Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Joan Hambidge gesels oor haar nuwe bundel Matriks met Gisela Ullyatt.

(GU) Baie geluk met Matriks, Joan.

Die voorbladfoto is van ’n besonderse deur met ’n Bisantynse ontwerp. Vertel ons meer oor waar jy die foto geneem het asook wat die detail wat op die deur verskyn vir jou beteken. Hoe is dié foto gekies is om Matriks te verteenwoordig? In die bundel kom daar ook ’n ridder-motief in die vorm van ’n klein afdruk voor, heel voor in die bundel en dan ook na die laaste gedig. Sluit dit aan by die voorblad?

(JH) Ek het die foto – ‘n gelukskoot – afgeneem op ‘n deur in Lbuljana op ‘n reis verlede jaar deur Serwië en Kroasië. Die riddermotief het die ontwerper Susan Bloemhof as ‘n soort motief (dalk vingerafdruk?) gekies.

Die leser moet self besluit wat die simbole beteken …Die riddermotief, die perd, die deur wat moet oopmaak …Die deur wat oopmaak na die kollektiewe onbewuste en die skryfproses as opstand …

Hierdie deur maak swaar oop …

Daar is ook ‘n moeder en kind en ‘n priester. Ook ‘n lydende figuur. Al die temas van my bundel is hier saamgesnoer. Skryf as verset teen, maar skryf ook as oorlewing. Om by iets diepers uit te kom. As kind het ek nie binne die strukture ingepas nie en as volwassene besef ek al hoe meer hoe dankbaar ek moet wees hiervoor. Dit het my geleer om die enkelstaat met volledigheid te omhels. En vandat ek dit regkry, is my verhoudings met ander sinvoller.

 

Matriks is ’n stewige bundel; 168 bladsye. Hierdie is nie ’n bundel vir die lui, oningeligte of onbelese leser nie. Stem jy saam? Intertekstualiteit in ag genome, sou Matriks jou Wasteland kon wees?

Ek streef nog na my Wasteland … In my bundel Indeks waaraan ek tans werk, is Eliot ‘n rigtingwyser. Die gedigte het oor ‘n lang tydperk ontstaan. Van die lykdigte gaan sover terug as my jeug en was eers opgeneem in ‘n bundel met die titel Witbank-blues. Ek skryf uiteindelik een groot bundel en die idee van die matriks (die chora van die digkuns) het gemaak dat ek teruggekeer het na bestaande verse en dit herdig het. Ek het ook verse uitgegooi wat nie by die idee van die “matriks” inpas nie.

Hopelik werk die gedigte ook net as gedigte, met ander woorde, op die gevoelswaarde. Vir die speurende leser is daar verwysings, nie omdat ek ly aan ‘n “anxiety of reference” of “anxiety of influence” nie, maar eerder omdat ek altyd onder die indruk staan van die tradisie waarbinne ek dig, sowel binnelands as buitelands.

Afdeling een heet “Chora”. Dis ’n konsep rakende die pre-linguistiese/pre-verbale fase van die individu wat Julia Kristeva intensief eksploreer binne die Franse skool van Feminisme. Jy skryf ook gereeld hieroor in jou blogs en resensies. In die laaste reëls van die gedig “Chora”, som jy hierdie primordiale bestaan (wat gekoppel is aan die skryfproses) besonder goed op (17):

 

Dit wat buite woorde lê

– my ma wat ’n dagboek konfiskeer

waarin ek ’n ánder bestaan karteer –

kry ek nou vir goed ontsê.

 

Waarom is die “chora” so sentraal tot jou lewensbeskouing en skryfwerk? En kan “chora” ook gelees word in die lig van Plato se siening oor die baarmoeder, die matriks in die konteks van Matriks?

Ek skryf in hierdie bundel oor die baarmoederlike van taal, die ruimte waar digterlike inspirasie gehuisves word. Kristeva se idee gaan uiteraard terug na Plato se idee. Psigoanalises (meervoud) interesseer my, juis omdat dit baie belangrike uitsprake oor taalteorie maak en nie, soos sommiges meen, dat dit ‘n wetenskap is nie. Adam Phillips se versoening van digkuns en psigoanalise.

 

In Matriks duik ou bekendes weer eens op wat oor die jare herhaaldelik ’n buiging gemaak het in jou oeuvre: Emily Dickinson, Erica Jong, Elisabeth Eybers, D.J. Opperman, Lacan, Freud, Jung; om maar ’n paar te noem.  Vind jy dat jou in-gesprek-tree met hierdie digters, filosowe en psigoanaliste oor die jare verdiep het en waarom keer jy telkens terug na hulle?

Die “in-gesprek-tree” met filosowe, psigoanaliste en ander digters het waarskynlik te make met my werk as dosent en akademikus. Die Januskop van die digter wat haar daaglikse brood verdien as dosent, resensent en optekenaar.

 

Lykdigte is veral jou digterlike forté. In Matriks word die leser getrakteer op lykdigte oor ’n wye spektrum van subjekte soos Robin Williams en Fiona Coyne; lykdigte wat kort na hulle selfdood op Versindaba verskyn het. Vind jy dat lykdigte relatief gou na die persoon se afsterwe geskryf moet word, veral deesdae met die media en internet wat mense se aandagspan so geweldig verkort? Is lesers dus meer geneig om sulke gedigte te lees en dalk selfs terugvoer te gee daaroor?

Ek het in 2000 ‘n bundel gepubliseer met die titel Lykdigte en ek dink die digterlike reaksie is waarskynlik sowel huldeblyk as testament. ‘n Mens kan immers net die lewe verstaan indien/ as jy die dood begryp. Die terugvoer op gedigte is altyd onvoorspelbaar. ‘n Mens ontvang ‘n e-pos van ‘n jong kind wat ‘n opstel moet skryf of ‘n klein uitgewer wat ‘n gedig optel in ‘n koerant of webblad en dan kry jy tyd om die gedig af te rond alvorens dit gepubliseer word in ‘n durende bloemlesing. Die internet is tydelik … skakels verdwyn …

Daar is ook ’n afdeling wat uit ekfrastiese gedigte bestaan, onder meer oor Marlene Dumas se skildery van Elisabeth Eybers; foto’s van Gérard Depardieu en Jackie Onassis. Wat is die roete wat jy volg wanneer jy ’n ekfrastiese gedig skryf?

Ek het nie ‘n resep nie. Marlene Dumas se inspirerende teks Intimate relations (Jacana) dra sy op aan haar moeder. Sy noem dit ‘n “love letter to my mother”. Matriks is ook ‘n liefdesbrief aan my moeder. My moeder wat my intellektueel gestimuleer het en met wie ek – soos met my vader – ‘n volgehoue gesprek voer in my digkuns.

Die verse in hierdie bundel gaan oor meer as my biologiese moeder. Dit gaan oor moeders (soos Dorothy Parker se verhouding met haar moeder) en die komplekse verhouding wat veral die gay-vrou met haar moeder het, met moedertaal, met identiteit, met jou posisie binne die kanon en hoe manlike digters vir lank die kanon oorheers het. Die “vroulike aanvulling tot Dertig”-gedagte wat deesdae met sterk vrouedigters soos Krog, en voor haar, Sheila Cussons en Wilma Stockenström verkeerd bewys word, al het Opperman duidelik respekvol na Eybers gekyk. In daardie stadium was Eybers nog nie die kragtige figuur wat sy wel later geword het nie.

