Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

I

staan poppie staan
en laat jou gedagtes gaan
sodat jy vir my kan sê
hoe ver die liefde lê

Die masker, in Grieks prosopon, was ʼn integrale deel van antieke Griekse teateropvoerings. Op ʼn praktiese vlak het maskermondstukke as luidsprekers gedien, sodat gehore in groot amfiteaters kon hoor wat akteurs kwytraak. Een akteur kon verskillende rolle in ʼn teaterstuk speel deur van masker te verwissel. Omdat alle akteurs manlik was, het maskers hulle in staat gestel om vroulike rolle te speel.

Benewens maskers het sekere antieke Griekse teaterstukke ook van poppe gebruik gemaak. Die Griekse woord vir pop is nevrospastos. Nevron verwys na ʼn tou of ʼn sening en spao na trek – m.a.w. ʼn pop is iets wat aan ʼn tou getrek word. Deesdae noem ons sulke poppe marionette. Griekse teatermarionette is tipies van terracotta gemaak. Daar is ʼn lang tradisie waarin poppe as spelers in satiriese teater gebruik word om dinge te sê wat te gevaarlik vir menslike akteurs sou wees. In Lübeck is daar ʼn museum wat aan teaterpoppe toegewy is. Benewens marionette kry mens deesdae verskillende tipes poppe: Vingerpoppe, skadupoppe, kouspoppe en handpoppe.

II

Breyten Breytenbach skryf:

was dit dan Rimbaud wat die digkuns
aan die vooraand van sy vertrek
Afrika toe
op sy knieë moes neem sodat sy
kon ween?

want in Afrika
is die voorreg van digter te wees
immers dat jy nie pa hoef te staan
vir jou opinies nie

jy maak die gedig sit op jou skoot
ʼn lieflike
buikpop:
laat haar dan al dansdansende
vryheidsliedere sing vir Afrika

Buiksprekers gebruik gewoonlik armpoppe, sodat dit lyk asof die pop op die poppemeester se skoot sit. Die twee kan dan ʼn gesprek voer. Buiksprekers verander klanke effens, sodat hulle nie hul lippe hoef te gebruik as hulle praat nie. Die m-klank word byvoorbeeld as “ng” uitgepreek. “Ma” word byvoorbeeld “Nga” en “nader” word “ngader”. Die b-klank word tipies ʼn “d” of “gh”, die w-klank word “th” (soos die Engelse “they”), die s-klank word “th” (soos die Engelse “third”) en ek het nou vergeet wat om met ʼn p-klank aan te vang, dalk ʼn “k”. Buiksprekers verander met ander woorde hul lipklanke met soortgelyke, maar liplose klanke. “So kan ngens thir jou duikkok the thoorde ka staan.”

III

ʼn Paar weke gelede woon ek ʼn werkswinkel in die skilder Andries Gouws se ateljee in Jamestown (naby Stellenbosch) by. Dit handel oor die gebruik van olieverfkleure (meer oor die werkswinkels hier). Eers meng mens verskillende kleurskakerings met die drie primêre kleure: magenta, siaan en suurlemoengeel. Plus wit, want wit is nie ʼn kleur nie. Dan gebruik mens hierdie kleure om aan ʼn stillewe te werk. Later word die drie primêre kleure met ander kleure vervang: soos indigo, Indiese rooi en rou sienna. Plus wit, want wit is nie ʼn kleur nie. Of magenta, viridien en gebrande omber. Plus wit, want wit is nie ʼn kleur nie. Die teorie is dat ʼn beperkte palet die skilder uitdaag om versigtig oor kleur en kleurkombinasies na te dink. Dis soos om ʼn lied in ʼn sekere sleutel te komponeer, of om ʼn gedig in ʼn vaste vorm te moet skryf.

In Andries se ateljee is uie, eiers, rissies – objekte wat die skilder van stillewes verder uitdaag om, benewens kleur, oor vorm en tekstuur na te dink. Dis die tweede keer dat ek die werkswinkel oor kleur bywoon en voel effe verveeld met uie, eiers en rissies. Ek sou foto’s kon gebruik om aan landskappe te werk, maar ek weet ʼn belangrike deel van die werkswinkel se metodiek is om fyn waar te neem. Wat kan ek as monster vir my volgende stillewe gebruik?

IV

Terug in Kaapstad, ná die werkswinkel se eerste dag, gaan loer ek wat op Versindaba aangaan. Breyten Breytenbach se nuwe digbundel, Die na-dood, en ʼn nuwe versamelbundel, Die singende hand, is pas gepubliseer. Elke oggend hou ek by ʼn winkelsentrum net buite Jamestown stil om koffie te drink en om iets vir middagete te koop (ʼn lekker ongeskikte kaas, tamaties en sommer ʼn fles rooiwyn as digestief – wit, rooi, rooi). Daar is ʼn boekwinkel in die sentrum, nie die tipe winkel waar mens sou verwag om poësie aan te tref nie. Ek waag ʼn kans en doen navraag. Hulle het kopieë van albei Breytenbach se nuwe boeke (Jammer Louis, ek kon nie wag nie). Ek vat sommer die twee boeke ateljee toe saam en besluit om ʼn stillewe daarvan aan te pak. ʼn Bottel gedistilleerde terpentyn (in Kleinmond vervaardig) beland saam met die boeke in die prent.

Die volgende dag hou ek weer by die winkelsentrum stil om koffie te drink en om iets vir middagete te koop (dolmades, groenboontjies en maaskaas – groen, groen, wit). Op die winkelrak loop ek ʼn reeks poppe raak. Ek haal een af. Sy lyk soos ʼn Barbie, maar kos R36-90, goedkoper as gister se ongeskikte kaas. In Ronelda Kamfer se bundel “Hammie” skryf die digter-spreker oor haar suster Allisen wat in ʼn winkel “tussen/ Barbies en Ninja Turtles” afdwaal en dan wegloop. Hierdie laaste gedig in die bundel se titel is “Wees lief vir mekaar, kyk agter haar Neldie, sy’s jou suster…” In die inhoudsopgawe word die gedig egter as “Bonusvers” aangedui. Ek dink ek hou dalk meer van “Bonusvers” as titel vir die gedig, juis omdat hierdie laaste gedig so belangrik vir die digbundel as geheel is. Ek lees dit as ʼn tipe sleutelvers. Ek hou ook van die feit dat die twee titels verskil. Eindes is waarskynlik selde eenselwig. Die laaste gedig in Die na-dood se titel is ook “die na-dood”. Dit verwys na “lig wat lankal weg is/ en nou eers brand”. Alhoewel die inhoudsopgawe dit as laaste gedig aandui, is daar ʼn leë bladsy daarna, gevolg deur vier reëls wat in kursief gedruk is – ʼn tipe motto as laaste woord of refrein. Die laaste gedig is nie die laaste gedig nie.

Hierdie gedagtes tussen die speelgoedrakke ter syde; dalk kan ek vandag die Barbie look-alike pop as model gebruik. Die probleem met só ʼn pop is egter dat dit baie maklik kitsch kan lyk as mens dit in ʼn skildery gebruik. Dis egter die tipe uitdaging waarvan ek hou – ek werk immers meestal aan landskapskilderye. Ek dink aan die versameling Afrika-maskers in Andries se ateljee. Dalk kan die pop met die maskers in gesprek tree. Wat sou hulle vir mekaar kon sê?

