Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Vandag is boordensvol:  Pablo Neruda in Afrikaans.

Vertaal deur De Waal Venter. (Naledi, 2019) 

’n Onderhoud met de Waal Venter deur Gert Brits

1. Hoe het jy Pablo Neruda ontdek?

Neruda is een van die bekendste digters van ons moderne tyd. Hy is al beskryf as die belangrikste digter van die twintigste eeu en die belangrikste digter wat in ’n Europese taal geskryf het. Dit is veral sy vroeë liefdesgedigte wat oral in die wêreld gewild is, ook in Suid-Afrika.

Ek het in my jonger jare kennis gemaak met sy verse in vertaling, hoofsaaklik in Engels. Die hartstog en aardsheid van daardie verse was vir my aantreklik en ek het gewens ek kon dit in die oorspronklike taal lees. Eers baie jare later het ek my kennis van geskrewe Spaans in so ’n mate verbeter dat ek sy verse in die oorspronklike taal kon geniet. In ongeveer 2011 het ek begin om van sy verse te vertaal en die proses is nou nog aan die gang – hy het ’n baie groot oeuvre.

 

2. Kan jy geloofbaar vertaal as jy Spaans nie goed ken nie.

Ek het ’n voldoende leeskennis van Spaans, maar nie van die spreektaal nie. Ek het nooit die geleentheid gehad om in ’n Spaanse spraakomgewing te wees nie. Daar is nadele daaraan en ook voordele. Die nadele is dat mens nie met Spaanssprekende mense in hulle taal kan praat en hulle reaksie en terugvoering kan kry nie. Mense wat Afrikaans en Spaans goed magtig is, is dun gesaai. Gelukkig ken ek darem ’n paar.

Die voordeel is dat jy met hoofsaaklik leeskennis, ekstra versigtig is wanneer jy vertaal, wetende dat jy nie kan bekostig om foute te begaan nie. Foute kom wel voor in vertalings. Een voorbeeld is in die gedig “Algunas bestias” (’n Klompie gediertes).

In die begin van die gedig is daar die Spaanse reëls:

“ … el hormiguero monacal pisaba

con meliodoso pie la selva …”

My vertaling:

“… die monnikagtige miervreter
het met musikale voete deur die oerwoud gestap …”

’n Bekende Engelse vertaler het een reël só vertaal:

“… the monastic ant-heap was melodiously …”

Hoekom “miershoop” en nie “miervreter” nie? ’n Wandelende miershoop? Die woord “hormiguero” is wel “miershoop”. Wat hier gebeur het, is dat Neruda eintlik “oso (beer) hormiguero” bedoel het, wat “miervreter” beteken. Ek vermoed dat in die spreektaal die “oso” maklik weggelaat word wanneer daar van ’n miervreter gepraat word.

Nog ’n voorbeeld is in die gedig “Jy speel elke dag” waarin die Spaanse reël voorkom: “Pasan huyendo los pájaros.” ’n Vlot Spaansspreker sal maklik praat van die voëls wat verbyvlieg – voëls vlieg mos. As jy mooi kyk na die teks, sien jy daar staan eintlik: “Die voëls vlug verby”. In die gedig is “vlug” ’n sterk tema.

 

3. Neruda het ’n massiewe digterlike oeuvre gelewer – hoe verteenwoordigend is jou weergawe in Boordensvol?

Party literators praat van “Die Twee Nerudas”. Die een Neruda het duidelik politieke gedigte geskryf. Die ander een het die bekende liefdesgedigte en in ander interessante vorms geskryf. Dit word algemeen aanvaar dat die “Politieke Neruda” se werk min of geen literêre waarde het nie. Hy het dit in diens gestel van sy oortuiginge as sosialis en kommunis. Ek het geen van hierdie verse vertaal nie.

In Vandag is boordensvol het ek probeer om in ’n relatief kort bestek so verteenwoordigend as moontlik te wees van die nie-politieke verse oor die hele verloop van sy lewe. Daar is gedigte uit sy beroemde “Twintig Liefdesgedigte”, die “Residencia en la tierra I en II”, sy “Kapteinsverse”, sy Odes en “Memorial de Isla Negra”. Die bundel bevat ook al twaalf die canto’s uit “Alturas de Macchu Picchu” (Die hoogtes van Micchu Picchu).

 

4. Waarom is Neruda se oeuvre so polities gelaai (hy is beskryf as ‘n ‘militante kommunis’) en hoe hanteer jy dit in jou projek?

Voor die Spaanse Burgeroorlog (1936 tot 1939) het Neruda in Spanje gewerk as konsul. Hy en Federico Garcia Lorca het goeie vriende geword. Hy het ook vriende geword van ander Spaanse en Franse digters. Genl. Franco se fasciste het al hoe meer mag in die hande gekry en hulle is teengestaan deur mense soos Lorca en ander kunstenaars. Dit word algemeen aanvaar dat Lorca deur die fasciste tereggestel is. Dit het Neruda diep getref en was waarskynlik die hoofoorsaak dat hy by die kommunistiese party aangesluit het.

Neruda se kommunisme was eerder ’n sterk sosialistiese oortuiging, as wat dit ’n ondersteuning van die kommunistiese staat se realpolitiek was. Hy het hom vereenselwig met die gewone en arm mense, veral van Suid-Amerika. Sy Canto General en veral die twaalf canto’s van die “Alturas de Macchu Picchu” (Hoogtes van Macchu Picchu) is ’n duidelike voorbeeld hiervan.

Ek het geeneen van Neruda se kennelik politiese gedigte vertaal nie, aangesien kritici saamstem dat daar min poëtiese meriete in daardie verse is.

 

5. Hoe belangrik is vertaling tans in ons Afrikaanse poësie?

Dit is belangrik vir ’n taal en letterkunde om gevoed en verryk te word uit ander tale en letterkundes. Gelukkig word daar tans heelwat uit ander tale in Afrikaans vertaal en so word Afrikaans ook in ander tale vertaal. Mens dink aan Cas Vos se “Paradiso” en “Die Goddelike Komedie”, vertalings uit Dante Alighieri se “Divina Commedia”. Of Marlise Joubert se samestelling van verskeie vertalers se vertalings van Afrikaanse gedigte na Engels, nl. “In a burning sea”.

Ons leef in ’n wêreld wat ons selfs twee dekades gelede nie baie bekend sou kon gevind het nie. Wêreldkulture en tale word toenemend met mekaar in verbinding gebring deur die ontsaglike mag van elektroniese kommunikasie. Geen taal kan bekostig om afgesonder te bly van die invloede van ander bewoners van hierdie planeet nie.

 

6. ’n Mens sou kon sê dat Neruda op sensualiteit gefikseer is, eerder as op die sterk erotiese – bv. in sy Kapteinsvers Die koningin – wil jy sy liefdespoësie karakteriseer?

“La Reina” is een van Neruda se mooiste gedigte, maar nie een van sy mees tipiese nie. Die erotiek is baie gedemp en die digter konsentreer eerder op die eienskappe van die beminde wat nie beter is as ander vroue nie, maar tog het hy haar baie lief.

Neruda was ’n meevoerende digter van die liefde. Liefdesgedigte vorm die kern van sy oeuvre en hy het liefdesgedigte geskryf tot aan die einde van sy lewe. In 1971 het hy ’n Meksikaanse joernalis vertel dat liefde sy hooftema is. Hy het toe ontken dat politieke sake essensieel vir sy poësie is. Hy het gesê: “Wat is essensieel? Dit is om te ontdek wat mens werklik voel elke oomblik van jou lewe.”

Mens kan dit sien heel aan die begin van sy loopbaan as digter toe hy in sy gedig “Sensación autobiográfica” (Outobiografiese ervaring) gestel het dat hy ’n boom wil plant, ’n boek wil skryf en ’n kind saam met ’n vrou wil hê. In 1965 het hy vir Mario Vargas Llosa gesê dat sy raad aan ’n jong digter is om aan te hou om liefdesgedigte aan sy beminde te skryf, want “poësie ontstaan as kommunikasie tussen twee minnaars”.

.

7. Hoe pas jy jou poëson-teorie (oorheersing van die onbewuste in die skeppingsproses) toe op vertalings?

Die “poëson” is my benoeming vir die werkswyse (eerder as teorie) wanneer ’n gedig geskep word. Om streng te vereenvoudig: ’n poëson is ’n idee (konsep, gedagte) wat in ‘n gedig vervleg is met ander poësons om die bousel van die gedig tot stand te bring. ’n Poëson is nie noodwendig duidelik uitgespel en omlyn nie, maar moet dikwels deur die leser “ontrafel” word uit die matriks van die gedig. Poësons speel op mekaar in, in die gedig. Die term “poëson” is deur my geskep om die begrip hanteerbaar en kenbaar te maak.

Na my mening gebruik alle digters hierdie konsep wanneer gedigte geskep word, al dink hulle nie daaraan as sulks nie. Die werking van die poëson is hoofsaaklik onbewus. Rasionele denke speel ’n rol in die vorming van die gedig nadat die onbewuste skeppingsproses vorm gekry het.

In vertaling speel die poëson ’n mindere rol omdat die vertaler met ’n reeds gevormde gegewe werk. Maar wanneer die vertaler konsepte in ’n bronteks moet oorsit in ’n teikenteks, gebeur dit dikwels dat dit nie direk uit een taal na die ander omgesit kan word nie. Dan moet die vertaler, nes ’n digter, put uit sy onbewuste en ’n poëson ophaal wat die verlangde uitwerking kan hê.

 

8. Jy is ook ’n sterk grafiese kunstenaar, veral met jou ‘fotografikas’ – wat het jy probeer uitlig in die omslag-illustrasie van Vandag is boordensvol?

My term “fotografika” beteken die kunswerk wat geskep word wanneer verskillende media ingespan word en vermeng word om iets nuuts tot stand te bring. In hierdie geval is een van die media fotografiese materiaal.

Ek het die omslag-illustrasie geskep deur ’n pentekening te maak, gebaseer op ’n bekende foto van Neruda. Dit is verder afgewerk met waterverf en toe elektronies met verskeie toepassings afgerond. Ek het probeer om Neruda se ietwat dromerige, ligtelik melancholiese en tog diep menslike warmte vas te vang.

