Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Elke dag verbaas my 2 jarige seuntjie my met ʼn nuwe woord of sin.  Ek is verstom oor die aanleer van woorde by kinders in so ʼn kort tydperk.  Na 35 jaar sukkel ek maar nog soms baie om woord en beeld bymekaar te bring, of net om my gedagtes samehangend te orden.

Terwyl ek soek na inhoud luister ek na Vers en Klank op RSG en wens dat ek so iets indrukwekkend kan doen met “vers en kuns” vir Versindaba.  Daar was ʼn luisteraar wat ʼn sms gestuur het na die ateljee waarin sy sê dat dit die beste 30 minute van haar dag is.  Sjoe wat ʼn pluimpie….

Dit is werklik iets om na te streef….

Aan die anderkant van die spektrum is my 5 jarige seuntjie ook hard besig om woord en beeld bymekaar te probeer bring.  Hy wil baie graag skryf en maak nou die vorm van letters na en plaas langs mekaar om ʼn idee te probeer oordra….

Hy is ook baie geintereseerd en wil weet waar woorde vandaan kom en hoe word boeke gemaak.

Ek het toe hierdie pragtige boek (“Die land van die groot woordfabriek deur Agnes De Lestrade”) by die biblioteek opgspoor.  Ek wonder wie het dit meer geniet, ek of hy?

Intussen lees ek in n baie interessante blog inskrywing  (sien hier) van ander kunstenaars wat met gemak woord en beeld byeenbring.

Behalwe vir hierdie blog inskrywings probeer ek hard hierdie laaste tyd om op my manier dieselfde te doen.  In die volgende uistalling waarin ek deelneem en waarna ek jul almal wil nooi is:

Mash up=  Type wat Donderdag aand open by Alex Hamilton se studio in Woodstock, Kaapstad.

Ek het eergister naarstigtelik in die biblioteek gesoek na ʼn gedig wat die ‘beeld’ vir die uitstalling wat ek in my kop het in digterlike vorm te kan oordra.

Die een waarop ek besluit het is:

 On(be)eindig deur Ilse van Staden

Daar is met ons nog nie

Klaar gepraat nie

 

Mens wat woord moet word

 

Ons is nog net die begin

Of die onvervulde einde

 

In die lug laat hang

Blou vergete albasterbal

Uigeknikker die ewigheid in

Soos die onvanpaste punt

Iewers aan die einde van ʼn half voltooide sin

 

Hier volg ʼn (on)vanpaste  onderhoud aan die einde van ʼn half voltooide blog:

H: Alex, vertel ons bietjie meer van die Mash-up’s.  Wanneer het dit ontstaan en hoekom het jy besluit om hierdie Mash-ups in jou studio te hou.  Waarom noem jy dit Mash-up?

 A: : Mash-up is ʼn musiek term (think Glee J) en dit is wanneer twee liedjies bymekaar gegooi word en as een gesing word.  Die idée, om dit toe te pas op kuns, het ek gehad nadat ek weereens ʼn groep uitstalling gesien het wat so oorgekurateer was dat dit nie meer die werk kans gegee het om as idividuele stukke te kommunikeer nie, maar as een installasie werk.

Dus wil ek ʼn platvorm skep met die MASH-UP idee waar ek meer as een kunstenaar bymekaar en langs mekaar uitstal sonder dat dit ʼn ander konsep raak as wat die individuele werke weergee. Daar is altyd ʼn onderliggende ooreenkoms, maar nie tot die punt wat dit ʼn streng kuns kurator gevoel het van alles moet by alles pas nie.

 

H: Vir die volgende Mash up het jy dit onder die vaandel van “Type”.  Wat het jou laat besluit op “Type”?  Dit is ʼn term wat baie wyd is….wat beteken dit vir jou?

 

A: :”Type” het natuurlik die wonderlike twee betekenisse van “tipe” of “letter font” en hierdie is die oorkoepellende idees wat in al die kuns voorkom en die gehoor die vraag laat vra: “Wat se tipe kunsuitstalling is dit?”

Ek het ook opgemerk dat baie kunstenaars woorde of logos gebruik en dit as ʼn tema gekies.