Verwysings:

“(die buikspreker)” uit Breyten Breytenbach, Die singende hand: Versamelde gedigte 1984-2014 (2016, Human & Rousseau), p. 702.

“Wees lief vir mekaar, kyk agter haar Neldie, sy’s jou suster…” uit Ronelda S. Kamfer, Hammie (2016, Kwela), pp. 94-95.

 

Tydens die Afrikaanse fees in Den Haag die afgelope somer kon ek nie Ronelda Kamfer se optrede bywoon nie. Ek ken egter Kamfer se werk. Nadat ek haar ’n paar jaar gelede in Rotterdam met Winternachten gehoor het, volg ek haar ontwikkeling. Kamfer het met die sukses van haar eerste bundel haar werk as verpleegster gestaak om Afrikaans aan die UWK te gaan studeer. Was dit regtig nodig? Ek het ’n paar vrae oor haar ontwikkeling aan haar gestel:

Dink jy akademiese studie is nodig om van jou ‘n beter digter te maak? “Nee, ek het gaan studeer toe my debuut al twee jaar op die rakke is. As jy regtig kan skryf, het jy net ‘n papier, pen en jou waarheid nodig. Ek is klaar met my Afrikaanse studie. Antjie Krog was ’n inspirerende leier.”

Wat het die meeste invloed op jou ontwikkeling as digter gehad: jou studie of blootstelling aan ander digters deur organisasies soos Winternachten? “My studies was a waste van tyd. Organisasies beteken net iets as iemand betaal word. Al wat ek regtig geleer het as student was dat die Afrikaanse fakulteit by UWK die coolste mense het. Ek het meer by hulle geleer as in die boeke. Ek leer ook elke dag by my familie en vriende. ’n Skrywer waarvan ek hou is nog steeds Charles Bukowski. My man, Nathan, lees baie. Dit forseer my om ook te lees. Ek lees graag Junot Diaz en my goeie vriendin, die Indiese digter Meena Kandasamy.”

Met Kamfer se uitsprake hierbo dring sy aan op die deurbreking van die volgende vreemde tendens in Afrikaans: wie durf skryf, moet ook kritiseer en moet verkieslik ook die letterkunde bestudeer. Dit is asof studie ’n voorwaarde is om as skrywer ernstig opgeneem te word. ’n Demokratiese letterkunde werk egter nie so nie. In die Nederlandse letterkunde is daar byvoorbeeld ’n duideliker Trias Politica of ’n skeiding van magte as in die Afrikaans letterkunde.

Trias Politica is ’n begrip wat eintlik verband hou met die moderne staatsmag. Dit kom uit die leer van Montesquieu en is ’n les uit die Verligting. Daarvolgens word mag in drie dele verdeel: die wetgewende, die uitvoerende en die geregtelike of kontrolerende mag. Hierdie drie magte moet in ewewig bly om die staat se demokrasie in stand te hou. Ek gebruik graag die kulturele wetenskaplike Itamar Even-Zohar, verbonde aan die Universiteit van Tel Aviv, se polisisteem teorie as basis vir my eie betoog. Even-Zohar het probeer om verhoudings tussen sisteme in letterkunde en taal te ontleed na aanleiding van ander verskyningsvorme in die omringende kultuur.

In die wêreld van letterkunde kan die wetgewende mag as die geleerdes op die top van die literêre piramide beskou word. Dit is die letterkundiges wat nuwe literêre werk moet lees, moet kategoriseer en moet inpas tussen literêre tendense (plaaslik en wêreldwyd). Letterkundiges is verantwoordelik vir die opskryf van die literatuurgeskiedenis van ’n taal. Hulle dien op redaksies van literêre tydskrifte en keur akademiese artikels oor literêre werk. Sodra letterkundiges egter kreatiewe werk vir publikasie in dieselfde tydskrifte keur en selfs aanbevelings maak oor toegestuurde tekste, gaan hulle één stap te ver. Letterkundiges se take behoort nie verdeel te wees tussen die erkenning van nuwe kreatiewe werk aan die een kant en die toekenning van literêre pryse vir dieselfde kreatiewe werk aan die anderkant nie. Natuurlik hoort hulle tuis op die beoordelingspanele van pryse.

Die uitvoerende mag is ’n letterkunde se skrywers en uitgewers. Hulle wat met woorde werk en met oorspronklike romans, digbundels of toneeltekste vorendag kom. Skrywers word onder andere deur die muse geïnspireer om iets uit niets te maak, sonder dat hulle noodwendig geleerd moet wees. Dit is dus soos Kamfer sê: ’n skrywer het “net ‘n papier, pen en … waarheid nodig.” Enige iemand wat wil skryf, moet kan skryf én ernstig opgeneem word – eerstens deur hulle uitgewers, dan deur hulle medeskrywers (wat juis op die redaksies van literêre tydskrifte tuishoort, uitsluitlik vir die keuring van nuwe werk) en daarna deur die lesers. Sodoende ontstaan ’n breë en gesonde basis van skrywers in die literêre piramide.

Die geregtelike of kontrolerende mag lê by ’n letterkunde se groot middelste laag lesers in die literêre piramide. Lesers is verantwoordelik vir die menings oor nuwe werk in gesprekke of op papier. Resensies en literêre kritiek (selfs so min soos ’n brief na aanleiding van ’n boek- of bundelbespreking met die skrywer) is verkieslik die stokperdjies van doodgewone lesers soos verpleegsters, polisiemanne en onderwysers. Dít is die ideaal. Dinge verloop egter dikwels ’n bietjie anders, ook in die Nederlandse letterkunde. Hoe ontwikkel ’n taal se letterkunde demokraties?

’n Letterkundige moet neutraal staan teenoor sy vak. Hy mag nie voorskriftelik wees oor wát geskryf, hóé dit geskryf of deur wié dit geskryf word nie. Indien ’n letterkundige dit wél doen, neem hy die rol van ’n valse wetenskaplike aan wat die objek van sy studie probeer beïnvloed. In ’n moderne staat sal hy dan as ’n diktator gebrandmerk word. Van resensies en kontroversiële uitsprake behoort ’n letterkundige ver weg te bly, veral as hy sélf ook kreatief skryf – wat die magsverhoudinge in ’n taal se letterkunde lelik kan versteur. Ongelukkig gebeur sulke dinge nog met jong en talentvolle Afrikaanse skrywers soos Kamfer en haar man, Nathan Trantraal.

Skrywers mag dit onder letterkundiges se neuse te vryf waar hulle nuwe werk inpas by ’n tendens of in die kanon, maar dit is die letterkundige se keuse om dit te bevestig of dit af te wys. Skouers skuur by letterkundiges vir ’n prys is uit. Skrywers mag alles waaroor hulle uitgevra word aan hulle lesers en resensente vertel. Dis deel van ’n gesonde, demokratiese letterkunde as skrywers saam met die breër leserspubliek ander skrywers se werk resenseer. Is hulle nie juis die vakmanne nie?