 

9. Hoekom het Neruda odes aan doodgewone goed soos tamaties (en chips) geskryf?

Neruda se liefdesgedigte wat hy as baie jong man in sy twintigerjare geskryf het, was van sy gewildste onder die breë publiek van Suid-Amerika. In later jare het hy gedigte in verskillende style geskryf, byvoorbeeld “Residencia en la Tierra I en II” in 1933 en 1935. In 1950 het hy sy magistrale “Canto General” geskryf.

In 1954 het hy besluit om weer sy oorspronklike gehoor, die werkers, die “gewone mense” van sy tuisland, aan te spreek. Hy het toe gedigte geskryf in die versameling “Odas elementales”. Odes in eenvoudige, direkte taal oor die gewone dinge in mense se lewens. Odes aan die tamatie, ’n kastaiing, ’n tuna in die mark, ’n horlosie, ’n boek, gestrykte klere en aan wyn! En dit het groot byval gevind by sy groeiende getal lesers oral in die wêreld.

 

10. Hoekom ”Boordensvol”?

Die titel “Vandag is boordensvol” is ontleen aan ’n reël uit die gedig “8 September” wat in die bundel opgeneem is.

“Hoy, este día fue una copa plena …”

Direk vertaal is dit: “Vandag, hierdie dag, was die beker vol”. ’n Bietjie meer vrylik vertaal: “Die dag was oorlopens vol”. Maar ek het die pragtige Afrikaanse uitdrukking “boordensvol” gebruik en die teenwoordige tyd gebruik. Ek dink die titel lewer kommentaar op die rykdom, die oorvloed, van meevoerende, ontroerende poësie wat hier aangebied word.

                                                    Pablo Neruda

Hoogtes van Macchu Picchu: Toeligting

Hierdie is die eerste deel van ’n bespreking van Pablo Neruda se tweede canto uit sy groot werk die Canto General. Al twaalf die gedigte in Hoogtes van Macchu Picchu is in Afrikaans vertaal. Die ander dele volg later.

Deel I

Die soort taal waarin Pablo Neruda se gedigte gskryf is, is baie anders in aard as normale spreektaal. Aan die ander uiterste van poëtiese taal kan mens dink aan ’n digter soos Billy Collins. Hierdie digter se gedigte lees maklik en vlot in ’n taal wat klink of hy ’n gesprek met jou voer. Tog het sy gedigte ’n diepgang en inslag wat insigte bring.

Neruda gebruik taal om alledaagse werklikheid op te hef en dit om te wentel in suiwer idees. Die klinkende en assosiatiewe taal weeg swaarder as blote betekenis. Sy verse is ’n fees van klanke en suggereer meer as wat dit dinge uitsê. Sy woorde het talle eggo’s en is gelaai met geheimsinnige inhoud.

Sy woorde spoel dubbelsinnig teen mekaar aan, klouter oor mekaar en weerspieël mekaar. Die gedigte is nie vatbaar vir rasionele ontleding nie. Dit is oop vir verskeie interpretasies en gee die leser die geleentheid om medeskepper te wees.

Ontstaan van “Hoogtes van Macchu Picchu”

Hierdie reeks gedigte is geïnspireer deur Pablo Neruda se besoek in 1943 aan die antieke Inka-stad, Macchu Picchu in Peru. Dit is gebou in die berge naby Cuzco, en dit was waarskynlik ’n soort vakansieoord vir Inka-adel asook ’n tempel-kompleks en handeldryf-geboue.

Neruda was baie beïndruk met die majestueuse argitektuur van die verlate stad wat dateer uit die tydperk voor die Spaanse verowerings. Hy het die Macchu Picchu reeks het gedigte in sy epiese versameling, die Canto General (1950) ingesluit.

Die Canto General bevat van Neruda se beste en mees gewaardeerde gedigte. Dit fokus op die geografie, flora en fauna en omstandighede waarin die Inkas gewoon het. Neruda gebruik hierdie gegewe om te skryf oor die stryd van die mense van Suid-Amerika teen armoede en nasionale en internasionale onderdrukking.

Die Canto General bestaan uit vyftien dele, of cantos. Die Hoogtes van Macchu Picchu is die tweede canto van die Canto General. Dit is in vrye versvorm geskryf en bestaan uit twaalf gedigte. Dit beskryf onder andere die uitroepe van protes en lyding van die onderdrukte massas.

Verder word die heilige stad Macchu Picchu beskryf. Die ie gevoel van spiritualiteit wat daar heers en die skoonheid van die stad, die verlede daarvan en die lot van die geboue  se bouers word uitgebeeld. Die digter verbind die verlede vernuftig met die hede en bied homself aan as die stem van die onderdruktes, die verteenwoordiger van hulle wat hulleself nie kan verteenwoordig nie.

Die eerste gedig

In die eerste gedig lees ons hoe die digter deur die ruïnes van Macchu Picchu stap op soek na die betekenis van sy bestaan. Die gedig begin met die beeld van ’n net wat niks opvang nie. Sy ervaringe uit die verlede is ongefokus en sonder enige filosofiese betekenis.

Die digter deursoek die dieptes van die heelal op ’n simboliese manier. Hy soek na ’n teken wat vir hom ’n mate van optimisme en hoop sal bring – ’n goudneerslag. Hy kry egter niks en gaan voort om boontoe en ondertoe te soek, deur die golwe van ’n metaforiese see, soekend na die menslike essensie.

Die tweede strofe is ’n goeie voorbeeld van: “woorde spoel dubbelsinnig teen mekaar aan, klouter oor mekaar en weerspieël mekaar”. Liggame word blootgestel, staal word omgesit in stilte van suur, nagte ontrafel, vernielde meeldrade. Sien ’n mens in hierdie uiteenlopende metafore “die essensie van menswees”? Menswees is net so onpeilbaar en geheimsinnig as die stilte van suur. Neruda heg ’n betekenis aan suur wat nie deur enigiemand anders aan suur toegeken word nie. Hy dwing die leser om vooropgesette idees af te lê en saam met hom die onbekende te verken deur middel van hierdie bekoorlik vreemde taal.

Hier is die eerste gedig:

Hoogtes van Macchu Picchu: I

Del aire al aire

Del aire al aire, como un red vacía,

iba yo entre las calles y la atmósfera, llegando y despdiendo

Van lug tot lug

Van lug tot lug, soos ’n leë net,

het ek rondgedwaal tussen die strate en

die atmosfeer, aangekom en totsiens gesê,

in die herfs se koms die muntstuk

aangebied deur die blare, en tussen die lente en die koring,

dit wat die grootste liefde, soos in ’n vallende handskoen,

aan ons oorhandig soos ’n groot maan.

(Dae van lewende skittering in die blootstelling

van die liggame: staal omgesit

in die stilte van suur:

nagte ontrafel tot die laaste meelblom:

vernielde meeldrade van die huwelikse vaderland.)

Iemand wat vir my wag tussen die viole

het ’n wêreld gevind soos ’n versonke toring

wat sy spiraal dieper ingrawe as al

die blare met die kleur van skor swael:

dieper nog tot by die kleur van geologiese goud,

soos ’n swaard in ’n skede van meteore

het ek my rustelose en strelende hand

gesteek in die mees geslagtelike deel van die aarde.

Ek het my voorkop tot in die diepste golwe afgebeur,

soos ’n druppel weggesink in die swaelagtige vrede,

en, soos ’n blinde, teruggegaan na die jasmyn

van die vermoeide lentetyd van die mens.

Die tweede gedig

In die tweede gedig word die ewigdurendheid van die natuur gekontrasteer met tydelikheid en verganklikheid van die mens. Die digter suggereer dat ewige waarhede nie aangetref word in dorpe en stede nie, maar wel in die uitgestrektheid van die natuur. Hy betreur die feit dat stedelinge nie ’n betekenisvolle lewe lei nie, maar dat hulle verskraal word tot ’n meganiese lewenswyse wat deur hulle kunsmatige lewensomstandighede geskep word: “word dit vermoor en gemartel met papier en haat, / dit word daagliks onder die mat gevee, opgeskeur / tussen die vyandige kledingstukke van die draad.”

Hy suggereer dat die soeke na waarheid die mens se hoofdoel moet wees, maar dat dit ’n stadige proses is wat mens nederig hou.

Hier is die gedig wat dui op die soort stadslewe wat Neruda so teen die bors stuit:

Hoogtes van Macchu Picchu: II

As blom na blom die hoë saad oorgee

en die rots sy blom gesaai hou

in ’n gehawende kleed van diamant en sand

frommel die mens die blomblaar van lig wat hy pluk

in die vaste fonteine van die see

en boor die polsende metaal in sy hande.

En skielik, tussen die klere en die rook,

op die gebreekte tafel,

soos ’n geskommelde pak kaarte, daar sit die siel:

kwarts en slaaploosheid, trane in die oseaan

soos poele koue, en tog

word dit vermoor en gemartel met papier en haat,

dit word daagliks onder die mat gevee, opgeskeur

tussen die vyandige kledingstukke van die draad.

Nee: in gange, lug, see of paaie,

wie (soos die bloedrooi papawer) het nie ’n dolk

om sy bloed te beskerm nie? Woede het

die handelaar se aaklige handel in lewens verswak,

en intussen bo in die pruimboom, laat die dou

oor ’n duisend jaar sy deursigtige merk

op dieselfde tak wat daar wag, o hart, o gesig

afgeskeur tussen die gapinge in die herfs.

Hoeveel keer in die winterstrate van ’n stad

of in ’n bus of ’n boot in die skemer

of in die digste eensaamheid, van nagtelike feestelikheid,

onder die klank van skadu’s en klokke,

in dieselfde grot van menslike plesier,

wou ek ophou soek na die ewige, bodemlose aar

wat ek voorheen in klip aangeraak het

of in weerlig ‘n soen gegee het.

(Dit wat in graan soos ’n geel verhaal

van klein swanger borsies sy getal

oneindig vermeerder, teer in hulle saaddoppe,

en wat, altyd identies, tot marmer afgedop word

en wat in die water ’n helder tuisland is, ’n klok

vanaf afgesonderde sneeu tot bebloede golwe.)

