Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Hennie Aucamp. Fotograaf: Pieter Strauss

Kaapstad en omgewing is bekend vir die baie skrywers en digters wat besluit het om hier aan die suidpunt van Afrika naby die Atlantiese oseaan hulle sê te kom sê:

Hier in die omstreke is: André Brink en Etienne van Heerden en Elsa Joubert en Wilma Stockenström en Johann de Lange en Petra Müller en Abraham de Vries en Ingrid Winterbach en Marzanne le Roux van der Boon en Lina Spies en Joan Hambidge en Dan Sleigh en Adam Small en Rachelle Greeff en Deon Meyer en Ellen Botha en Danie Botha en Francois Bloemhof en Daniel Hugo en Marlise Joubert en Louis Esterhuizen en Kerneels Breytenbach en Jeanne Goosen en Antjie Krog en Peter Snyders en Marlene van Niekerk en sekerlik nog ‘n hele paar ander.

En dan is daar natuurlik ook die baie akteurs en dramaturge en woordmense.

Hennie Aucamp was een van hulle.

Toe hy skielik dood is, was ek in die Kruger Wildtuin en toe ek die nuus verneem, sê ek vir my vriend Peter:  Ek is seker Hennie Aucamp is een van die min Afrikaanse skrywers wie se dood  ‘n koerant se voorblad sal haal. En ek was reg ook. Daar is natuurlik Breyten Breytenbach en Karel Schoeman en André Brink, maar die ander skrywers en digters sal maar seker tevrede moet wees met ‘n paragraaf of drie dieper in die koerant se binneste.

En toe, gistermiddag by Welgemeend in Kaapstad is daar ‘n tot siens vir Hennie. En daar is vooraf versoek: bespreek gou, want daar is maar net plek vir 80 mense.

En uit die Noorde is spesiaal van ons top-kunstenaars ingevlieg: Coenie de Villiers, Jannie du Toit, Elsabé Zietsman, Janine Neethling en natuurlik Amanda Strydom wat vir oulaas met sang vir haar mentor Hennie kom tot siens sê het.

En daar voor die vleuelklavier lê toe die rye en rye leë stoele.

Ek het darem vir Joan Hambidge opgemerk en  vir Daniel Hugo, en Bernard Odendaal en Murray la Vita en Margot Luyt  en uit die noorde Nicol Stassen en Martjie Bosman.

Waar was die ander? Of het hulle dalkies in hulle binnekamers gesit en swoeg aan ‘n gedig of die volgende boek, om te sorg dat hulle darem weer ‘n rand of drie in die sak sal hê en daardeur nie heeltemal in die vergetelheid sal verdwyn nie.

As dit met Hennie kon gebeur, watter kans het die res van ons?

Ek sê maar net.

En in hierdie twee reëls uit Woerts in die hoekie, sy kinderversieboek het Hennie Aucamp dalk doodeenvoudig oplaas kom tot siens sê:

 

Ou horlosies moet gaan staan

tyd vir my om weg te gaan.

Philip de Vos – vertaal deur/ übersetzt von Robert Schall

 

Karneval der Tiere

 

Originaltext:                                                                  Philip de Vos – in Afrikaans –

                                                                                     (inspiriert von C. Saint-Saëns).

 

Illustrationen:                                                                Alle Tiere kommen mit

                                                                                      Radierungen von Grobler, Piet;

 

Übersetzung:                                                                 und der de Vos’sche Karneval

                                                                                      ward übersetzt von Robert Schall.

 

 

 

 

 

Einleitung

 

Beim Karneval der Tiere liest

und hört der Mensch von manchem Biest:

Vom Känguru, das hüpft und springt,

vom Schwan, der still Gesänge singt;

vom Reptil, das vorwärts kreucht,

vom Huhn, das rennt

doch nicht entfleucht;

von Elephanten, Vögeln, Fischen,

Löwen, Eseln und dazwischen

auch vom grauenvollsten Biest,

dem eitlen, üblen Pianist.

Willkommen jetzt

bei ihrem Tanz,

zu Klängen von

Camille Saint-Saëns.

                                                                                                           

 

Löwen                                                                                                 

 

Löwen lieben

Nasen.

Löwen lieben

Füße.

Löwen lieben

Fleisch, – denn

das schmeckt besser

als Gemüse.

Wenn ein Löwe

nach dir schielt,

tut er dieses

ganz gezielt.

Er tut es,

weil er hungrig ist.

Wohl dir, wenn er ‘nen andern frisst.

 

 

Hühner

                                                                                                                               

Der Hahn jagt

seine Hennen,

wenn sich die Triebe regen.

Und den Hennen,

wenn sie rennen,

wächst der Drang ein Ei zu legen.

Der Hahn jagt seine Henne,

sie war nicht schnell genug … .

Jetzt steht er krähend

auf dem Mist –

und sie sitzt still

auf ihrer Brut.

 

 

Maultiere

 

Das Maultier

zeugt von

Kompromissen,

die Pferde

gern mit

Eseln schließen.

Halbwegs Esel

halbwegs Pferd –

ein Arbeitstier

von großem Wert:

Es geht, mit voller Pferdestärke,

wie Esel stur und zäh zu Werke.

Ja, es kann trotten, es kann traben –

nur Kinder kann es keine haben.

Einzig ist es unter Tieren

mit seinen Eselspferdmanieren.

 

 

Schildkröten

 

Schildkröten

können nicht singen.

Schildkröten

können nicht springen.

 

Sie schlur-

fen stumm

und stur

und nur

auf ihrer

schnur-

geraden

Spur.

 

Doch

jede Nacht,

ja,

jede Nacht,

dann träumen sie von Offenbach.

Im Traume dann haben sie endlich die Chance

zum Singen und Tanzen – am liebsten Can-Cans!

 

 

Elephanten

 

L…a…n…g…e…r  Rüssel,  kurzer Schwanz  ~

und zwischendrin: Ein grauer Wanst … .

