Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

I.

Reeds as jong seun het die digter Ted Hughes gejag of visgevang, maar dit was veel méér as ‘n blote tydverdryf of die tienerfase wat man word voorafgaan: dit was ‘n diepgewortelde begeerte om diere in al hulle digterlike fasette te eien en te verstaan. Maar eintlik was dit lewendige diere wat Hughes wou besit. In sy jassak se voering het daar dikwels ‘n paar muise gekriewel. Volgens oorlewering het hy ‘n dooie dassie opgetel en op ‘n houtbalk in die tuin neergelê om die verskillende fases van ontbinding noukeurig te bestudeer. En nee — ‘n makabere stokperdjie was dit nie. Die jong Hughes het die opvoedkundige en genesende waarde van diere binne ‘n groter ekologiese verband besef. Ook het hy begin om diervelle en -pelse te versamel, en dit selfs in die stilligheid gedra om te ervaar hoe dit voel om onder ‘n dier se ‘vel in te kruip.’

Hierdie projeksies van die Ego in die strewe na self-realisering sou eindelik vir uitgebreide diertematiek binne Hughes se oeuvre sorg. Die algemene sjamanistiese idee dat diere suiwerder en meer spiritueel as mense is, word voorgehou. In die digter se dierpoësie signalleer diere die gode van lewe en dood; staan hulle volledig as mitiese verteenwoordigers van die skeppende en destruktiewe kragte van lewe en dood. Hughes se werk is onder meer geïnspireer deur die natuurpoësie van D.H. Lawrence; maar waar Lawrence met ‘n sagter oog diere se wysheid jukstaponeer teenoor die onkunde van die mensdom, ontwikkel Hughes se diere tot bonatuurlike wesens — diere wat reageer op ongebreidelde lewensdrif en eg, 100% in voeling met hulself, deur die lewe gaan. Hierteenoor staan die mens as swak mededinger, onvry en ingeperk deur sy eie sosiale konvensies en sofistikasie.

Hughes se bundels, byvoorbeeld “The Hawk in the Rain” (1957), asook “Crow: From the Life and the Songs of the Crow” (1970) is bevolk met diere wat getuig van die digter se merkwaardige antropologiese geheue. In alle gevalle word hierdie diere geskets met brute krag, impuls, asook hulle unieke verbintenisse met die natuur. Hughes se verse beweeg binne ‘n konstante speelveld van opposisies, byvoorbeeld geweld teenoor kwesbaarheid, en die mens se dwingende begeertes en vrese word só allegories verbeeld as die stryd om die oorlewing van die sterkste. Die diergedigte word komplekse komposisies, byvoorbeeld in die bekende “Hawk Roosting” wys sommige kritici dan ook op die allegoriese betekenis daarvan, naamlik die opbloei van fascisme.

 Hughes het erken dat die selfdood van sy vrou, Sylvia Plath, en later ook Assia Wevill die mees traumatiese gebeurtenisse was wat hy moes verwerk. Beïnvloed deur T.S. Elliot, het hy hom selde aan outobiografiese skryfwerk skuldig gemaak — hy het, soos Auden, geglo dat groot kuns eerder onpersoonlik as belydenisagtig behoort te wees. In stede hiervan het hy ‘n psigodrama van diere in sy poësie geskep, en via simbole en metafore met emosies soos pyn en aggressie gedeel. Hughes kon die gees van diere ‘vasvang’ in sy verse; by tye het hy volledig verdwyn in dié camouflage en gepraat en gehandel vanuit die diere se verskeie fokaliseringsperspektiewe. Ongelukkig het die digter se werk ook sterk kontroversie uitgelok en is hy daarvan beskuldig dat sy eie destruktiwiteit afwys in die brutaliteit van sommige van sy verse.

Sonder selfbewustheid en vrees, en sonder die edenletsel van siekte en sonde, vry van inhibisies, en altyd vol moed — dít is die diere in Hughes se poësie. Totems wat gefokusde en onskuldige lewens lei sonder die beletsel van menslike korrupsie. Met hierdie waarnemings van landskap en dier, sónder onnodige digterlike sentiment, het Hughes vir hom ‘n unieke plek in die wêreldletterkunde losgeskryf.

Dit was nog altyd ‘n begeerte van my om onder ‘n sneeuluiperd se vel in te klim. Maar nodeloos om te sê: dit bly ‘n ontwykende droom om dié kat en haar landskap te koreografeer.

II.