Ek kon net ’n klomp gesigte en maskers vasgryp

neergegooi soos ringe van hol goud,

soos verstrooide klere, dogters van ’n verwoede herfs

wat die mistroostige boom van die vreesagtige rasse geskud het.

Ek het nie ’n plek gehad waar ek my hand kon neersit nie

en wat, geloop het soos saamvloeiende fonteinwater,

of solied soos ’n stuk antrasiet of kristal,

om die hitte of koue van my uitgestrekte hand terug te gee.

Wat was die mens? Wat in sy openlike gesprekke

tussen winkels en fluite, in watter van sy metaalagtige bewegings

het die onvernietigbare gelewe, die onverganklike, die lewe?

Reg deur die gedig vind mens gedurig teenstellings van lewende en dooie dinge: metale en kristalle teenoor rooi papawers en geel graan.

III

El ser como el maíz se desgranaba en el incansable

granero de los hechos perdidos, de los acontecimientos

miserables, del uno al siete, al ocho,

y no una muerte, sino muchas muertes llegaba a cada uno:

Die derde gedig

III

Lewe soos graan gedors in die bodemlose

graansuier van verlore saad, van misrabele

gebeure, van een tot sewe, tot agt,

en nie een sterfte nie, maar talle sterftes gebeur met elkeen:

elke dag ’n klein sterfte, stof, ’n wurm, ’n lamp

wat uitgewis word in voorstedelike modder, ’n klein dikvlerkige dood

het elkeen binnegedring soos ’n kort spies

en mense is lastig geval met brood of ’n mes,

die beeswagter, seun van die hawens, die donker skofbaas,

of hulle wat knaag aan die beknopte strate:

en almal verswak, wagtend op hul dood, hulle kort daaglikse dood,

en hulle mistroostige moegheid elke dag

was soos ’n swart beker wat hulle sidderend gedrink het.

Gedig III is nogal kort. Dit is ’n somber gedig wat die mens se “vuil stede” beskryf. Die mens self is soos graanpitte in ’n graansuier. Die mens en sy stede is maar klein kolletjies wanneer hulle met die natuur vergelyk word.

Die stadige, vernederende dood van die bourgeoisie word uitgelig. Die digter veralgemeen die lot van die mens en sien hierdie “sterfte” van die konformistiese middelklas as ’n afwaartse, negatiewe poētiese vektor.

La poderosa muerte

La poderosa muerte me invitó muchas veces:

era como la sal invisible en las olas

Hoogtes van Macchu Picchu: IV

Die magtige dood het my baiekeer uitgenooi:

dit was soos die onsigbare sout in die golwe,

en dit wat sy onsigbare geur verstrooi het

dit was soos iets half sinkend, half stygend

of groot stukture van wind en sneeustorms.

Ek het na die snypunt van yster gekom, die engtes

van die lug, na die lykskleed van plase en klippe,

na die buitenste ruim van die finale voetstappe

en die duiselingwekkende spiraal-snelweg

maar, wye see, o dood! jy kom nie in een golf na die ander nie

maar soos ’n galop van nagtelike helderheid

of soos al die getalle van die nag.

Jy het nooit in die broeksak kom vroetel nie, jy

kon nie kom kuier sonder jou rooi rok nie:

sonder jou oggendrooi tapyt van omringende stilte:

sonder hoë en begrawe erfenisse van trane.

Ek kan nie in elke wese ’n boom liefhê nie

met sy klein herfs op die rug (die sterfte

van ’n duisend blare),

al die vals sterftes en opstandinge

sonder aarde, sonder afgrond:

ek wou in die wydste lewens geswem het

in die oopste riviermonde

en toe die mens my al hoe meer begin misken het

my begin voorkeer het en deure toegemaak het sodat my

fontein-hande nooit hulle gewonde nie-bestaan sou aanraak nie,

toe het ek deur straat na straat, rivier na rivier gegaan,

en stad na stad, en bed na bed,

en my soutmasker het die woestyn oorgesteek,

en in die laaste vernederde huise, sonder lamp, sonder vuur,

sonder brood, sonder klip, sonder stilte, alleen,

het ek rondgeloop, sterwend van my eie dood.

In die vierde canto val die kollig op Neruda self. Hy vertel van sy stryd met die “magtige dood.” Hierdie dood het groter afmetings as die dood van die gewone mense soos in die vorige gedig beskryf. Neruda skryf: “ek wou in die wydste lewens geswem het  in die oopste riviermonde”. Hy wil verby die alledaagse beweeg. Maar, hierin word hy teruggehou deur ander mense wat nie die innerlike waarheid wil hoor nie. Hier is een van die metafore wat die gewone mense en hulle sterftes beskryf – herfsblare op die punt van sterwe: “Ek kan nie in elke wese ’n boom liefhê nie / met sy klein herfs op die rug (die sterfte / van ’n duisend blare)”.

Die laaste reël: “het ek rondgeloop, sterwend van my eie dood” druk die digter se wanhoop, fustrasie en oënskynlike sinneloosheid van die lewe uit, voordat hy opklim na Macchu Picchu.

Die gedigte in hierdie essay is almal uit Spaans in Afrikaans vertaal deur De Waal Venter.

Einde van Deel I

 

1.

Magellanic Penguin

Neither clown nor child nor black

nor white but verticle

and a questioning innocence

dressed in night and snow:

The mother smiles at the sailor,

the fisherman at the astronaunt,

but the child child does not smile

when he looks at the bird child,

and from the disorderly ocean

the immaculate passenger

emerges in snowy mourning.

I was without doubt the child bird

there in the cold archipelagoes

when it looked at me with its eyes,

with its ancient ocean eyes:

it had neither arms nor wings

but hard little oars

on its sides:

it was as old as the salt;

the age of moving water,

and it looked at me from its age:

since then I know I do not exist;

I am a worm in the sand.

The reasons for my respect

remained in the sand:

the religious bird

did not need to fly,

did not need to sing,

and through its form was visible

its wild soul bled salt:

as if a vein from the bitter sea

had been broken.

Penguin, static traveler,

deliberate priest of the cold,

I salute your vertical salt

and envy your plumed pride.

(Pablo Neruda)

*

Neruda was waarskynlik goed bekend met die Magellaanse pikkewyn, ’n Suid-Amerikaanse pikkewynspesie wat voorkom aan die kuslyn van Argentinië, Chile en die Falkland-eilande.

‘Ernstige’ poësie oor pikkewyne is skaars; aan die ander kant bestaan daar ’n magdom kleuterrympies oor dié magiese seevoël wat nie kan vlieg nie. In ’n sekere sin kan ’n mens dit verstaan: op die oog af vertoon pikkewyne speels en koddig en is die diere omgeef met ’n aura van onskuld en fantasie; naïwiteit selfs. Tog is pikkewyne is ook bekend as simboliese draers van oorlewing, herlewing en vernuwing; ewolusie; liminaliteit; beskerming; sosiologiese struktuur en behoud; lojaliteit en onkonvensionaliteit.

Liefhebbers van poësie en ekoliteratuur sal beslis inspirasie put uit die televisiereekse Planet Earth 1 (2006), Frozen Planet (2011) en Planet Earth 2 (2016), ’n kragtoer waarin die aarde se vername ekosisteme in ultra hoë definisie verfilm is. Laasgenoemde minireekse spog met ’n IMDb-gradering van 9.3 / 10.  Alhoewel die produksies enkele brandpunte binne die ekologiese wêreldagenda aanspreek, is dit dokumentêre reekse wat nie die liriese inboet ter wille van ’n saakliker wetenskaplike beskouing nie – dit is films waarvan die inhoud lank ná die kyk daarvan steeds op die silwerdoek van die verbeelding bly uitspeel.

2.

Die keisers van die yswoestyn

Dan begin die uitmars van die keisers, ’n mankolieke parade terug na die plek van ons geboorte. So leef ons al vir duisende generasies: die plek van ontmoeting is ook óns broeigrond, ’n honderd myl land-inwaarts, weg van die predatore wat in die seewaters skuil. In die suiderland lewe ons, ’n kennis sonder wete, ’n instink sonder begrip. Dit is hier waar poolreisigers omkom en sterfkennis opdoen.

Miljoene jare gelede het ’n onervare skepper die vastelande geskuif en opgebreek; die land het gekraak in reuse fragmente van tektone en ys. Van die plate en ysskotse het weggeskeur en breuke in die aardkors gelaat, aswolke van rook en ys smeulend bo vulkaankeëls en -kraters. Die aarde gee geboorte aan haarself, sy spuug water en vuur en ysberge breek weg van die bevrore see. Die yswoestyn is bitter en ongenaakbaar en die koue brand alles dood: slegs die meesters van oorlewing – smele, kristalwiere en pêrelkruid – kan op die ysskilde oorleef. Die fumerole vlam, ’n egeïese blou asof die sneeuskaduwees hulself aan die brand steek. Gletsers kruip stadig oor die ysdekke see toe en die sneeu val sonder ophou, flikker in strooilig oor die landskap terwyl die wind fluit teen die rotse, die rotse se nerwe skaaf tot alles verdwyn in ’n eindelose wit, gestroop van diepte, vorm, vlak of kleur. In die somermaande spog die rotse met die weelde van antieke mos.

As die wind nie waai nie, verbeel ek my dat ons ondergletserse mere en lawavloei kan hoor borrel. Soms is dit stil, en luister ons bloot na die rotse se skerwende stilte. Die berge is geseën met fossielvuur, olie, steenkool en aardgasvelde. Daarom vind ek dit ironies as die mense na die suiderland as ‘godverlate’ verwys – hier brand die gees van ’n godheid soos ’n helder wit vlam en is oorlewing bruut: die onmoontlikheid van lewe word herbevestig met elke generasie keisers word gebore word ten spyte van die geweld van die wind en weer. Want die tydloosheid van die glasiale tyd leef in ons: hiér is ons hartland.

Meimaand kondig die mees dramatiese seisoenswisseling op die planeet aan, die koudste en donkerste winter op aarde as die son sy gesig wegkeer.