Ekfrastiese digkuns interesseer my geweldig. Kyk hoeveel gedigte bestaan daar oor Marilyn Monroe in Afrikaans en elke gedig vertel uiteindelik iets van die digter ook …

Jackie Onassis fassineer my – die Amerikaanse digkuns en geskiedenis ook. Ek was nou onlangs in Argentinië en waaragtig in Mendoza is daar langs my hotel ‘n bar met die naam Jackie O.

 

Die gedig as ars poetica vind veral neerslag in jou oeuvre en die leser kan uitsien na ’n hele paar ars poëtikas in dié bundel. Die program-gedig, “Ek skryf omdat ek moerig is” se sub-titel is “’n aweregse ars poëtika” wat ’n gesprek met die bekende versreël van Krog – “ek skryf omdat ek woedend is” – aktiveer (13):

 

’n  Vrouedigter bely

op ’n keer dat woede

haar gedigte begelei

 

Hoekom is die ars poetica so ’n belangrike fokuspunt in jou oeuvre? En is skryf vir jou as digter ’n wyse om van persoonlike woede ontslae te raak en te verwerk en indien wel, wat is die proses wat jy volg? Distansieer jy jouself van daardie aanvanklike woede wat ’n gedig tot gevolg gehad het dermate dit onherkenbaar is in die finale weergawe? Skryf jy dit dus uit jou sisteem uit of nie?

Die ars poetica is ‘n belangrike fokuspunt en waarskynlik is elke gedig tog maar ‘n (soort) ars poetica? Ek skryf waarskynlik om wel woede te besweer.

 

Die gedig “Emily D op Facebook” (119) inkorporeer elemente en bepeins moontlikhede (wat terugspeel op die motto van die gedig wat uit Dickinson geneem is: “I dwell in possibility”) en vestig dus die leser se aandag op ’n vars manier: 

Hoeveel volgelinge

sou jy op Facebook trek?

Oor hoop as die ding met vere

wat woeker in die siel?

Oor jou liedere van eensaamheid

met spaars, afgetelde sillabes?

Sou jy elke dag aanmeld

en ’n boodskap laat

oor nog ’n dag sonder voorval

of gebeurlikheid?

Dalk iets vertel van die singende

bome, die klaende huidjie-hu

of die blomme in jou tuin?

Sou jy iemand unfriend

of afweer wat niks begryp

van die hartslag van ’n aandagstreep?

Hoe sou dit tog alles klop?

Die intens private digter

uitgelewer aan sengende,

sinnelose sinergie?

 

Hoe het hierdie gedig tot stand gekom en hoe het jy besin oor Dickinson en Facebook? Reis is ’n deurlopende motief in jou oeuvre en Matriks is geen uitsondering nie. Hoe versoen jy jou liefde vir reis met die voorliefde vir Dickinson se oeuvre wat oor ’n binnenshuise, statiese lewe in Amherst (“oor nog ’n dag sonder voorval/of gebeurlikheid?”) berig?

Ek het haar huis in Amherst besoek – net om te ontdek die meeste briewe en aandenkings staan in ‘n Harvard-biblioteek waar ek navorsing gedoen het aan my tweede PhD. Daar is mos ‘n lieflike tekengrap waar die reis van ED uitgewerk word: Dag 1: stoep, Dag 2, tweede kamer, ensomeer. Teen die einde van die week het sy reg rondom die huis gereis.

Ek probeer haar stilte (en eensaamheid) plaas teenoor my ervaring van eensaamheid. Ek leef oënskynlik meer na buite, is immer aan die beweeg, op reis, maar alle digters ervaar dieselfde gevoel van isolasie, van jy word nie gehoor nie … anders as prosaskrywers met hul groot oplae … applous … lesers … 80 000 eksemplare. Ons skryf vir die eenhand-applous.

Terloops, ek is nie op Facebook nie. Ek besweer alles deur skryf, lees, reis – en ek het ‘n blog Woorde wat weeg (blogspot) waar ek my resensies en kritieke berg. Dit is ‘n argief en ‘n belangrike een, omdat ‘n mens dikwels ontdek hoe resensies uit die internet “verdwyn”.

“Projective verse” (85) se motto is afkomstig uit reëls van die Amerikaanse digter, Charles Olson: “the skin I wear/feels too tight”. Die titel verwys na Olsen se welbekende essay, “Projective verse” (1950) wat die leser laat kennis maak met die onkonvensionele “oop veld” (“open field”) van ’n gedig se plasing op die bladsy. Tipografies is jou gedig in drie kolomme verdeel wat die orde en konvensionele bladsyveld van ’n tipiese gedig ontwrig. Sou die leser dit as ’n matriks kon beskou en het jy aan die konsep van ’n matriks gedink toe jy dié gedig geskep het? Dink jy in “Doubling the point” (156-159) is daar ’n voortgesette “ontwrigting” van konvensie vir die leser? Vertel meer oor hoe jy besluit het om al die verklarings van “matrix” uit die Merriam Webster aan te wend in dié gedig?

Ek het nie aan die konsep van die matriks bewustelik gedink nie, maar wanneer ek dig word sekere temas en motiewe altyd verbind aan die digbundeltitel waaraan ek werk. Met “doubling the point” het ek eweneens tot sekere insigte gekom oor my liefdesverhoudings oor soveel jare. Die verklarings uit die aanlyn-woordeboek was gewoon om die spel tussen emosie en intellek te balanseer. In hierdie bundel is daar veral ‘n volgehoue gesprek met Eybers en haar simmetrie. Sy is so ‘n befokte digter. De Lange spreek ek aan, omdat hy as vriend ‘n eerste, speurende en streng leser is.

In Afdeling tien, “Vertalings en verdraaiings”, is daar onder andere twee gedigte genaamd, “Anna Akhmatova I” en “Anna Akhmatova II”. Vertel ons meer oor jou belangstelling in Akhmatova se gedigte en is hierdie twee gedigte vertalings of verdraaiings?

Dit is verdraaiings. Ek doseer kreatiewe skryfwerk en een van my briljante studente, Richard Higgs, het oor die problematiek van vertalings geskryf – asof dit ‘n moord is wat jy moet oplos. Hy is Russies magtig en deur sy werk het ek baie geleer oor die konsep van vertaling / verdraaiing. My gedigte is verdraaiings – ek ken nie die Russiese tekste nie! ‘n Somerkursus in Moskou was bepaald nie genoeg nie.

Ek leer geweldig baie van my studente – hul essays (wat deel vorm van die portefeulje) dwing my ook om verder te lees: oor stilte in die digkuns, digters as dokters, Akhmatova, Maria Tsvetejeva, ensomeer. Vertalings in Afrikaans is tans ‘n sterk debatspunt: daar is uitstekende vertalers soos Charl JF Cilliers, die Oeljatte (haha), Bernard Odendaal, De Lange en knap teoretici wat help met hierdie begeleidingsproses.

Dig is ‘n vertaalproses van die onbewuste wat alles berg, wat orals aanwesig en nêrens sigbaar is nie, dog uitkom in ‘n gedig. Soms melancholies, soms woedend. Ek dra hierdie bundel op aan ‘n voormalige terapeut en intellektueel, Joost Heystek, wat my deur soveel jare bygestaan het in hierdie alchemistiese proses.

