (52)

 

Hierdie werkswyse roep uiteraard vergelykings op waarin hierdie digter telkemale die tweede plek inneem.

Intertekstualiteit moet iets bysit, dit moet verander of verwring – en dis dikwels in die toon van die gedig geleë, soos ons weet uit die beroemde gesprek tussen Anthony Hecht (“Dover Bitch”) en Matthew Arnold se “Dover Beach”, waarin die oorspronklike vers sarkasties verminder én ondermyn word.

‘n Idee in Van der Walt se bundel word bederf deur oorwoekerende beelde, deur ‘n soet aanslag en dikwels prosa-tegnieke. Beelde word verduidelik. Die digter verkies ook die “klingelklank van feëklokkies” (19) in plaas van om die Venesië-beeld (en verwysings na ander digters, soos onder andere Sheila Cussons) uit te werk. In die afdeling Woordverklarings & erkennings word toespelings verduidelik na bekende gedigte en digters. Die erkennings aan ander digters en vertalings, dikwels vry, word eweneens vermeld.

In die volgende liefdesgedig word die verwysing in die teks ingedra:

 

Tot in lengte van soen

Zaluzianskya capensis

 

Ons twee ingebed

in ’n kamer tussen berg en baai,

’n kaggel wat nog smeul

as ’n verfblommetjiegeur deur gordyne waai

en Neruda se Cien Sonetos de Amor oopgelaat

by I will die kissing your crazy old mouth

wat sonder mooiskrywery demonstreer

dat die Kaap en Arkardia met mekaar allitereer.  (6)

 

Ook die titel word vir die leser verklaar, naamlik dat Floriskoop ‘n  blomkyker beteken. Die optiese instrument waarmee blomme geïnspekteer word, is hier helaas nie afstandelik genoeg hanteer nie. Die digter se instrument is taal, is ironie – en afstand.

Die inligting oor blomme is wel wetenswaardig, maar die leser is nie altyd oortuig dat dit van waarde is vir die “oopmaak” van die gedig nie.

Daar is gedigte oor kindermolestering en verkragting (soos oor Flora Jessop). Daar is ook liefdesverse. Die natuur is egter die belangrikste tema van hierdie bundel waarin die digter verskillende blomme besing en lewenswaarhede probeer aflei uit die aard van ‘n bepaalde blom.

Byvoorbeeld: in “Mariposa” (13) word melancholie so beskryf:

 

Ek weet wel

dat verlange die langste winter is.

 

Die spreker weet egter dat sy nie daarop kan aanspraak maak om die “drome van bolplante / te kan uitlê nie”. Die spreker besef dus dat sy telkens iets projekteer op ‘n bepaalde plant.

 

Die soet geur slaan egter te dikwels vir my op.

Dit is dan ‘n eenheidsbundel en nou onlangs het Karen de Wet by die ALV-kongres in Pretoria gewys op die tendens by jonger digters om weer eenheidsbundels te skryf – soos Hennie Nortjé wat ‘n bundel rondom bome skryf (In die skadu van soveel bome).

 

II

 

 

Daar is te veel uitsegging en oordrewenheid soos:

 

wil ek die kleur van my naam ontbloot, die oerkreet

van die natuur in die rooiste tong van taal uitdruk. (9)

 

Blomkoninkryk

 

As ek sê Karoonag sal jy die straatligte

van die ewigheid kan sien,

die hand van God

wat die gordyn van skemer oopskuif

en in die kalligrafie van komete

ook jou naam in die kosmos skryf?  (16)

 

‘n Redakteur sou kon verbeter of voorstel:

 

As ek sê Karoonag, sal jy die straatligte

van die ewigheid kan sien:

die hand van God skuif

 

‘n skemergordyn oop.

In die kalligrafie van komete

ook jou naam in die kosmos geskryf?

*

 

“Gordyn van skemer” verraai dus alreeds ‘n prosa-aanslag.

 

Mooi momente is daar:

 

Township flowers

 

Die wind het dit goedgedink

om al langs die lemmetjiesdraad

plastieksakke aan te plant.   (24)

 

Black dahlia

(Vir Elizabeth Short)

 

’n Blombed was daar nie: net die blare

van jou hare wat rafel in die wind

en op die sypaadjie

die geknakte steel van jou lyf;

niks aan jou was meer heel nie.

Om so primitief te moes poseer

in bloot die snyerskleed van die dood

en jou mond breër in grynslag

as jou bene gevlek;

niks aan jou was meer privaat nie.

Die paparazzi wat soos spookmotte

om jou zoem, het jou uiteindelik

na die blom van die dale vernoem:

ook jy was leeggebloei.

Daar waar jy ontdek is

met jou arms geminotaur

bokant jou kop en ’n sakhorlosie

wat soos Dali s’n die bloudruk

van ’n surrealistiese tableau aftik

en stop,

is jou lewe soos jou naam

geometries verkort.    (38)

 

 

Purperwinde

Ipomoea purpurea

 

Ek kan nie my dors les aan jou

bietjies-bietjies kelkies dou;

 

onder jou blou trompettergeskal

het Jerigo se heinings platgeval.

 

Ek durf my nie aan jou voete gooi

vir momente van eendagmooi,

 

maar hoe sal ek jou ooit uitroei

as jy soos purperwinde oor my groei?  (40)

 

 

 

III

 

 

Die opdrag sê of verklap alreeds wie die teikenlesers is:

 

Vir mý mense

omdat julle die oë is

waardeur ek die blom

van die lewe al mooier, al dieper binnekyk.

 

Daar is moontlikhede in hierdie bundel, maar die soet aanslag bederf dikwels die gang van hierdie eenheidsbundel. Daar is te veel mooiskrywery en met die raad van ‘n strenger redakteurshand kon die verse beslis sterker geword het.

Helaas, helaas net te veel passieblomme van uitroepe. Geplaas langs onlangse uitstekende debute – Loftus Marais, Fourie Botha, Martina Klopper, om enkele name uit te sonder – is hierdie bundel beslis nie sterk genoeg nie.

 

Wat ‘n jammerte.

 

Joan Hambidge

 

Endnote:

 

 

The Dover Bitch (Poem)

The Dover Bitch: A Criticism Of Life

So there stood Matthew Arnold and this girl

With the cliffs of England crumbling away behind them,

And he said to her, ‘Try to be true to me,

And I’ll do the same for you, for things are bad

All over, etc., etc.’

Well now, I knew this girl. It’s true she had read

Sophocles in a fairly good translation

And caught that bitter allusion to the sea,

But all the time he was talking she had in mind

the notion of what his whiskers would feel like

On the back of her neck. She told me later on

That after a while she got to looking out

At the lights across the channel, and really felt sad,

http://anthonyhechtpoem.blogspot.com/2013/01/the-dover-bitch.html Afgetrek 2 November 2014