Ons antieke verhouding van teerheid, skeiding en hereniging het begin toe jy my raakgesien het tussen die duisende ander. Jy het regoor my kom staan en jou kop gewieg in ’n onhoorbare serenade. By tye het jy soos ’n standbeeld geposeer, snawel in die lug met jou ooglede half toe, maar ek kon die lig ondeund in jou oë sien skreef. Koudliewend is ons, en maatgetrou: een liefde vir altyd. Tot die dood van ’n kuiken ons weë noodlottig skei.

Die mane het gekom en gegaan en vroeg in Junie het ek die eier op my voete uitgebroei. O, die wonder, die trots, want as die keisers van die yswoestyn het ons net een kans op lewe: één eier. Die mees angswekkende oomblik in die suiderland is die omruil van die eier tussen die moeder en die vader. Die liefde kan in ’n oogwink sterf as dit wegrol op die ys, oopkraak en swart verkleur soos die klip van die dood.

Ek moes teruggaan see toe om vis te vang vir die kleinding, maar alles het sonder voorvalle verloop; die eier nou veilig in jou broeisak geberg. Die vaders, die broederskap van keisers, bly agter.

Ek en my susters val in gelid val en begin aanstryk. Die pad is lank. Die kameraderie op die broeigrond, die vaders wat die eiers verder moet uitbroei, is een organisme van behoud, hitte en lewe. Juliemaand tref die ergste koue die suiderland as die temperature daal tot onder tagtig grade vriespunt en die wind snyp teen ’n honderd myl ’n uur. Maar jy is ’n alfa: die swakker voëls vertou op jou. Biddend soos pelgrims en rug-aan-rug met net die lyfdun leefhitte van dié rondom jou vorm julle ’n ondeurdringbare offensief teen die koue. Wagtend, of is dit die leegheid van verwagting..? Sommige van my susters gaan nie terugkeer nie; omkom van honger of uitputting langs die pad of perdalks die prooi van ’n predatoor word – dit is die lotgevalle wat enige een van ons kan tref. As ’n moeder sterf, is dit ’n dubbele sterwe, want die kuikens kan nie oorleef sonder die eerste volwaardige maaltyd – silwervis of planktonkrefies – wat die moeders hulle kropgekluif gaan voer nie.

In die suiderland is die wet van die lewe suiwer, dit is lewe of sterwe, niks onnatuurlik of kunsmatig tussen-in nie. Daar word nie teen swakker voëls gediskrimineer nie; hulle sterf met ’n nederige oorgawe aan die skepping, gaan lê en wag tot die dieper slaap hulle oorval en die gees verdwyn in die oneindigheid van materie. Dit is die mens wat in opstand kom teen die dood, dit vrees met sy arrogante aannames van ewigleef. Na alle waarskynlikheid vermoed diere meer van die dood as mense. Mense wat so graag die aarde se relieke versamel en bereid is om ver te reis of duur te betaal daarvoor: Himalaja-sout uit Pakistan, die heilige haliet of steensout, die pienk kristal wat die onsigbare kan reinig; seewater uit die suiderland, voëlvere, skulpe, grond…die relieke van die aarde is die draers van genesing en lewe maar die aarde eien haarself geen relieke toe nie. Materie sterf nie, en of dit kreng of kompos is, die kouevuur bly een van entropie. Materie verander bloot van gedaante, en lewe is die omdigting van ánder lewe.

Die dae word weke, en al waarvan ek bewus is, is die monotone gewieg van my susters voor my. As ek moeg raak van loop, seil ek op my maag verder. Soos die ys begin smelt, gaan my kragte ook vinniger taan, al klop die hartjie in die eier sterker by die dag. Maar ek beur voort met die wete dat jy op my koms wag; dat jy jaloers oor ons eier waak. In my geestesoog kan sien hoe jy na die wind hap om yswater te drink. Jy kan vir vier maande, of op die uiterste honderd-vyf-en-twintig dae sonder kos oorleef.

Ek kyk na die hipnotiese gang van my susters en begin te doom. In my oergeheue onthou ek: dit raak nou somer in die Noorderland.

Maar die somer is kort, net ’n fuga van die trekvoëls. Die woud haal asem; kruisbekke en neutkrakers maak nes en beitel sade uit die dennebolle, en kort voor lank is die bome gevul met gevleueldes van verskillende kleure en groottes. Voëls sing die woud se longe oop.  Herte en linkse verskyn tussen die stamme, en eekhorings ontwaak in hulle slaapgate, toegedraai in hulle liggaamshitte: die lang winter is verby. Moese trap met hulle steltagtige bene die ys los en wolpoothase wip dankbaar nader om aan die struikgewasse te knabbel.

In die yswoestyn in die verre noorde kruip ysbere, kariboes en lemmings uit hulle skuilings vanuit die warm, geheime binnelewe van die onderste laag sneeu, die pukak. Elke gemeenskap het sy tricksters en outsiders, en die poolvos verander slu van jas: die spierwit pels raak nou donkerbruin. In die agtergrond is die immer sluimerende gevaar, die gryswolwe, en die muskusbeeste met die droewige bruin oë trek ’n kring om hulle kalwers wat onlangs onder die sneeu gebore is.

Die Noorderland is vol wonders. Arktiese lupien beur deur die ys en staan regop in helderblou blomme. Sterker as die doderyk is lupien, soos die liefde – ná tienduisend jaar se slaap onder die sneeu kan dié meerjarige kruid steeds ontkiem.

Ek skrik wakker uit my sluimering toe my voet teen ’n klip vashaak en ek amper my balans verloor. Ook net betyds, want ’n stormwind ontplof in die sneeu. As dit nou somer was, het die voëls gedisoriënteer grond toe geduik – en die mense, wat soms buite hulle navorsingsbasisse rondloop, sou soos slaapwandelaars in die witsig bly dwaal het, soekend na hulle koepelvormige tuistes waarvan die sneeu so maklik afgly.

Groot is my en my susters se verligting toe ons ná vele dae ’n kraak – ‘n lewenslyn in die ys – gewaar. Kortpad see toe.

Koorsagtig duik ons af in die skeur; ons vinne propeller ons lywe vorentoe en ons sweef deur ons tuiswaters. Diep onder in die marienewêreld lyk dit soos ’n séance; skyn ’n groen demplig en verander by tye in skakerings van blou, afhangend van die refraksies: turkoois, kobaltblou of lapis lazuli.

Ons vlieg stroombelyn met ’n moeitelose vlerkopswaai en vlerkafswaai, ons asem borrelend soos sterstof na bo.

Maar die seeluiperds weet ook van ons koms en ons het nie tyd om te verspeel nie: ons moet soveel moontlik eet want ons kuikens gaan binnekort uitbroei en ongeduldig wag met swaaiende koppe skril van die honger.

Ek slaag daarin om van my dodelike vyande te ontkom, maar van my susters is nie so gelukkig nie. Die kraak in die ys raak rooi van die bloed.

Dan daag einde Julie en ons moet terughaas kolonie toe. Met ’n ingebore kompas en toe oë val ons weer in gelid, ons mae vol seekos. Ek voel versterk, maar die kommer bly aan my knaag: ek wonder of die eier veilig is. Éintlik is ek te bang om myself af te vra of jy en ons kind nog leef. Die sneeu, nou sagte perkamentlig, sif eindeloos oor ons neer. En weer droom ek van die somer in die Noorderland.

Die yswildernis ontwaak, ’n boomlose haaivlakte wat plek maak vir moerasse en boslande met dwergbome vol oumansbaard, heide, en bessiedraende struike. Hoër op suid begin die passasies van die bome tot die bergland oorgaan in ’n woudgordel, soos katedrale van sneeu. Wilgers, seders, else, berkebome, lorke, sparre en silwerbome baai in ’n towerspel van smeltwater en lig. Fototrope is gode. Die vinnig smeltende ys wissel van kwiksilwer – die snaardun koue wat aan takke bly hang – tot die helder ysigheid van edelgesteentes, of die rilling van aaneengerygde sterlig.

Ek beur voort. En die dae sleur verby. Ek en my susters raak moeg en staan by tye eers stil om te rus; dan luister ons na die geveerde stilte, of kyk na die bevrore landskap met die groen ys vol alge, of die blou skynsel van oeroue ys. Teen dié tyd het jy reeds die helfte van jou liggaamsmassa verloor; leef jy op die genade van vetreserwes en hang jou swart en wit verekleed los om jou buik. Gelukkig is die kolonie is net enkele dagreise ver. Met hernude krag du ek voort: die kuiken kan nie veel langer sonder kos oorleef nie.

Die ys begin te smelt, die land kraak in ‘n reuse découpage en die yswoestyn raak broos en ontvanklik vir lewe.

Ek hoor die broederskap se gesnater van vreugde ’n myl ver – en jóu getrompetter – wat ek tussen ’n duisend ander sal herken.

Die spilpunt van my bestaan is ons kuiken wat nog geen geen spore getrap het nie, maar die gevoelsritme van loop leer ken het deur bo-op jou voete te staan; al het sy reeds ’n duisend treë gedans, het sy dit nog nooit op die ys gewaag nie. Ook het sy nog nooit die lewe buite die broeisak ervaar nie; sy is te jonk en dit is te koud daarvoor.

Sy herken my instinktief en druk haar kort, spits bek teen myne sodat ek haar kan voer. Die ruil van die kuiken tussen die vader en moeder vereis – soos in die geval van ‘n eier – konsentrasie, vaart en tegniek, en soms verloor onervare ouers hulle kleingoed. Nalatigheid is net ’n oogwink weg. Die oudste weemoed op aarde is die dood van ’n kind. In die ry voor my het ’n suster net sekondes té lank getalm om die kuiken oor te skuif na haar broeisak…

Nuuskierig en skuinskop skuifel ons nader. Die wees moedertjie kyk verslae hoe die ysnaalde neersif oor haar kuiken. Sy stamp met haar snawel aan die bevrore donslyf, maar dit is reeds dood. Eers het die ys sy eiers geëis: nou is die kuikens wat die ergste Julie-koue kon oorleef, aan die beurt.

Die droefheid skarnier uit haar bors: sy ween tot ook dít later wegsterf in sagte skaafgeluide en sy bly opkyk in die lug met nougeskreefde oë.

Maar die verlies maak van haar ’n gedugte vyand – en ’n grypdief. Oombliklik swaai sy om; klap met haar vinne na my en stamp my weg. Ek verloor amper my ewewig en flap verwoed terug, maar sy mik vir my oë met haar bajonet-bek.