 

Joan, watter gedig in Matriks sou jy vir Versindaba-lesers wou aanhaal wat jou besonder na aan die hart lê?

 

Maria

—The gossip in Milan was that Callas

had swallowed a tapeworm.

But of course she hadn’t.

The tapeworm

was her soul ...

Frank Bidart

Als van die woord wálg

het sy verstaan, lintwurms

verslind om te verslank glo;

dog met die wagtyd

van die liefde anders gesteld:

haar understudy Jackie O

mooier, perfekter, slanker,

beslis geen Griekse tragedie.

In die operahuis van die hartstog

het die applous verstil:

note krioel teen dusketyd

iets soos ek-het-gelewe-vir-die-kuns?

Tosca beproef deur Scarpia,

Callas verneder deur Onassis.

Nou is die lyf weg,

maar haar stem,

die lyflose taal, draal

lank na die laaste noot…

Endnote:

1.

My ouers

i

Van haar, my kromgetrekte moederlief,

erf ek my ontevrede, wrewelige, onvergenoegde aard:

Gister was ‘n beter dag.

Van hom, my forsgeboude vaderlief

kry ek my droomverlore, romantiese, onverskrokke aard.

Die een kan woorde soos blokkies pas.

Die ander het bykans die lewe in drome verpas.

En ek?

Hul erfstuk?

Die een kant van die Januskop

kyk terug na wat was;

die ander sy vooruit

na dit wat woorde kan vermag.

ii

Vroeër was dit maklik om my weg

te draai van julle, my ouers,

ewige aangesprokenes

in my gedigte en gebede.

Kyk, dit is ‘n klaagsang hierdie

eer julle vertrek na die ander oord

omdat ‘n lykdig onvanpas mag klink

wanneer stilte onherroeplik is.

Vir haar, my kromgetrekte moederlief

vir hom, my forsgeboude vaderlief

iets korter as ‘n brief

iets meer as ‘n erflating

durender as ‘n grafsteen

betroubaarder as ‘n polis

kosbaarder as ‘n familiering:

Elke vers wat uit my spruit

met toegeneentheid

aan hul twee te danke.

Haar stem die metrum van my verse

sy hand die vorm vir my verse.

iii

Hulle is die sout van die aarde

ja, die sout van die aarde

omdat hul trane

hul trane

soos sout

soos sout

oor hul wange stroom

hulle is die sout van die aarde

ja, die sout van die aarde

omdat hul trane

hul trane

soos sout

soos sout oor hul wange stroom

Hulle is die sout van die aarde

my ouers

wat in stilte weeklaag

oor hul kinders se trane

wat soos sout

wat soos sout

oor hul wange stroom

iv

Moeder:

vanaand onthou ek ‘n brief aan jou

in my krabbelskrif

uit vele verre lande:

Dis winter in New Haven

saans hoor ek die sneeu

geruisloos soos vere neerdaal

van ‘n vertrekkende swael.

O Moeder

ek dra swaar aan hierdie las

van woorde voel neerdaal

soos die vere van ‘n vertrekkende swael.

O Moeder

O Moeder

ek dra swaar aan hierdie las

van woorde wat soos swart swaels

op my neerdaal.

v

Ek onthou vanaand meteens

hoe jy uitroep:

“Alles is teen my!”

en ongeveer drie dekades later

weet ek

Dad

hoe dit moes meet

kos om ons almal in jou

30 dae Ou Mutual kalender

in te pas.

Nog ‘n polis

nog ‘n laatskof

nog ‘n ekstra werk.

En ek?

Ek hou my besig met ‘n polis

met bykans geen beleggings-

of uitkeerwaarde.

Dit laat sig nie op ‘n kalender inpas,

dit verkies eweneens die onvoorspelbare uur

en ja, dit beskerm jou gewis nie teen ontnugtering

of soortgelyke slopings

soos nog ‘n gedig wat teen jou draai.

vi

Toe ek jonger was

ja toe ek jonger was

was julle net ‘n las.

Noudat ek ouer is

ja noudat ek ouer is

keer ek telkens terug

na hulle: my ouerwordende

altyd begrypende ouers.

Is daar iets in dié woordspel

onbedoeld opgesluit?

Dat ouer word gelyk is

aan borg staan vir ouers:

al is dit net in ‘n vers?

vii

Dad

ek dra jou en Ma

my ou moederlief

soos ‘n ent op my lyf.

Gisternag droom ek van jou:

saam met ou vriende

speel jy in ‘n klein orkessie

by ‘n eenvoudige dorpstroue

met vuil, opgestapelde borde.

Jy bied my ‘n glas wyn aan …

Hoe tasbaar, werklik voel

die droom wat volgens Cirlot

‘n naderende dood kan dui.

Ja, my vader bied my die glas

waaruit ek die lewe met oorgawe skink.

viii

My moeder verkies

dat ek oor haar in my verse swyg.

Tog, my eerste soekende, stamelende vers

geskryf in die verre VSA

in wintersneeu aan haar gerig.

Vroeër deur ander vrouedigters

met haar gepraat in briewe.

Poësie eers van buite geleer;

nou van binne geskandeer.

My moeder verkies

dat ek oor haar in my verse swyg.

Tog spruit alle woorde

uit die ingehoue, begrensde moederbuik.

Moeder, vergeef my vir hierdie binne-

dringing, vir hierdie skending

van jou privaatheid,

vir hierdie ongeknipte naelstring.

ix

Hier sit hulle, my ouers

die twee jong verloofdes

op ‘n rusbank in ‘n Joodse ateljee.

Ek sien hoe jy met jou klein kadotjie

glimlag en Pa se hand vashou.

Dekades later weet ek:

ons kies gewis ons ouers

voorgeboortelik en astraal.

Hier sit hulle, my ouers,

die twee ou vernieldes

in ‘n gedig van hul naasoudste kind.

Ek sien hulle na ‘n 50 jaar-herdenking:

weer eens praat ek uit die vreemde.

Hier bly hulle, my ouers

die twee ou geliefdes:

wyl hulle ‘n lewe saam herdenk

plaas ek hulle netjies reg

– asof in ‘n fotosessie –

vir ‘n finale bestekopname,

vir ‘n onbeskadigbare weergawe,

in ‘n erkentlike, dankbare cadeau.

Uit: Lykdigte. Tafelberg, Kaapstad. 2000

Die uiteindelike amberkamer 

Heilna du Plooy gesels met Joan Hambidge oor haar jongste bundel Meditasies (2013), Potchefstroom, 28 Oktober 2013

Heilna du Plooy (HdP) : Joan, baie geluk met hierdie bundel Meditasies. Ek dink dit is ‘n pragtige en ryk bundel wat inhoudelik en tegnies sorgvuldig afgewerk is. Met terloops, ook ‘n pragtige buiteblad wat aansluit by die dertigste gedig in die bundel, “Meditasie, Tyd”.

Die titel van hierdie bundel is Meditasies. In die lees van die bundel kom dit na vore dat dit gaan om verskillende soorte meditasies wat ook gerig is op verskillende onderwerpe. Is die gedig vir jou ‘n meditasie as sodanig of die plek/ruimte van meditasie?

