Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

        

Die hoofkarakter in Stieg Larsson se Millennium-trilogie het ’n onuitwisbare indruk op die hedendaagse zeitgeist gemaak. Die Sweedse aktrise Noomi Rapace vertolk die rol van ’n swaar getatoeëerde Lisbeth Salander in die 2011-film, The girl with the dragon tattoo. Selde was daar so opwindende protagonis soos Salander in moderne fiksie – sy is ’n kuberkraker en ly aan Asperger-sindroom; beskik oor ’n fotografiese geheue; is afsydig, biseksueel, onafhanklik, avontuurlustig en wraaksugtig. Sinoniem met die karakter is ’n tatoeëermerk van ’n draak op haar rug: dit vorm deel van Salander se ikoniese beeld.

Alhoewel die gebruik van tatoeëermerke 5000 jaar oud is, beleef ons die afgelope dekade werklik eers ’n tatoe-renaissance. “Waar het jy daardie mooi tatoe gekry?” skerts ’n vriendin van my onlangs. En sy antwoord laggend haar eie vraag: “Twaalf jaar vir messteek in Pollsmoor.” Dit som in ’n sekere sin die stereotipering, en sy tweeling, vooroordeel, jeens die dra van tatoeëermerke op. Studies rondom die aanbring – en die sielkundige dryfvere – rondom tatoeëermerke word gereeld geloods; dit is veral ’n gewilde onderwerp binne die populêre sielkunde. Hierdie bevindinge moet egter met omsigtigheid benader word. Die dae wat tatoes leuenverklikkers was vir ’n individu se promoskuïtieit, kriminele, verslawende of emosioneel labiele gedrag, is lankal verby. Tatoeëermerke is stadigaan besig om hulle sosiale taboes, wat bloot veldiep is, af te skud. Soortgelyk aan die mites rondom die terugspeel van langspeelplate wat kwansuis obskure, bose boodskappe bevat. Vandag is tatoeëermerke waarskynlik niks meer as ’n teken van selfekspressie of mode nie. Om Johnny Depp aan te haal: “My body is my journal, my tattoos are my story.”

Die woord “tatoe” is afgelei van die Tahitiaanse woord “tatu”, wat streep of vlek beteken, en behels ’n vorm van liggaamsmodifisering waar naalde gebruik word om ink onder die opperhuid aan te bring om die vel se pigment te verander. Die simboliese waarde van tatoes verskil van kultuur tot kultuur en van individu tot individu. Tatoes is onder meer tekens van liefde, assosiasie, stam en etnisiteit, beskerming, dapperheid, godsdiens, rang of seksualiteit. Die nagatiewe konnotasies verbonde aan tatoeëermerke is deels te wyte aan die volgende historiese faktore: (1) Keiser Konstantyn die Grote het in 330 n.C. die tatoeëering van gesigte verbied, terwyl die Tweede Konsilie van Nicea in 787 die tatoeëering van enige deel van die liggaam as ’n heidense praktyk verklaar het. (2) Slawe en gevangenes is met tatoes ‘gemerk’, byvoorbeeld die identifikasie van Jode in konsentrasiekampe deur die Nazi’s, asook die gesigstatoeëermerke wat die Zhou-dinastie in China aan gevangenes en slawe aangebring het. (3) Die negatiewe assosiasies rondom tatoes het later jare van China na Japan oorgespoel. Seevaarders, op hul beurt, het tatoeëerkuns na Europa gebring. ’n Mens kan vandag net jou kop skud oor die ondergrondse ateljees van daardie jare, die angs en die opwinding oor die verbode yk…en die onhigiëniese toerusting wat plek gemaak het vir moderne bio-elektriese werktuig en ’n groter toleransie jeens individualiteit. Baie ateljees is egter steeds laatnag of deurnag oop, omdat voornemende kliënte ná ’n partytjie of ’n paar drankies (waarskynlik heel impulsief) besluit om ’n tatoeëermerk te laat aanbring.