’n Taal se lesers moet genoeg leeskennis en selfvertroue hê om deel te kan neem aan besprekings en resensies te kan skryf. Dit sal net gebeur as hulle van jongs af baie lees en in ’n tradisie grootgeword het van versies skryf. Slegs dán ontwikkel daar respek vir die vakmanskap van skryf. En al word die meeste mense uit so ’n tipe opvoeding geleentheidskrywers weet hulle uit eie ervaring hoe moeilik skryf is. Hulle kan goeie werk herken – ook sonder ’n resensie of ’n letterkundige se uitsprake.

Word dit nie tyd dat die Afrikaanse letterkunde werk maak van groter demokrasie tussen sy verskillende sisteme nie? Waar is dit dan beter om kers te gaan opsteek as by die moedertaal?

In Nederlands begin ’n breë basis van lesers en skrywers om Sinterklaas-rympies op vier jaar te skryf. Later word dit verjaarsdagrympies vir maatjies; trouversies vir vriende en afskeidsversies vir ouers en bejaarde familie. Die volwasse Nederlandse leser se mening word gewoonlik ingelei met: “Volgens mý…”Baie “volgens my”-e vorm die middelste laag van die Nederlandse literêre piramide, nie altyd sonder frustrasie van die letterkundiges met hulle indrukwekkende algemene kennis nie! Tog word die letterkundiges demokraties beperk tot wetenskaplike uitsprake.

In Afrikaans voel dit asof dieselfde piramide op sy kop staan. Die skrywersbasis is te klein in vergelyking met die topswaar hoeveelheid letterkundiges, terwyl die middelste laag passievolle lesers byna heeltemal ontbreek. Word hierdie middelste laag lesers en (sommige) skrywers miskien in Afrikaans geïntimideer? Is daar een of ander onsigbare literêre leier wat voorskryf wat’s reg en wat’s verkeerd; wat mag en wag mag nié geskryf word nie? Word hy in stand gehou deur (kreatief skrywende) letterkundiges met trekkies van diktators?

Dit is geen demokratiese letterkunde nie! Volgens mý snak die Afrikaanse letterkunde na ’n duideliker en heilsamer skeiding van magte. Kamfer is die moderne beliggaming van Justitia. Geblinddoek met swaard en weegskaal in die hand dring sy aan op Trias Politica. Maar sy kies veral vir haar eie waarheid, soos opgeteken in die volgende nuwe gedig.

 

Dis wat die dood doen
Die dood vou jou op en pak jou weg
Die dood sny jou op en maak jou in warm olie gaar
Die dood breek jou op en gooi jou weg
Die dood maak ‘n gat en spit jou toe
Die dood is die ding wat wegraak
Die dood drink die water van die lewe.

Na my ma se dood het net die klein dinge verander

Eerste het die hekke afgeval
Die gras het doodgegaan
Die plante het ophou groei
Die vensterbanke het wit geword
Ek en my suster maak elkedag die kombuis skoon maar dit bly vuil
My suster se seuntjie van twee
Se tande het vrot begin raak
My pa probeer hard ‘n goeie ma wees, hy koop gereeld n klomp groente
Maar niemand maak kos nie
Ek dra my ma se trou ringe
Maar dit maak my vingers verskriklik seer.

 

Standbeeld van Justitia in Frankfurt. Foto: Fotolia

Hierdie blog het aanvanklik as ’n kommentaar op Charl-Pierre Naudé se kommentaar op Yves T’Sjoen se essay oor die resepsie van Ronelda Kamfer in die Lae Lande begin. Hoe meer ek getik het, hoe meer het ek egter besef dat my kommentaar die konvensies van die genre van aanlynkommentare begin oorskry – ek wou te veel sê en later het dit nie meer soseer oor Charl-Pierre Naudé se kommentaar gegaan nie – daarom die blog.  Naudé het onder andere verwys na die sogenaamde “sosiale en kulturele buiteliterêre oorwegings” wat dikwels die ontvangs van ’n bepaalde digter se werk beïnvloed. Ek stem saam wat betref sy opmerking oor die behoefte aan ’n meta-kritiese blik op literêre kritiek in Suid-Afrika wat fokus op die wyses waarop die identiteit van die outeur dikwels ’n deurslaggewende invloed het op die resepsie van sy/haar werk. Ek dink dit is die geval in beide die Afrikaanse en Suid-Afrikaanse Engelse literatuursisteme (ek weet nie genoeg van wat in die Xhosa en Zulu letterkunde op die oomblik aangaan nie, maar hierdie afgeskeepte poeletjies loop net soveel gevaar). Dit is seker iets waarvoor enige letterkunde versigtig moet wees.

Waaroor ek wonder, is die “sosiale en kulturele buiteliterêre oorwegings” waarna Naudé verwys (en ek neem aan dat dit juis hierdie oorwegings is wat Naudé meen veroorsaak dat Ronelda Kamfer eerder as Jasper van Zyl se werk aansien in Nederland geniet). Bedoel hy dat Kamfer ’n “kleurling” is en Jasper ’n “whitey” (ek plaas hierdie etikette in aanhalings om hulle as etikette te merk)? Indien dit die geval is, verstaan ek nie hoekom Naudé dit nie net sê nie – dit voel of hy heeltemal te versigtig is. En ek verstaan dat mense skrikkerig is om prontuit oor etikette te praat, maar dit is presies hierdie soort dapper gesprekke wat Kamfer, glo ek, oopskryf in haar poësie.

 

Ek dink hier ook aan die gedempte menings wat sekere mense het rakende die gedeelde toekenning van die Jonker-prys aan Kamfer én Marais – dat dit ’n soort troosprys vir Kamfer is, dat Marais dit glo eintlik meer verdien het en dat hierdie gebaar herinner aan die jaarlikse top matriekpresteerder-toekennings waar “voorheen benadeeldes” dieselfde erkenning geniet (met swakker uitslae) as die wit uitblinkers van privaatskole. Ek wonder soms hoeveel lesers agter bleek en geslote deure voel dat Marais die Jonker-prys meer as Kamfer verdien het.

Maar terug by Naudé se kommentaar en sy voorstel om te kyk na die verskil in resepsies van Kamfer en Van Zyl se werk in Nederland. Ek is ’n bloeitjie wat die poësie aanbetref, maar ek dink tog dat ek ’n opinie wil waag. Ek het reikhalsend na Jasper se bundel uitgesien nadat ek hier en daar van sy verse te lese gekry het, maar die bundel het my so ’n bietjie teleurgestel. Dit het onder andere vir my gevoel of daar min gegewens in die bundel is wat die gedigte anker in ’n Suid-Afrikaanse werklikheid en wanneer daar wél ‘n eksplisiete verwysing na hierdie plek en tyd is, is dit na my mening ’n redelik eendimensionele en beperkte werklikheid wat beskryf word.

Maar waarteen ek dit eintlik het, is die bundelomslag. Ek weet dat die bundelomslag nie altyd in die digter se hande is nie, maar ’n goeie omslag spreek letterlik boekdele – dit berei die leser voor op dit wat gaan volg. Die enkeling in volkleur bell-bottoms wat omring word deur grys sakemanne (die enkeling wat tussen pikkewyne probeer leef) vergestalt vir my Van Zyl se mymerende individualisme en gedeeltelike opgesmuktheid. Nie dat daar enigiets verkeerd is met ’n ek-gesentreerde digter nie – een van die wonderlike aspekte van die poësie is juis die rare toegang wat dit ons tot die binnekamer van ’n ander mens bied.