Joan Hambidge (JH): Ek het hierdie bundel geskryf tydens en ná ’n reis-om-die-aarde so twee jaar gelede tydens my sabbatsverlof. Ek het spesifiek plekke (ruimtes) besoek waar ek as jonger digter was om ’n soort bestekopname te maak van myself as mens en as digter: Hong Kong, Beijing, Tokio, San Francisco, Los Angeles, Chicago, Washington, New York en Istanboel. Dis ’n idee van ’n vriend dat ons so ’n reis moes onderneem. Hy was saam met my in San Francisco en hy en ’n vriendin was agter my en ons het weer saam ontmoet in New York. Tydens hierdie reis ontdek ’n mens wat het verander, en veral: wat hét dieselfde gebly. My vriend was nog nooit in New York nie en dit was dan interessant hoe hý die stad ervaar het. Heeltemal anders as ek wat al telkemale daar was, vóór 9/11.  Vir my was dit anders. ’n Dubbeldoor-ervaring. Ek het ook onthou hoe ek die eerste keer in 1980 gereageer het op die stad en hoe ek tydens hierdie reis die impak van 9/11 kon voel en registreer.

Die gedig is ’n meditasie. Hierom is ’n gedig elke keer ’n ander registrasie, opskrywing, belewenis. Maar dis altyd die ek wat kyk, registreer, bely. Ek vertrek einde vanjaar na Viëtnam, ’n vreemde ruimte en dus sal die gedigte nie die selfverwysings dra nie.

 

HdP: Die motto’s by die eerste twee afdelings van die bundel handel albei oor koudheid, oor die liriese digter se koue hart en die digter wat drink uit koue klip. Hoewel die gedigte dikwels direk of indirek ook handel oor eensaamheid, stilte, leegheid en ‘n geïmpliseerde koue, vind ek tog baie energie in die verse as verse. Wat kan mens lees in hierdie verhouding tussen die onderwerp van die gedig en die gedig as gedig?

JH:

Lyric poets

Usually have – as he knew – cold hearts.

Czeslaw Milosz

I drank from honeycombs of

chill sandstone.

Geoffrey Hill

Dis die twee motto’s waarna jy verwys. ’n Mens is emosioneel of reageer sterk op iets (die dood van ’n geliefde, die dood van ’n ouer self, die einde van ’n verhouding of fase), maar die gedig self moet gedistansieerd wees en deur vorm of beeld die boodskap oordra. Die digkuns is tog soos Wordsworth al verduidelik het “emotion recollected in tranquillity”, om deur afstand die pyn in vorm te vertaal.  Die digkuns is beheerde emosie. Dit verwerk intense ervarings in vorm. En, pyn beteken nie noodwendig ‘n goeie of geslaagde gedig nie. Die goeie gedig eis vormbeheer, distansie, kilheid, afstand.

 

HdP: Stede staan sentraal in die bundel, veral in die eerste afdeling maar ook verderaan. Hoe lê die verband tussen stede en gedigte? Dit lyk vir my of die stede metafore word, of hulle vir die digter metafore gee of verskaf wat uiteindelik ‘n ander verhaal help vertel.  Soek jy die stede terug, of soek jy na gedigte in/oor stede of gaan dit om die herroeping van emosies in stede/agter die gedigte?

JH: My reis was ’n besoek aan hierdie stede. Soos ek reeds vertel het, het ek en ’n vriend een middag besluit kom ons reis-om-die-aarde. Toe het ek sommer die volgende dag die kaartjies bespreek. Visums by verstek is ’n bundel oor stede. In Meditasies word die stede metafore soos onder andere New York wat ek as ’n aksiegedig beskryf. As ek sou weet hoe die stad uiteindelik ’n gedig word, sou ek waarskynlik nie kon dig nie.

Daar is beslis iets “unheimlichs” hierin opgevang. Verlede jaar Desember was ek in Venezia, ’n stad wat ek na ’n pynlike aflegging besoek het. Dit was asof ek weer in daardie ellende ingestap het. Asof ek ’n begraafplaas besoek het en blomme gaan neersit het. Hieroor het ek ’n verhaal geskryf vir Peter van Noord se Skarlakenkoors wat binnekort verskyn.

Dieselfde geld vir my komplekse verhouding met New York, voor en na 9/11. Ek is gefassineer met die Amerikaanse digkuns en my eerste bundel Hartskrif het immers aan die Ooskus van die VSA ontstaan.

15 New York as gedig

 

Akatalektiese stad,

jy is ‘n aksie-gedig,

veelstemmig met Greenwich Village

wat resoneer met Harlem,

‘n Hudson wat terugpraat met die East.

Stad van allusies en illusies,

jy laat jou nie maklik skandeer

óf verstaan nie. Op Lexington Avenue

begryp ek iets van jou leksikale veelheid:

in Central park staan ek vol onsekerhede

oor hoé om jou in ‘n vers op te som.

Skuilplek vir haweloses en magnate: Donald Trump

hou die blinkkant bo nes die Rockefeller

met wapperende vlae.

Die World Trade tans herbou; ‘n aanval so getroef.

Maar jy val my telkens in die rede,

nes ek dink ek het jou onder die buigende knie.

Grimmig weet ek jy begryp Aposiopesis of ‘n weer-begin

as digterlike handgreep. Hierdie is my apostroof,

my groet aan jou: stad wat Auden tydelik huisves,

die grote Ginsberg se fantasieë versier

en Billy Collins laat kekkel en skater by kroegvoorlesings.

Vanaf die Brooklyn-brug kyk ek terug na jou:

ek neem afskeid vir ‘n vyfde, maar nie laaste keer.

Hartstad, dwingende stad, ingewikkelde stad,

my eerste elegieë het hier ontspruit;

ek sing vanaand die Westside-Blues.

*

Natuurlik vertel die bundel ’n verhaal: ’n reis (letterlik), dan ná die stede selfkonfrontasies en dan ook my afskeid aan gestorwe digters.  Die stad “verdwyn”. Elke keer wanneer ek Hong Kong besoek, is ’n gebou weg en staan daar ’n nuwe. In Los Angeles word die hotel waar ek gebly het, binnekort gesloop.  Dis bykans soos om na ’n foto-album te kyk of ou briewe te lees en te wonder wat het van daardie mens geword.  ’n Mens soek dus die ou stede terug en in die proses ook die mens wat jy was. Toe ek in die eerste keer in die VSA was, ontdek ek Roland Barthes se Mythologies in Las Vegas. En in die boek vind ek die hotel se adres waar ek gebly het. Dus het die gedig vir baie jare gebroei in Roland Barthes.

En ek kon skielik presies onthou hoe ek toe gevoel het. Alleen en reisend deur die VSA. So word die emosie dus baie jare later herroep in al die betekenisse van die woord.

 

HdP: Ek vind in die gedigte ‘n intense bewustheid van tyd en ruimte. Die drie gedigte oor Tokio handel by voorbeeld meer oor tyd as oor die stad self. Daar is ook deurentyd ‘n koppeling tussen plek en emosie – emosies gekoppel aan plekke of plekke gekoppel aan emosies. Mens kan amper sê, plekke word emosies, roep emosie op maar emosie word ook beleef in terme van plek. En soos blyk uit jou vorige antwoord, sien jy selfs die stad new York in terme van of as sodanig as ‘n gedig.

Nou is tyd en ruimte narratiewe kategorieë en die vraag kom by my op of mens die gedigte sou kon lees as momente of snypunte of knooppunte in ‘n (lewens)-verhaal. Of is die gedig net ‘n momentele verposing, dalk ‘n skuiling juis teen die voortgang van tyd?