Die joernale van idividue se lewens verskil inderdaad: so sal die narratiewe van hulle liggaamskuns ook verskil. Literêre tatoes is al lankal nie meer ’n nuutjie nie, maar die aanvraag na boek- of poësietatoes het vinnig begin toeneem. Nadat ek honderde fotobeelde van literêre tatoeëermerke bekyk het, het ek tot die volgende gevolgtrekking gekom: literêre tatoes bestaan uit ikoniese tatoes, wat vir die individu ’n subjek of simbool rondom ’n vers of boek beliggaam; en literêre tatoes kan bestaan uit aanhalings, hetsy reëls uit ’n betrokke boek of vers, asook die hele vers, of ’n kombinasie van grafika en aanhalings.

Voorbeelde van ikoniese literêre tatoeëermerke    

Die gesig van Ernest Hemingway:

Die groen lig in The Great Gatsby:

Die vyeboom – en die siening rondom keuses – is geïnspireer deur die onderstaande gedeelte in Sylvia Plath se roman, The Bell Jar. Plath is ’n gunsteling onder vroue as dit by die keuse van literêre tatoeëermerke kom.

“…I saw my life branching out before me like the green fig tree in the story.

From the tip of every branch, like a fat purple fig, a wonderful future beckoned and winked. One fig was a husband and a happy home and children, and another fig was a famous poet and another fig was a brilliant professor, and another fig was Ee Gee, the amazing editor, and another fig was Europe and Africa and South America, and another fig was Constantin and Socrates and Attila and a pack of other lovers with queer names and offbeat professions, and another fig was an Olympic lady crew champion, and beyond and above these figs were many more figs I couldn’t quite make out.

I saw myself sitting in the crotch of this fig tree, starving to death, just because I couldn’t make up my mind which of the figs I would choose. I wanted each and every one of them, but choosing one meant losing all the rest, and, as I sat there, unable to decide, the figs began to wrinkle and go black, and, one by one, they plopped to the ground at my feet.”

Literêre tatoeëermerke: aanhalings en verse

Valentina Tagliabue het die hele Annabel Lee van Edgar Allan Poe op haar rug laat tatoeëer. Tydens ’n onderhoud op Contrawise. org vertel sy meer van die ervaring:

“The tattoo took me about eighteen hours, divided into three days plus one more afternoon to redo some letters. The font is called litos script. Why did I want the entire poem on me? Because my first love in this life is poetry; because when I met the brilliant works of Poe – his novels but especially his poems – they burned my soul so deeply that I wanted a sign of this feeling forever engraved also on my body. The whole text, because you never should break a poem in half or more: all, or nothing.” Tatoeëerkuns van Poe se werk is veral gewild onder aanhangers van die Gotiese subkultuur.

Klik gerus op die volgende skakel om die bekende  Annabel Lee te lees:  https://www.poetryfoundation.org/poems/44885/annabel-lee

Hierdie dame het die volgende aanhaling uit Charles Bukowski se vers op haar ribbes laat tatoeëer.

all theories

like clichés

shot to hell,

all these small faces

looking up

beautiful and believing;

I wish to weep

but sorrow is

stupid.

I wish to believe

but belief is a

graveyard.

we have narrowed it down to

the butcherknife and the

mockingbird

wish us

luck.

Die man in die onderstaande foto het ’n fragment uit Allen Ginsberg se vers, America, op sy arm laat tatoeëer.

Klik gerus op die skakel om die hele gedig te lees. https://www.poetryfoundation.org/poems/49305/america-56d22b41f119f

En vervolgens Robert Frost: die immergroen Stopping by woods on a snowy evening.

Whose woods these are I think I know.

His house is in the village though;

He will not see me stopping here

To watch his woods fill up with snow.

My little horse must think it queer

To stop without a farmhouse near

Between the woods and frozen lake

The darkest evening of the year.