My kamerade is gewoond aan hierdie gedrag; duld dit nie en my susters snel my te hulp met ’n gesketter en peitsende vinne om die kinderdief van my af te weer en ek druk my buik net betyds oor my kuiken. My vlugspiere pyn, maar my kind leef, al skree sy van die vrees.

Die aanvaller strompel weg, doof en blind van verdriet, doof en blind soos die sneeu om ons. Ek voel innig jammer vir haar, maar kan haar nie help nie – dit is te gevaarlik, want die drang na moederskap is allesverterend. Troos is immers net die ander gesig van treur, en empatie die verlengstuk van jou eie verdriet – die projeksies, verweer of nákennis van ou pyn.

Met my mollige lyf pantser ek die kleintjie teen die koue. Sy loer groot-oog uit die broeisak, en as die wind opsteek, trek sy kleinkoppie bo-op my voete met die skurfgeloopte swemvliese.

Die dae breek nou ligter. Dit is amper lente: jóú beurt om see toe te gaan om te gaan visvang vir ons kuiken.

Ek kyk hoe jy wegstap. Jy is jonk en fier en daar is krag in jou stap; jy veer jou liggaamsgewig van links na regs. En as jy terugkom, keer ons saam terug see toe, dan maak die somer ons kuiken verder groot. Want hier is ons terra incognita, ons enigste paradys met die bevrore ondergrond waar die Jeti se voetspore wyd en diep lê. Dalk was ons maar altyd hier, die keisers van die yswoestyn soos tydsreisigers van die ewigheid.

Verwysings

https://www.poemhunter.com/poem/magellanic-penguin/

http://www.whats-your-sign.com/symbolic-penguin-facts.html

 

Goeiemôre

Pablo Neruda is op 12 Julie 1904 gebore as Ricardo Eliecer Neftalí Reyes Basoalto in Parral, suidelike Chile. Hy het gou die skuilnaam Pablo Neruda aangeneem, gebaseer op die Tsjeggiese digter Jan Neruda.

In 1923 verkoop Neruda al sy besittings om sy eerste bundel gedigte uit te gee met die titel Crespuculario (Aandskemering).Die jaar daarop kry hy ’n uitgewer vir sy Veinte poemas de amor y una cancion desesperada (Twintig liefdesgedigte en ’n lied van wanhoop). Hierdie boek het Neruda beroemd gemaak en op twee en twintigjarige ouderdom staak hy sy studies om hom op sy skryfwerk toe te spits. Hierdie liefdesgedigte is nog steeds van Neruda se bekendstes en gewildstes. Vir baie mense is dit die essensiële Neruda.

In die tradisie van Suid-Amerikaanse lande wat digters graag vereer deur hulle as diplomate aan te stel, kry Neruda diplomatieke poste, in 1927 in Myanmar, en later in Buenos Aires, Madrid, Parys en Meksiko. Hy was ‘ n lid van die Kommuniste-party en moes in ’n stadium vlug uit Chile om vervolging te ontsnap.

In 1952 keer Neruda terug na Chile en trou met Matilde Urrutia, sy derde vrou. Hy het aan haar sy meeste passievolle liefdesgedigte opgedra.

Neruda het verskeie prestige pryse ontvang: die Internasionale Vredesprys in 1950, Die Lenin Vredesprys en die Stalin Vredesprys in 1953. In 1971 ontvang hy die Nobelprys vir Letterkunde.

Hy is in September 1973 oorlede net dae nadat die die Chileense demokratiese regering onder Allende omver gewerp is. Neruda word deur baie mense as die grootste Spaanse digter van die twintigste eeu beskou en ook een van die grootste digters wat in ’n Europese taal geskryf het.

Neruda het in verskillende style geskryf. Hy het heelwat politieke gedigte en geskrifte gelewer wat nie altyd byval vind by poësieliefhebbers nie. Hy het ook ’n digte en moeilik verstaanbare styl gehad waarin bv. die twaalf canto’s in Hoogtes van Macchu Picchu geskryf is. Dan het hy ’n liriese, oop styl gehad waarin sy liefdesgedigte en odes geskryf is. Hy het veral die odes bedoel vir gewone lesers, mense wat nie noodwendig ’n hoë opvoeding gehad het nie – die werkersbevolking van Chile.

Spaans het ontwikkel uit die Latyn wat die gewone bevolking gepraat het in die tyd van die Romeinse Ryk. Romeinse soldate wat in die tweede Carthaagse oorlog geveg het, het die taal na die Iberiese skiereiland gebring. Die Latyn wat die mense by die soldate geleer het, is beïnvloed deur een van die oorspronklike inheemse tale, Baskies. In moderne Spaans tref mens nog spore van dié taal aan, veral in plekname.

Die ontwikkelende proto-Spaans is ook beïnvloed deur ander omringende Europese Romaanse tale, ook in ’n mate deur Germaanse tale en nogal sterk deur Arabies, as gevolg van die lang besetting van die More in daardie geweste. Vandag bevat Spaans ongeveer 8% woorde van Arabiese oorsprong.

Kom ons kyk na ’n paar van Neruda se gedigte in sy liriese styl. ’n Gedig wat baie goed kan dien om met Neruda kennis te maak, is sy Goeiemôre… waarin hy vra om ingenooi te word in die huis van die leser.

 

Buenos días, ¿puedo pasar?

Me llamo Pablo Neruda. Soy poeta.

Vengo llegando ahora

del norte, del sur, del centro, del mar, de

una mina que visité en Copiapó …

 

Môre … kan ek inloer?

Môre … kan ek inloer? My naam

is Pablo Neruda, ek’s ‘n digter. Kom nou net

uit die noorde, die suide, die middel, van die

see, daardie een van my wat ek in Copiapó besoek het.

Ek kom van my huis op Isla Negra en

ek vra toestemming om by jou huis in te stap, sodat

jy my gedigte kan lees, sodat ons kan gesels …

(My vertaling uit die Spaans)

Klik op die skakel hieronder om Neruda te hoor wat self die gedig voordra.

http://www.palabravirtual.com/index.php?ir=ver_voz1.php&wid=1892&t=Buenos+d%EDas…+%BFPuedo+pasar?…&p=Pablo+Neruda&o=Pablo+Neruda

’n Vertaler kan nooit ’n gedig in ’n ander taal presies herskep soos dit in die oorspronklike taal geskryf is nie. Hy (of sy) moet besluit watter styl van vertaling hy gaan volg. Wil hy só vertaal dat die leser die vreemde geaardheid en denkpatrone van die Spaanse digter aanvoel? Sommige vertalers doen juis dit, hulle wil die leser so na as moontlik bring aan die Spaanse kultuur, en maniere van dink en doen.

’n Ander benadering kan wees om die oorspronklike gedig as basis te gebruik en ’n nuwe gedig in die ander taal te skryf wat nogal sterk kan afwyk van die oorspronklike – ’n “vry vertaling”. Hierdie benadering is nie uniek aan poësie nie. Dit kom ook in ander kunsvorme voor. Komponiste het van vroeg af al dikwels gekomponeer met ’n ander stuk musiek in gedagte. Soms word volksliedjies gebruik, soms is ander komposisies deur tydgenote die inspirasie. En dink ook maar aan die skilderkuns waar dieselfde prosedure voorkom.

’n Derde benadering is om so te vertaal dat daar so na as moontlik aan die oorspronklike gedig gehou word, maar dat woorde so gekies word dat die leser die gevoel kry dat die gedig in sy eie taal ontstaan het, gegroei het uit sy kultuur. Dit is die benadering wat die vertaler van die gedig hierbo gevolg het.

Daar is ook ander maniere van vertaling en nog ’n interessante werkwyse word aan die einde van hierdie essay toegelig.

Die gedig word tuisgemaak

Watter metode gebruik die vertaler om die gedig “tuis te maak”? Dit kom neer op die keuse van woorde en sinswendige onder andere.

Die Spaanse woorde “¿puedo pasar?” in die gedig hierbo kan vertaal word as “kan ek verbygaan” of “kan ek oorsteek”. Die woord “pasar” het ’n hele reeks betekenisse en “verbygaan” en “oorsteek” is twee van hulle. Maar die vertaler het gelukkig die hele gedig gelees voor hy begin vertaal het en besef dat die digter graag, metafories gesproke, deur die leser by sy huis ingenooi wil word.

Die woord wat die vertaler dus kies, is nie ’n letterlike weergawe van “pasar” nie, maar ’n Afrikaanse woord wat gemoedelikheid en informaliteit aandui – “inloer”. Alhoewel “inloer” kan beteken dat mens “na binne kyk”, het dit in hierdie konteks ’n ander betekenis naamlik om informeel by iemand te kom kuier. Uiteindelik sê die Afrikaanse woord presies wat die Spaanse woord sê, maar op ’n manier wat die leser tuis laat voel in sy eie taalomgewing.

Neruda het sy reeks liefdesgedigte “Kapteinsverse” (Los versos del capitan, 1952) geskryf terwyl hy in ballingskap verkeer het op die eiland Capri. In hierdie pragtige omgewing het hy die reeks verse geskryf en opgedra aan sy destydse minnares, Matilde Urrutia. Hulle is later getroud. Die verse is wêreldwyd ’n gunsteling van lesers wat van passievolle, sensuele liefdesverse hou. Matilde se liefdesnaam vir Pablo was “Kaptein”.

Kapteinsverse

En ti a tierra

 

Pequeña

rosa,

rosa pequeña,

a veces,

diminuta y desnuda,

 

Ek wil net kortliks aantoon hoe in hierdie gedig die vertaling “tuisgemaak” word, d.w.s. hoe dit aangebied word op ’n manier wat die leser gemaklik laat voel in ’n bekende atmosfeer. Mens kan ook praat van die “verafrikaansing” van die gedig.

Net twee voorbeelde:

“Pequeña rosa” kan letterlik vertaal word as “klein roos”. In die vertaalde gedig word dit “Klein rosie”. Met ander woorde, daar word ’n dubbele verkleining aangedui – iets wat kenmerkend is van Afrikaans. In Spaans kon die woord ’n verkleinvorm (rosita) gekry het, maar dit is nie wat Neruda wou doen nie. Ten spyte van die teerheid van die aanslag, verkies Neruda net die een woord (pequeña) om die kleinheid van die roos te beskryf.