JH: ’n Mens raak geweldig bewus van tyd wanneer jy reis. Tyd verander, jy moet op ’n lughawe wees anders verpas jy ’n vlug. (Ek het twee keer in my lewe tyd verkeerd gelees in die VSA en by genade gods het die lugredery my net op die volgende vlug kosteloos gesit.) Jy wen selfs ‘n dag wat jou selfoon registreer.

Die gedig is waarskynlik ’n momentele verposing; gedigte word tydens die reis geskryf, maar agterna het nog na vore gekom. Dus die letterlike reis, dan die herinneringsreis, dan die reis weer in gedigte. En ten slotte, die afwerking en die plasing van verse in ’n bepaalde orde.

’n Plek roep inderdaad ’n bepaalde emosie op: ’n mens kan nie in New York staan sónder om te onthou hoe die eens lewenskragtige stad aangeval is nie. My nuwe hartstad is Istanbul wat ek vroeër vanjaar weer besoek het. ’n Stad in sy skoonheid en geskiedenis wat ’n mens eenvoudig net nie kan deurgrond nie.

Jy as kenner van narratiewe digkuns sal weet ’n gedig vertel altyd ’n verhaal, al is dit indirek. Hierdie bundel is ’n digterlike bestekopname: van die mens/digter wat ek was en genadiglik nie meer is nie.

In die afdeling selfkonfrontasie dig ek:

 

21 Sel(f)portret op 55, ‘n meditasie

 

In watter hotelkamer,

op watter vreemde kontinent

het hierdie foto

uit my Fuji geklik?

Gepofte oë (ja watter on-lieflikheid

is sy nie hier nie?), wrewelmond,

ysterdraad hare,

gekleurde wenkbroue

en huilsakke onder die bril

geplaas op ‘n snuffelende neus.

Gordyne effens oopgeskuif,

hempkraag ópgeslaan.

Voetjie-vir-voetjie word jy emigrant,

verwys jy na Eybers tevergeefs,

selfverraaier, uitgevang met Nixon-wenkbroue,

skryn daar selfs ‘n helder lig in selfondervraging

oor die objek genaamd, bedrywer van die halwe rym

of waarheid: ‘n blikstem roep,

“This is your wake-up call”,

dis nou of nooit; vergeet van VWL en Eybers.

Luister na JdL se raad oor die sinergie

tussen foto en selfportret:

“You never finish a poem, just abandon it”

in hierdie digterlike Watergate.

In watter hotelkamer,

op watter vreemde kontinent

loop die muses so bakhand met die woord?

 

HdP: Die bundel is opgedra aan Johann de Lange. In die lees van die gedigte voel ek inhoudelik deurlopend ’n gesprek aan, met verledes en geliefdes en herinneringe, maar dit is ook asof die gedigte telkens gerig word tot gespreksgenoot. Baie gedigte is in elk geval duidelik apostrofies daarin dat iets of iemand aangespreek word. Is Johann de Lange in die bundel die primêre digterlike gespreksgenoot of klankbord en is daar meer sulke gespreksgenote?

JH: Johann de Lange word dikwels by die naam genoem, omdat ons ook verbind is per e-pos terwyl ek reis. De Lange vertolk ’n belangrike rol in my lewe: as vriend en as leser van my gedigte. My vader is ook ’n gespreksgenoot en dan die vriend, wat saamreis wat met sy aankoms ’n gedig sal ontvang – natuurlik eers later – oor dit wat ek nou in Tokio of Washington beleef het. Apostroof ja in die aanspreek van iemand, maar ook in die weglaat van iets/iemand. Ek noem die geliefde by die naam nie. Maar sy is daar. Sy lees nie my gedigte nie en ons verhouding is bedryf op ’n ander vlak. Die ander gespreksgenote is digters, lewend en gestorwe: Opperman, Eybers, Louw, Sexton, Plath, Breytenbach, Cloete…

Daar is ’n vers oor MM en weer eens word al die gesprekke met Cloete heraktiveer. Ek reis altyd met verseboeke (elektronies) en danksy die internet is die ewig-aangesprokenes, indien lewend, ’n e-pos of sms ver.

 

HdP: In die gedigte oor spesifieke figure, gestorwe digters en beroemdes, val dit my op hoeveel vrae daar in die gesprekke voorkom?  Is hulle, die 3 Afrikaanse digters, Chris Lombard, Carel Mischke en Wessel Pretorius en Adrienne Riche en Anne Sexton, op ‘n manier swyende gespreksgenote? Of voel jy ‘n soort solidariteit met voormalige en ander bewoners van die land van digkuns? Voel jy ‘n verantwoordelikheid teenoor ander digters as ’n soort beskermengel wat hulle moet verweer teen vergeet en vergetelheid?

JH: Ek voel ’n solidariteit met hulle nie net as swyende vertrekkendes nie, maar ook in die wete dat digters deesdae “verdwyn”. Hulle sterf en daar is miskien iewers ’n beriggie of opmerking. En as daar nie bewakers is nie kan hulle inderdaad verdwyn in ’n tyd waarin ons bedreig word met die onmiddellike inskrywing of gewoon blatante onkunde. Party digters oorleef desnieteenstaande hierdie bedreigings en dit was De Lange wat ’n voortreflike lykdig oor Wessel Pretorius geskryf het en die bedryf aangevat het oor die gebrek aan belangstelling:

Laatnagvrese

Wessel Pretorius (1949 – 2012)

 

Wessel, dis nou drie dae na jou dood

& die koerante swyg in al hulle kolomme

oor die dertiende van die derde

toe jy die onderspit gedelf het.

Die media voel fokkol vir digters.

Nou sit ek teen dagbreek heeltemal nugter

& half verleë, & ek skaam my vir my kollegas.

Al was ons haaks al om die hawerklap

(darem nooit slaags, behalwe in woorde),

verdien ’n digter darem ’n afskeidsgroet.

Laatnagverse & ander vrese bly

’n befokte boek, ons sal ver

na nóg een soos jy moet soek,

jy is ’n original, met jou ingat, ougat taalspel,

met jou liefdes & jou (dronk)verdriet.

Alles is verniet, & níks is verniet.

Trust jou om die dertiende

vir jou flatline op die Styx te kies.

Wás die lewe maar soos ’n LP

wat op ál die regte plekke vashaak,

daardie spesiale blikke & oomblikke

waaraan mens bly vasklou

as die naald gly oor die blinkswart strook

om in die voltrekte stilte te bly hakkel.

Met jou kroeg- & ploegpraatjies opgedroog,

& jou vrytyd verby, is dit saktyd

& jy is gans uit jou plek. (Boer jy

nou saam met Carl Ziervogel

& voer daai groen gesprek

wat net in begraafplase gedy?)

Of is jy sprakeloos gedryf

om druk ondergronds te skryf

met ’n lyf wat lykant toe leun?

Ek hoop jy het op jou nul-uur

weer daardie voël soos ’n telefoon hoor sing.

Tussen die eerste & die laaste reëls van ’n gedig,

tussen verloor & vind – dáár lê die ding.

 

HdP: En later is daar verskeie gedigte oor die ontvangers van gedigte: lesers, geliefdes en so aan, maar die digter het skynbaar nie baie vertroue in hierdie lesers nie? Kommentaar hieroor?