H: Het jy eers die Kunstenaars gekies om deel te neem, of het jy eers die titel gehad en daarna die kunstenaars genader om deel te neem?

A: Ek het eers ʼn groep kunstenaars in gedagte gehad en toe gekyk na wat hulle werk in gemeen het en of dit saam sal werk. Daarna het ek die uitstalling “ontwerp” ( ha ha nie gekurateer)  om die beste voorbeelde, wat die idee weergee, van almal se werk in te sluit

H: Kom jou eie produksie elke keer tot halt terwyl hierdie uistallings aan die gang is aangesien dit in jou studio gehou word?

A: Nee! Ek het te veel werk om tot stilstand te kom. Met goeie beplanning kry ek dit reg om my aandag te skei tussen uitstalling hou en my eie werk.  Ek dink dit is omdat ek die uitstalling as ʼn uitdaging sien en dit verskriklik geniet om saam met ander kunstenaars te werk dat dit nie moeilik is om dit te organiseer nie.

H:  Nie so lank gelede het jy ‘Amper almal” by hierdie jaar se KKNK uitgestal.  Ek weet vir ʼn feit dat jy o.a vir CJ Langenhoven uitgebeeld het, maar watter ander digters/skrywers het jy ook gedoen:

A: Daar is n lys van amper 31 op my website: www.alexhamilton.co.za so gaan loer gerus.

 

H: Wat is jou gunsteling versreël?

A:“hiiiiieeeeeeee Die patatranke langs die spoorlyn, hoe seer moet hulle ore nie wees nie.” (dis die hele gedig) deur Breyten Breytenbach

Nou ja, indien jul in die omgewing is loer gerus in Donderdag-aand.

 

“Om grense af te breek”

 

Hans du Plessis in gesprek met Elias P. Nel oor sy jongste bundel

Griekwapsalms: Karos orie dyne.  LAPA Uitgewers  2012

 

Hans, eerstens wil ek jou gelukwens met jou nuwe bundel. As iemand wat ook met ‘n variëteit van Oranjerivierafrikaans, soortgelyk as die in die bundel grootgeword het, kan ek my meesal daarmee vereenselwig. Laat my dus toe om sommer hier aan die begin te vra of daar nog sulke manuskripte iewers in jou kop rondlê?

Dankie vir die mooi woorde. Die eienaardige van my skryfwerk in ‘n variëteit van Afrikaans is dat die woorde net in my kop kom klim terwyl ek besig is om met die dialek te werk. Ek dink net in hierdie variëteit as ek tussen die sprekers daarvan is. Ek vermoed my oor en my verstand en my hart moet eers weer daaraan gewoond word. Dan eers sal die muse my toelaat om daarin te begin skep. Kortom: daar is op die oomblik niks daarvan in my kop nie.

Dis jou derde bundel waarin die Bybelse didata in die omgangstaal van die gemeenskappe van ‘n sekere deel van die Noord-Kaap getransponeer word. Watter gedig in hierdie bundel lê vir jou die naaste aan die hart en hoekom?

Ongetwyfeld die Gelykenis van die Barmhartige Samaritaan (Die jammerhartige skeder, p. 70). Hierdie bundel is waarskynlik suiwerder dialek as die voriges, en in hierdie gedig word die transponering van geografie, kultuursosiologie en taal tot die uiterste beproef.

Dit sal klink of die gesprek ‘n herhaling van ons vroëere gesprekke (by die Boeketent by die 2004-KKNK, jy en wyle George Weideman se gesprek oor appropriasie by Versindaba (2008?) en meer onlangs jou bydrae as respondent vir my Honneursskripsie.) So hier kom die opslagballe nog ‘n keer! Die hele kwessie van kopiereg of dan eerder die gewaande kopiereg op tradisie, taal of ‘n variëteit daarvan, wat is jou mening daaroor?