De tweede voorbeeld is “diminuta” wat letterlik “klein” of selfs “mikroskopies” beteken. In die Afrikaanse weergawe is ’n woord gekies wat weer eens die “klein” verder versterk en ook verder die “Afrikaansheid” van die gedig onderstreep. “Piepklein” is ’n warm, gemoedelike volksmond-uitdrukking.

Hier is die vertaalde gedig.

Die aarde in jou

Klein

rosie,

rosie so klein,

partykeer,

piepklein en naak,

asof

jy kan pas

in een van my hande

wat ek dan toevou

en oplig na my mond

maar

skielik

raak my voete aan jou voete, en my mond jou lippe, jy het gegroei

jou skouers styg op soos heuwels

jou borste wandel oor my bors

my arm kry skaars kans

om die fyn lyn te verken

van die nuwe maan

wat jou middel skep:

jy het vry geraak in liefde

soos seewater:

ek kan nouliks die oë verstaan wat wyer as die lug is

en ek buig na jou mond om die aarde te soen.

 

(My vertaling uit Spaans)

 

Voëlvry vertaling

Laastens is daar ’n uiterste vorm van “vertaling”. Die gedig hieronder is ’n voorbeeld daarvan. Ek noem dit ’n “uiterste vorm” omdat die gedig nie gebaseer is op ’n spesifieke teks nie.

Ek het die gedig heeltemal van die grond af opgebou sonder verwysing na ’n Neruda teks. Hy het nooit ’n ode aan die aartappel geskryf nie, wel aan aartappelskyfies! (Oda a las papas fritas). Die “vertaling”-aktiwiteit is dus baie ver verwyder van “oorsetting” van ’n bepaalde teks in ’n ander taal. Die gedig leen net die voorbeeld van Neruda se ander odes, en is geskryf so na moontlik aan Neruda se styl. Ek dink nie mens kan verder wegkom van ’n “letterlike” vertaling nie.

Hier is die gedig.

 

Ode aan die aartappel

 

deur De Waal Venter

geskryf as ’n huldeblyk aan Pablo Neruda

‘n Klein aarde,

bruin, glad

soos die dye

van ‘n meisie

wat wag vir haar minnaar.

Die mes

onthul jou wit vlees,

ontskil

is jy naak,

wit

onskuld van kinderjare.

Water dans in kookgenot,

jy duik in,

onverskrokke,

pyn oorkom jy –

‘n heilige wat iets groots sien.

Nou is jy anders,

jy bied

jou siel aan,

jy neem plaas op die glansende wit bord,

pietersielie

loof jou,

botter smelt in jou

volkome teenwoordigheid,

sout seën jou,

jy is aan die spits,

die poorte gaan oop

en orrels dreun,

kore hang ryk tapisserieë

van bewondering

teen die verhemelte,

jy is bevrediging

en nie meer

van hierdie aarde nie.

 

 

BIOGRAFIE

De Waal Venter het in die sestigerjare begin om digbundels te publiseer en was toentertyd die stigtingsredakteur van die tydskrif WURM. Hy was radio-omroeper by die destydse SAUK en het bekroonde radiodramas geskryf. Hy het ook romans, kinderboeke, TV-reekse, ’n filmdraaiboek en verhoogdramas geskryf. Hy het die grootste deel van sy werkende lewe deurgebring as ’n reklameskrywer. Nadat hy uitgetree het, is hy in 2011 as stadsraadslid in Krugersdorp verkies. Hy tree uit en skryf nou voltyds. Hy skryf deesdae meesal poësie in Engels en Afrikaans en vertaal ook baie van die digters Pablo Neruda, Octavio Paz, Fernando Pessoa, Tomas Tranströmer en ander se werk uit die oorspronklike tale. De Waal Venter is getroud met Erla en het vier kinders en vyf agterkleinkinders.

 

De Waal Venter is saam met ander een van Versindaba se gasbloggers vir Oktober en November 2016. MJ

Filmverse, ‘n digkuns-animasieprojek wat die kunstenaar Diek Grobler in samewerking met die ATKV en Fopspeen Moving Pictures loods, word Oktober vanjaar by die Clover Aardklop Nasionale Kunstefees bekendgestel. Die projek bevorder nie net ‘n liefde vir poësie nie, maar lewer ook ‘n belangrike bydrae tot die artistieke animasiebedryf in Suid-Afrika, en kan vergelyk word met soortgelyke projekte in Nederland, België en Estland. ‘n Besliste hoogtepunt binne die film-poem as genre is die eksperimentele film wat gebaseer is op Allen Ginsberg se Howl. Met die ontploffing in tegnologie en die moontlikhede wat die multimedia bied, word die diglandskap aansienlik verruim. Poësie as antieke orale tradisie leef nou op die web in toonsettings, voorlesings, en digkuns word begelei met ikonografie, wat die vraag by ‘n mens laat ontstaan: hoe word digters uitgebeeld in filmkuns? Daar gaan vervolgens gekyk word na vier biografiese hoofstroomfilms wat oor bekende historiese digters handel.

Sylvia (2003)

Gwyneth Paltrow gee ‘n skitterende vertolking van die digter, Sylvia Plath, en haar stormagtige huwelik met die British Poet Laureate, Ted Hughes (gespeel deur Daniel Craig). Die film begin met die twee verliefdes se ontmoeting op Cambridge in 1956 en eindig met Plath se selfmoord toe sy dertig was. Sober en somber, word ‘n onthutsende kyk gegee op Hughes se selfgesentreerde karakter en Plath se toenemende depressie en fiksasie met die dood. Plath en Hughes se dogter, Frieda Hughes, het die filmvervaardigers beskuldig dat hulle ‘n profyt wil maak uit haar moeder se tragiese lewe – en die regte, om Plath se poësie in die film te gebruik, is geweier. Die openings- en slottonele bevat wel (minder bevredigende) verwerkings van dié fragment uit Plath se roman, The Bell Jar.

I saw my life branching out before me like the green fig tree in the story. From the tip of every branch, like a fat purple fig, a wonderful future beckoned and winked. One fig was a husband and a happy home and children, and another fig was a famous poet and another fig was a brilliant professor, and another fig was Ee Gee, the amazing editor, and another fig was Europe and Africa and South America, and another fig was Constantin and Socrates and Attila and a pack of other lovers with queer names and offbeat professions, and another fig was an Olympic lady crew champion, and beyond and above these figs were many more figs I couldn’t quite make out. I saw myself sitting in the crotch of this fig tree, starving to death, just because I couldn’t make up my mind which of the figs I would choose. I wanted each and every one of them, but choosing one meant losing all the rest, and, as I sat there, unable to decide, the figs began to wrinkle and go black, and, one by one, they plopped to the ground at my feet.

Wilde (1997)

Hierdie biografiese film is gebaseer op Richard Ellman se Pullitzer-bekroonde biografie oor Oscar Wilde. Stephen Fry oortuig in die komplekse hoofrol as die flambojante, skerpsinnige skrywer, en die soeklig val op Wilde se verhouding met Lord Alfred Douglas, ‘n hedonistiese leefstyl, en Wilde se arrestasie vir onsedelike dade met mans. ‘n Hoogtepunt in die film is Wilde se briljante betoog oor Douglas se verdoemende gedig, Two Loves (“I am the love that dare not speak its name”), wat aldus die aanklaer op ‘bewyse’ van homoseksualiteit sou dui. Ná ‘n vonnis van drie jaar dwangarbeid, en afgetakel na liggaam en gees, kry Wilde se bekende The Ballad of Reading Gaol besondere betekenis in die rolprent. Vervolgens strofes 7-9 uit dié lywige gedig:

Yet each man kills the thing he loves

By each let this be heard,

Some do it with a bitter look,

Some with a flattering word,

The coward does it with a kiss,

The brave man with a sword!

 

Some kill their love when they are young,

And some when they are old;

Some strangle with the hands of Lust,

Some with the hands of Gold:

The kindest use a knife, because

The dead so soon grow cold.

 

Some love too little, some too long,

Some sell, and others buy;

Some do the deed with many tears,

And some without a sigh:

For each man kills the thing he loves,

Yet each man does not die. 

 Bright Star (2009)

In hierdie romantiese drama word die laaste drie jaar van die digter, John Keats, en sy verhouding met Fanny Brawne uitgebeeld. Die film het ‘n ouwêreldse Victoriaanse gevoel en beweeg stadig; die uitbeeld en indrink van die poëtiese oomblik word voorop gestel. Ben Whishaw lewer ‘n teer vertolking van die jong, brose Keats wat op vyf-en-twintig oorlede is aan tering.  Bright Star het meegeding om ‘n plek in die twee-en-sestigste Cannes Film Festival, en is by uitstek ‘n rolprent vir die fynproewer. Die naam is ontleen aan ‘n bekende sonnet van Keats, naamlik Bright Star.

 Bright star, would I were stedfast as thou art —

Not in lone splendour hung aloft the night

And watching, with eternal lids apart,

Like nature’s patient, sleepless Eremite,

The moving waters at their priestlike task

Of pure ablution round earth’s human shores,

Or gazing on the new soft-fallen mask

Of snow upon the mountains and the moors —

No—yet still stedfast, still unchangeable,

Pillow’d upon my fair love’s ripening breast,

To feel for ever its soft fall and swell,

Awake for ever in a sweet unrest,

Still, still to hear her tender-taken breath,

And so live ever—or else swoon to death.

Il Postino: The Postman (1994)

‘n Nederige posbode, Mario Ruoppolo, ontmoet die Chileense digter en Nobelpryswenner, Pablo Neruda, waar hy in ballingskap woon op ‘n Italiaanse eiland. Il Postino is ‘n gewilde en genietlike prent wat goed gevaar het by die loket. ‘n Grootgeestige Neruda (gespeel deur Philippe Noiret) gee nuwe sin aan Mario se lewe deur sy wyshede oor liefde, kommunisme en poësie met hom te deel. Die verhaal speel af teen die dekor van lieflike natuurskoon afgewissel met burgerlike opstootjies in Italië, en so behou die film ‘n fyn balans tussen werklikheidsgetrouheid en magiese realisme.  Soos met Bright Star, word digterskap met patos verbeeld. Poësie is vir alle mense en nie beperk tot ivoortorings nie, of in Mario se woorde:  Poetry doesn’t belong to those who write it; it belongs to those who need it. ‘n Hoogtepunt in die prent is Neruda se spontane voordrag van sy werk om die beginsel van metaforiek aan die leergierige posman te illustreer.

