Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

In 2011 is ‘n “Site Specific” in Plettenbergbaai aangebied deur stigterslede Strijdom van der Merwe en Anni Snyman –  die eerste van ʼn projek wat nou wyer blootstelling (en hopelik borgskappe) kry. Die goeie nuus is dat dit die status van ʼn biênnale sal aanneem en ʼn redelike hupstoot deur sakekamers sal kry. Die borg van die eerste Site Specific, getitel “The Land is the Canvas”, was die Beacon Island oord en hulle het na afloop van die projek die BASA prys gekry vir steun aan die kunste en die omgewing. In 2013 is die tweede Site Specific in Plettenbergbaai aangebied, onder die titel “Sculpting the Earth”. Hieruit het ʼn publikasie vir Strijdom van der Merwe voorgevloei – ʼn versameling foto’s wat deur Protea Boekehuis in boekvorm uitgegee is.

Tydens die 2013 projek, het Chris Reinders ʼn landkunskursus van Simon Max Bannister bygewoon en daarna besluit dat hy ʼn landkunsgebeurtenis in Johannesburg wou aanbied. Hierdie gedagte het nou gestalte gekry in die vorm van Site Specific Jozi Land Art wat die afgelope week in die Emmarentia Botaniese Tuin plaasgevind het.

Soos sinkronisiteit dit wou hê, lees ek vroegoggend aan Susan Smith se pas verskene artikel oor aspekte van eko-poësie, voor ek die pad vat in die rigting van Emmarentia. (Lees hier: http://www.litnet.co.za/Article/ekokritiek-en-die-nuwe-materialisme-n-ondersoek-na-die-nuwe-materialisme-in-enkele-gedigte)

 Die kunstenaars het maar pas begin toe ek in die park aankom – ek moes ook soek na hulle, want die groter, lawaaeriger aktiwiteit is die aanbou van verhoog, toiletgeriewe, tente en allerlei vir die UB40-konsert wat ook in aantog is. Maar die paadjies lei my na stiller grasperke, waar ek die eerste kunstenaar raakloop: Blessing Ngobeni, wat besig is om ʼn totemagtige grasgodin te maak. Sy het vyf bene. Ons raak aan die gesels, Blessing vertel my dat die mens te verwyderd van die natuur is en ek probeer Susan Smith se artikel vir hom parafraseer (ʼn onbegonne taak, aangesien ek a bear with very little brain is). Dit tref my dat Landkuns en eko-poësie so langs dieselfde voetpaadjies enerse dinge bedryf. Aangesien almal in die park se kunswerke nog in wording is, veroorloof ek my onklaar verse in my gedagtes – verse wat seker maar onklaar sal bly:

Every building is a barrier

between me and my mother,

every brick is a burning bridge

Walking in a botanical garden

amongst swallows and sculptors

each tree becomes a cord

back to an umbilical

beginning

 Mense het nie vrye toegang tot die natuur nie, sê Blessing Ngobeni. Nee, beslis nie in die stad en in Sandton nie, stem ons saam. Alles is toe onder teer en sement. Die res is toe onder misdaad. Maar Blessing se godin met die vyf voete haal tog iewers asem onder die grond. Aan haar meterslange arms hang grassfere en dennebolle, sy het vere vir hare. Sy nooi jou om weer deel te word van die woud.

“Mense het mekaar nodig, net soveel as wat hulle die omgewing nodig het – trouens, mense is mekaar se omgewings; mens en omgewing is een groot objek; mens en plek is een groot objek; mens en natuur is een groot objek.” skryf Susan Smith in haar reeds genoemde artikel. “Ekologiese denke gaan nie net oor niemenslike objekte nie, maar het te doen met my en jou. Ons is gewoond daaraan om te sê dat ons in die wêreld woon, en ons sien die wêreld en realiteit as die agtergrond van die toneel waarin ons self die hoofrol speel. Ons praat oor die natuur as iets wat elders is, waarheen ons moet gaan. Wat nodig is, is dat ons onsself begin sien as deel van die objek, as die objek self. Ons leef binne-in ’n objek, ons bevind ons in ’n massiewe, gedurig veranderende, bewegende objek, waarin alle dinge saambestaan.”

Landkuns is vandag  ietwat beter bekend as twee dekades gelede toe ek deur Strijdom van der Merwe daarvan uitgevind het. Ook neem al hoe meer kunstenaars wêreldwyd op die een of ander wyse deel aan installerings en uitstallings wat Landkuns bevorder of daarmee in gesprek tree.

 Anni Snyman neem ook aan hierdie Jozi se Site Specific deel. Ek kry haar ʼn hele ent van Blessing af, waar sy noukeurig bou aan ʼn Janfrederik van gekleurde blare. Die geel, bruin, rooierige en swart blare is opgetel oral in die Emmarentia tuin en word gepak om soos vere te lyk. Sommer net omdat daar ʼn janfrederikwyfie is wat in daardie kolletjie onder die bome haar tuiste gemaak het – om sodoende die “site specific”-gedeelte gestand te doen. Thaga’s Place, noem sy haar blaartekening. Later het die “guerilla kunstenaar”, Jesse Doucha, die woorde “This too shall pass” bygevoeg.