JH: Die digter het geen beheer oor hoé die gedig gelees of vertolk mag word nie. Jy moet dit afteken, laat gaan en dikwels jare later sal iemand reageer op ’n vers en dan is ’n mens bly dit het iets vir iemand beteken. Die gedig kry ’n lewe van haar eie. Dit word op ’n webruimte geplaas of in ’n bundel. Dit behoort nie meer aan jou nie. Iemand mag dit gebruik as ’n motto of voordra by ’n begrafnis. Of ’n liefdesgedig transporteer in Die Burger as ’n in memoriam by die dood van ’n kind.  Die lees- en skryfproses is ingewikkeld, kompleks – die gedig loop dikwels die tyd vooruit en ’n leser mag op die regte oomblik iets begryp.

Ek vertrou ook my ander belangrike leser Henning Snyman en my intelligente uitgewer, Etienne Bloemhof wat ’n fout onmiddellik optel.  Snyman is ’n belese leser van die digkuns en Bloemhof se algemene kennis is bepaald van waarde.

Ek dink Auden het die gebrek aan vertroue so goed opgesom in sy huldeblyk aan Yeats:

II

You were silly like us; your gift survived it all:

The parish of rich women, physical decay,

Yourself. Mad Ireland hurt you into poetry.

Now Ireland has her madness and her weather still,

For poetry makes nothing happen: it survives

In the valley of its making where executives

Would never want to tamper, flows on south

From ranches of isolation and the busy griefs,

Raw towns that we believe and die in; it survives,

A way of happening, a mouth.

 

HdP: Daar is vir my ook in die bundel ‘n gesprek met jouself, veral met jou vroeëre self (spesifiek in die San Francisco-gedigte). Sou mens in hierdie bundel ‘n behoefte aan selfondersoek en ‘n bewuswording van ‘n andere lewensfase kon sien? Dit kom ook na vore in die verse oor emosies soos woede of pyn, oor intense ervarings aan die een kant en stilte, verveling en ennui aan die ander kant?

JH: Meditasies is inderdaad ’n bundel van selfondersoek en my siening van spiritualiteit. Dit is ’n aflegging van my Protestantse jeug en ’n geleidelike oorgang in ’n meer karmatiese en Boeddhistiese siening van die lewe. Die intense emosies in die bundel is sterk gekoppel aan die reiservaring: tydens die proses is ’n mens dikwels verveeld of ontstig. Of gewoon moeg of jy beleef iets wat jy eers in retrospek kan begryp.

7 Stad van Engele

 

In hierdie stad verskyn hulle aan my,

die engele afgestaan aan die dood.

Die een se gesig staan op ‘n uithangbord,

die ander een afgeflets op ‘n winkelvenster.

Maar dis jy, vader, wat my wakkermaak

op ‘n Sondagoggend so teen kerktoegaantyd.

Ek hoor jou woordeloos roep na my

in die Stad van Engele én Illusies.

Terwyl ek hierdie vers skryf, hoop ek dat jy

weer aan my sal raak, voor toemaaktyd.

 

HdP: ‘n Sterk en opvallende tema of lyn in die bundel is dié van tussenwêrelde, tussenfases en tussentye, wat aansluit by die tema van reis. Ervaar jy reis of dalk selfs jou lewe as liminaal? Dit kom direk na vore in die gedig waarin jy verwys na Vladimir Propp en die funksie van die brug in Morphology of the folktale. En die gedig self is vir jou ‘n “transisie”. Is daar wel soms ‘n ervaring van bestemming, miskien momenteel in die skryfhandeling self? Of wil jy dalk bewustelik nie ‘n bestemming hê nie?  En wat ek toe na aanleiding van hierdie vraag gedink het, is dat die gedig wel tot bestaan kom en wel iets vasvang en behou.

JH: Die voorblad (die Brooklyn-brug) suggereer die proses van liminaliteit. Dit was ’n totale gelukskoot hierdie foto geneem vanuit ’n oopbus rég onder die brug. So is die opvang van ’n vers dikwels niks anders as ’n fluke nie. Susan Bloemhof het die voorblad ontwerp.

Skryf is vir my ’n proses van liminaliteit: ek skryf in hotelle en op vliegtuie. Op lughawens of op ’n trein. Of in ’n gastehuis. Ek beantwoord nou jou vrae in ’n restaurant wagtend op ’n gas. Ek probeer myself by herhaling in die oomblik indink, in-mediteer. Bly weg van gister of more. Dink aan nou.  Jy lewe nou. Eenmalig.

Ek gaan haal my gedigte ver op vreemde plekke: dan het ek afstand, ironie, en kan ek ongestoord my verse skryf.

*

Die gedig, nes die dood is wel ’n bestemming, ’n eindpunt.

 

59 Ars poëtica

 

Stilte, eensaamheid

dryf haar van geboorte af

van wieg tot kis:

soekend na ‘n ander

se aanraak of troos.

Op verskeie reise,

vlugtend van om verlaat-te-wees,

weg van pynlike ervarings,

terug tot in ‘n andersoortige kissie:

hierdie klein brose ding,

genaamd ‘n gedig,

nes die amberkamer

in die Hermitage.

Te vertelle,

eenling is jy gebore,

en só sal jy die gom

van die bome sny.

 

HdP: Oor die gedig wat jy hier aanhaal, moet ek iets byvoeg. Dit is ‘n wonderlike ars poëtikale gedig en die slotbeeld is werklik uitsonderlik, so eenvoudig en onderbeklemtoon maar by nadenke geweldig ryk. In die gedig (9) “Los Angeles, ’n meditasie” noem die digter haarself ‘n “woordsnyer” maar hier kom die beeld van die amber as versteende gom by, asook spesifiek die amberkamer van die Hermitage. (Die amberkamer is in 1716 aan Tsaar Peter die Grote geskenk deur Friedrich Wilhelm I van Pruise om ‘n verdrag te bevestig. Die vertrek is in die Tweede Wêreldoorlog deur die Nazi’s geroof en na Königsberg geneem, maar dit kon na die oorlog nie teruggevind word nie. Dit is vanaf 1979 met befondsing van onder meer Duitsland gerekonstrueer. Vanaf 2003 is die voltooide vertrek in die St. Catherine Paleis in Sint Petersburg te sien.)

Die amberkamer is ‘n afgeslote vertrek waarvan die mure grootliks met amber bedek is. ‘n Nabyfoto van een van die mure toon dat die gom soos mosaïek in klein stukkies gebruik is om die mure van patrone en selfs reliëf te voorsien. Die kamer is verder met goud en met spieëls versier, maar dit is die mosaïek van die amber wat die karakter daaraan gee. Met hierdie inligting in gedagte word die beeld van die gomsnyer en die amberkamer met verskillende dimensies en assosiasies verryk. Die gom wat amber geword het, hou soms ander dinge, deeltjies hout of plantmateriaal en selfs insekte, gevange in die deurskynende versteende vorm waarin dit uiteindelik gebruik word en dit dra by tot die karakter van amber. Maar die gom bestaan uit klein stukkies wat hier reggesny moes word  om in die mosaïek te pas. Die klein onderdele vorm saam ‘n patroon, later ‘n muur en uiteindelik ‘n kamer van skoonheid, afgesonder en selfs oënskynlik na binne gerig terwyl dit inderwaarheid ‘n verhaal van lewenssap en son en groeikrag en lewe, ‘n hele verlede in sigself opberg, alles bymekaargebring in ‘n verskansde plek van skoonheid.