 

Hierteenoor skryf Ronelda Kamfer oor alles behalwe haarself – sy skryf buitentoe. En ek dink dat dit presies om hierdie rede is dat haar werk soveel aandag in die Lae Lande geniet. Sy skryf verskeie onsigbares se werklikhede oop (onsigbaar in die Afrikaanse letterkunde, onsigbaar in die daaglikse gestamp en gestoot) en dien dus as ’n soort optekenaar van die onopgetekendes. Beide Noudat slapende honde en grond/Santekraam dien as poëtikale argiewe van die hede en is daarom ook veral relevant vir buitestaanders wat (nes ons) probeer om hierdie vreemde land te verstaan – hierom, dink ek, dat Kamfer ook in die Lae Lande gelees word. Derek Walcott stel dit die beste in ’n aanhaling wat ook as motto vir Kamfer se debuutbundel dien:

[she’s] just a red nigger, who love the sea,
[she] had a sound colonial education,
[she has] Dutch, nigger and English in [her],
and either [she’s] nobody, or [she’s] a nation …

 – The Schooner Flight, Derek Walcott

Laastens wil ek reageer op T’Sjoen se observasie (en Naudé se beaming) dat Alfred Schaffer & kie ’n groot invloed op Kamfer se resepsie in Nederland gehad het. Schaffer & kie kan ook net soveel doen om Kamfer se werk oorsee te herlei – daarna moet haar gedigte self die praatwerk doen. En hulle is besig om ’n helse bohaai op te skop, as ek die saak so kyk. Dis ook goed so: dis hoog tyd dat ons ’n jong Afrikaanse digter kry wat so wyd en presies oor die vreemde hede kan skryf.  En in hierdie sin is die inhoud van haar verse, tesame met die off-hand delivery, vuishou laaste reëls en sonoriteit van haar poësie, presies die literêre oorwegings (en nie die sosiale en kulturele buiteliterêre oorwegings waarna Naudé verwys nie) wat maak dat Kamfer vertaal word en dat haar verse so geredelik op beide Suid-Afrikaners en Nederlanders se lippe gaan lê. Sy, meer as Jasper van Zyl, is besig om ons te leer om onsself en die mense om ons wyer en presieser te verstaan.

Hierdie inisiatief is na die voorbeeld van Brian Brodeur se hoogs suksesvolle weblog “How a poem happens“. Hiervolgens word op ‘n bepaalde gedig gefokus aan die hand van ‘n aantal standaardvrae aan die digter ten opsigte van die ontstaan van die betrokke vers. Ons glo dat gevestigde sowel as aspirant digters dié aaneenstring van digter en gedig leersaam (en hopelik inspirerend) sal vind.

Opgedateer tot en met 4 Oktober 2019 – Redaksie

Inhoud

A-B 

Andries Bezuidenhout. Taxi-rit ná die aand. Mei 2010

Andries  Bezuidenhout.  “Veelvuldige gebruike vir huishoudelike toestelle” . Nov. 2014

Zandra Bezuidenhout. Moderne Psalm. Mei 2010

Emma Bekker. Nagvangs. Mei 2016

Nini Bennett. Da Capo. April 2016

René Bohnen. Brief aan Ebba. Mei 2012

Fourie Botha. My eerste Bybel. Augustus 2011

Aniel Botha. Rooikappie en die wolf. Mei 2012

Hendrik J. Botha. Breindood. April 2016

C, D, E

TT Cloete. Swerwende verse

Toast Coetzer. geluk

Marius Crous. Die ander man

Hans   du Plessis .“Josef”

Heilna du Plooy du Plooy. “Ouhoutfluit”

Anne-Ghrett Erasmus.  Skilder

Sydda Essop. Ek lewe in stilswye

Louis Esterhuizen. Melopee

F, G

Gilbert Gibson. Another roadside attraction

Melanie Grobler. Die Eerste Vrees Is Hier.

H, I, J

Joan Hambidge. “The drama of being a child”

Joan Hambidge. In die skadu van Machu Picchu. Mei 2010

Joan Hambidge. Parys

Daniel Hugo. Ontnugterde digter. Junie 2010

Pieter Hugo. Honde

Louis Jansen van Vuuren. “Passasie”

Marlise Joubert. waarskuwings. Mei 2010

K, L

Ronelda Kamfer.  Stof. Junie 2010

Annie Klopper. ‘n Deurnagbraai in Oranjezicht

Martine Klopper. Kwatryn

Antjie Krog. Vier seisoenale waarnemings van Tafelberg/Winter. Mei 2010

Willem Krog.  “Vir pa”  Nov. 2014

Karen Kuhn. Taalles. Mei 2012

Kobus Lombard. Kameeldoring

M, N

Jannie   Malan. “Watermerk” Nov. 2014

Johann Lodewyk Marais. Richard E. Leakey 

Lucie Möller. Kortstondige kalligrafie

Melt Myburgh. Toeval

Charl-Pierre Naudé. Twee diewe. Mei 2010

Charl-Pierre Naudé : “Eergister en môre, met visse”  Nov. 2014

Fransi Nieuwoudt. ” ‘n ontstaan “. Febr. 2017

Hennie Nortjé. Ons Land. Okt 2019

O, P, Q

Pieter Odendaal. die eerste steen.

Johannes Prins. Man diesel

R, S

Andries Samuel. All god’s children took their toll

Alfred Schaffer. “Droomstart”  Nov. 2014

Bibi Slippers. “En route: Suid Afrika”

Bibi Slippers. Yskas. Nov. 2017

Susan Smith. “By die soetdoring” . Febr. 2017

Hilda Smits. “Vir Primo Levi”

Carina Stander. Lima

Marius Swart. liefdes-e-pos. Mei 2010

T, U

Etienne Terblanche. Vir die Golden Gate-weduwee

V, W

Marlene van Niekerk. Poets van ons vaderland unite

Ilse van Staden. Fluistering

Ilse van Staden. Dertien kraaie. Febr. 2017

Jacobus van der Riet. Die Heilige Nikolai van Japan. April 2016

De Waal Venter. Die wetenskaplike en die fee. Okt. 2017

De Waal Venter. Die res is net seëlversameling, Okt, 2019

Cas Vos. Kersrook

Cas Vos. Uitkyk. Mei 2012

Cas Vos. Vaar-wel

Jelleke Wierenga. Reënboognasie: Fear dot com

 

 

 

 

Nu de slapende honden, Ronelda S. Kamfer, Vertaling Alfred Schaffer, Podium, 2010, 82 pagina’s, € 17,50

 

ek staan nog steeds

 

