René Bohnen. Op die grenslyn van oorgang
Tuesday, June 18th, 2013
Gesprekke op Facebook is maar soos enige sosiale interaksie – dit het die potensiaal om interessant te raak. So gebeur dit een aand dat ek tegelyketyd drie aparte kubergesprekke aan die gang het; een in Kanada, een Pretoria en een in Grootbrak. Twee gaan oor liminaliteit, die ander oor ʼn selakant. Teen middernag begin ek die gedagte kry dat hierdie eintlik één gesprek is. Hoe meer ek aan die liminale vis gedink het, hoe meer het ek gegoogle. Ek wou veral sien wat die kunste al opgelewer het. Is daar iewers ʼn selakantballet? ʼn Klein simfonie, dalk?
Hierdie installasiekuns deur Marcelle van Bremmel is die eerste waarop ek afgekom het http://catalogue.nimk.nl/site/?page=%2Fsite%2Fart.php%3Fid%3D9 Die meegande “artist statement lui: “The coelacanth… represents a transitory period from life in the water to life on land and has hence become a metaphor for a crucial evolutionary step… In a broader sense, Coelacanth could be viewed as being a metaphor for the processes of transition…”
Die nugterheid wat helder sonskyn bring het my die volgende oggend natuurlik laat besef dat my diepnagtelike mymeringe nie so oorspronklik of vreeslik aardskuddend is nie. Maar die proses was aan die gang en ek het vir die eerste keer in jare weer die selakant se spoor gevat. J.L.B. Smith se seun, Rob, was my skoolhoof en een oggend het hy toegelaat dat skool nie te veel inmeng met ons opvoeding nie, à la Mark Twain. Ons het klasse afgekry en in die skoolsaal vergader om te luister na J.L.B. Smith se vrou wat vertel van haar man en van die selakant. Sy was ʼn goeie spreker, vol entoesiasme en dit was vir my soos om ʼn Jaques Cousteau of ʼn Jules Verne te ontmoet. Ek het daarna lank gesoek, maar ons klein dorpsbiblioteek het niks oor die selakant gehad wat ek kon lees nie. Hoe anders as vandag, waar soveel beskikbaar is op my klein skermpie in die middel van die nag.
Die selakant se storie is so vol spanning en aksie, ek meen al vir jare dit kan ‘n suksesvolle fliek word, as dit intelligent aangepak word. Afrika in 1938. ‘n Skraal vroutjie sukkel met ‘n vyfvoet-lange vis in ‘n warm Suidelike somer. Niemand wil haar help nie. ʼn Telegram. En dan: om die onmoontlike te glo. Hier is ʼn oervis.
Geen dokumentêre DVD is te koop nie, sover ek kon vasstel. Maar hier is stukke ou “footage” wat dele van die storie vertel. Courtenay-Latimer kan gesien word. http://www.youtube.com/watch?v=yz1oTHXvbHg
Intussen het ek baie boeke gelees oor die selakant, party meer akademies of wetenskaplik as ander, maar vir my vergelyk niks met J.L.B. Smith se eie boek nie. Old Fourlegs lees boeiend, dis soos ʼn persoonlike dagboek. Een van my vriende het ʼn oorspronklike eksemplaar by sy pa geërf en ek is heilig daarvan oortuig dat dit eintlik langs my eerste-uitgawe Siel van die mier hoort, maar hy wil nie daarvoor val nie! Ou boeke is amper so mooi en spesiaal soos ou visse, voel ek.
In 1998 is die R2 goue herdenkingsmunt beskikbaar gestel. Dit is nou skaars en waardevol, ek het ene gesien by die Munt se opedag in 2001. Al afdruk wat ek daarvan kon kry het ‘n watermerk op….
Wat die ander kunste betref, het my soektog ook die volgende opgelewer: ʼn Tydskrif, http://www.thecoelacanthpress.co.uk/The_Coelacanth_Journal.html, ʼn paar wetenskapfiksie/fantasie tekeninge op plekke soos Deviantart (gaan kyk maar self www.deviantart.com) en ‘n punkrock-groep.http://www.youtube.com/watch?v=ZdBTKDIsLNI Daar was ook die gebruiklike “B-grade” grufilm, wat ek (genadiglik) nie gesien het nie Horror on the campus (vrygestel in 1958). Gister verneem ek so per riemtelegram dat ons eie Triggerfish animasie-studio ʼn konsepvoorlegging in Annecy doen (http://variety.com/2013/film/news/triggerfish-sets-sea-monster-movie-exclusive-1200493414/) vir ʼn vollengte fliek oor ʼn professor en ʼn fossielmonster uit die see iewers in Afrika. Ek wonder, ek wonder…!