Hier steht vor dir ein ELEPHANT –

dein Marsch im Busch war schlecht geplant!

Er blickt von oben schräg herab,

dir winkt ein frühes, flaches Grab,

denn wenn das Tier Touristen satt hat,

macht es ‘nen Schritt,

und tritt

dich platt platt.

 

 

Kängurus

 

Das Känguru,

ein Beuteltier,

                                  d                                                                       

          p                  e     e           

     ü        f            j           n         a

h                  t                           T    g

 

von Neun bis Vier.

(Auf Englisch heißt das: “Nine to four.”)

Im Beutel hängt der

Junior,

beschäftigt mit

Lappalien –

wie mancher in

Australien.

 

 

Aquarium

 

Fische schwimmen

Fische gleiten –

rundherum

für alle Zeiten.

Fische schwimmen

nur im Nassen –

brauchen sich drum nie zu waschen.

(Auch die Zähne putzen sie

sich äußerst selten, oder nie.)

Ich bleibe hier, die Fische da,

und niemals kommen wir uns nah.

Denn hier ist es trocken

und da ist es nass

und zwischen uns ist :

Die Wand aus Glas.

 

 

Esel

 

Ein Esel

ist meist staubig;

die Haut recht

grau-in-grau-lich.

Ein Esel

sagt nie

“Trallalla”,

wenn er was sagt,

sagt er:

I-

A.

 

 

Kuckuck

 

Ein Kuckuck lebt – nicht erst seit gestern –

in fremder Vögel Vogelnestern:

Ob beim Stieglitz

oder Strauß

ein Kuckuck fühlt sich

wie zu Haus.

Er fühlt sich wohl

in der Natur

doch wohler noch

in meiner Uhr:

Alles was noch lebt

erbebt

immer wenn die

Stunde schlägt.

“KUCKUCK, KUCKUCK”

Tag und Nacht,

ich werd um den

Verstand gebracht.

Gebt mir ein Messer, Gift, Pistolen … .

Ach, – soll ihn doch der KUCKUCK holen!

 

 

Vögel

 

Pieper, Hänfling, Zeisig, Pfau

– sogar der Specht und sein Radau –

Amsel, Ammer, Amarant,

alles zirpt und ziept

und zankt.

Jede Lerche,

jede Meise,

tiriliert auf ihre Weise.

Dompfaff,

Kardinal,

Fasan:

Jeder

stimmt sein

Liedchen

an!

 

 

Pianisten

 

Ungetier hält man im Zoo,

und Pianisten ebenso.

Denn Krokodile und Juristen,

Skorpione, Pianisten,

sind alle übel – doch gewiss

am schlimmsten ist

der Pianist.

Sie spielen wie die wilden Tiere

Flügel, Orgeln und Klaviere.

Ohne Lächeln, ohne Worte

hauen Finger die Akkorde:

do re mi fa so la ti.

So herrlich war es ja noch nie!

Zum guten Schluss noch zweimal “DO”

Dann ab mit ihm:

– zurück zum Zoo!

 

 

Fossilien

 

In Museen

und Gesteinen

liegen unsere

Gebeine.

Wo sind die Tage

da wir sangen,

flogen, spielten

oder sprangen?

Niemals wieder

wandern wir

im Land der Dinosaurier,

denn nun ist’s Zeit, dass sich der Saurus

zu Stein erstarrt auf ewig ausruht.

Rauhe Eiszeit, Schmerz und Not:

Wenn du tot bist, bist du tot!

 

 

Schwäne

 

Ein Schwan

treibt leis

von Luv

nach Lee,

auf seinem

stillen

Schwanensee.

Große Siege, Katastrophen,

Wagneropern, neue Moden,

Sonnenschein und

Ungewitter –

nichts hat je den

Schwan erschüttert.

Ruhig geht er

seinen Gang,

bis zum letzten Schwanensang.

 

 

Finale

 

Der Karneval geht nun zu Ende,

gerade, als man sich gewöhnte

an Kängurus, die ständig springen;

an Vöglein, die ihr Liedchen singen;

an Löwen, die zum Abendessen

vorzugsweise Menschen fressen.

Hühner, Esel, jedes Biest,

sogar der üble Pianist,

sie alle hatten ihre Chance

zum Auftritt – dank Camille Saint-Saëns.

 

(© vertaling: Robert Schall, 2011)

 

Daar’s miskien

nie veel te siene

in ‘n stukkende ruïne

maar Sannie

wil steeds flou val

by aanskoue

van ‘n bouval

en sy wéét

dat sy benoud is

omdat als

so hellyt oud is.

Ag sies tog!

arme Sannie

sit met hierdie wete:

oor sestig jaar van nou af

is Sannie Smit vergete …

 

‘n Rukkie gelede kom ek twee boeke van byna 500 bladsye elk in ‘n plaaslike tweedehandse boekwinkeltjie teë: Daar Ver oor die See asook ‘n tweede een: Andermaal Ver oor die See en albei deur ‘n  skryfster met die beskeie naam van Tannie.

En voor in staan die datums 1933 en 1939 en skielik besef ek dat die een boek so oud soos ek is, en tog het die bladsye nog nie vergeel nie, anders as sommige plaaslike uitgawes van so 25 jaar gelede wat alreeds lyk soos iemand met Geelsug.

En dan is daar die skuilnaam Tannie. Wie onthou haar nog? Maar hier met twee van haar boeke op my boekrak sê Tannie as’t ware: “Ek was wel eenkeer hier, en toe het ek my ding gedoen!”