Ruim twee jaar geleden debuteerde de jonge Zuid-Afrikaanse Ronelda S. Kamfer in eigen land met de bundel Noudat slapende honde, bekroond met de prestigieuze Eugene Marais prijs in 2009. Op poëziesite Meander schreef Joop Leibbrand destijds al een fraaie recensie, waarin hij Kamfer prees als ‘een onconventionele nieuwe vrouwelijke Zuid-Afrikaanse stem om met aandacht te blijven volgen’. Voor het Nederlandse publiek is dat volgen vergemakkelijkt dankzij Alfred Schaffer, die de 34 gedichten uit de bundel vertaalde en tweetalig bijeenbracht in Nu de slapende honden. Een fascinerende bundeling levensberichten van een scherp talent, dat zich nauw op de omringende werkelijkheid betrokken weet, maar zich er niet veel illusies over lijkt te maken. De toon is vanaf het openingsgedicht, ‘Waar ik sta’, gezet:

 

 

 

Nu zit ik aan tafel

met de vijanden van mijn voorvaderen

Ik knik en groet beleefd

maar

ergens diep van binnen

weet ik waar ik sta

 

Mijn hart en hoofd staan open

en zoals welopgevoede mensen

lachen en eten we samen

maar

ergens diep van binnen

weet ik waar ik sta

 

Kamfers stem is een directe en heldere stem, die niet tot de maan of de sterren gericht is, maar onmiskenbaar gewoonweg tot jou, de lezer. Ook als ze ‘lieve ooms met enge, lange grijze baarden’ aanspreekt, of een gedicht ‘To all the boys I loved before’ noemt, blijft het klinken alsof ze aan een kleine tafel haar verhalen aan je opdist. Niet te lyrisch, maar wel vloeiend, op het ene moment iets gevoeliger dan op het andere, in een Afrikaans dat organisch doorspekt is met Engelse woorden en uitdrukkingen. Het is aan Schaffers vertaling te prijzen dat hij afziet van enige opsmuk: de oorspronkelijke woorden en grammatica vinden schijnbaar moeiteloos pendanten in het Nederlands en voor het overige volstaat een kleine verklarende woordenlijst achterin de bundel. Het registrerende karakter van Kamfers regels blijft tierelantijnloos gehandhaafd, slechts af en toe lijkt er op klankniveau iets verloren gegaan. Zo rijmen de eerste drie regels van het korte ‘hoe seer is seer’, wat in ‘hoeveel pijn doet pijn’ niet probleemloos vol te houden bleek: ‘een oggend het ek opgestaan/ en badkamer toe gegaan/ my pa het buite die deur gestaan’ werd ‘op een ochtend stond ik op/ en liep naar de badkamer/ mijn vader stond buiten voor de deur’. De toon van simpele registratie prevaleert hier boven de samenhang in klank.

Het is een taaie en gewelddadige werkelijkheid die Kamfer registreert. Een overdosis wordt tot twee keer toe ternauwernood overleefd, een kind sterft in het spervuur van jeugdbendes, een welopgevoed klasgenootje verdrinkt, tieners worden zwanger, stiefopa’s zuipen hun pijn weg. Door de hele bundel heen zijn het juist de laconieke bewoordingen die indruk maken, omdat ze voorkomen dat de boel te sentimenteel of kunstmatig wordt: ze tonen de kracht van show don’t tell en verraden daarmee juist Kamfers diepe betrokkenheid met haar ouders, haar buurt, haar landgenoten. Een vertelling als ‘een gewone blauwe maandagochtend’ mag in dat opzicht exemplarisch heten:

 

het was een gewone blauwe maandagochtend

ergens moest een moeder het lijk van haar kind identificeren

ik waste me, poetste mijn tanden en maakte mijn opdracht voor biologie af

op de koelkast zat een briefje van mijn moeder

die vroeg of ik de biryani alsjeblieft niet zo pittig wilde maken vanavond

mijn zusje zocht haar kousen en tegen half acht deed ik de voordeur achter me dicht

en verstopte de sleutel op de vaste plek

in het buurtwinkeltje kocht ik twee losse sigaretten

en stopte die in mijn kous

op de hoek van de Wildflower- en de Rosestraat

stond een meisje grapjes te maken met haar toekomstige moordenaars

in mijn hoofd schreeuwde Dylan Thomas

do not go gentle into that good night, rage, rage against the dying of the light

tijdens de voorlichtingsles begon mijn hoogzwangere beste vriendin te bloeden

buiten op straat klonken enkele pistoolschoten

 

tegen de eerste pauze was er een lijk in de Skoolstraat

een miskraam in mijn klas

uitstel voor de biologieopdracht

en een vrouw die gillend door de straat rende

en God vroeg

‘waar was Jozef toen Jezus werd gekruisigd?’

 

Een volle en toch volgbare dagboekbladzijde bijna, waarbij tussen de verschillende gebeurtenissen geen noodzakelijke hiërarchie is aangebracht. De schijnbare achteloosheid van de eerste drie regels wordt volgehouden en juist de vermelding van het ‘uitstel voor de biologieopdracht’ in de opsomming op het eind geeft dit gedicht zijn sterke effect. Huiswerk en tandenpoetsen nemen nou eenmaal een zelfde plaats in de werkelijkheid in als een afgedreven vrucht of een ontredderde moeder.

Nadat Kamfer zo in haar soepele taal alles tussen existentiële isolatie en etnische identiteit de revue heeft laten passeren, eindigt ze haar laatste gedicht met strijdbare regels:

 

elke hond wat my sy pispaal

gemaak het

raai wat

 

ek staan nog steeds

 

(‘iedere hond die mij tot zijn pispaal/ heeft gemaakt/ raad eens// ik sta nog steeds overeind’) Wat mij betreft: als een huis.

 

Bronvermelding:
Poëzietijdschrift Awater, nummer 29, januari 2011.

 

Thomas Möhlmann (1975) studeerde moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, organiseerde programma’s in literair theater Perdu en was medeoprichter van poëzietijdschrift Zanzibar, poëzieprogrammareeks Vadem en literatuursite www.literairnederland.nl. Hij is dichter, beleidsmedewerker poëzie van het Nederlands Letterenfonds en redacteur van poëzietijdschrift Awater. Zijn debuutbundel De vloeibare jongen verscheen in september 2005 bij Uitgeverij Prometheus (tweede druk in 2006) en werd in 2006 genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs voor het beste Nederlandstalige poëziedebuut en in 2007 bekroond met de Lucy B. & C.W. van der Hoogt-prijs. In mei 2008 verscheen de kleine bibliofiele bundel Een draad die alles heel houdt bij Uitgeverij 69. In het najaar van 2009 verscheen zijn volgende reguliere bundel bij Prometheus: Kranen open, gekozen als Aanbeveling van de Poëzieclub voor najaar 2009 en genomineerd voor de Jo Peters Poëzieprijs 2010.

In 2003 won hij de Dunya Poëzieprijs. Zijn gedichten word ook opgenomen in meerdere bloemlezingen. Zelf stelde hij meerdere bloemlezingen samen. Met Joost Baars bracht hij Nederlandse en buitenlandse poëzie bijeen in 30 + 30. Zestig gedichten uit binnen- en buitenland (Prometheus, 2008).

 

Elwe & Selwe – En kuier kán die spulletjie!