AS DIE SNEEULUIPERD KOM

Ek het haar nog nooit ontmoet nie. Sy het my soms snags in my drome besoek as ek gereis het na landskappe ver hiervandaan. Teen die kranse, hoog op teen die Himalajas kon ek haar gewaar waar sy haar welpies pleeg — en dit was genoeg, bitter min mense het die voorreg gehad om haar in lewende lywe te aanskou, die sneeuluiperd, die geheimsinnigste wese op aarde. Sy het haarself deliberaat sigbaar gemaak aan my tydens my nagwake, want as wispelturige noodlotskarakter was sy vir die meeste sterflinge net ’n gerug, of legende, soos ’n gesiglose mafioso…dalk het die gedagte dat ek haar nie gevrees het nie, bygedra tot die feit dat sy aan my wou verskyn; aanvanklik as ’n donker en bedwelmende infiltrasie van fragmenterende drome; later het ek helder oordag flitse van haar gesien in vreemde, dog alledaagse situasies. Sy sou deur my gedagtes blits tydens die stormverkeer op die N3 verby Van Reenen, of sy sou geluidloos nader skadu wanneer ek met ’n bejaarde persoon — of énige iemand — gesels het, dan het ek geweet. Maar geswyg. Ek het ’n godvresende ontsag vir haar en haar besoeke gehad, en dit het sy deeglik besef. Dalk het sy my bloot vertrou, want hoe dikwels het ek nie oor haar gepeins nie — en dit sou net sy alleen kon raai. Eintlik was sy in wese baie saggeaard, en ek het met ’n morbiede fassinasie gevolg hoe die kleur van haar oë verander, eers liggroen, dan weer grys. Haar oë was meesal droef.

Sy was ’n mediumgrootte roofkat en kon in spronge van tot 15 meter teen die steil kranse sweef. En altyd, altyd was sy teruggetrokke, sy het daardie groot ruimtes om haar gehad wat ’n mens intuïtief tydens die ontmoeting met ’n alleenloper kan aanvoel. In my drome wou ek aan haar raak, maar sy het afsydig teruggetrek, my met kil oë gewaarsku: sy laat haar nie voorskryf nie. Ten spyte van haar arrogante afstand, het ek geweet sy was ook deel van my — sy is onafwendbaar. Tog was sy altyd daar, soos ’n deelgenoot aan die lewe, die medepligtigheid aan ’n skaduwee, of ’n slapende vennoot. As my bewussyn by tye te fel gepols en ek haar naam hardop uitgeroep het, het sy eindeloos empaties na my gekyk, haar kop skuins gedraai. Die sneeuluiperd was lief vir my, het ek gaandeweg vermoed, daarom het sy my toegelaat om so baie van haar te glimp.

By tye was sy weg, en kon ek bloot haar spore in die sneeu sien. Sy het die ys plavei met syagtige blomme. Dan, weer, het ek haar gewaar waar sy vir kort rukkies slaap, haar lang en pluimagtige stert diggedraai om haar lyf vir hitte. Dit is hierdie einste stert wat haar gehelp het met balans tussen die steierende afgronde — as godin van die eensaamheid, was sy ook die meester van hoogtes en dieptes.

Een nag droom ek dit word lente. Ek het opgekyk na die berge, na die geil pieke en verskrik besef: hier kom ’n avalanche. Die bergspitse het hulle enorme las afgeskud, dit het in amberwolke grond toe gebruis. Ek kon die kruine hoor kreun, die reuse geomorfes het gekreukel en kleur het deur die glooiings gesplyt. Gletsers het die berge teer gebeitel…dan was daar iets soos ‘n vulkaan in die sneeu, die geborrel en stuif van ys. Die inploffing was geweldig. Wit is die kleur van verlorenheid, dit is geen ander kleur nie, dit is geen kleur nie — dis ’n delusie in wit. Uit die hemele het die vortex van sneeu sy werwelwind na onder gevind. ’n Beswyming; die natuur het aan kristalverdowing gely. Die kranse het vermurwe en die lig was hoog, maar skugter. Ek het die berge sien beur soos uit ‘n blanko canvas en tru gestaan, ’n skilder, verwilderd voor ’n manjifieke skepping.

Nou het die gewasse manies groen begin groei en die son sou konsentreer in ’n brandpunt soos ’n verblindende vergrootglas wat die skril strale pylwaarts vuur. Hoe klein moes alles nie deur God se loergat gewees het nie: die bonsai-woude, die mikrografiese lewe waarmee hy speel…Ook die bloeisels het uit hulle skyndood ontwaak.

Ek het my oë oopgemaak want ek het te helder gesien, die beelde het gedreig om my te oorweldig. Maar, seëvierend het sy gestaan, bo alles uitgetroon, 4500 meter bo seespieël. Soos ’n lieflike noodlotsgodin was sy, die bewaker van ’n oeroue Sanhedrin. Sy was primitief sneeuluiperd en kon betyds vlug vóór die stortings kom, sy wat kon ligloop oor die kranse, die geluidlose sneeuvoet.