Maar waarom moet skrywers agter ander name probeer wegkruip en waarom moet ons name hê soos Anne of Green Gables se L.M. Montgomery of Harry Potter se J.K. Rowling. Waarom nie liewers Laurentia Montgomery of Juanita Rowling nie. Dit klink mos veel vriendeliker en klink mos veel eerder na iemand wat jy ‘n drukkie kan gee om nie eens van ons eie E.K.M. Dido te praat nie. Weet enige iemand op aarde wat hierdie goeie vrou se naam eintlik is? Is dit dalk Eeufesia of Eulalia of Essie of Ermé met ‘n aksent op die laaste e. Ek kan my regtig nie voorstel hoe haar man vir haar sê nie: “Kom hier E.K.M! Kom gee my ‘n drukkie!” Kom hier Estrelita! klink tog veel vriendeliker alhoewel ek moet erken dat E.K.M. tog inderdaad ‘n vriendelike vrou is.

Dit het ek alreeds jare gelede agtergekom toe ek besig was om foto’s vir my fotoboek Milieu te neem. Ek het vir E.K.M. oorkant die Kaapse Parade ontmoet, want  sy het seker gewonder wie hierdie vreemde man was wat foto’s van haar wou neem, toe  daag sy by die fotonemery op met ‘n hele lyfwag van ooms en tantes en nefies en niggies  en kleinkinders om haar te beskerm net ingeval ek dalk ‘n  psigopaat of verkragter was. Ewenwel, E.K.M. was die vriendelikheid vanself tenspyte van al daardie voorletters in haar naam.

Maar nou dwaal ek al klaar af, want hierdie skrywe is nié oor Tannie nie, nog minder is dit oor E.K.M. of L.M. of J.K. Dis eintlik oor my tante Mimmie van Kimberley wat in 1876 gebore is. Vanjaar sou sy 135 jaar oud gewees het, maar vir my persoonlik het sy nog nie gesterf nie.

En alles het begin toe ek Tannie se twee reisboeke aangeskaf het met foto’s van ‘n dapper dame wat nes my tante Mimmie van Kimberley in die laat twintigerjare vergesel van familie deur Europa gereis het.

Cricketstraat 13,  die huis in Bloemfontein waar ek grootgeword het was ‘n huis sonder veel boeke, behalwe die boekklubboeke soos Die Susters du Pont, of Reisigers na Nêrens of Orion wat so dan en wan by die huis afgelewer is met die Nasionale embleem Het dag het overal.En tot vandag toe weet ek steeds nie wat hierdie woorde beteken nie. Dan was daar die donkerblou  Masterpiece Library of Short Stories ‘n stel van 10 boeke met een prentjie per boek – veels te min om ‘n nuuskierige kind te bevredig.

Maar dan was daar Halkettweg 25, Kimberley: Die huis van Oupa en Ouma en die wonderlike tante Mimmie.

Een of tweekeer per jaar het ons met my pa se Model T-Ford met sy opwenslinger en kattebak Kimberley toe gery. En Oupa en Ouma se huis was so anders as Cricketstraat. As ek aan Halkettweg dink, ruik ek weer die katjiepiering en lemoenbloeisels in die tuin, maar is ek nog steeds bewus van die soet-suur reuk van urine, want Oupa het prostraatprobleme gehad. Oupa en Ouma se deel van die huis was ‘n plek van skemerte en met hortjies om die middagson uit te hou.

En dan was daar die voorhuis met ‘n groot eettafel met sy Sondagmiddag-geur van braaiboud en geelrys en Georgina, die kruppel wit huisbediende met die swart opgeboude skoen wat sê. “Don’t be shy. There is ample for everyone.”

Teen die een muur het die staanklok met die twee koper spoegbakke alkant daarvan die minute en die ure afgetik en so nou en dan sy wysie laat hoor.

Maar – dan was daar die wonderlikste deel van die huis: die drie kamers waar tante Mimmie gewoon het. Daar was ‘n klein intreeportaal langs die voordeur met prente teen die mure en ou fotoboeke met kiekies wat met swart  driehoekies vasgeplak is.

En dan was daar vir my as kind die nuwe hemel en die nuwe aarde waarvan ek in die Sondagskool gelees het: ‘n kamer vol sonlig met prente teen die mure en die wonderlikste van alles: ‘n muur met ‘n hele boekrak vol boeke.

Tante Mimmie het my die De Vos-familiewapen teen die muur gewys en vertel van Wouter de Vos wat reeds in 1717 van Groenlo in Holland hier in Suid-Afrika aangekom het. “‘n Mens is nie net ‘n naam nie. het sy vir my gesê  – die van is die heel belangrikste” en dan het sy my die ets gewys van die Nederlandse kunstenaar Cornelis de Vos.

En tussen die familiewapen en die ets het ‘n Hollandse bordjie gehang met die woorde: Zo als het klokje thuis tikt, tikt het nergens. En as die ou staanklok uit die sitkamer sy liedjie tot in tante Mimmie se kamer laat hoor, het sy  die woorde vir my gesing: “Snel vlieg die tyd, nooit kom hy weer.”

En teen ‘n ander muur was ‘n prent van Rio de Janeiro – en alles gemaak van blou-pers skoenlappervlerke. “Dit het ek gekoop toe ek in Suid-Amerika was,” en dan het sy gewys na ‘n foto van haar in Egipte met drie piramides vaag op die agtergrond. En toe het ek alreeds gedink: eendag wil ek nes tante Mimmie by die piramides op ‘n kameel se rug afgeneem word.

En deur tante Mimmie het ek stories ontdek: Langenhoven se Brolloks en Bittergal en die wonderlike Krismiskinders. Het ek dit later self gelees, of was dit dalk met my op tante Mimmie se skoot? Vandag, na al die jare, weet ek self nie meer nie, maar hoop tog dat dit tante Mimmie was wat op ‘n warm somermiddag die stories vir my in haar sonnige kamer voorgelees het.

Wie dan was tante Mimmie?

Ek was nog altyd deurmekaar as dit by familie-sake kom. Al wat ek kan onthou is dat almal altyd gepraat het van Kissemiem, wat ek toe later agtergekom het eintlik Cousin Miem was. Dus was sy op een of ander manier familie, maar hoe weet ek nie presies nie. En net soos die Engelse Cousin Miem, onthou ek ook hoe my pa altyd die Engelse woorde Mummy en Daddy gebruik het wanneer hy van sy ouers gepraat het.