Louis Esterhuizen gesels met Melt Myburgh, Woordfees se Woordkunsprojekbestuurder

Melt Myburgh Melt Myburgh woon op Stellenbosch en werk by Woordfees as Woordkunsprojekbestuurder. Hy het langs die Oranjerivier op Karos naby Upington grootgeword. Nadat hy in 1992 ‘n M.A.-graad in Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Stellenbosch verwerf het, was hy vir 15 jaar lank onderwyser in Afrikaans en Engels in skole regoor die land. Van sy gedigte is in Nuwe Stemme 2 opgeneem. Hy skryf gereeld vir Rapport se boekeblad.   Sy debuurbundel, Oewerbestaan, het verlede jaar by Protea Boekhuis verskyn.

Melt, ten eerste veels geluk met ʼn uiters indrukwekkende program. Met die eerste deurkyk wil dit voorkom asof dié program meer omvangryk is en selfs nog meer verskeidenheid bied as wat dit in die verlede was. Is dit so?

Baie dankie, Louis. Die program is inderdaad omvangryker as verlede jaar omdat soveel nuwe uitgewers en belangegroepe met aanbiedings aangesluit het by die Woordfees. Om eerlik te wees, ons wou ʼn kleiner formaat aan feesgangers bied, maar die energie wat die Woordfees oor die afgelope paar jaar laat versnel het, is duidelik nog nie uitgewoed nie.

Hierdie is reeds die tweede Woordfees-program waarby jy betrokke is as Woordkunsprojekbestuurder. In welke mate voldoen vanjaar se fees aan die persoonlike doelwitte wat jy daarvoor in die vooruitsig gestel het?

My persoonlike doelwitte stem ooreen met die Woordfees sʼn; juis daarom bly my werk my passie. Ons streef daarna om ʼn platform vir woordkunstenaars te skep sodat die breë publiek kennis kan neem van hul werk en dit geniet. Vir my is dit belangrik dat skrywers en kunstenaars op ʼn fees soos hierdie geakkommodeer word met die respek wat hulle verdien. Daarom lê veral die profielaanbiedings, waar skrywers gehuldig word vir hul bydraes tot ons letterkunde, my na aan die hart.

Melt, ons fokus is uiteraard die teenwoordigheid van digkuns op die program. In dié opsig is daar die spesiale verering van TT Cloete wat vanjaar nie net 86 word nie, maar ons ook met ʼn magtige bundel, Onversadig, verras. Vertel ons ietsie meer oor dié spesifieke item wat op 9 Maart om 19:00 in die Sasol Kunsmuseum plaasvind?

Ons is baie gelukkig om vir TT Cloete in hierdie senior lewensjaar van hom vir die eerste keer by die Woordfees te ontvang. By die profielaanbieding lewer Joan Hambidge ʼn oorsig oor Cloete se bydrae tot die Afrikaanse letterkunde. Heilna du Plooy praat oor Cloete as mens. André Strijdom het pragtige toonsettings van Cloete se verse gemaak en die sopraan Elizabeth Frandsen sal hiervan sing by die geleentheid. En natuurlik lewer Cloete ʼn wederwoord.

Vir my was dit tot dusver ʼn inspirerende ervaring om met Cloete te skakel om alles gereël te kry.

Nog ʼn besonderse item is die gesprek wat die twee Marais’s, Danie en Loftus, tydens ʼn noenmaal op 8 Maart by De Vette Mossel gaan voer oor die indringende vraag “Hoe vry is die vrye vers?” Wat vermoed jy kan ons van dié gesprek te wagte wees?

Danie en Loftus het ingestem om vanjaar se LitNet-skryfskool, wat moontlik gemaak word deur Sanlam, aan te bied. Tussen die skryfskool-sessies word daar by De Vette Mossel oor middagete gesprek gevoer oor die onderwerp “Hoe vry is die vrye vers?” Ek vermoed dit gaan ʼn baie interessante gesprek wees. Die kwessie van die praatvers, waaroor daar gereeld hier op Versindaba rede gevoer word, sal sekerlik aangeroer word.

Hopelik stik voorstanders van tradisionele vormvaste konstruksies darem nie in die heerlike seekosgeregte wat De Vette Mossel voorsit nie.

ʼn Groot verrassing op die program vanjaar, is die teenwoordigheid van Antwerpen se voormalige stadsdigter, Joke van Leeuwen. Waarom het julle juis op haar besluit en hoe moeilik (of maklik) was die onderhandelinge om haar in te voer Stellenbosch toe vir dié geleentheid?

Die Woordfees is baie bevoorreg om ʼn vennootskap te hê met organisasies wat skrywers uit die Lae Lande sekondeer vir optrede tydens die fees in Stellenbosch. Danksy die ondersteuning van die Nederlandse Taalunie, bemiddel deur die Kaapse Forum, kan ons vir Joke, ʼn uitstekende voordragkunstenaar, akkommodeer in die volgende program-items: Poësie: vyf van die beste op 10 Maart om 19:00 in die Sasol Kunsmuseum, Soete Groete op 11 Maart om 19:00 in die Bilton Wynlandgoed en by die Neerlandistiekdag op 12 Maart vanaf 09:00 tot 14:00 in die Lettere-gebou se Lokaal 693. 

Dorothea van Zyl het al ʼn optrede van Joke in Nederland meegemaak, en was baie beïndruk met haar. Die korrespondensie tussen die Woordfeeskantoor en Joke was tot dusver joviaal: in terme van toeganklikheid en professionaliteit is sy ʼn engel.

Wat ons die afgelope tyd opval, is dat Nederlandse skrywers ons al hoe meer kontak en aandui dat hulle graag by die Woordfees sou wou optree.

Soos altyd bied die Woordfees ook heelwat vir die jonger, meer avontuurlustige poësieliefhebber. Watter items het julle juis met hierdie oogmerk by die program ingesluit?

Dit is altyd heerlik om debuutdigters by die Woordfees te akkommodeer. Vanjaar bring NB-Uitgewers vir Martina Klopper (Nadoodse ondersoek) en Andries Samuel (wanpraktyk). Hulle tree op 8 Maart om 18:00 in die Erfurthuis in gesprek met Joan Hambidge.

Oopmond, onder leiding van Ronel Nel, is ook weer op die program. Dié gewilde aanbieding het verlede jaar sy Woordfeesdebuut gemaak. Ek dink die name wat deelnemende digters toe-eien, sê alles oor die gewildheid van dié tradisionele geveg tussen vers-makers: D.J. Stotterman (Andries Bezuidenhout), Breyten Lykverdag, (Niel van Deventer), Joe Moer! (Jo Prins), Ingrid Dronker (Ronel Nel) en NP van Lykskou (Danie Marais). Hulle is op 10 Maart te sien in die nuwe Dorpstraat Teater net buite Stellenbosch.

Die Adam Tas Studentevereniging sorg vir ʼn heerlike opskop by Aan de Braak Teater op 11 Maart om 20:15 met Drink, dig, kuier! Hulle maak spesifiek voorsiening vir studentedigters. En soos jy weet, Louis, is hier baie talent onder die Maties. En kuier kán die spulletjie!

En natuurlik is daar ook heelwat items vir die meer besadigdes onder ons; soos byvoorbeeld Skemerverse (13 Maart, Botaniese Tuin, 18:00) waarmee die fees tradisioneel afsluit. Watter soortgelyke items is daar om na uit te sien?