Sy het haar oë lank en peinsend geskreef en skielik dringend na my gekyk. Ons het albei ons koppe gedraai na die meer en dieselfde ding gedink. Ek kon my hartslag voel versnel. As daar sneeustof in die water skif, dan skyn dit as sterrehemel in die donker water. Minder. Minder as fraktale is ons.

 

Erkennings

http://www.shigeku.org/xlib/lingshidao/waiwen/hughes.htm

http://www.telegraph.co.uk/culture/books/ways-with-words/8623527/Ways-With-Words-Ted-Hughes-catches-the-animal-within.html

http://worldlitonline.net/the-cohesive-anupama.pdf

http://www.universeofsymbolism.com/snow-leopard-symbolism.html

 

Die webblad Letters of Note is ‘n besonder interessante blad in die mate dat hulle briewe versamel (en publiseer) wat volgens hulle ‘n wyer lesersgroep verdien; trouens, hulle beoog selfs om later vanjaar ‘n boek te publiseer met die vernaamste briewe uit hul versameling van meer as 804 briewe.

Die een brief wat egter my aandag getrek het, is die brief wat Ted Hughes (foto) in 1986, 23 jaar na sy vrou, Sylvia Plath, se dood geskryf het aan hul seun Nicholas wat op daardie stadium 24 jaar oud was. Oënskynlik was die aanloop tot dié skrywe Nicholas se voortslepende depressie terwyl hy op besoek in die VSA was:

Dear Nick,

I hope things are clearing. It did cross my mind, last summer, that you were under strains of an odd sort. I expect, like many another, you’ll spend your life oscillating between fierce relationships that become tunnel traps, and sudden escapes into wide freedom when the whole world seems to be just there for the taking. Nobody’s solved it. You solve it as you get older, when you reach the point where you’ve tasted so much that you can somehow sacrifice certain things more easily, and you have a more tolerant view of things like possessiveness (your own) and a broader acceptance of the pains and the losses.

Hierna volg ‘n uiteensetting van sy tydperk in die VSA, waar hy drie jaar lank saam met Sylvia Plath gewoon het. Vir hom was die tydperk soos dit sal wees om binne ‘n kous te leef; wat hy veral gemis het, was sosiale kontak. Veral met vroue, danksy Sylvia wat hom deurentyd onder oog gehou het:

It meant, Nicholas, that meeting any female between 17 and 39 was out. Your mother banished all her old friends, girl friends, in case one of them set eyes on me-presumably. And if she saw me talking with a girl student, I was in court. Foolish of her, and foolish of me to encourage her to think her laws were reasonable. But most people are the same. I was quite happy to live like that, for some years.) Since the only thing we both wanted to do was write, our lives disappeared into the blank page. My three years in America disappeared like a Rip Van Winkle snooze.

Hierna volg daar egtter ‘n passasie wat enige vader aan die keel sal beetkry; ‘n paar reëls waarin hy sy seun se onsekerheid en vertwyfeling oor die ding van “volwasse man” wees, probeer besweer:

When I came to Lake Victoria, it was quite obvious to me that in some of the most important ways you are much more mature than I am. And your self-reliance, your Independence, your general boldness in exposing yourself to new and to-most-people-very-alarming situations, and your phenomenal ability to carry through your plans to the last practical detail (I know it probably doesn’t feel like that to you, but that’s how it looks to the rest of us, who simply look on in envy), is the sort of real maturity that not one in a thousand ever come near. As you know.

Sy advies aan Nicholas is dan om juis nié die kind in hom te versmoor of beveg nie, maar om ten volle uiting te gee daaraan:

It’s something people don’t discuss, because it’s something most people are aware of only as a general crisis of sense of inadequacy, or helpless dependence, or pointless loneliness, or a sense of not having a strong enough ego to meet and master inner storms that come from an unexpected angle. But not many people realise that it is, in fact, the suffering of the child inside them. Everybody tries to protect this vulnerable two three four five six seven eight year old inside, and to acquire skills and aptitudes for dealing with the situations that threaten to overwhelm it. So everybody develops a whole armour of secondary self, the artificially constructed being that deals with the outer world, and the crush of circumstances. And when we meet people this is what we usually meet […]Usually, that child is a wretchedly isolated undeveloped little being. It’s been protected by the efficient armour, it’s never participated in life, it’s never been exposed to living and to managing the person’s affairs, it’s never been given responsibility for taking the brunt. And it’s never properly lived. That’s how it is in almost everybody […]Every single person is vulnerable to unexpected defeat in this inmost emotional self. At every moment, behind the most efficient seeming adult exterior, the whole world of the person’s childhood is being carefully held like a glass of water bulging above the brim. And in fact, that child is the only real thing in them. It’s their humanity, their real individuality, the one that can’t understand why it was born and that knows it will have to die, in no matter how crowded a place, quite on its own.