Tante Mimmie, as ek nou daaroor nadink, het maar ‘n valerige voorkoms gehad. En toe ek so 7, 8 jaar oud was, was sy seker al digby die 70. En ek onthou nou nog die ligte haartjies op haar bo-lip. Maar vir my was sy die mooiste vrou op die hele aardbol. ‘n Vrou wat in Kimberley grootgeword het en gesterf het, maar wat vir ‘n rukkie lank die vaal strate van Kimberley verlaat het en per boot gereis het na lande van tulpe en piramides en ‘n Jesusbeeld wat met uitgestrekte arms na die see se kant toe uitkyk.

Maar waarom het ek juis haar uitgekies, tante Mimmie van wie ek eintlik so min weet?

In haar testament het sy my haar bruin stel Langenhoven-boeke nagelaat. En ek weet nog na al die jare presies waar om na Brolloks en Bittergal te gaan soek, want van al die boeke was  deel 5 die heel dikste.

Maar wie was sy en is daar iets wat sy in die boeke laat agterbly het sodat ek vandag nog na 53 jaar iets van haar kan weet?

Voor in een van die Langenhovenboeke was ‘n velletjie papier gedateer 13 November 1958.

 

In 1975 het ek my eerste boek geskryf. Na jare van skoolhou was daar ‘n skielike bevryding en ‘n nuwe bewuswording van my eie kreatiwiteit. Ek het my kinderjare onthou en Karel van Krieketstraat geskryf wat aanvanklik afgekeur is en toe uiteindelik eers as my sesde boek gepubliseer is. Tante Mimmie maak ‘n vlugtige verskyning op bladsye  37 en 38.

 

Tante Mimmie se gesig lyk vir Karel ‘n bietjie soos die droë peertjies aan Krieketstraat se peerboom. Hy slaan sy arms om haar nek. Haar oë blink en nou wéét Karel dat Kersfees naby is.

Na die aandete, toe dit koeler is, sit hy op die rusbank met die baie kussings. Tante Mimmie se vingers vee oor die boeke op die rak en sy vertel Karel van ander lande en van ander mense.

Teen die muur hang ‘n prent. Dis van tante Mimmie op ‘n kameel. Om haar is die sandwoestyn. Dit is ‘n ander tante Mimmie wat uit die prent na hom kyk.

“Dít is die sfinks, en dít is die piramide waar die Farao al duisende jare begrawe lê   . . .”  Sy vertel hom van elke prent en van elke beeldjie in haar kamer.

Agter glas blink blou skoenlappervlerke. “Dit het ek in Suid-Amerika gekry, en eendag as jy groot is, moet jy ook hierdie lande besoek.” Sy staan van die rusbank af op en Karel gaan staan langs haar voor ‘n portret aan die muur.

“Elke prent  vertel ‘n ander storie,” sê  sy, en dit is asof haar stem skielik anders is, en Karel weet sommer dit is tante Mimmie van die sandwoestyn en die skoenlappervlerke wat nou met horn praat.

“Hierdie seun …” en haar vingers voel langs die raam van die portret af, “is Titus, die seun van Rembrandt, ‘n beroemde skilder wat meer as driehonderd jaar gelede gelewe het. Rembrandt het hom geskilder toe hy ‘n kind was. Titus is dood op sewe-en-twintig jaar.” . Dis vir Karel asof die seun in die portret na hom kyk.

“Rembrandt was baie lief vir Titus, en ek is baie lief vir die portret. Weet jy, Karel, jy lyk mos vir my byna net soos Titus gelyk het.”

Karel kyk na die portret maar sê  niks. “Kom, Karel.” Haar hand raak aan sy hand. “Jy moet nou gaan slaap.”

 

Dit is woorde wat ek 35 jaar gelede van haar geskryf het. Ek onthou wel hoe trots sy op Afrikaans was en hoe sy my ma berispe het omdat sy gepraat het van ‘n Wynfees in die Boland in plaas van die Wingerdfees.

En ek onthou ook hoe trots sy was, toe Mimi Coertse se eerste langspeelplaat met Afrikaanse liedjies in die laat vyftigerjare vrygestel is. En toe sy saam met my luister na Arnold van Wyk se toonsetting van I.D. du Plessis se woorde, het sy gesê: “Luister hoe mooi is Afrikaans.”

In die stilte van my tuin

flikker son en skaduwee

beurt’lings op die muur.

Blare van verbloeide rose

het die wind hier dik gestrooi

voor die ope deur.

En die maanwit skoenlappers drywe

op die geurende lug lomerig verby.

Ook die hart wat jou bemin

voel die vreugde van die uur

as jou mond so lag

as jou mond so lag.

Wat is daar meer wat ek van my geliefde tante Mimmie weet? Hier en daar in Langenhoven se versamelde werke het sy soms iets met ‘n ligte potloodmerkie uitgestip, iets wat later weer uitgevee kon word. En hier was dit veral in deel 9 met Langenhoven se Ons weg deur die Wêreld wat ek ‘n regmerkie opgemerk het. Tussen al die aanhalings wat sy met ‘n strepie gemerk het, was hierdie allenige regmerkie by Besproke Spreuke nommer 33

Doen ‘n meisie onreg aan, en wanneer jy eendag self ‘n dogter het, sal die vrees dat daar meer skurke is as jy, vir jou ‘n kanker in die siel wees.

En toe ek hierdie woorde lees dink ek aan iets wat vir my êrens deur iemand vertel is: Tante Mimmie het nooit getrou nie, en na haar aftreejare as onderwyseres het sy allenig die wêreld deurreis.