Ode to the sea

 Here surrounding the island,
There΄s sea.
But what sea?
It΄s always overflowing.
Says yes,
Then no,
Then no again,
And no,
Says yes
In blue
In sea spray
Raging,
Says no
And no again.
It can΄t be still.
It stammers
My name is sea.

 It slaps the rocks
And when they aren΄t convinced,
Strokes them
And soaks them
And smothers them with kisses.

 With seven green tongues
Of seven green dogs
Or seven green tigers
Or seven green seas,
Beating its chest,
Stammering its name,

 Oh Sea,
This is your name.
Oh comrade ocean,
Don΄t waste time
Or water
Getting so upset
Help us instead.
We are meager fishermen,
Men from the shore
Who are hungry and cold
And you΄re our foe.
Don΄t beat so hard,
Don΄t shout so loud,
Open your green coffers,
Place gifts of silver in our hands.
Give us this day our daily fish.

‘n Interessante kenmerk van rolprente wat digters/digterskap as tema betrek, is enersyds die Ars poetikale invalshoeke wat wissel van die Carpe diem-tema, soos dit gestalte gekry het in die ikoniese Dead Poets Society (1989); andersyds word die skadukant van digterskap belig. In feitlik alle prente oor die onderwerp sterf iemand: óf die digter, óf ‘n ‘gewone persoon’ wat ná ‘n poëtiese ontwaking op ironiese wyse met die noodlot gekonfronteer word. Hierdie kenmerk verwys nie na die biografiese sterfte van die digter nie, maar na die dood as ‘n soort selfopoffering. Die jukstaposisie: die magie of wonder van poësie versus tragiese lewensrealiteite is in bykans alle films teenwoordig, waar die skryf van poësie ‘n tipe antidoot teen die noodlot word.  Die kyker kan die verglansde werklikheid van die silwerdoek vergewe – ‘n rolprent is immers in die eerste plek om te vermaak! Die eufemisme van verromantisering is welkom – en selfs genadig. Groot digters word as slagoffers van selfvernietiging of komplekse situasies uitgebeeld, en hulle status as tragiese helde/heldinne herbevestig (soos byvoorbeeld in die geval van Wilde en Plath). Digfilms met poësiewerkwinkels as tema begin toeneem (byvoorbeeld Poetry (2002)), asook films oor digmentors (soos die minder geslaagde Blue Car (2002) en The History Boys (2006)), wat raakpunte met Dead Poets Society toon.

Afgesien van die opvoedkundige en prikkelende waarde wat biografiese digfilms en films oor digterskap bied, noop dit kykers om dieper in digters se oeuvres te delf; die boodskap is om geïnspireerd te leef binne die dieper dimensies wat digkuns kan bied. In deel twee van die blog sal daar gekyk word na die uitbeelding van onder meer Suid-Afrikaanse digters in rolprente, asook nuwe filmtendense binne die mens se eeu-oue bemoeienis met digkuns.

Bibliografie

Plath, S. 1971. The Bell Jar. New York: Harper & Row Publishers.

Bright Star. BBC Films. Screen Australia (rolprent).2009

Il Postino: The Postman. Miramax (rolprent).1994.

Sylvia. BBC Films. Capitol Films (rolprent). 2003.

Wilde. Sony Pictures Classics (rolprent). 1997.

http://www.atkv.org.za/af/kunste/atkv-digkuns-animasieprojek-filmverse.

(Besoek 25 September 2015).

http://www.poemhunter.com/ (Besoek 27 September 2015).

http://www.imdb.com/list/ls050659361/ (Besoek 22 September 2015).

Ek reken ‘n mens kan iets wys word oor die stand van ‘n samelewing deur na die stand van die hond in daardie samelewing te kyk. Die Westerling sien die hond as ‘n maat en waghond en word ook ingespan vir sekere take. Terwyl ek probeer rondsnuffel het op die internet, het ek heelwat raakgelees oor historiese sienings van honde oor die wêreld, maar min gekry oor hoe sake tans staan. (Miskien kan die mense wat bekend is met ander wêreld-dele hul ervarings deel) Een persoon het vertel dat Indië se laer- en middelklas nie regtig honde as troeteldiere aanhou nie. Hul word meer as pestilensies as iets anders gesien en lewe uit asblikke. Selfs toe hy vir ‘n ruk op ‘n plantasie in Indië gewerk het, was daar honde teenwoordig, maar dit was nie regtig ‘iemand’ se hond nie. Hy het selfs begin wonder of honde dalk slegte jagters is en dus by die mens rondhang om kos te kry.

Honde word nog in sekere lande geëet en party gelowe beskou honde as onrein. Die Chinese vier alle honde se verjaardag op die tweede dag van die Chinese nuwejaar. Hulle het ook ‘n twaalf jaar astrologiese siklus waarin die jaar van die hond elfde op die lys is. Ek dink baie mense glo dat honde ‘n mens gesond kan maak, alhoewel daar nie regtig wetenskaplike bewys daarvoor is nie. Die Franse Katolieke se Sint Rocco, het volgens oorlewering ‘n ernstige siekte opgedoen en besluit om na ‘n woud te gaan om te sterf. Hy het ‘n hond daar raakgeloop wat hom oor ‘n tyd lank genees het deur aan sy wonde te lek. Party mense reken dat die hond eintlik dooie weefsel uit wonde lek, maar ons almal weet genesing is nie net fisies van aard nie. Ek reken dat die hond as sielkundige eerder ‘n rol in die genesing te speel het. Die hondesielkundige se metodes is eenvoudig, dog doeltreffend: Stap 1) Gee vir die mens ‘n stok of bal om te gooi en hou aan om dit terug te bring totdat die mens moeg is; Stap 2) Gaan staan by die hek totdat die mens inwillig om te gaan stap.

Vriende uit my kinderdae uit, het ‘n hond gehad wat jou altyd vriendelik by die hekkie ingenooi het. Jy kon tot by die voordeur vorder, maar dit was waar die vriendelikheid gestop het. Daarna het die hond se persoonlikheid verander en jy moes bontstaan om weer terug te gaan en uit te kom. So moes ek eenkeer (miskien met behulp van ‘n bietjie adrenalien) die hond uit die pad stamp, want niemand was tuis nie en ek wou nie daar vasgekeer wees totdat die mense besluit om huistoe te kom nie. Ek dink altyd aan Cerberus, die hond wat die ingang van die hel bewaak in Grieks-Romeinse literatuur. Cerberus het ‘n paar koppe, alhoewel die hoeveelheid koppe tussen verhale verskil. Interessant genoeg word die brug na die hemel in Chinese volksoorlewering ook deur honde bewaak.

Cerberus
deur Marlise Joubert

sal die rooigrond en die berg en rivier
en al die visse om die maan jou gevreet
sagter maak, jou drif blus, jou maag voed,
jou gierigheid beloon?

ek verstaan niks meer nie.
jy is die hond in hierdie bloeiende
land, jy verwissel van plek,
verander van ruimte en kleur,
van vodde na uniform na snyerspak.

kyk, o kyk net weer na die opgekerfde
vrou, kyk, sy het haar kind verloor,
en die kind het haar ma en pa verloor,
die plaashuis en die sinkkaia in die modder
het ’n gesin verloor, en die druiweplukker
en die slaper in die bos en die ouvrou
met haar vurk in die bord het jy geheel
en al verslind, wreed ontheg van enige reg
op bestaan, oopgekloof met jou geslypte
mes, jou monsterkoeëls, die onsigbare
harde vuis.

jy gee mos geen flenter om nie –
alles vir ’n ring,’n beurs, ’n sel
of ’n waansinnige ideaal,
vir ’n eenrigtinglaan na jou kamma
hiphopland – anderkant die Styx –
waar jy glo koning van jou bende
beendere is, waar jy uiteindelik,
so glo jy mos, al seëvierende
volledig méns gaan word.

as ek jou ooit teëkom
sal ek waarskynlik nie weet wat nie.

as ek eerlik moet wees,
weet ek nie wát ek weet van veg
en woede en skop en pleit nie.

elke dag hou ek jou dop, sien
ek jou sit langs swart populiere
onder bleek steriele wilgers,
die prooi en afwag met jou vyf
geslangde koppe of meer.

en ek hiberneer verslae. slaan hortjies
dig. hou splinters asem op.

 

Geen dier kan die dood ontwyk nie en so gebeur dit dan ook dat ‘n hond die tydelike met die ewige verruil op ‘n bepaalde tyd. (Die mens se etiese kompas laat wel toe dat honde die genadedood ontvang wanneer hulle sieklik is of in die pad is wanneer mense verhuis.) Ons woef, Rocco, het onlangs langs my bed in sy slaap gesterf. Ek het soos normaalweg bo-oor hom geklim, want hy was begaafd in die kuns van versperring. Sy gunstelingplek om te gaan lê, was altyd midde-in ‘n deur of ander opening waardeer ‘n mens gereeld moes loop. Eers toe ons hom probeer roep, het ons agtergekom dat dinge nie pluis is nie. Ek mis die ou dier wat my in die aande wakker gesnork het en waaroor ek moes klim. Ek mis sy eiesinnigheid, en die kere waar ek hom met mat en al by die voordeur moes uitsleep as jy verseg het om uit te gaan. Ek dink dis bitter nodig om iets in ‘n mens se lewe te hê waaroor jy nie volkome beheer het nie.

 

A Dog Has Died
deur Pablo Neruda  (Vertaal deur Alfred Yankauer)

My dog has died.
I buried him in the garden
next to a rusted old machine.

Some day I’ll join him right there,
but now he’s gone with his shaggy coat,
his bad manners and his cold nose,
and I, the materialist, who never believed
in any promised heaven in the sky
for any human being,
I believe in a heaven I’ll never enter.
Yes, I believe in a heaven for all dogdom
where my dog waits for my arrival
waving his fan-like tail in friendship.