 

HdP: ‘n Ander lyn wat ek raaklees, is ‘n bewustheid van ‘n metafisiese dimensie. Daar is engele, hoofletters, ‘n bewustheid van eindes (toemaaktyd) en oorgange, van wat nie konkreet sigbaar of vindbaar is nie.

Voor daardie groot Stilte my doodsmoor, 


gee ek my oor aan konkrete beelde


– vermy abkrete en luister na konstraksies –


hier laatnag in Chicago, beslis my soort stad,


in fyn afwering én balans met die groot Abstraksie.

Wil jy iets hieroor sê?

JH: Die digkuns is by uitstek die kuns van metafisika, van inbeweeg in die onsegbare, die verlore tyd/dimensie. Een van ons grootste digters, Elisabeth Eybers, het by uitstek hierdie oorbeweeg, tussentyd, goed begryp. Nie alleen in die gedig geskryf in ‘n tussentaal nie, maar ook die belewenis tussen hier en daar, toe en nou, Nederland en Suid-Afrika… Hierdie gedig staan in ’n huldigingsbundel vir ’n bekende literator en digter. Dit verskyn voorin Marié Heese se jongste roman as ’n motto. Die paradoks van die gedig: dit lewe tóg…

 

19 Istanboel, ‘n meditasie

 

In ‘n troebel droom

skeur ek die binneblad van ‘n boek uit,

daar waar die biblioteekdatumstempel staan.

Die boek handel oor hulle, die dooies,

die vertrekkendes wat soms in drome

hul opwagting maak of in vreemde stede

op ‘n haar-na-lyk soos ‘n inwoner van ‘n stad,

maar praat met ‘n vreemde tongval, verbaas opkyk

en nooit terug groet nie of in ‘n glaskas van ‘n museum

uitgestrek lê en onsiende staar. Hulle lewens

was op bruikleen. Dit het nooit aan hul behoort nie.

Hul lewes was ‘n blote storie en die Outeur

se naam in die kolofon blyk te wees ‘n skuilnaam.

Daardie Naam is die een waarna ek bly soek.

Vannag lees ek daardie geleende boek

oor die lewens van my vriende, my vader

en almal wat my pad gekruis het. Oor ‘n lewe

uitgeneem in die biblioteek van die Dood.

 

 

“Die gedigte skryf hulself.”

Irna van Zyl het ’n paar vrae aan Joan Hambidge

Hierdie is die volledige onderhoud wat in ’n verkorte weergawe verskyn hetin Boeke-Insig (Herfs, 2009)

1. Jy is ‘n ervare dosent in Kreatiewe Skryfkunde aan die Universiteit van Kaapstad. Elke nou en dan vlam daar ‘n debat op oor of mens iemand kan leer kreatief skryf. Wat, uit jou ervaring, kan ‘n mens studente oor die skryf van spesifiek gedigte leer?

Jy leer mense tegniese vaardighede. Hoe om ‘n kwatryn / sonnet / distigon of watookal te skryf en beheer oor jou emosies te kry. Jy begelei mense deur moeilike prosesse. Jy kan mense leer met talent – om dit te verfyn.

 

2. Jy neem dikwels vurig deel aan literêre debatte, maar dit lyk of gewone lesers selde saampraat en dikwels in briewe aan LitNet en dagblaaie te kenne gee dat die twis tussen skrywers en akademici hulle koud laat. Wat is vir jou die sosiale funksie van ‘n literêre polemiek?

 

Die funksie hiervan is beslis nie tydmors of onnodig nie. Daar gebeur dikwels dinge agter die skerms – soos boeke wat opgehemel of afgetakel word – en dan moet die kritici dit regstel.

 

3. Bogenoemde debatte kan soms ook nogal erg venynig en persoonlik raak. Tog weet mense wat jou ken dat jy eintlik ‘n baie klein hartjie het. Hoe raak kritiek jou persoonlik en hoe verwerk jy dit?

 

Kritiek is ‘n leerproses. En as iemand jou die Dolly Parton van die Afrikaanse letterkunde noem, is dit op sy rekening, nie joune. Kritiek as boemerang sou ‘n mens kon opmerk. En dan weet ek as iemand persoonlik raak, is die argumente (dikwels) maar minnetjies en dunnetjies.

As jy ‘n fout maak in jou oordeel of resensie, erken dit en beweeg aan. As ‘n mens op ‘n tendens wys – wat volgens jou verkeerd is – dan is dit jou mening.

 

Ek het wel ‘n probleem met die ‘anything goes’-aanslag veral op Litnet waar elke Kretie en Pletie ‘n Mening het wat uitgebasuin word. Dit is dan waarskynlik weer ‘n ellende van ons tyd. Blogosfere, e-posse, Facebook en wat nog, gee aan almal ‘n stem.

Dit word waarskynlik al hoe moeiliker om in hierdie tsoenami van uitsprake iets te lewer wat standhoudend / belangrik is.

En ‘n mens verwerk kritiek deur te leer wat daaruit te lere is en kritiek te vat van wie dit kom.

 

‘n Mens moet wel die persoonlike en die kritiese bedryf skei. Daar is vele mense van wie ek nie hou nie wat skitterende skrywers is, en andersom.

 

4. As jy as kritikus twee dinge, houdings of instellings in die Afrikaans literatuurbedryf kan verander, wat sou dit wees?

 

1 Swak opgeleide boekeredakteurs wat hul graag posisioneer as demi-godjies en oor skrywers en ander resensente skinder.

Boekeredakteurs kom en gaan en hulle behoort nie hul persoonlike verhoudings / vendettas ‘n rol te laat speel by die keuse van ‘n resensent nie. Of besluit ‘n boek van ‘n eks mag nie geresenseer word nie. (Daar is goddank uitsonderings hier.)

 

2 Die valse familieskap van die Afrikaanse letterkunde. Ek weet al wanneer ek iets skryf hoe A gaan reageer op B en wat C gaan dink en D sal skryf. Hierdie ongesonde verbintenisse steek veral kop uit by prysbeoordelings waar mense agter die skerms sal toutrek vir Klein Tollie wat die Groot Boek geskryf het, omdat hy professor Slimjan se student is of Babbelapie wat om persoonlike redes bekroon word net om ‘n ander skrywer op sy plek te sit.

Die Afrikaanse letterkunde se telefoniese gekonkel – ‘n beoogde MA-studie deur Maria Kroeskamp (studieleier: Gesoek).

 

5. Wat het jy geleer by die Jungiane en hoe beïnvloed dit jou skryfwerk?

 

Ek is in die psigoanalise geïnteresseerd. Ek doseer ‘n kursus hieroor: Freud, Jung, en al hul avatare. Jung het my veel geleer oor die innerlike reis en die bakens na buite wat jy moet volg om die binnereis te begin. Sy studie oor die tarot het my veel geleer en sy boek oor simbole in die besonder. Lacan interesseer my geweldig, soos Melanie Klein.

 

6. Charles Bukowski het gesê ‘n digter het pyn net so nodig soos ‘n tikmasjien. In jou jongste bundel, Vuurwiel, is daar soos in jou vorige werk ‘n hele aantal gedigte aan liefdesteleurstellings gewy. Stem jy saam met Bukowski? Het jy dalk liefdesteleurstellings nodig om te kan skryf?