Tog was daar ‘n oomblik in haar lewe toe sy voor die preekstoel gestaan en gewag het vir haar bruidegom om op te daag. En toe die nuus later kom dat hy alreeds getroud is, het sy teruggegaan na haar kamer in Halkettweg 25 met sy prente teen die mure en die Langenhoven boeke op die boekrak.

Toe tante Mimmie op 13 November 1958 oorlede is, het my tante Marie later die kamer opgeruim en die prente en beeldjies aan die museum in Kimberley geskenk.

Die enigste ding wat sy nie geweet het wat om mee te maak nie, was die koffer onder tante Mimmie se dubbelbed. Die koffer was gesluit en toe sy uiteindelik die deksel oopkry, was daar in wit papier toegevou, ‘n trourok van die dag toe tante Mimmie voor die preekstoel staan en wag het.

Oor 60 jaar is Sannie Smit van my versie miskien vergete, maar vir tante Mimmie sal ek vir altyd onthou.

 

Noudat Philip de Vos sy sonde bely het, kan ek seker ook uit die kas klim. Ek bely dat ek hoë vreugde ervaar in die skeppings van manne en vroue wat waarskynlik deur weinig as poëte beskou sou word. Nou die dag noem ek die naam Roald Dahl teenoor wat ek gemeen het ’n nie onintelligente mens is nie, en hierdie nie onintelligente mens vra: “Ronald wie?”

As die Weltschmerz knaag (’n vriend noem hulle die Welsh rats, oftewel die Walliese rotte), die lug bot is en ek my wil vergryp aan ongeoorloofde dinge, is dit sulke tyd. Dan reik my hand en hart uit nie na die Klaagliedere van Jeremia nie, nie na die hoë skoonheid van N.P. van Wyk Louw nie, nie na die lieflike smartlikhede van Fernando Pessoa nie, maar na W.O. Kühne se Huppelkind. Vandat ek die eerste keer die Wolman se liedjie oor die Land van Wol en Hare gehoor het – halfpad duskant anderkant – was ek betower:

Die wêreld is ’n ronde bol,
van binne is hy hol.
En in die middel, vol gevare,
lê die Land van Wol en Hare

Onder is bo
en agter voor –
dit is alles baie snaaks.
Ons het dit al verander,
en dit bly nog so
in die Land van Wol en Hare.

Hoe klink dit so na die NSA?

En verder:

Verkeerd is reg,
goed is sleg
en soet is baie bitter,
maar swart is wit
en swarter baie witter.
As jy opstaan, bly jy sit
in die Land van Wol en hare.

Nou klink dit nog meer na die NSA.

Nou maar Roald Dahl se Songs and Verse oopmaak vir ’n sluk antidoot:

Augustus Gloop! Augustus Gloop!
The great big greedy nincompoop!
How long could we allow this beast
To gorge and nuzzle, feed and feast
On everything he wanted to?
Great Scott! It simply wouldn’t do!
However long this pig might live,
We’re positive he’d never give
Even the smallest bit of fun
Or happiness to anyone.
So what we do in cases such
As this, we use the gentle touch,
And carefully we take the brat
And turn him into something that
Will give great pleasure to us all –
A doll, for instance, or a ball,
Or marbles or a rocking horse.
But this revolting boy, of course,
Was so unutterably vile,
So greedy, foul, and infantile,
He left a most disgusting taste
Inside our mouths, and so in haste
We chose a thing that, come what may,
Would take the nasty taste away.

Dié liedjie word gesing deur die Oompa-Loompas in Charlie and the Chocolate Factory. Ek is dol op Roald Dahl se skerp humor en onwrikbare verbintenis tot sê-dit-soos-dit-is. Ek het sy hele versameling kinderboeke. Maar ek is verstom dat die een of ander kinderregte-organisasie nog nie sy boeke verbied gekry het nie. Ek meen, is dit politiek korrek om te praat van ’n seuntjie – die onskuldige skepseltjie – se “enormous stomach”? Is dit nou humanisties en opvoedkundig verantwoordbaar om na ’n arme sieletjie te verwys as ’n “nincompoop”, ’n “beast”, ’n “pig”, “revolting” en “vile”? A nee a, skrywers moet versigtiger met woorde omgaan – hulle kan ongekende en lewensverwoestende skade aan fragiele psiges aanrig.

Ag, maar my verworde siel kan nie help om te jubel oor die lot van die kougomkouende Violet Beauregarde in die einste Charlie and the Chocolate Factory nie …

Dear friends, we surely all agree
There’s almost nothing worse to see
Than some repulsive little bum
Who’s always chewing chewing-gum.
(It’s very near as bad as those
Who sit around and pick the nose.)

… en te giggel van plesier oor die lot van die bedorwe Veruca Salt nie …

Veruca Salt, the little brute,
Has just gone down the rubbish chute
(And as we very rightly thought
That in a case like this we ought
To see the thing completely through,
We’ve polished off her parents, too).

… en hande te vryf oor die lot van die verwaande, alleswetende, pistoolbehangde Mike Teavee nie. Die liedjie oor Mike Teavee behoort in sy geheel aan elke ouer, onderwyser en skool gestuur te word. Ongelukkig is die hele vers te lank om hier weer te gee, dus net ’n voorsmaak:

The most important thing we’ve learned,
So far as children are concerned,
Is never, NEVER, NEVER let
Them near your television set –
Or better still, just don’t install
The idiotic thing at all.
In almost every house we’ve been,
We’ve watched them gaping at the screen.
They loll and slop and lounge about,
And stare until their eyes pop out.
(Last week in someone’s place we saw
A dozen eyeballs on the floor.)
They sit and stare and stare and sit
Until they’re hypnotised by it,
Until they’re absolutely drunk
With all that shocking ghastly junk.