Ai, I’ll not speak of sadness here on earth,
of having lost a companion
who was never servile.
His friendship for me, like that of a porcupine
withholding its authority,
was the friendship of a star, aloof,
with no more intimacy than was called for,
with no exaggerations:
he never climbed all over my clothes
filling me full of his hair or his mange,
he never rubbed up against my knee
like other dogs obsessed with sex.

No, my dog used to gaze at me,
paying me the attention I need,
the attention required
to make a vain person like me understand
that, being a dog, he was wasting time,
but, with those eyes so much purer than mine,
he’d keep on gazing at me
with a look that reserved for me alone
all his sweet and shaggy life,
always near me, never troubling me,
and asking nothing.

Ai, how many times have I envied his tail
as we walked together on the shores of the sea
in the lonely winter of Isla Negra
where the wintering birds filled the sky
and my hairy dog was jumping about
full of the voltage of the sea’s movement:
my wandering dog, sniffing away
with his golden tail held high,
face to face with the ocean’s spray.

Joyful, joyful, joyful,
as only dogs know how to be happy
with only the autonomy
of their shameless spirit.

There are no good-byes for my dog who has died,
and we don’t now and never did lie to each other.

So now he’s gone and I buried him,
and that’s all there is to it.

 

Honde se energie en lojaliteit is eienskappe wat ons as mens eintlik by hul kan afkyk. Iemand met ‘n groentetuin en ‘n hond lewe myn insiens ‘n gelukkige lewe. Die lewe sal nie sonder probleme wees nie, maar die hond sal alles wat gebeur meer draaglik maak. (Alhoewel die hond somtyds die groentetuin self sal verwoes.) Daar is ‘n spreekwoord wat die volgende idee vasvang: as jy min van jouself dink – kry dan ‘n hond en as jy te veel van jouself dink – kry dan ‘n kat. ‘n Hond se verwelkoming is iets wat elke persoon eenmaal in hul lewe moet ervaar. In ons wêreld van manipulasie, hoop ek dat hul dit nooit reg sal kry om die impuls, wat die hond teen jou laat opspring, uit te teel nie.

Van honde en leibande

kan mens werklik iets vertrou
wat jy aan ‘n mensgemaakte leiband hou
dieselfde ding wat die band afkou
en gate onderdeur die grensdraad grou

my buurman had ‘n Calvinistiese hond
wat kwyl as die kerkklok lui
en net ‘n streng dieët
van hondepille en Pavlov-pudding kry

my ander maat se honderas, sê hy
is wetenskaplik bepaal
jy sien sommer die simmetrie
wanneer Wagter die koerant
uit die posbus gaan haal

hoe kies ‘n mens ‘n hond
om aan ‘n leiband te lei
want net miskien
lei die brak dalk vir my

elke hond kry sy dag
party honde kry twee
watter hond sal ek verkies
om tussen my en helshonde
in te tree?

 

Honde blaf regoor die wêreld eintlik eenders, maar die mens probeer dit in sy eie taal interpreteer. Dit beteken eintlik dat dieselfde hond op twee verskillende manier kan blaf.
Hier is ‘n paar voorbeelde:
Afrikaans: blaf-blaf; woef-woef
Arabies: hau-hau; how-how
Sjinees (Mandaryns): wang-wang
Engels: woof-woof; ruff-ruff; arf-arf
Frans: wouaff-wouaff; ouah-ouah; whou-whou
Koreaans: mung-mung; wang-wang
Spaans: guau-guau; gua-gua; jau-jau
Sweeds: voff-voff; vov-vov

Ons leef in ‘n wêreld vol teenstrydighede en semantiese kontras, maar dit is wat die samelewing interessant maak. Mense gooi vullis in die strate as hul skoner strate wil hê. Honde wat vrot dinge eet, kan ‘n wond gesond lek. Persepsies van regskonsepte word verskillend gesien deur verskillende mense in dieselfde land. Geneeskundiges wat bewustheid oor Ebola doen en sodoende lewens probeer red, word vermoor deur die mense wat hul probeer red. Kindersiektes is die gevaarlikste vir volwassenes en honde vrek as gevolg van katgriep. Die hond is lief vir en lojaal aan elkeen  wat ons as goed of sleg interpreteer en klassifiseer. Hulle hoef nie om verskoning te vra as hul vir iemand blaf wat hul nie vertrou nie. Hul bly ‘n unieke voorbeeld van onvoorwaardelike liefde in ‘n samelewing wat daardie konsep stelselmatig uitgeteel het.

Pootnota:
1.Gaan loer gerus na die volgende mooi voorblaaie van die New Yorker Book of Dogs:  http://www.brainpickings.org/index.php/2012/11/07/the-big-new-yorker-book-of-dogs/
2. Die effek van aardverwarming en ontbossing op honde:

(Bron: http://gadabout-blogalot.com/2010/04/04/real-effects-of-global-warming-climate-change-and-deforestation/)

Bronne:
1. Internet. http://boards.straightdope.com/sdmb/showthread.php?t=679237
2. Internet. http://en.wikipedia.org/wiki/Dogs_in_religion
3. Internet. http://www.poemhunter.com/poem/a-dog-has-died/
4. Internet. http://www.psychologytoday.com/blog/canine-corner/201211/how-dogs-bark-in-different-languages
5. Joubert, M. Splintervlerk. Pretoria: Protea Boekhuis, 2011

Prente:
1. His Master’s Voice deur Francis Barraud
2. http://gadabout-blogalot.com/2010/04/04/real-effects-of-global-warming-climate-change-and-deforestation/

Ons was nou onlangs vir twee weke in Chile. Twee weke is te min, veral as jy wyer as Santiago wil verken, maar dit is ook beter as niks. Ons het onder andere twee van Pablo Neruda se drie huise besoek. Die een in Santiago, natuurlik, want dit was net twee moltreinstasies van ons hotel af. Maar toe moes ons ongelukkig kies tussen die huise in Valparaíso en Isla Negra. Omdat ek die stad Valparaíso vir ander redes ook wou sien, en omdat Neruda se graf in Isla Negra weens die onlangse opgrawing van sy reste tans nie toeganklik is nie, het ons besluit om tevrede te wees met die huis in Valparaíso. Daar is darem ook meer aan Chile as Pablo Neruda… So lyk die huis van buite:

Dit was ‘n oorweldigende herfsoggend in Valparaíso; ons kon die see ruik en die lug was wolkloos en blou. ‘n Dag soos ‘n deining, het ek gedink, terwyl ek my verkyk het aan die honderde huisies wat huiwer teen die heuwels, na die kinders wat in die nou straatjies baljaar en die vrouens wat wasgoed ophang op balkonne. G’n wonder Neruda wou ‘n huis in hierdie lieflike stad hê nie! Vanuit sy gemakstoel, Die Wolk, of van sy eetkamertafel of bed af, sou Neruda vir ure kon kyk na die kom en gaan van getye, na die besige hawe en die Stille Oseaan.

Neruda se woonplekke was nie uitspattig nie. Wat hulle besonders maak, is hulle ligging en uitsigte; en die karakter wat Neruda se eksentrieke, selfs guitige sin vir ontwerp en versameldrang aan die interieure verleen het. Die hoogtepunt van die besoek aan die huis in Valparaíso is egter die klein, warm skryfkamer op die boonste verdieping. Hier, terwyl jy agter die skryftafel staan en oor die stad en die oseaan uitkyk, kan jy jou vir ‘n klein oomblik verbeel dit kan enigeen, ook jy, beskore wees om te skryf: ‘I am one of those who live / in the middle of the sea and close to twilight…’

Pablo Neruda is deesdae weer op almal se lippe. Ook hier, op Versindaba, word daar oor die reus van Chile gepraat; word daar planne beraam om meer van sy gedigte in Afrikaans te laat weerklink. Vanjaar is immers die veertigste herdenking van Neruda se dood, net dae na die ánder 9/11, die Amerikaans-gesteunde staatsgreep in 1973 wat van die demokratiese sosialis Salvador Allende ontslae geraak het en Chile aan die diktatuur van Augusto Pinochet uitgelewer het.

Pinochet was natuurlik nie bloot die karikatuuragtige derdewêreldse despoot van soveel Hollywood rolprente nie, maar ʼn integrale rolspeler in die ontplooiing van Amerikaanse geopolitiek en globale neoliberale kapitalisme sedert die laat 1970s. Pinochet, Reagan, Thatcher: die 1980s se axis of evil. Ons lewe in die verskraalde, gekommodifiseerde bewussynsruim waarvoor hierdie drie, saam met hulle ekonomiese raadgewers en mieliemond meelopers, hulle beywer het. Soos Neil Young sing, ‘Keep on rockin’ in the free world’…

En nou het ʼn regter in Santiago beslis dat Neruda se oorskot vir ʼn nadoodse ondersoek opgegrawe moet word… Amptelik het Neruda op 23 September 1973 aan komplikasies van gevorderde prostaatkanker beswyk, maar gerugte dat hy deur Pinochet se honde om die lewe gebring is, wil maar nie gaan lê nie. Bewyse vir ʼn politieke sluipmoord is egter maar skraps; ek vermoed Neruda is wel aan kanker oorlede. Aan kanker, en dalk aan ʼn gebroke gees.

Dit maak ook nie eintlik saak hoe Neruda dood is nie. Die tragedie is eintlik dat hy lank genoeg geleef het om sy wêreld om hom te sien vergaan. Dit is wat figure soos Pinochet doen: hulle reduseer almal tot die zero-som spel van liggame; van honger en oorvrete liggame; van ons en hulle liggame; van moordende en sterwende liggame. En nou word Neruda se liggaamlike reste weereens deel van die nasie-staat se politieke spel. Om wat mee te bereik? En vir wie? Is dit nie ‘n vorm van politieke pornografie nie?

Pinochet het Pablo Neruda nie vermoor nie; hy het hom ontneem van sy lyfeie reg om liggaamlik tot rus te kom.

*

[…]

And you’ll ask: why doesn’t his poetry
speak of dreams and leaves
and the great volcanoes of his native land?

Come and see the blood in the streets.
Come and see
The blood in the streets.
Come and see the blood
In the streets!