He gives his harness bells a shake

To ask if there is some mistake.

The only other sound’s the sweep

Of easy wind and downy flake.

The woods are lovely, dark and deep,

But I have promises to keep,

And miles to go before I sleep,

And miles to go before I sleep.

*

Die gewilde Maya Angelou, soos die refrein, “Still I rise”, op hierdie vrou se arm getuig:

Still I rise

You may write me down in history

With your bitter, twisted lies,

You may trod me in the very dirt

But still, like dust, I’ll rise.

Does my sassiness upset you?

Why are you beset with gloom?

‘Cause I walk like I’ve got oil wells

Pumping in my living room.

Just like moons and like suns,

With the certainty of tides,

Just like hopes springing high,

Still I’ll rise.

Did you want to see me broken?

Bowed head and lowered eyes?

Shoulders falling down like teardrops,

Weakened by my soulful cries?

Does my haughtiness offend you?

Don’t you take it awful hard

‘Cause I laugh like I’ve got gold mines

Diggin’ in my own backyard.

You may shoot me with your words,

You may cut me with your eyes,

You may kill me with your hatefulness,

But still, like air, I’ll rise.

Does my sexiness upset you?

Does it come as a surprise

That I dance like I’ve got diamonds

At the meeting of my thighs?

Out of the huts of history’s shame

I rise

Up from a past that’s rooted in pain

I rise

I’m a black ocean, leaping and wide,

Welling and swelling I bear in the tide.

Leaving behind nights of terror and fear

I rise

Into a daybreak that’s wondrously clear

I rise

Bringing the gifts that my ancestors gave,

I am the dream and the hope of the slave.

I rise

I rise

I rise.

Onderskeidend is natuurlik die betrokke individue en tatoeëerkunstenaars se vertolking van gekose literêre tatoes. “There is a bluebird in my heart that / wants to get out” van Bukowski word onder meer verbeeld as ’n anatomiese hart met ’n gevange voëltjie voel binne-in, of bloot net grafika van hierdie blou lyster. Die grootte en lettertipe, en die spesifieke lokalisering op die liggaam speel ’n intieme rol in die subjektiewe interpretasie van die idee of beeld. Die draers van literêre tatoes is diskreet in die keuses van hulle kuns (en verkies meesal net één (literêre) tatoe; smaakvol, en aggressie is opvallend afwesig.) Oor die redes vir hierdie liggaamskuns kan ’n mens lank spekuleer. In baie gevalle funksioneer die tatoeëermerke as ’n herinnering aan ’n moeilike tydperk in die persoon se lewe: die tatoe “merk” die persoonlike swaarkry as ’n liminale gebeurtenis, wat op sy beurt dien as tipe trofee vir die persoon se deursettingsvermoë. Hierdie herinnering dien dan as motivering om sterk of moedig te wees later. Die rol van die sosiale media lei tot nabootsing in die keuse van tatoes onder verbruikers, soos dit blyk uit die voorbeelde wat ek bekyk het via Google Image, Tumblr, Pinterest en Instagram. Die koste verbonde aan ’n tatoe, asook die beskikbaarheid van goeie of bekwame tatoeëerkunstenaars, is deurslaggewend in die finale keuse. Die populêre kultuur van die dag beïnvloed eweneens mense se sienswyses (byvoorbeeld Harry Potter), alhoewel aanhalings van Shakespeare steeds gewild blyk te wees. Sommige literêre tatoes signalleer bloot aangename herinneringe, soos die voorliefde vir Alice in Wonderland-tatoeëerkuns. Om die woorde van ’n vers te laat vervlees, of om ’n bloudruk daarvan op jou liggaam te ets vra vir diéper bepeinsing as ’n tatoeëermerk wat terloops na ’n verloopte partytjie bekom is.