Een van my ander groot gunstelingdigters is Dr Seuss (wat nie ’n regte doktor of dokter blyk te wees nie). Ek is eenvoudig versot op sy rymstories met hul humor, intelligensie en lewenswysheid. My groot omnibus Your Favourite Dr. Seuss en Dr. Seuss’ Animal Antics is kosbare besittings waarin ek gereeld lees om my kop reg te kry:

And, so far as I know,
Katroo is the only place Birthday Birds grow.
This bird has a brain. He’s most beautifully brained
With the brainiest bird-brain that’s ever been trained.
He was trained by the most splendid Club in this nation,
The Katroo Happy Birthday Asso-see-eye-ation.
And, whether your name is Pete, Polly or Paul,
When your birthday comes round, he’s in charge of it all.

…

If we didn’t have birthdays, you wouldn’t be you.
If you’d never been born, well then what would you do?
If you’d never been born, well then what would you be?
You might be a fish! Or a toad in a tree!
You might be a doorknob! Or three baked potatoes!
You might be a bag full of hard green tomatoes.
Or worse than all that … Why, you might be a WASN’T!
A Wasn’t has no fun at all. No, he doesn’t.
A Wasn’t just isn’t. He just isn’t present.
But you … You ARE YOU! And, now isn’t that pleasant!

En hoe sal ek nou die “beautifully brained” Philip de Vos nalaat … dekades al verkneukel ek my in sy slimstout verse. Hier langs my lê sy Daar’s bitterals in die heuningwals …

Die treurlied van muskiet
is vol droewige verdriet
en ieder aand se dreunlied
’n snot-en-trane weenlied.
As jy vanaand so snoesigsoet
en vol van bloed daar lê,
luister na wat gogga
in die donkerte wil sê
maar moet hom
nimmer klap nie –
sý weemoed
is g’n grap nie,
want as hy zoem
en as hy zoei
en duik
hier om jou ore,
dan gaan daar
met ’n enk’le klap
’n lydingslied verlore.

Ag, daar’s nog vele, maar ek vrees vele kan verveeld raak. Uit die goedheid van my hart skryf ek ten slotte giggelpille voor vir dae goor: Annie Schmidt se Die spree met foete, uit Nederlands vertaal en verwerk deur onse Philip.

En dít was die begin van ’n liefdesverhouding wat tot vandag toe nog voortduur. Toevallig was daar daardie maand ’n groot Annie M.G. Schmidt-uitstalling in Amsterdam en ’n paar uur voor my vertrek terug Kaapstad toe het ek hierdie geliefde vrou se werk vir die eerste keer ontdek.

En so ook het ’n liefdestaak begin – om versies van Annie M.G. Schmidt in Afrikaans te vertaal. Dit was geen opdragwerk van ’n uitgewer nie en ek het destyds selfs nie eens aan publikasie van my vertalings gedink nie. Die versies het my sporadies vir ’n paar jaar aan die gang gehou selfs toe ek eenkeer vir depressie gehospitaliseer is en vertaling van die versies my weer in die hospitaal laat lig sien het.

Rym-vertalings het my nog altyd ewe veel plesier gegee as die skryf van my eie werk. Maar vertaalwerk bring sy eie probleme. en die grootste probleem lê seker by ’n taal se rymmoontlikhede.

Met my rymvertalings probeer ek altyd die ritme van die oorspronklike behou asook die oorspronklike gevoel. Woordelike vertaling bly onmoontlik.

Een van my geliefde Annie M. G. Schmidt-versies is juis Stekelvarkentjes-wiegelied.

Suja, suja Prikkeltje, daar buiten schijnt de maan

Je bent een stekelvarkentje, maar trek het je niet aan.

Je bent een stekelvarkentje, dat heb je al begrepen

De leeuwen hebben manen en de tijgers hebben strepen

En onze tante eekhoorn heeft een rooie wollen staart

Maar jij hebt allemaal stekeltjes en dat is zo veel waard

Slaap, mijn kleine Prikkeltje, dan word je groot en dik

Dan word je net zo’n stekelvarken als je pa en ik.

Het olifantje heeft een slurf, de beren hebben klauwen

De papegaai heeft veren, van die groene, van die blauwe

En onze oom giraffe heeft een hele lange nek

Maar jij hebt allemaal stekeltjes en dat ik ook niet gek

Suja, suja Prikkeltje, het is al vrees’lijk laat

Je bent het mooiste stekelvarken dat er maar bestaat

De poezen hebben snorren en daar kunnen ze door spinnen

De koeien hebben horens en de vissen hebben vinnen

En onze neef de otter heeft een bruinfluwelen jas

Maar jij hebt allemaal stekeltjes die komen nog te pas

Suja, suja Prikkeltje, daar buiten schijnt de maan

Je bent een stekelvarkentje, maar trek het je niet aan.

 

My heel eerste probleem was: Kry mens krimpvarkies in Suid-Afrika? Miskien wel, maar ek was meer bekend met ’n ystervark. As kind het ons juis in die veertigerjare een aand na ’n besoek by my oupa en ouma in Kimberley teruggery Bloemfontein toe. In die donker het ons teen iets gebots en ’n paar myl verder het die kar skielik ’n pap wiel gehad. en toe ons ystervarkpenne in die vergasser sien vassteek, het ons besef wat gebeur het. En ’n paar jaar gelede het ek by World of Birds in Houtbaai ’n ystervark se snoet gestreel en dus het ek die vrymoedigheid gehad om die oorspronklike krimpvarkie in ’n ystervarkie te verander:

Jy is ‘n ystervarkentjie, dit moet jy goed verstaan.

Jy is ‘n ystervarkentjie, dit weet jy tog ten volle.

Die leeu spog met ‘n maanhaar, en luiperd spog met kolle

en onse tante eekhoring het ‘n rooibruin wolhaar stert,

maar jy het net jou pennetjies, en dié is veel meer werd.

Slaap, my kleine Prikkeltjie, dan word jy groot en dik

soos Pappa en soos Mamma (en dít bring net geluk)

Die olifantjie het ‘n slurp, en beer spog met sy kloue,

en papegaai het vere: daar’s groenes en ‘n bloue,

en onse oom kameelperd het ‘n baie lang lang nek,

maar jy het net jou pennetjies, en dit is ook nie gek.