Aangrypend. En tragies genoeg het dié raad (en insigte) wat sekerlik telkens met verloop van tyd herhaal was, klaarblyklik nie gehelp nie, want in 2009 het Nicholas Hughes in die ouderdom van 47, selfmoord gepleeg deur homself op te hang.

Maar, gaan lees gerus die volledige brief.

By wyse van groet sluit ek af met Ted Hughes se slotparagrawe.

The only calibration that counts is how much heart people invest, how much they ignore their fears of being hurt or caught out or humiliated. And the only thing people regret is that they didn’t live boldly enough, that they didn’t invest enough heart, didn’t love enough. Nothing else really counts at all. It was a saying about noble figures in old Irish poems-he would give his hawk to any man that asked for it, yet he loved his hawk better than men nowadays love their bride of tomorrow. He would mourn a dog with more grief than men nowadays mourn their fathers.

And that’s how we measure out our real respect for people-by the degree of feeling they can register, the voltage of life they can carry and tolerate-and enjoy. End of sermon. As Buddha says: live like a mighty river. And as the old Greeks said: live as though all your ancestors were living again through you.

 

***

 

 

 

 

 

 

 

                           

( met verlof en dank aan Breyten Breytenbach)

 

Paginering van ‘n Aprilpsalter

April is ‘n boek met dertig jubbelbloublaaie. Elkeen is genommer en getitel vir die spesiale dag se gang. Op die eerste blad is ‘n vreugdelied opgeteken wat in golwende verse hulde bring aan die natuur se oopmaakeskepades.

April is ook ‘n maand van dinge doen. Uitgooi, oopgooi, opbind en oplei.  Plant en saai en van feesvier. Aan die gewyde kant is daar Paasfees met ‘n hoofletter  geskryf. Lekker ou tradisies en heerlike familie-etes. Lentelam, wilde aspersies en eiergeregte. Sedert die 12de eeu word alle kerkklokke stil gemaak op Goeie Vrydagoggend…les cloches volent en  gaan weer op Paas-Sondag  aan’t luie…les cloches de Pâques . Hierdie beierende klokkespel is veronderstel om ‘n magdom heerlikhede vir die kinders oop te lui, soos sjokelade-eiers, soetkoekies en versuikerde vrugtelekkers….  Daar is ook guitige feeste soos die Grande Eaux Musical de Versailles wat ‘n skouspelagtige fonteinfees is waar als wat kan spuit en babbel wyd oopgedraai  word. April is ook die verjaardagmaand van Boeddha en van Vryheidsdag in Suid Afrika.      

                                                      

Aprilis is die Romeinse vierde maand en groei etimologies van die Latynse woord  aperire  wat om oop te maak, beteken. Seker verwysend na die magdom blare en blomme wat nou deur die lenteson ‘oop’ gemaak word. Dit laat my ook dink aan die oopmaak of oopslaan van enige klapper met  ‘n blaai of pagina. Wees dit ‘n versbundel, ‘n sakboek, ‘n leenboek, ‘n ruilboek, ‘n kladboek, ‘n dagboek, ‘n handboek, ‘n memorieboek, ‘n notaboek, ‘n sketsboek, ‘n reisjoernaal of ‘n notaboek. Of sommer net ‘n boek. Daar’s altyd iets Aprils aan ‘n boek vir my. Dis nie net die oopmaak daarvan en die rondblaai in die boek nie, maar dis ook die wyse waarop ‘n boek dit regkry om dinge in jou oop te maak.

Dis offisieel lentemaand In Frankryk en als word met geesdrif aangepak. Hope vol gees en baie vol drif. Energieke jaagtogte deur doekse eekhoringpaartjies weerspieël die ander sy van drif. Op en af hol hulle teen  mosbegroeide boomstamme. Ogies onnatuurlik blink. Als wat tjilp, kloek en koer, krys en kwaak, doen dit met  rekbekoorgawe. In die groentetuin is die oopmaakproses (wat later die inmaakproses word) ook ‘n vrolike gebeurtenis. Mooi om byvoorbeeld te sien hoedat die rubarbersteeltjies  hulself ligroos uit ‘n donkergroen krul oopvou. Die  kleurskakerings van die stele lyk presies soos hulle proe… Sag en soet en suur tegelyk.

Ek wou sonder hullaballoo ‘n rubarbertert-resep tussen die skryfsels inglip maar het myself betyds bedink.