Skemerverse, wat vanjaar spog met digters soos Gert Vlok Nel, Ronel Nel, Andries Bezuidenhout, Robert Bolton, Johan Myburg, Jo Prins en Ronelda Kamfer, verkoop gewoonlik vroeg-vroeg uit.

Ek is baie opgewonde oor Engelse digters wat onder Leon de Kock se vlerk saamtrek. Hulle word ondersteun deur ProQuest, ʼn maatskappy wat digitale inligtingstelsels verskaf aan opvoedkundige instellings. Op 11 Maart om 17:00 lees Finuala Dowling, Sindiwe Magona, Ari Sitas, Marí Peté en Karin Schimke saam met Leon uit hul werk voor in die Boektent. Die Woordfees verwelkom digters en skrywers in tale waarmee Afrikaans ʼn historiese en geografiese verwantskap deel.

Een van die hoogtepunte op die poësieprogram is Poësie: vyf van die beste op 10 Maart in die Sasol Kunsmuseum. Hier word feesgangers getrakteer op verskuns uit die boonste rakke met T.T. Cloete, Petra Müller, Lina Spies, Danie Marais en Joke van Leeuwen.

Op die NB-program kan ons luister na Mari Grobler oor haar nuwe bundel, Toe dit nog vroeg was (8 Maart om 11:00) en Joan Hambidge oor Visums by verstek (10 Maart om 14:00). Tom Gouws en Marthinus Beukes voer op 12 Maart daar in jou en Marlise se Protea-boekwinkel die woord oor Gouws se Ligloop.

Liefhebbers van die klassieke vers-kuns kan op 12 Maart gaan luister na die US Departement Antieke Studie se aanbieding van ʼn dramatiese voorlesing uit die werk van die Romeinse liefdesdigter Catullus. Ek haat en ek het lief beloof om iets besonders te wees.

Ek is baie bly dat ons die bekendstelling van Adinda Vermaak en Pieter Strauss se Rymreise kan akkommodeer. Dié bloemlesing vir laerskoolleerders word deur Nasou Via Afrika bekend gestel tydens ʼn pragtige geleentheid in die US Kunsgalery op Vrydag 11 Maart om 19:00. Alida Bothma se illustrasies, wat in die bundel opgeneem is, word ook daar uitgestal.

Die ATKV se multimedia-tentoonstelling Skilder met woorde II, waarin gedigte met skilderye en ʼn klankbaan vermeng word, is ʼn ervaring wat nie misgeloop moet word nie. Sewe digters se werk is hierin opgeneem en die tentoonstelling is van 4 tot 13 Maart te sien in die Sasol Kunsmuseum.

Melt, persoonlik vind ek die items wat by die kategorie “Woordmusiek” aangetref word, besonder opwindend; veral omrede so baie van hierdie musiekitems in kombinasie met toonsettings van gedigte en/of voorlesing geskied. Watter van hierdie sou jy as moontlike hoogtepunte uitsonder?

Om iets uit te sonder is mos soos om ʼn oupa te dwing om tussen sy kleinkinders te kies. Ek dink egter Boegoe vannie liefde, Witlig en Vergesigte Vermeerder in Vers en Fuga is bo-aan my lysie. Die poësie van Hans du Plessis, Petra Müller en Tom Gouws word in dié pragproduksies omtower tot multimedia-ontploffings van woord, beeld en klank.

Ten slotte – ek vermoed dat daar met die saamstel van so ʼn omvattende program altyd items is wat vir watter rede ook al, nie geakkommodeer kan word nie. Items wat jy besonder graag sou wou betrek, maar helaas nie kon nie. Is ek verkeerd hierin of is daar inderdaad items buite rekening gelaat waaroor jy spyt is?

Ja, daar is items wat nie op die fees geakkommodeer kon word nie omdat daar eenvoudig nie plek op ʼn omvattende program is nie. Of soms is kunstenaars nie beskikbaar nie. Ek mis byvoorbeeld die ASV se bydraes vanjaar. Dit breek altyd mens se hart as iemand weggewys moet word. Maar daar is altyd ander geleenthede waar mens weer kan inhaal, soos met Versindaba later vanjaar.

Baie dankie vir hierdie gesprek, Melt. Mag vanjaar se fees vir jou nie net ʼn kroonfees wees nie, maar ook ʼn persoonlike vreugde.

Baie dankie, Louis; ek hoop woordliefhebbers geniet die fees net soveel soos verlede jaar. By wyse van toegif volg Zandra Bezuidenhout se feesgedig, “Elwe & Selwe” hieronder.

 

Elwe & Selwe

 

Op hierdie Woordfees gaan ons delwe

na die vele elwe en die selwe.

Deur woorde, kuns en die musiek

lig ons die sluiers oor geheime,

en reis ons met die oog en oor

langs al die wonderlike weë

wat die sinne en die hart bekoor.

 

Eintlik is ons almal elwe,

elkeen anders, elk uniek,

party met een, party met baie selwe.

Die Woordfees wil die pad plavei

vir jou en my om saam te dans

langs duisend kronkels van genot,

waar elf en self, vermom as kunstenaars,

kom goël en smokkel met die kop.

 

Elke asem, elke elf en self,

kan deelhê aan die spel van twintig-elf.

Die taal se pyl en boog, so word vertel,

is droom en fantasie se metgesel.

Maak dus jou koker vol;

kom jag die storie-bokkies sonder tal.

Ja, ‘n fees wat op die spoor van woorde loop

maak die poorte na ‘n sprokieswêreld oop!

 

(c) Zandra Bezuidenhout

 

 

ʼn Rukkie gelede het ek ʼn paar eiers gelê oor rockers wat digters wil word. Dis nou nadat Hunter Kennedy (Fokofpolisiekar, aKing, Die Heuwels Fantasties) as digter in Nuwe Stemme gepubliseer is. Dit lyk asof Antjie Krog nie meer bekommerd hoef te wees oor die feit dat digters nou eerder rockers wil wees nie. Woorde vloei in die ander rigting ook.

En nou kom Opppikoppi met grofgeskut om poësie heeltemal op die voorgrond te plaas by hulle jaarlikse rock festival. In plaas van advertensies, gaan die speaker towers wat weerskante van die verhoë staan met gedigte opgevrolik word. Mense wie se gedigte op die torings gaan pryk is, Lesego Rampolokeng, Danie Marais, Gabeba Baderoon, Mbongeni Khumalo, Nadine Botha, Siphiwe Ka Ngwenya, Richard Fox, Donald Parenzee, Ingrid de Kok en ekke.

Hoe’s daai?

In ʼn persverklaring sê die mense van Oppikoppi: “Instead of just staring at the wall of sound: we thought you might as well read something.” ‘n Mens sou dit seker “wall of words” kon noem.

Maar dis nie al nie. Die musiekkanaal MK op DSTV het ʼn aantal “picture poems” gemaak, wat op die skerms agter die verhoë gewys gaan word, met kunswerke van mense soos Ronelda Kamfer, Toast Coetzer se The Buckfever Underground, Jax Panik, Straatligkinders, Sean Brand, Fokofpolisiekar, Tamara Dey, Liam Lynch en ʼn paar ander.