Plant

‘n gedig van gras

tussen bottels en papier

van gister se pieknieks en bier

Anni Snyman se Thaga’s Place

Een van die aspekte van Landkuns is dat slegs natuurlike materiaal gewoonlik gebruik word in die konstruksie van die kunswerk. Algaande verweer en verdwyn die kunswerk dan ook, soos tyd en die natuur sy (haar?) gang gaan. Anni gebruik ʼn gompasta van suiker en meelblom om die blare bietjie te anker sodat die geringste briesie nie die onvoltooide voëllyfie wegwaai nie. Die suikermengsel sal ook insekte lok wat op hul beurt ekstra kos verskaf aan die voëls wat op die grond wei.

Woordpolle is wurmkos

sillabes op stingels

wyk voor

kiewietkuikens

Ek kry Moira McMurray woes aan die opdraande uitstap met reuse blare (Delicious Monsters – bly maar ʼn heerlike naam vir ʼn plant) en piekniekmandjie. Twee dae later sou ek haar kunswerk sien: ‘n Vrou met ‘n groen romp en hande soos saadbakkies waaruit die volêls reeds eet. Met oop arms staan sy daar, hoër as die baba-geelhoute, gereed om een te word met die herfsdag.

Op Angus Taylor se reuse kop van dekgras – hoër as wat ek lank is – het kraaie ook alreeds begin nesmaak. “Belated Wake II”, heet hierdie kunswerk. Dit is aan die Emmarentia tuin geskenk en is deel van Taylor se groep werke wat bestaan uit reuse figure wat vanuit die grond “verskyn” of “voortkom”. Verder aan, in gedeeltelike skaduwee, wei hadidas rustig saam met Gordon Froud se lewensgrootte grasrenoster. Dit laat my by die huis gaan loer in Diorama van Johann Lodewyk Marais:

SWARTRENOSTER

Diceros Bicornis

Die heel vroegste sien van die renoster

is telkens in fyn besonderhede

en met verwondering beskryf en só

staan Ian Player se eerste eenhoring

groot en grys in die oop bosveld en stap

verder weg uit herinnering se wei.

 Van die soliede na die eteriese – Izanne Wiid se rooi vlinders wat teen die bome se stamme opdwarrel, heelwat verder weg van die res, waar dit al heel stil raak. Izanne het navraag gedoen oor die bas van bome en hoe die afstroop daarvan lewe en dood beïnvloed. In die Antieke Grieks is die woord vir skoenlapper “psyche”, vertel Izanne my. En daarom, sonder om té akademies te wil raak of té veel betekenislae te wil inwerk, het sy besluit om hierdie stukkie van die tuin te omskep in ʼn “secret garden” vir elke persoon se eie interpretasie en genieting. Versigtig verwyder Izanne baie dun lagies bas in die vorm van ‘n vlinder, met ‘n klein boortjie (dit help seker dat sy in haar “ander lewe” ‘n tandarts is!). Hierdie vlindervormpies word dan rooi gekleur. Dit is stadige, rugbrekende werk, maar hoe wonderlik om die totale eenwording van kuns en boom waar te neem, so skielik, onverwags, waar vlamrooi vlinders jou omring as jy tussen die grys stamme stilstaan.

Izanne Wiid

Die tuin is groot en daar is baie kunswerke. Volstruiseiers hang soos klein bleek ruimtetuie aan ‘n eksotiese boom. Binne-in elke eier is ‘n handjievol inheemse saad. Wanneer die eiers eendag afval en breek, sal daardie saadjies hopelik op vrugbare grond van en begin groei om sodoende die inheemse plantegroei te herstel.

“Uiteindelik word ons bewus van die wêreld om ons juis wanneer ons op die punt is om dit te verloor; ons ken en herken dit wanneer dit verlore is.” skryf Susan Smith. En in Diorama vind ek weer:

 “What were you looking for? On this landscape?

You were the most audacious species!”

Tot hierdie stof sal ek terugkeer.

                                               (“RIV” uit Diorama, Johann Lodewyk Marais)

 Oor die grense van verskillende mediums heen vind die dialoog plaas. Strijdom van der Merwe het homself in gesprek met Reney Warrington as volg uitgedruk:  “Kommentaar op die samelewing” moet miskien gedefinieer word. In Suid-Afrika sal dit altyd gesien word as politieke kommentaar en indien jy nie deelneem aan “struggle”-kuns of simpatie het daarvoor nie, dan word jou werk gewoonlik nie as kommentaar-lewerend gesien nie. My “stem” is dus nie een wat praat van politiek of armoede of rassekwessies nie. Tog sien ek landskapkuns soos dit vandag beoefen word, beslis as kommentaar op ekologiese en natuurkwessies. Ek stal nie ’n pasboek van die sewentiger jare uit nie, maar die subtiele hantering van die natuur as kunsmateriaal en -medium het wel ’n baie definitiewe, diepliggende boodskap. (Lees die volledige ondergoud hier: http://www.litnet.co.za/Article/strijdom-van-der-merwe-gesels-oor-site-specific-landkuns)

 Hierdie sentiment word weer en weer ge-eggo, in baie lande: “Landkunst brengt land, stad, natuur, erfgoed, cultuurhistorie en hedendaagse kunst samen. Op eigentijdse en historische ontmoetingsplekken, op plaatsen waar bewoners en bezoekers, recreanten en passanten elkaar tegenkomen.”  (lees gerus wat in die Brabant gedoen word  : http://www.bkkc.nl/bkkc/nieuws/februari-2012/landkunst-in-bidbook-2018brabant) 

Huis toe voor die spitsverkeer ernstige afmetings aanneem – ek ry met onklaar gedagtes en onvoltooide verse, foto’s van vere en ‘n janfrederikkie. Want alles is organies. Soos kompos.