Die brokante is in April reeds in volle swang en winskopiejag word ‘n groot tydverdryf oor naweke in die platteland. Elke dorp kry een Sondag per jaar die geleentheid om so ‘n feesdag aan te bied. Antieke handelaars kom van heinde en verre met hulle ware en dan kry die dorpenaars ook ‘n beurt vir spring cleaning… ‘n vide grenier of solderskoonmaakdag. Daar loop alewig gerugte rond dat iemand pas ‘n rol Picassotekeninge of ‘n raar Lalique-vaas vir ‘n appel en ‘n ui opgetel het. Dit sorg ook vir gees en drif.

Verlede week het ek op ‘n buurdorpie ‘n houtkissie met drie  swart notaboekies daarin gekoop.  Ek was eintlik net agter die kissie aan maar  by aanskoue van die boekies het iets in my  oopgegaan. Soos ‘n  venstertjie wat op ‘n lewe inkyk. Kantlynkyk.  ‘n  Oomblik, gelaai met ‘n terugblik in die lewe van ‘n kleindorpse  meisie. In die binneblad van elke boekie is haar naam netjies in sierletters opgeskryf. Inéz Clairefontaine.1972. En die dorpie se naam, Saint- Severe. Daaronder en onderlyn staan geskrywe:

Publius Ovid Naso

Amores

Dié boekie was vir  haar skoolwerk gebruik.  Lang Latynse vertalings in haar netjiese handskrif. Plek-plek in rooi  deur ‘n onderwyser  reggemaak. Wat my opgeval het is ‘n  byskriffie in groen ink. ‘n Ander handskrif. Iemand anders, of miskien geskryf met ‘n sterker emosie daaragter.  Iets so diep dat dit jou kan transformeer. Laat beef en brand.  Meer drif en baie gees. Wie weet?  Sappig groen is die ink soos dié van ‘n blaar wat wil oop krul van genot…Me miserum! Certas habuit puer ille sagittas. Uror et in vacuo pectore regnat Amor.

Vrylik en lossies uit die Franse vertaal : “Ek is Misrabel! Die jong man se pyle tref sekuur. Ek brand van die liefde wat seëvier in my eens leë bors.”

Die liefdessug uit ‘n veraf gister het soos ‘n donker voël op my skouer kom sit…  die verganklikheid van dae en dinge ….  ‘n plat gedrukte sakdoekie wat uit die boekie val het my nog ‘n entjie verder laat kantel. Ek dog ek  kan nog ‘n sweempie Shalimar daarop ruik. Verbeel ek my? Vol lentegeure en die belofte van metamorfoseer? 

Hier volg ‘n paar reëls uit Meneer Ted  Hughes(1930-1998) se verwerking  van  Ovidius se Metamorfose.

Now I am ready to tell how bodies are changed
Into different bodies.

I summon the supernatural beings
Who first contrived
The transmogrifications
In the stuff of life.
You did it for your own amusement.
Descend again, be pleased to reanimate
This revival of those marvels.
Reveal, now, exactly
How they were performed
From the beginning
Up to this moment 

Tales from Ovid

(24 Passages from the Metamorphoses. Ted Hughes:

Farrar, Straus and Giroux 1999)

 

Die Morgan Library and Museum in New York bied tans ‘n opwindende tentoonstelling van notaboekies en joernale aan: Diary: Three centuries of  Private Lives. Dis ‘n keur uit die Morganbiblioteek se verstommende versameling. Daar is notaboekies van Charlotte Bronte (1816-1855), John Newton(1725-1807), Tennessee Williams (1911-1983),  John Steinbeck(1902-1968), Albert Einstein (1879-1955), Bob Dylan (1941-) en ook ‘n dagboek van Napoleon (1796-1821).

 

 

Hector  Louis Berlioz (1803-1869) was ‘n seun van elf jaar toe Napoleon op ‘n triomftog deur sy geboortedorpie beweeg het. Hy het die skouspel in sy sakboekie aangeteken en die inskrywing het hom later geinspireer om die tafereel in musiek om te sit. Le Nuits d’eté, (H.81,op 7.) is ‘n reeks gedigte wat  hy getoonset het en waarvan die eerste van die reeks lieder Villanelle genoem word. Die lied is op die oorspronklike model van ‘n villanelle geskoei: ‘n landelike danslied met geen vaste vorm nie. Die boerelieder is uit volle bors deur Renaissance troebadoers gesing.  Luister gerus na Régine Crespin wat die siklus sing.( en op YouTube na Ann Sophie van Otter – Villanelle ) 

Ook gedurende die Renaisance-periode het die digter Jean Passerat (1534-1602) die villanelle as ‘n vaste versvorm daargestel met sy gedig ‘Jai perdu me tortorelle’ ( Ek het my tortelduif verloor).