Maar wat van gedigte? My gesprek met Marie Bredenkamp op facebook het juis gegaan oor ons onderskeie kennismaking met mense in die destydse Natal. Sy het Shirley Bell geken, wat die 1969 kinderboek Old man coelacanth geskryf het en in besit is van baie van J.L.B. Smith se korrespondensie en geskrifte. Ek wou al lankal ʼn gedig oor die selakant skryf, maar het elke keer halfpad opgehou. Uiteindelik het ons laatnaggesels en Marie se verjaarsdag my toe meer op vrouens se stories gefokus en ek het maar solank die volgende vers gepleeg:
Van M tot by die see
(vir Marie)
Vir jou verjaarsdag wil ek ʼn vers voltooi
wat ek voor my ma se dood begin het,
sommer omdat haar naam dieselfde was
as joune en die opnoem van woorde my koers gee;
ek volg hulle soos spore of sporte, soos toonlere
wat my moet lei na oewers of waters, la mer, mare,
sê ek, Maria, Marjorie – ek skryf
lossies, los en los. En vas :
Marjorie Courtenay-Latimer, hoe gepas
dat sy die lewe in 1907 moes binneglip
onder die sterreteken van die vis
asof iemand toé reeds kon raai dat die see haar ʼn roeping en ʼn lot
present sou gee, dat sy kort voor Kersfees sou moes heen en weer
van taksidermis tot lykshuis, dringend op soek na ʼn koelkamer of ys
om maaiers en rotting weg te hou van die sogenaamde rotskabeljou.
Wie kon voorspel dat ʼn longvis op vinne sou stap
tot in die binneland van haar hart,
dat haar bestaan van strand tot strand
gevul sou word deur die professor
en die selakant ?
Sy kon as hoogbejaarde vrou helder
soos in ʼn kinderrympie onthou
haar swemmende fossiel, die blou
latimeria chalumnae
“was covered in hard scales
and it had four limb-like fins
and a strange puppy-dog tail”
Toe sy alleenlopend sterf op 97 jaar
het sy seker lankal besef:
soms word ʼn hele lewe
in sout en formalien bewaar.
Ons het die selakant en sy misterie miskien lief vir die vrae wat dit vra, meer as vir die antwoorde wat dit verskaf. Ek spoor ʼn kinderrympie op, “The coelacanth flip flop” en ook Matthew Ladd se gedig wat begin: “Is it such a crime to stop writing/ we could all burn our manuscripts”. Dan is daar nog Elizabeth Spires se vers wat begin “I saw you in a book: bubble-eyed and staring” uit haar bundel The Wave-maker. (Ek kon nog nie die volledige verse opspoor nie). Rick Mullin se bundel kon ek nie kry nie, net die voorblad:
Op die Saatchi-galery se webblad is net een selakantskildery beskikbaar: http://www.saatchionline.com/art/Painting-Oil-Frozen-Coelacanth/314069/219054/view
Sedert my hoërskooljare is lewendige selakante nou al in hulle habitat verfilm en baie spesimens is versamel. Selekant is eintlik nie net een vis nie, dis ʼn orde. Die soorte in die Ooste is net familie van ons eie Latimeria chalumnae. Nogtans vind ek dit ironies dat die mens die selakant se verdere voortbestaan juis bedreig noudat ons hom ontdek het! Gaan lees gerus maar orals op die internet hoeveel selakante gevang en doodgemaak word. Daar is selfs ‘n geval van “a coelacanth and her 23 pups unfortunately died”.
ʼn Dooie selakant is nie eers naastenby so mooi soos ʼn lewendige een nie. Om mee te begin, verloor hy sy kleur en sy oë word dof. En juis daarom, vind ek Johann Lodewyk Marais se koeplet uit sy bundel In die bloute so skrynend, so verskriklik ráák.
J.L.B. Smith
“Die selakant is pragtig blou en grys
op die oomblik wanneer sy swemblaas bars”