Verwysings:

https://en.wikipedia.org/wiki/Tattoo

https://www.psychologytoday.com/us/blog/swim-in-denial/201310/if-tattoos-could-talk

https://www.poetryfoundation.org/poems

 

As kind het ek ’n Desiderata-plakkaat begeer. Kompleet in kalligrafie, met die eerste twee woorde “go placidly” in swierige hoofletters geskilder. Nes my vriendin, Michelle teen haar kamermuur gehad het, met A-ha en Duran Duran as bure. Jare later kan ek lag hieroor – maar vir ’n vyftienjarige was dit groot kuns… of lewenswysheid. Dit hang af hoe ’n mens daarna kyk. Vir sommiges is Desiderata ’n cliché wat in dieselfde asem genoem word as The Invitation van Oriah Mountain Dreamer, of Footprints in the Sand van Margaret Fishback Powers. Morele pedanterie in groetekaartstyl. Desiderata word oorhandig aan ’n jongeling saam met ’n silwer plastieksleutel tydens ’n mondigwordingspartytjie. Die populêre kultuur het die vers opgeraap en tot vervelens toe gereproduseer op stortgordyne, in kinderboeke, ’n tatoe op kaptein Jack Sparrow se rug, en vir dekades lank het refreine daarvan weerklink by monde van staatsmanne, hippies, sangers, en Hollywood-akteurs. In ’n artikel oor hierdie bekende vers beweer die skrywer, Daniel Nester: “Alongside rock lyrics, it was one of the first non-biblical texts I took as Bible truth.”

Onlangse soekresultate toon dat dit steeds een van die gewildste verse van ons tyd is. Die titelwoord Desiderata word méér in internetsoekmasjiene getik as The Waste Land van T.S. Eliot, of Robert Frost se The Road Not Taken – dit bly een van die verse wat die heel meeste nagespeur, gelees en aangehaal word. Gelukkig (of ongelukkig) het Desiderata sy wegholsukses aan die mite rondom die gedig te danke.

Die digter, Max Ehrmann het die vers in 1927 geskryf, waarna hy dit as getekende kerskaartjies na vriende uitgestuur het. In 1933 het die vers in die New York Times verskyn. Dis egter eers in 1956 wat die koors posgevat het – Eerwaarde Frederick Kates van die St. Paul’s Episcopal Church in Baltimore het die vers opgeneem in ’n kerkblad as deel van ’n reeks inspirerende skrywes vir Lent. Die drukkersduiwel het sy opwagting gemaak, en in stede van die digter se naam, het “Old St. Paul’s Church A.D. 1692” onder aan die vers verskyn. Duisende kopieë van die kerkblad is versprei, en mense het begeesterd begin verwys na die vers as “found in Old St. Paul’s Church, Baltimore, dated 1692.” Die mite is gebore, en dis hoe die mensdom nou eenmaal is: moenie ’n goeie storie met feite bederf nie. Volgens ‘n berig in die Washington Post het die kerk tot veertig oproepe ‘n week van Jan Publiek ontvang: hulle wou bitter graag die oorspronklike Desiderata sien. Soos oorlewering dit het, was die magiese gedig deur ’n naamlose digter uitgekerf teen die kerk se muur in 1692. Nodeloos om te noem dat die kerk in 1692 nog nie eens bestaan het nie.

14 Julie 1965 kom Adlai Stevenson, voormalige demokratiese presidensiële kandidaat en ambassadeur van die VN, tot sterwe. Die joernalis, Betty Beale, wat in dieselfde gastehuis as Stevenson tuisgegaan het, vind ’n kopie van Desiderata op sy bedkassie. En Beale se eksklusiewe storie is gereed: in ’n huldigingsartikel oor Stevenson skryf sy dat die staatsman dié vers in ’n 1965-kerskaart wou insluit, en dat dit in 1692 in ’n kerk in Baltimore gevind is. In ’n opvolgartikel het die erratum – dat die digter Max Ehrmann is – verskyn, maar die verwarring rondom die magiese gedig is nog lank nie die nek ingeslaan nie. Mense wou glo dat dit ’n sewentiende eeuse Amerikaanse wysheid is. Herdenkingsbylae met Stevenson se Desiderata-weergawe is met die ambassadeur se onderstreepte gedeeltes en al herdruk, en die geld het begin instroom. In die sestiger- en sewentigerjare is duisende plakkate van Desiderata wêreldwyd versprei.