J’ai perdu ma tourterelle; Est-ce point celle que j’oy? Je veux aller après elle.   Tu regrettes ta femelle, Hélas! aussi fais-je moy. J’ai perdu ma tourterelle.   Si ton amour est fidelle, Aussi est ferme ma foy; Je veux aller après elle.   Ta plainte se renouvelle, Toujours plaindre je me doy; J’ai perdu ma tourterelle.   En ne voyant plus la belle, Plus rien de beau je ne voy; Je veux aller après elle.   Mort, que tant de fois j’appelle, Prends ce qui se donne à toy! J’ai perdu ma tourterelle; Je veux aller après

 

Die ou Franse digvorm  het in die 19de en 20ste eeu ‘n oplewing beleef en baie digters het die vaste vorm as uitdaging gesien en pragtige voorbeelde van die villanelle het tot stand gekom. Daar bestaan vele aanpassings en verbouings van die digvorm maar gewoonlik werk dit as volg: Dit is ‘n 19-reël gedig met twee herhalende ryme en twee refreine. Die vorm is saamgestel uit 5 tersette of driereëlige stansas wat gevolg word deur ‘n slotkwatryn. Die eerste en derde reël van die eerste stansa word alternatiewelik herhaal in die laaste reëls van die opvolgende stansas; dan in die laaste stansa word die refrein as die gedig se laaste twee slotsinne gebruik. Hoofletters dui op die refreine en kleinletters op die ryme: A1bA2/abA1/abA2/abA1/abA2/abA1A2

‘n Skitterende voorbeeld is die villanelle van Dylan Thomas (1914-1953)

Do not go gentle into that good night

Do not go gentle into that good night,
Old age should burn and rage at close of day;
Rage, rage against the dying of the light.

Though wise men at their end know dark is right,
Because their words had forked no lightning they
Do not go gentle into that good night.

Good men, the last wave by, crying how bright
Their frail deeds might have danced in a green bay,
Rage, rage against the dying of the light.

Wild men who caught and sang the sun in flight,
And learn, too late, they grieved it on its way,
Do not go gentle into that good night.

Grave men, near death, who see with blinding sight
Blind eyes could blaze like meteors and be gay,
Rage, rage against the dying of the light.

And you, my father, there on the sad height,
Curse, bless me now with your fierce tears, I pray.
Do not go gentle into that good night.
Rage, rage against the dying of the light.

En …

 

Denouement

Sylvia Plath (1932-1963)

The telegram says you have gone away
And left our bankrupt circus on its town;
There is nothing more for me to say.

The maestro gives the singing birds their pay
And they buy tickets for the tropic zone;
The telegram says you have gone away.

The clever wolly dogs have had their day
They shoot the dice for one remaining bone;
There is nothing more for me to say.

The lion and the tigers turn to clay
And Jumbo sadly trumpets into stone;
The telegram says you have gone away.

The morbid cobra’s wits have run astray;
He rents his poisons out by telegram;
There is nothing more for me to say.

The colored tents all topple in the bay;
The magic sawdust writes: address unknown.
The telegram says you have gone away;
There is nothing more for me to say.

 

My brokkie brood op die water vir Miss Plath:

 

Stillewe

vir Sylvia Plath

 

Lelik lag sy lelies,

luidrugtige oopmondkoor

vol stuifmeel en stampers,

staangemaak in ‘n obsene fles.

Stingels en stele kriewel en skif.

 

Hier gelos as ‘n klaaglike soenoffer,

bitsige bos langs my bed

weerkaatsend op die vierkant tafel

op vier rooi rubberwiele wat kan draai.

Spookasems vloek op die vleklose staal.

 

Uit die krankhuis se kliniese kamer

kom die dodende boodskap

vol vermaning wat babbel en bloei.

Dat hy, soos Jason, wreed gaan saai

oor berge, maar veral oor haar dale.

 

Hul trouklere het ek vergewe

met vratappels en arseen,

geel gedokterde rabarberpoeier,

en eet alles wat voorkom

gulsig en suinig voor hom op. 

 

Ek koors en kerm in die verligte saal

op twee melkwit kussings,

wagtend op die bitter ampule.

My naam is Medea,

hare sissend uitgekam. 

 

Ek sien my seëvierend op ‘n sierwa sit

livor mortis oor my lippe.

 

(LJVV Tempermes)

           

William (Billy) Collins (1941-) is een van die meesterdigters van Amerika en was onder andere Poet Laureate of the USA 2001-2007. Hy  het jare gelede die Paradelle ‘ontdek’ wat hy glo in Franse geskifte uit die elfde eeu raak geloop het. Dit het ook ‘n forme fixe bestaande uit vier ses-reël stansas waarvan die eerste en tweede reëls, sowel as die derde en vierde reëls identies moet wees in die eerste drie stansas. Die vyfde en sesde reëls moet al die woorde van die voorafgaande reëls gebruik. Geen ander woorde word bygevoeg nie. Die laaste stansa moet al die woorde van al die voorafgaande stansas gebruik, en slegs die woorde wat daarin gebruik is.