So ja, so ja Prikkeltjie, dit is al vreeslik laat.

Jy is die mooiste varkentjie waar mense oor kan praat.

Die ysbeer dra ‘n wolhaarpels vir warm-hou van binne,

en koeie spog met horings, en visse spog met vinne,

en onse neef, die otter het ‘n warm donker jas,

maar jy het net maar pennetjies en dié kom goed te pas.

So ja, so ja Prikkeltjie, daar buite skyn die maan,

Jy is ‘n ystervarkentjie, dit moet jy goed verstaan.

　　

My eerste probleem met dié vertaling was die tiere met hul strepe:

Je bent een stekelvarkentje, dat heb je al begrepen

De leeuwen hebben manen en de tijgers hebben strepen 

Afrikaanse rymwoorde, sou woorde soos repe en grepe en skepe wees. Geeneen wat by die vertaling sou pas nie. Dus word tiere, luiperds in my vertaling en die strepe word kolle:

  

 

　

 

 

　

 

Ek is toe incognito saam met haar na een van hierdie eisteddfods. Die versies dié dag was die kinders se eie keuse. Van die 30 kinders teenwoordig het 27 van my versies opgesê en meer as die helfte was juis van my Annie Schmidt vertalings.

 

Op daardie dag het ek besef dat oor die kwessie van leesplesier Maritha Snyman miskien nie heeltemal reg was nie.

Ek sê maar net …

En vir dié wat lus het om te luister kan op die volgende tik:

 

 

 

Blogfokus

 

Mabalel   (baie verkort)   Vinnig langs die paadjie trippel Mabalêl; vrolik klink die liedjie wat die klingelinge van haar enkelringe vergesel. Op die voetpad sy alleen, met die skadu’s om haar heen; op haar kop die kruik gelig in gedienstig’ ewewig… Wag, wag, Mabelêl! Is daar niks wat jou vertel- is daar niks wat deur die duister bang en dringend in jou ore fluister van die vreeslike gesel wat jou vrolik’ lied beluister, wat jou spoor hou, Mabalêl?   Ver benee die palmietstele in die bloue duister wag Lalele, kwintessens van alles boos, die Wreedheid self, meedoënloos; ongeroer deur al die groot krakele in sy diepte wag Lalele! Droom sy op die kantjie, Mabalêl, tot haar hart verlangend swel; in haar peinse ongedeer, staar sy in die diepte neer,   Stadig deur die rietpensele opwaarts uit die diepte rys Lalele. Skud jou wakker, Mabalêl! Sien jy nie die skadu opwaarts wel? Uit die spieëlvlak omhoog bars ‘n skuimend’ waterboog; Oor Rakwena, kalm en breed, Galm ‘n enkel angsvol’ kreet; en dan saggies weer oor alles sak die stilte neer. Stadig deur die rietpensele naar die diepte sak Lalele.   – Eugène N. Marais   ***   Die koms van Raka (baie, baie baie verkort)   Die vroue het hom die eerste gewaar in die loom namiddag toe die arbeid klaar was – aan die stampblok, in die jong-groen landerye – en hulle gedrie, geviere, in dun rye met kruik en geel, wind-ligte kalbas op heup en skouer deur die stekerige gras rustig gestap het na die koel seekoegate om daar te drentel tot die bruin en laat skemering en die eerste sterre, met klam sand en sagte modder om die enkels, in die hand, om veel te lag en ure te praat, of skugterig soms een-een uit te waad deur die taai waterblomme, naak en blink… Raka, die aap-mens, hy wat nie kan dink, wat swart en donker is, van been en spier ‘n lening boog, en enkeld dier. Oorkant die water het hy uitgestap uit die gebreek te riete, en soos ‘n kind wat om die grap van ‘n bont kalbassie tandeloos en stil lag, wit gegryns en, neergehurk gewag.   – N.P. Van Wyk Louw

Raka (met apologie aan Marais en Van Wyk Louw)   ‘n Vroumens het hom eers gewaar waar Raka na sy spieëlbeeld staar dromend by ‘n waterpoel … (Sý lyf was vir homself bedoel). Sug Mabalêl: “Ek móét hom hê – met Raka wil ek lepellê … Dan kan ons druk; dan kan ons soen en daarna ander dinge doen!” ‘n Krokodil het haar gewaar waar sy na Raka staan en staar; en gaan dié krokkie aan’t bewe oor haar volronde agterstewe … Sy loop verby – en sing “Tra-la! Sikelele Afrika!” Maar Raka  (darie dom Adonis) dink dat haar sang maar doodgewoon is. Dus met dieper introspeksie staar hy weer na sy refleksie en wens die vroumens wil nou wyk, terwyl hy na sy spiere kyk. En toe sy buk om hom te druk, dink die krok: “Hier kom geluk …” Maar hy was skeel, ja, heel beslis; aldus het hy sy doel gemis. En daar sien Mabalêl vir Raka in die bruin reptiel se kake, en snik toe al haar drome kwyn toe hy die dieptes in verdwyn. G’n krokodil het óóit respek nie. Sug M: “Ek’s bly dit was nie ék nie!” Toe voel sy vir ‘n halfuur sleg en stap weer klingelingend weg.     – Philip de Vos

 

Ek was nog maar altyd sensitief. Ja, van kleintyd tot vandag toe en dit is ook seker die rede waarom ek so lief is vir miere en spinnekoppe en ander gediertes.

Nou dink ek sommer 60 jaar terug (Ja, hulle sê mos met ‘n mens se ouer word, word jou verlede al hoe helderder en jou hede al hoe duisterder en kort daarna volg seniliteit).

Ewenwel, daar in Cricketstraat in Bloemfontein het ek buite in die wintersonnetjie gesit met ‘n oop kondensmelkblikkie waarin 378 miere geval en rondgespartel het.