Ek is bly jy vra die vraag, want dit is ‘n vraag wat baie gevra word. ‘n Taal, of enige vorm daarvan, het nie op sigself kopiereg nie, want dit is nie iemand spesifiek se intellektuele eiendom nie. As dit was, sou ek of Antjie Krog ook nie in Engels mog skrywe nie – of Elias Nel in Standaardafrikaans nie. Afrikaans is die somtotaal van al sy dialekte, en Afrikaans behoort aan almal wat dit praat. Intellektuele eiendom lê daarom in die oorspronklike skepping in die besondere taal en nie in die linguistiese kode self nie. Sou die Griekwapsalms dus iewers bestaan het voordat ek dit geskryf het, beteken dit dat ek iemand anders se intellektuele eiendom gesteel het en as my eie skepping voorhou. Nie een van die gedigte bestaan egter elders as in my eie publikasies nie. ‘n Kunstenaar kan net approprieer wat reeds geskep is. Geen wet of reël of regulasie kan egter voorskryf in watter medium die kunstenaar mag skep nie. Dis soos om te sê ek mag nie op ‘n rots met plant-en-dier-verf teken nie, want iemand anders het dit al gedoen. Dit is egter ‘n ander saak as ek ‘n rots met ‘n oertekening daarop uitkap en dit as my eie kunswerk gaan uitstal. Dit is appropriasie. Plagiaat, of steel in gewone Afrikaans. Dit is nogal vreemd dat niemand dieselfde vraag met betrekking tot die gebruik van die Bybelgedeeltes vra nie. Miskien is dit simptomaties van ons gebroke taalgemeenskap, ‘n taalgemeenskap met grense wat nie bestaan nie, maar deur politieke domastrantheid gefabriseer is. Inteendeel, die skep in ‘n variëteit is daarop gemik om die variëteit se potensiaal as skeppingsmiddel te bevestig. Dit probeer juis grense afbreek. 

Daar was in die verlede soos mens ook kan aflei uit jou outeursnota, die gevoel dat sekere dele van die Griekwagemeenskap met ‘n Jean Goosen-houding van “Ons is nie almal so nie” op jou vorige werke reageer het? Jou reaksie daarop?

Nie alle Griekwas gebruik hierdie variëteit van Afrikaans nie, eenvoudig omdat die Griekwas nie ‘n homogene gemeenskap veronderstel nie. Die Griekwas van Kokstad of Kranshoek of Ratelgat praat hulle eie variëteit. Soos die sprekers van Messina Afrikaans anders praat as dié van Bredasdorp. Verder sou dit net so erg wees om te beweer dat nét Griekwas hierdie dialek gebruik. Variëteite het ‘n mond en ore, maar nie oë wat kleur kan sien nie.

En dan is dit nog nie klaar nie, ek hoor ook die beskuldigings van ‘n Godlasterlike gespot met die Bybel? Wat is jou kommentaar hierop?

Dit is allermins die bedoeling, en die mens wat dit só lees, lees die essensie mis. As uitgesproke Christen doen ek moeite om niks aan die Bybelse boodskap te verander nie. Ek lees die gedeelte waaroor ek skryf, so noukeurig as moontlik om die inhoud te probeer verstaan. As ek twyfel, raadpleeg ek meer as een vertaling en ek lees kommentare op die bepaalde teks. Die betekenis bly dieselfde, al verskil die metafore. Onthou jy die bohaai oor D.J. Opperman se Kersliedjie omtrent ‘n halfeeu terug? Dit is en was tog nooit Godslasterlik nie?

Reken jy dat jou gebruik van die spreektaal van ‘n bepaalde taalgemeenskap nie die onregmatige toeëiening van die intellektuele eiendom (appropriasie) van die betrokke taalgemeenskap is nie?  Daar word trouens skerper beskuldigings soos “steel” en “oneerlik” ook gebruik. Sal jy omgee om so bietjie daarop uit te brei?

Die vraag is hoër op gedeeltelik beantwoord, maar dit is só belangrik dat ek nog iets daaroor wil sê. Jou reguit, geregverdigde vrae en ‘n eerlike gesprek daaroor, soos hierdie een, kan help om die berlynse mure in ons taalgemeenskap (en die groter Suid-Afrikaanse gemeenskap) af te breek.  Die Afrikaanse taalgemeenskap, soos enige taalgemeenskap, is ‘n lappieskombers: baie lappies, maar net een kombers, óns kombers. Dit sou dom wees om by myself te steel.