Dit het later geblyk dat Collins ‘n gawe grap  gemaak het en dat hy die paradelle as ‘n parodie vir die villanelle geskep het. Ongeag van die die tong-in-die-kies oorsprong is die paradelle as digvorm  gevestig.  Theresa Welford het in 2006 ‘n bundel saamgestel met die titel The Paradelle.

 

 

Paradelle for the Prairie

Laurel Morris 2008

 

Branches turning green this rainy spring,
Branches turning green this rainy spring.
Grass, seeds, birds like kites overhead,
Grass, seeds, birds like kites overhead.
Overhead branches, rainy green grass kites
this turning spring. Birds like seeds.

A town without walls hearing wind calling,
A town without walls hearing wind calling.
Writing sidewalks with midnight footsteps,
Writing sidewalks with midnight footsteps.
A midnight wind with writing, calling without hearing.
Footsteps, walls, sidewalks: a town.

This is all green, all dark and new,
This is all green, all dark and new.
Floods of starry flowers down the plains,
Floods of starry flowers down the plains.
Dark down plains, all starry floods of green
and the flowers, this is all new.

This, a wind, floods spring with green green seeds.
New-hearing birds calling starry footsteps down
grass plains without sidewalks.
Kites writing overhead, and walls of the town
like rainy branches turning dark.
This midnight is all all flowers.

 

Skrywers en kunstenaars is gedurig aan’t vroetel in boekies en op blaaie en los flenters papier. Dit word ‘n ryk erfenis vol gedagtes en sketse waardeur ons soms ander aspekte van die skrywer/kunstenaar kan ontmoet. Hom miskien onverhoeds betrap, op iets inkyk wat ons ‘n dieper blik van die kunstenaar bied. Iets minder formeel, meer intiem soos ‘n gesprek op ‘n oorvol bus.

Dink aan die broos blaaie van ‘n Michelangelo (1475-1564). Als in spieëlbeeld, agterstevoor geskryf om die snuffelaar om die bos te lei. Die boekies is vol verbeeldingryke objekte wat kan duik en vlieg. Daar is die roerende dagboek van die jong Anne Frank (1929-1945), die elegante Marokkaanse reisjoernale van Eugène Delacroix (1798-1863), die soms hartverskeurende onthullings van Vincent van Gogh (1853-1890) en die passievolle verse van Paul Verlaine (1844-1896).

       Ek het nou die dag ‘n nuwe boek ontvang, Marilyn Monroe, Fragments, waarin gedigte, briewe en persoonlike noterings uit haar notaboekies en ander papiere verskyn.

‘n Notaboek wat my aandag hou is die van Wallace Stevens (1879-1955). Daar is ‘n hele paar van die notaboekies, elkeen met sy eie titel. Soos “dagia” en “Pieces of Paper“.  Eersgenoemde is gebruik vir die opskryf van sy meer introspektiewe gedagtes. Versies gewoonlik in puntvorm neergeskryf. Laasgenoemde is ‘n boekie vir, soos hy dit noem, ‘klein gedagtetjies en klein versies’. Hierin het hy ook ‘n paar honderd gedigtitels aangeteken wat hy nooit gebruik het nie. Soos:

 

‘The Halo That Would Not Light’

‘Still Life with Aspirin’

‘Morgue near Heaven’

en ‘The Identity of the Bridegroom”

 

Hierdie  versameling verstitels inspireer steeds digters om ‘n vers te skryf om by die gegewe titel te pas. Soos die een van Lucie Brock-Broido (1956-)

 

The Identity of the Bridegroom

 

One night you will walk into a fume

Of the great Mississippi River with your blue

 

Malthusian urge, in a gluey

                               Great-coat of a great

 

Inertia, and go down into the runnelled

Underworld, standing still as a pale suitor

 

Handing blossoms to a girl with queen

 

Yellow jackets in her hair I swear

You will. I am tired

 

Of woman who are sad. I am tired

                              Of men who are tired.

 

You are unwholesome mantling

The river in this

                              Ochre-wedded light.

 

 

(Lucie Brock-Brodie. Trouble in Mind. Alfred A. Knopf. 2010)

 

Ook in Wallace Stevens se boekie ‘Pieces of Paper’  vind mens die volgende opmerking:

 

Qualities of a poem

 

                                interesting

                                indigenous to a person

                                d’un daemon

                                felt words

                                capable of infuriating

                                with

                                poetry emotion

                                to come from an ever

                                free source

                                esser [sic]:essor (Fr.); swarm or group flight]

                                effortless

                                contagious

 

 

Ter afsluiting die versie van N. P. Van Wyk Louw:

 

                           * 

Nog eenmaal wil ek in die skemeraand

weer op ons dorp en by ons dorpsdam staan,

weer met my rek óp in die donker skiet,

en luister, en al word ek seer en dof,

hoe die klein klippie ver weg in die riet

uit donker in die donker water plof.