Ek het die mense van Oppikoppi gevra of ek ʼn voorskou hier kan plaas, so hier is twee van die panele wat teen die speaker towers gaan hang.

Klik op die prente om dit vergroot. Ek hoop dit werk.

Ja, dis reg, die gulsige Danie Marais kry sowaar sy eie toring!

Besoek Oppikoppi hier. Daar’s baie meer inligting oor die festival – die naweek van 6-8 Augustus. Hierdie jaar se plakkaat is deur Anton Kannemeyer ontwerp.

Digstring

 

stof    die aanklag kantoor het geruik na stof die juffrou wat my gebring het se kar het ook so geruik – stof die hoof se kantoor die maatskaplike werker met die sweterige hande die pastorie die verbeteringskool se siekeboeg alles het na stof geruik maar die aanklagkantoor se stof was anders dit het geruik soos stof wat kleintjies gekry het en almal het gevrek die polisieman wat net verklarings doen het nie in my oë gekyk nie. hy’t gesê dat ek hom enigiets kan vra toe vra ek hom wat hy van stof dink? stof? het hy gevra ja, stof, het ek sy oë gekry hy kyk my toe stip en sê dat hy nie regtig aan stof dink nie ek sê toe dat ek altyd aan stof dink dat stof oral is dat stof groot geheime ken dat ek sommige dae stof soek dat ek weet dat stof ruik dat stof die dood beteken en dat ek wens ek was stof   ek het hom vertel dat stof nie tot stof kan gaan nie maar mens kan tot stof gaan het hy vinnig bygevoeg ja, wys jou net hoe nikswerd mens is   wat nooit eens aan stof dink nie   © Ronelda Kamfer (Uit: Noudat slapende honde, 2008: Kwela Boeke)

 

Wanneer het jy die gedig geskryf, Ronelda. Hoe het dit ontstaan?

“Stof“‘ is een van die gedigte wat ek as tiener geskryf het, ek was sewentien. Ek het nooit geskryf met die doel vir publikasie nie, maar na Nuwe Stemme 3, het ek terug gegaan na my dagboeke, skoolboeke, note pads, voorgeskrewe handboeke, skoolboeke se agterblaaie, oral gaan soek vir enigiets wat soos ‘n gedig klink. ‘Stof’, was in agter in my Aardrykskunde-boek geskryf. My skool, Eersterivier Sekondêr, is naby ‘n verbeteringskool geleë, ‘n paar van die ‘reformed’ meisies was in my klas. Dis die konneksie en ontstaan.

Kon jy die bepaalde gedig vinnig tot in sy finale vorm afrond, of het dit deur verskeie weergawes na sy finale vorm ontwikkel?

Dit is een van die gedigte wat ek met die eerste keer eenkeer kon skryf.

Hoeveel van die vers is aan jou “gegee” en hoeveel daarvan was die resultaat van wroeg en sweet?

Ek probeer so min as moontlik wroeg en sweet. Ek het die vers redelik maklik geskryf. 

In welke mate het die vers sy finale vorm bereik? Het jy byvoorbeeld die een of ander ordeningsbeginsel toegepas?

Ek was baie jonk en wou net vreeslik besig lyk in my Aardklas.

Het jy die vers gedurende sy vormingsproses aan iemand gewys en of mee bespreek? Is daar iemand (of instansie) wat jy as klankbord gebruik terwyl jy aan ʼn vers werk?

Niemand het regtig geweet ek skryf nie, ek het dit self nie geweet nie. Ek wys nie regtig een vers vir mense nie. My suster Allisen was glad nie lief vir lees nie en om haar te martel moes sy my goed lees.  Na Nuwe Stemme 3 het ek en Danie Marais goeie vriende geword en hy het altyd alles eerste gelees, deesdae is dit ‘n kombinasie van vriende en dosente.

Hoe lank na die vers voltooi is, het jy dit laat publiseer? Waar het die betrokke vers die eerste keer verskyn?

2007, in die Nederlandse publikasie Bunker Hill, 8 jaar na ek dit geskryf het.

Kan jy ietsie sê oor die kwessie van “feit” en “fiksie” in die vers?

Daar is altyd ‘n bietjie feit in my fiksie.

Kan jy kortliks sê waaroor die vers, volgens jou, handel?

Ag, i guess, ek wou die hele onsigbaarheidsgevoel wat tieners ervaar vasvang, so vir my gaan dit daaroor.

Was daar dalk iets (boek/musiek/film/skildery) wat ʼn bepaalde invloed op die tot standkoming van dié betrokke vers gelei het?

Nee, nie vir die vers nie.

Het jy ʼn bepaalde leser, of gehoor, in gedagte wanneer jy aan ʼn vers werk?

Nie terwyl ek skryf nie, ek dink nie ek sou kon skryf as ek aan die leser moes dink nie, baie selfsugtig, dink net aan my self.

In welke mate verskil hierdie vers van jou ander gedigte?

Ek weet nie, ek vergelyk nie verse teenmekaar nie, ek kan nog nie, moontlik as ek ouer is sal ek verskille kan sien.

Is daar iets in dié vers wat jy as tipies “Suid-Afrikaans” sal beskou?

Eish, dis Afrikaans, wat is nou meer tipies as dit?

Kon jy dié vers tot ʼn bevredigende punt afhandel, of het jy dit maar ten einde laas versaak?

Ek dink ek het, ek is nooit heeltemal tevrede met wat ek skryf nie, maar ek probeer.

Was jy tevrede met die lesers se reaksie na die skryf (of publikasie) daarvan?

Ja, baie, en verbaas. Dit is een van die verse in die bundel Noudat Slapende Honde wat ek nog net goeie terugvoer ontvang het.

ʼn Laaste vraag, ter wille van die interessantheid: Kan jy nog die eerste vers wat jy ooit geskryf het, onthou? Indien wel, vertel ons ietsie daarvan?

Ja, dit was vir graad 11 Engels en ons moes ‘n gedig oor LOVE skryf. Ek het ‘n sonnet geskryf, wat my onderwyser, Mr. Wayne Erasmus, hardop vir die klas gelees het. Ek het dit nog steeds maar niemand het nodig om dit te sien nie. Ek was sestien, het gehou van Shakespeare en my gunsteling song was Semisonic se ‘closing time’. Ek vat dit saam graf toe.

 

Ronelda Kamfer Ronelda S. Kamfer is in 1981 in Kaapstad gebore. Sy bring haar grootwordjare in Blackheath en Grabouw deur. Sy matrikuleer in 1999 aan Eersterivier Sekondêre Skool. Sy was al verpleegster, kelner en administratiewe assistent by ‘n bemarkingsmaatskappy. Van haar gedigte verskyn in Nuwe Stemme 3, My ousie is ‘n blom en Bunker Hill. Haar debuutbundel, Noudat slapende honde verskyn in 2008 by Kwela. Die bundel is 2009 bekroon met die Eugène Marais-prys.

 

 Erkenning: Die konsep van Digstring is ingegee deur Brian Brodeur se benadering op sy weblog

“How a poem happens“.