Daar het ek met ‘n teelepel vir ure lank gesit en miere uithaal; dan met water afgespoel en eenkant neergesit om droog te word. Dat daar darem ‘n paar lewend daar uitgekom het, (ongelukkig minus ‘n paar ledemate) was slegs aan my goeie hart te danke.

In my hele lewe het ek nog nooit ‘n mier doodgetrap nie behalwe in een van my vroeë versies. En ek is vandag nog spyt dat ek dit geskryf het en daardeur jongmense miskien tot dieremishandeling aangepor het:

 

Gomverdorie

poetoepap.

‘n Mier

het op

my toon

kom trap.

Toe slaat

ek hom

‘n pappery

oor sy toon-kom-trappery.

 

Ek het die volgende gedig op die internet opgespoor geskryf deur iemand met slegs die skuilnaam Moods. En anders as my lawwigheid is daar tog iets in hierdie paar woorde wat my effens weemoedig laat voel:

 

I find it so
satisfactory
to Step
on ant hills

to Step
and crush tiny
fortresses

to Step
and destroy
entire Kingdoms
and all
flee from me

having Power
sparing no one

playing God

 

Maar dan is daar natuurlik die teenpool in die bekende Ogden Nash se pittighede:

 

THE ANT

The ant has made himself illustrious

Through constant industry industrious.

So what?

Would you be calm and placid

If you were full of formic acid?

 

As ‘n goed-opgevoede mens wat selfs in my jeug twee Bybelkennis-eksamens geskryf het, was koning Salomo se wyshede my insprirasie vir die volgende juweeltjie:

 

Miertjies is diertjies

met weinig plesiertjies

en kry wel gewis nie

‘n oomblikkie rus nie.

Hul werk glo vir weke

by wyse van Spreuke.

En dan – ja sowaar

is hul lewetjies klaar.

 

En dan my baie sad limerick oor iemand se verhouding met ‘n mier:

 

Die eensame Rut Olivier

Was innig verlief op ‘n mier,

     Maar toe het tant Rut

    Op die gogga gaan sit

En geween vir ‘n hele kwartier.

 

Na my onlangse filosofiese gesprek met my geleerde vriend wou ek presies weet wat die internet te sê het oor ons Formikofiloë. En dis wat ek gekry het:

 

Phormicophilia –  the love of ants. This includes having insects walk over your body as a way to turn you on. The best way to practise phormicophilia (if you are male) is to take a pot of honey to the woods, undress, lie down and smear your willy in honey. Then you wait.

  

En na ek hierdie ontstellende woorde gelees het, wil ek dit asseblief baie duidelik stel:

Ek is DEFINITIEF NIE ‘n Formikofiloog nie!

 

 

Soos die Kaapse winterreën hier voor my studeerkamervenster neersif, sif die vreugde hierdie week ook omtrent onverpoos deur hierdie webblad. Bykans elke bydrae laat ‘n mens tonekrul kry van plesier. En vanoggend is geen uitsondering nie … Dit is vir ons besonder aangenaam om nie net een nie, maar twéé nuwe bloggers te verwelkom, naamlik Philip de Vos en Ronelda Kamfer. Wat ‘n aanwins! Philip is natuurlik alombekend vir sy aweregse en unieke sin vir humor en sy eerste bloginskrywing is sommer van meet af aan trefseker en sekuur. Ronelda, wat eers op ‘n latere stadium haar eerste blog-inskrywing sal plaas, is natuurlik bekend vir “Noudat slapende honde”, haar digdebuut waarmee sy ons behoorlik wakker gegrom het. Ons wil graag glo dat haar blog ‘n voorsetting hiervan sal wees … Aan julle albei: Baie welkom en hê sommer boordensvol pret hiermee!

Terloops, blogruimtes is een van die mees belangrike funksies op hierdie (en waarskynlik enige ander) webblad. Deur middel van blog-inskrywings word nie net die interaktiewe komponent verhoog nie, maar dit dien ook as gedagteprikkels wat gesprek kan inisieer of in ‘n bepaalde rigting kan stuur. Daarom dat ons die bestaande bloggers direk en persoonlik uitgenooi het om op hierdie webblad te blog vanweë hul spesifieke  belangstellings, sienings en voorkeure ten opsigte van tema en aanbod. Verdermeer is verskeidenheid in hierdie opsig van kardinale belang. Daarom is daar seker nie één liefhebber van poësie wat nie by ten minste een blogger aanklank gaan vind nie. So – snuffel rond en geniet die stukke wat hulle op so ‘n gereelde basis en met soveel toegewyde ywer vir jóú leesplesier op hierdie webblad plaas. En – indien jy lus voel daarvoor – lewer kommentaar. Waar anders gaan jy die geleentheid kry om met persone van hierdie formaat in gesprek te kan tree? Maak gerus gebruik daarvan.

Soos al vantevore gesê: Hierdie webblad het géén ander oogmerk as om die Afrikaanse digkuns en haar ondersteuners tot diens te wees nie.

Ten slotte wil ek net noem dat Pietjan, die koningrooibekkie, waaroor ek in Maandag se Nuuswekker berig het, darem weer terug is op sy pos voor my ruit. Die vermoede bestaan dat hy inderhaas elders moes heen vanweë ‘n hardnekkige gerug van ‘n verdwaalde wyfie verder af in die straat. Lyk nie of sy dwaalvlug suksesvol was nie; hy’s steeds stoksielalleen. Maar nou só vasgegom aan sy spieël dat g’n mossie hom vandaar kan skorriemorrie nie.

Mooi bly. En spesiaal vanoggend, ‘n vers van die nimlike De Vos. Geniet dit.

LE

 

Jy moet áltyd

in jou spoor trap,

voor jy dalkies

in iets goor trap.

Want lê daar hondebollie

is jou dag nie meer so jollie.

 

(c) Philip de Vos (Uit: Nuwe Kinderverseboek, Tafelberg, 2009)