                           *

(Nuwe Verse. NP van Wyk Louw. Tafelberg.1954)

 

 

 

Ek het die afgelope semester Kreatiewe Skryfkunde by Willem Anker gehad. Ons eerste opdrag was om Louis MacNeice se gedig “Conversation” te vertaal, waarna die bliksem (Anker nou, nie MacNeice nie, en ek sê dit met deernis) vir ons die byna onvertaalbare “The Thought-Fox” van Hughes en “The Trees” van Larkin gegee het om te vertaal. Dis hondmoeilik om ‘n bekende gedig te vertaal – veral as jy die oorspronklike gedig al soveel keer gelees het dat dit half deel van jou is. Hierdie tipe vertalings klink dikwels bloot na afgewaterde wannabes van die oorspronklikes. Dis soos om Chopin se Nokturne in E-mol majeur of Beethoven se Maanligsonata te probeer uitvoer: As jy waaghalsig genoeg is om dié bekende stukke te speel, moet jy seker wees dat jy hulle nuut kan laat klink, asof die ink op die bladmusiek nog klam is van Frédéric en Ludwig se gekrabbel.

Ek sal eerder nie my MacNeice-vertaling hier plaas nie, omdat ek heeltemal te skaam kry daarvoor. Maar danksy Anker se leiding (en die input van my goeie vriend en ad hoc-adviseur, Marius Swart) voel ek dat my “The Thought-fox” en “The Trees” nie te sleg uitgedraai het nie. Ek plaas dié twee vertalings hieronder. Dan het ek ook onlangs vir die eerste keer een van my gedigte in Frans vertaal. Die gedig het so twee weke gelede op Litnet onder die titel “vir my sussie” verskyn. Ek plaas die oorspronklike weergawe en my vertaling onderaan. Dankie aan Dr. Levéel van die Franse Departement by die US vir sy bystand.

Die gedagtevos – Ted Hughes

Ek verbeel dié woud-oomblik om middernag:
Daar leef iets anders
naas die eensaamheid van die horlosie
En die leë blaai onder my skuifelende vingers.

Geen sterre skyn deur die venster nie:
Iets anders, nader
En tog dieper die duisternis in,
Kom die eensaamheid binne.

Koud en fyntjies soos die donker sneeu
Raak ‘n vos se neus aan takkies, blare;
Twee oë lei ‘n beweging, wat nou
en ook nou, en nou, en nou

Keurige afdrukke tussen bome
In die sneeu maak, en ‘n stuk skadu
Sloer versigtig langs stompe en in laagtes,
Die skadu van ‘n lyf wat ooptes vol bravade

Oorsteek, ‘n oog,
‘n groenheid wat verruim en verdiep,
Glinsterend en gekonsentreerd,
Besig met sy eie bedoelings

Tot hy met ‘n skielike skerp hete vosreuk
Die kop se donker gat binnekom.
Die venster bly sterloos; die horlosie tik,
Die bladsy is gedruk.

–

Die bome – Phillip Larkin

Die bome spruit weer blare uit
soos iets wat skaars versweë bly;
Die knoppies asem en versprei,
Hul groen die kleur van droewigheid.

Moet ons dan sterf en jaarliks kwyn
terwyl die bome siklies bloei?
Dis bloot ‘n lis van rus en groei,
Geskryf in ringe in die grein.

Tog bly die stamme boontoe skiet
soos kastele wat woed en dy.
Hul sê die winter is verby,
Begin opnuut, opnuut, opnuut.

–

vir my sussie

as ek swem onthou ek nog die somermiddae
en ons lywe wat die wolke op die water breek
jou groot oë as die creepy klikkend naderskuif
sodat jy na my toe aangeswem kom en styf
aan my kom klou; jou bene om my heupe en
‘n nuwe lyf wat voller in jou baaibroek pas

ma het gister oor lassie gebel en gepraat
oor ou honde wat nie meer kan swem nie
oor vlees wat te vinnig vergeet
jy’t hom glo eerste sien dryf

–

à ma sœur

quand je nage je me souviens des jours d’été
la manière dont nos corps dérangeaient les nuages sur l’eau
tes grands yeux quand le kreepy krauly rampait plus proche
tu nageais vers moi, enveloppant tes jambes autour de moi
ton maillot de bain se resserrait autour de ton nouveau corps

mère m’a téléphoné hier
elle m’a parlé de lassie
des vieux chiens qui oublient de nager
de l’étourderie de la chair
tu as été la première à le voir flotter