Ek vind dat daar teenoor die gewone spreektaal wat myns insiens deurgaans heel goed aangewend word tog deftige woorde insluip, soos byvoorbeeld:

Bed                              bladsy 40  

advokaat                     bladsy 22   (sou dit nie dalk eerder “avokaat” wees nie?)

werklikheid                 bladsy 22   (moet ons nie liewer “werklikgeit” hoor nie?)

Kindjie                         bladsy 41   (teenoor Kjind al die ander kjind elders)

Korrup                         bladsy 57   (Is die woord bekend onder die sprekers? Wat van die bekende uitdrukking vir korrupsie: “stjelm innie derm”?)

Natuurlik is dit nie altyd moontlik om alle taalkenmerke “reg” te gebruik nie, want in die eerste plek kan ek natuurlik plein foute maak, maar dit is ook so dat die poëtiese skeppingsmiddele, soos klank of ritme, die digter dwing om soms die “verkeerde” woord te gebruik. Die maklikste antwoord: digterlike vryheid, my maat!

Dink jy nie lesers sal die volgende woorde in die mond van die Griekwas as degraderend of selfs as patroniserend ervaar word nie?

bek                         bladsye 24/50/57/58   (op bladsy 73 en ander plekke word bek reg aangewend)

vrek                        bladsy  57    (die “vrek” op bladsy 25 pas wel in by die konteks)

gat                          bladsy 31     (in die gewone omgangstaal ja, maar in gesprek met God?)

Hoegenaamd nie, want die wese van die orale tradisie is juis op die omgangstaal gerig, en word daarom as kenmerk van die spreektaal en nie as oordeel oor die sprekers gebruik nie. Dit geld ook vir die Omgangsafrikaans wat ek daagliks om my hoor. Soos my ou buurman altyd sê: “Ek vrek liewer voor ek my bek hieroor gat rek.”

Ek lees etlike intertekstuele verwysings in sommige van die gedigte raak (of is ek nou vannie voetpat af?) Byvoorbeeld:

Inkommers        Psalm 10                      bladsy 27

 

“Inkommers dink dis hille se land,

en drik ons op ons eige grond plat”

 

Dis of ek David Kramer hier sy liedjie “Onner water” van die album, Huistoe, hoor sing:

 

“Hier kom mense met gewere, hier kom mense met papier,

hulle kom met die swart Bybel en die brandewyn en bier.

Alles het hul opgevreet, van jou en my is skoon vergeet,

hulle dink hul ry die hemeltrein maar die duiwel stook die vuur!”

 

Josef                bladsy 40

 

“Toe jy stilletjies beslyt

om hierielike vrou te los,

het jy altemit begryp

wat hóm dood kan kos?”

 

Hoor ek die engel in Elizabeth Eybers se “Maria”  as hy haar vra:

 

“Maar toe Josef van jou wou skei

en bure-agterdog jou pla,

het jy kon dink eenmaal sou hý

die hele wêreldskande dra?”

 

Inderdaad! Soos jy self weet, is intertekstualiteit deel van die woordkuns. Soms baie aspris (soos in die geval van Josef) of per geluk, want ek sien agterna baie keer eers die interteks raak. In elk geval: die Bybel is deurgaans hier ‘n interteks.

 

Hans du Plessis Hans du Plessis is in Pretoria gebore en matrikuleer aan die Afrikaanse Hoër Seunskool, Pretoria. Hy studeer voorgraads aan UP en behaal ʼn doktorsgraad in Afrikaanse taalkunde aan UNISA in 1975. Daarna studeer hy by verskillende geleenthede in die VSA, o.a. aan Harvard.  Na ses jaar onderwys word hy Lektor in Afrikaanse Taalkunde aan UNISA en RAU. In 1981 word hy professor in Afrikaanse Taalkunde aan die PUK en in 1990 Direkteur van die ATKV-Skryfskool van die Noordwes-Universiteit.  Meer as honderd en vyftig publikasies het reeds van hom verskyn, waaronder artikels en taalkundeboeke.  Hy debuteer in 1978 as skeppende skrywer en sedertdien publiseer hy elf boeke. Hy ontvang verskeie pryse vir sy skryfwerk.   Kyk ook na Hans se Fotobeeld.