Nie lank nie, of Hollywood het begin inkoop op Desiderata; die vers met die grootste verkoopsyfers nóg, al klink dit vreemd. Leonard Nimoy het laasgenoemde voorgelees en dit “Spock thoughts” genoem op sy 1968-album, Two Sides of Leonard Nimoy. 8 Januarie 1970 het die aktrise, Joan Crawford tydens ’n onderhoud met David Frost aangehaal uit Desiderata. In 1971 het Les Crane ’n oudio-weergawe van die vers vrygestel op ’n langspeelplaat. Die Duitse akteur, Friedrich Schütter het ’n Duitse klankweergawe van die vers die lig laat sien, terwyl ’n Spaanse plaat van die akteur, Arturo Benavides, in 1972 vrygestel is. National Lampoon het egter genoeg gehad van Desiderata, en in 1972 ’n parodie, Deteriorata uitgereik, waarin die reël “you are a fluke of the universe; you have no right to be here” in stede van “you are a child of the universe no less than the trees and the stars; you have a right to be here” gesing word. Maar, soos Tony Hendra in sy 2005-memoir, Father Joe tereg opmerk: “Parody is also a way of owning and containing what you were once in awe of.” In 1972 het minister Pierre Trudeau die Kanadese algemene verkiesing verloor, en in sy toespraak uit Desiderata aangehaal: “The universe is unfolding as it should.” Die Britse popgroep In the Nursery het Desiderata verwerk as ’n liedjie vir hulle album, Duality (1992); en Brian Davison se psigedeliese groep, Every Which Way, het die vers opgeneem met die titel “Glo Placidy”. Die vers is tot satwordens toe voorgelees tydens geselsprogramme – byvoorbeeld ’n Johnny Cash Show (1990); en, soos ’n mens kan verwag, het Desiderata ook vanuit Oprah Winfrey se kletssitkamer weerklink. Gospel-verwerkings (met gevoelige hapsichord-begeleiding) het van die rakke afgevlieg. Terre Haute! Die vers het stratosferiese afmetings begin aanneem. Die lys gebruike en verwerkings binne die populêre kultuur is lank: hierdie is net enkele voorbeelde.

Die digter Max Ehrmann was die seun van Duitse emigrante. Max senior, vader van vyf en oorspronklik van Bavaria, het sy gesin hervestig in Terre Haute, waar die digter die grootse deel van sy lewe woonagtig was. Ehrmann het in die Reg en Filosofie studeer, en tydens ’n onderhoud geborrel: “I contracted a disease which I have never shaken off. The disease was Idealism.” Volgens dagboekinskrywings wou die digter nooit ryk word nie – net “mooi boeke skryf.” (En hy hét, maar dit was sy weduwee wat skatryk geword het uit die royalties en ánder desideratas wat met die outeursreg van haar man se werk verband gehou het.) Ehrmann, ’n sentimentalis, het later jare sy werk as adjunk-staatsaanklaer bedank om voltyds te skryf, en sy broers, almal vermoënde sakemanne, het hom hierin ondersteun. In sy dagboek het hy genoem hoe hy soms tydens werksure al die vensters van sy kantoor oopgemaak en wierook gebrand het, en Emerson, Amiel, en Maurice de Guérin gelees het…of “some other books of sweeter air.” Ehrmann, ’n stoere oujongkêrel, is eers op die ouderdom van 72 getroud. Hy is egter drie maande na sy troue onverwags oorlede in 1945; en sy weduwee, Bertha Pratt King, het die outeursregte en opbrengs uit sy oeuvre geërf. Sy het die res van die lewe daaraan gewy om haar man se digterlike beeld en nalatenskap lewend te hou, maar die bittere twis en hofsake rondom die kopiereg van Desiderata het ook begin. Hierdie reël in die vers lees besonder ironies: “Exercise caution in your business affairs, for the world is full of trickery.” Miljoene dollar se regskoste later het Robert L. Bell in 2009 die kopiereg op Desiderata uitgekoop.