 

‘n Mens jaag nie die pyn na nie. Ek begin nie ‘n verhouding om daaroor te skryf nie. Die gedigte skryf hulself. ‘n Kritikus het op ‘n keer opgemerk dat die vele liefdesgedigte dalk die integriteit van die ervaring oor die liefde mag aantas. Dalk gaan hierdie liefdesgedigte nie oor ‘n persoon nie en is dit dus eerder ‘n proses? Dalk skryf ek oor die liefde soos wat Norman O. Brown opgemerk het dat Petrarca vir Laura ontdek het om oor die liefde te kon skryf.

Ek het nie ‘n ‘liefdesteleurstelling’ nodig om te kan skryf nie.

 

7. Jy skryf ‘n gereelde rolprentrubriek in BY. Vertel vir ons meer oor jou passie vir flieks. Wat is dit wat jou fassineer? Watse soort rolprente verkies jy? Het jy ‘n groot DVD-versameling?

 

Psigoanaliste kyk dikwels na films en die betekenis daarvan. Films funksioneer immers soos drome en dit bring ‘n mens dikwels uit by jou onbewuste. Ek hou van Hitchcock, Nicolas Roeg, Woody Allen, Fellini, Truffaut, Roman Polanksi en natuurlik: Bergman. Ek hou van slim films – die Coen-broers, en filmmakers wat ‘n nuwe aanslag op bekende of geykte kwessies gee.

Vr ‘n skrywer is daar veel te put uit films – omdat dit iets oopmaak in jou waarvan jy nie geweet het nie. Terselfdertyd is ek gek na James Bond-films (juis omdat dit so vernuftig werk) en Mr Bean. En slim tekenprente soos Toy story.

My DVD-versameling is nie so uitgebreid as my biblioteek nie. Ek is nog steeds verslaaf aan filmhuise ofskoon ek graag DVD’s kyk.

 

8. Ek onthou toe ons studente was het jy meer boeke as enigeen van ons ander in die Honneursklas op Stellenbosch gelees. Een vakansie het ek nog probeer byhou, maar dit was onmoontlik en ek was byna voos gelees. Hoe kry jy dit reg om so baie te lees? Hoeveel boeke lees jy gemiddeld per week?

 

Ek lees geweldig baie. Die hele tyd. Daar staan ‘n stapeltjie voor my bed, in my badkamer, in my kombuis is daar rakke en rakke boeke. Trouens, ek woon in ‘n argief-cum-biblioteek.

Ek het nie TV nie. Ek lees elke dag, skryf elke dag, en kyk net DVD’s tuis. En dan uitgesoekte DVD’s. Ek dink die meeste mense se lewens word opgeslurp deur reekse. Een keer ‘n jaar kyk ek Sewende laan en al die ander reekse – en binne ‘n week weet ek wat het gebeur (en sug, wat gaan gebeur).

 

9. Jy is ‘n toegewyde reisiger. Waarom later jare verkieslik na stiller plekke soos Hurgada en Marrakesj? Het New York langs die pad sy bekoring verloor? Reis jy elke jaar?

 

Nee, New York het nie sy bekoring verloor nie – beslis nie. Ek was onlangs daar en het verse gepubliseer oor NY in Ruggespraak (2002). Stiller plekke hou ‘n digterlike bekoring in en in gedigte oor Japan het TT Cloete opgemerk dat ek die gedigte ver gaan haal het. Ek was verlede jaar in Turkye en Zanzibar.

En voor dit in Machu Picchu (na ‘n kongres in Rio de Janeiro) waar ek die gedig geskryf het oor hierdie stad. Voor dit na Hong Kong, Thailand, Kanada, ‘n uitgebreide reis deur die Verenigde Koninkryk, Indië, Kuba & Mexiko,Tarkastad, Putsonderwater. O name, o versugtinge!

 

10. Op ‘n persoonlike vlak glo jy ook nogal in gereelde oefening. Jy stap die hele wêreld vol in Tamboerskloof waar jy woon en gaan gereeld gim toe, maar jy eet ook graag uit. Enige gunsteling-kuierplekke of restaurants in die Kaap en enige plek in die wêreld?

 

Ek gym om fiks te bly.

Elke dag probeer ek daar uitkom. ‘n Gesonde liggaam huisves mos ‘n gesonde gees, nie waar nie? Dis ‘n goeie manier om stres te verwerk en my sosiale lewe bestaan uit ontmoetings met vriende in kuierplekke. Kaapstad het verruklike eetplekke: Colçacchio, Miller’s Thumb, Theo’s, Haiku, Bukhara, en nou pas in Zanzibar die restaurant by Langi Langi waar ek gebraaide vis met ‘nkokosneutsap of chili’s verorber het. Pretensieuse restaurante met ‘n pruimpie op ’n wit bord versier met ‘n groen sprietjie wat uitgedink is deur ‘n megalomaniese sjef waarvoor jy ten duurste betaal, is nie vir my nie.

Ek kook self lekker en skroom nie om ‘n bord terug te stuur as dit benede peil of oorgaar is nie.

 

11. Het jy ‘n vaste roetine vir skryfwerk, staan jy byvoorbeeld elke oggend vroeg op?

 

Ek het vir lang tye tussen drie en vyf elke dag geskryf.

My roetine is nou eerder skryf net voor gym, werk (vergaderings / klasse) lunch met iemand, middagslapie en dan so vanaf sewe is dit skouer aan die wiel tot na twaalf.

 

12. Gebruik jy sabbaticals om te reis of om te skryf?

 

My laaste sabbatsverlof het ek deurgebring by Harvard waar ek navorsing aan my tweede doktorsgraad gedoen het as besoeker. Dit het tot uiting gekom in my roman Kladboek en my digbundel Ruggespraak.

Selfs in Vuurwiel staan daar verse wat uit hierdie ryke ervaring geput is. Ek het ongeveer negejaar lank aan Vuurwiel geskryf en het die bundel ten minste twaalf keer herskryf.

 

13. En wat het van die hygromans en prosa geword?

 

Ek het weer begin met ‘n Sonja Verbeek. Voor ek onthou, heet dit en sy vertel vir ons van al haar liefdeservarings. En die letterkunde natuurlik. Ek het darem Palindroom en Kladboek verlede jaar gepubliseer.

 

14. Kritici het al gemeen dat jy te veel publiseer en nie streng genoeg uitsoek nie. Dink jy dis geregverdigde kritiek?

 

Daar is nie meer ‘n meesternarratief nie en ook nie meer ‘n Groot Kritikus wie se woord Wet is nie.

Ek skryf baie en gevolglik sal hierdie beswaar geopper word.

Met elke bundel herskryf / herroep ek die vorige…

Die resepsie van Groot Verseboek bewys dit. Die postmodernisme het die finale idee van goed / sleg finaal geproblematiseer.

 

15. Is daar enigiets groots wat jy nog wil aanpak in jou skryfwerk of jou doseerwerk?

 

Ja ek is tans besig met ‘n uitgebreide studie oor die digkuns van Johann de Lange wat al oor die 100 bladsye beslaan. Ek wil hiermee ook die periode van 80 probeer karteer.

 

16. As jy ‘n kwatryn uit jou werk moes kies vir jou grafsteen, hoe sou dit lees?

 

Ek lewe met ‘n drif

ter wille van dié skrif –

omrede die durende

koors genaamd poësie.

 

Hierdie aanhaling uit ‘n gedig oor Emily Dickinson uit Palinodes (1987).