Doen mens ‘n Afrikaanse internetsoektog na Desiderata, duik die mite onmiddellik weer op. Om een blogger op ’n onbekende webblad aan te haal: “Julle moet almal hierdie mooi gedig lees. Dit is in die 1600’s in ’n kerk gevind.” En Facebook-resultate? Daar bestaan ’n legio Desiderata-groepe met duisende volgelinge – asook ’n gelyknamige charismatiese sekte. Vandag nog genees duisende soldate, Desiderata-traktaatjie in die hand. En om nuwe vuur in die mite te blaas, verskyn kaptein Jack Sparrow kaal bolyf in The Pirates of the Carribean – met die hele Desiderata op sy rug getatoeëer. Die minireeks speel af tydens die 1700’s, met ander woorde die seerower het definitief nie die Ehrmann-vers hier beet nie, maar die magiese ene, uitgekrap deur ’n gesiglose digter teen ’n kerkmuur in die 1600’s. Die nuwe generasie bewonderaars het gearriveer; en die populêre kultuur se aanvraag na die “tydlose meesterstuk” duur voort. Iewers het die meeste van ons ’n bittersoet Desiderata agtergelaat. Dinge verander, maar bly tegerlykertyd dieselfde. Heilsame woorde wat mens help om die lewe reg te lei en karakter te bou gaan seker nooit uit die mode nie.

*

Desiderata

Go placidly amid the noise and the haste, and remember what peace there may be in silence. As far as possible, without surrender, be on good terms with all persons.

Speak your truth quietly and clearly; and listen to others, even to the dull and the ignorant; they too have their story.

Avoid loud and aggressive persons; they are vexatious to the spirit. If you compare yourself with others, you may become vain or bitter, for always there will be greater and lesser persons than yourself.

Enjoy your achievements as well as your plans. Keep interested in your own career, however humble; it is a real possession in the changing fortunes of time.

Exercise caution in your business affairs, for the world is full of trickery. But let this not blind you to what virtue there is; many persons strive for high ideals, and everywhere life is full of heroism.

Be yourself. Especially, do not feign affection. Neither be cynical about love; for in the face of all aridity and disenchantment it is as perennial as the grass.

Take kindly the counsel of the years, gracefully surrendering the things of youth.

Nurture strength of spirit to shield you in sudden misfortune. But do not distress yourself with dark imaginings. Many fears are born of fatigue and loneliness.

Beyond a wholesome discipline, be gentle with yourself. You are a child of the universe no less than the trees and the stars; you have a right to be here.

And whether or not it is clear to you, no doubt the universe is unfolding as it should. Therefore be at peace with God, whatever you conceive Him to be. And whatever your labors and aspirations, in the noisy confusion of life, keep peace in your soul. With all its sham, drudgery and broken dreams, it is still a beautiful world. Be cheerful. Strive to be happy.

 

Verwysings: 

 

Grafika: Jack Sparrow/Johnny Depp. https://buckwriter.wordpress.com/2014/10/14/a-legendary-poem-on-the-back-of-legendary-captain-jack-sparrow/

https://en.wikipedia.org/wiki/Max_Ehrmann

https://en.wikipedia.org/wiki/Desiderata

https://www.poetryfoundation.org/articles/70274/in-search-of-desiderata

https://www.desiderata.com/desiderata-history.html