Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

i

Die pad tussen Bloemfontein en Oos-Londen is gewoonlik nie al te besonders nie. Lang strekke dor vlaktes, klipheuwels en sonverbrande gras. Eers naby Stutterheim begin dit groener word. Dis die eerste herfs wat ons op hierdie pad reis en populiere word ryp in kordonne goud. Die lig is blouer, meer intens. Die pad is stiller; ons reis terug op die Sondag van die langnaweek. Ons moet halt roep by twee STOP/GO’S.

Die rubber om ons kar se voorruit het egter losgekom en wapper oorverdowend teen die einste ruit wanneer sterk dwarswinde daarteen ruk. Ons trek af by ’n hele paar dorpies om skadebeheer toe te pas. Dan hou dit so vir vyftig kilometer tot waar ons weer ’n aftrek-plek soek, die ruit te inspekteer en gebede die ganse heelal in te stuur dat die ruit asseblief tog net nie versplinter in ons skote kom lê nie. Toe ons Reddersburg binnekruip, want die spietkops is al te lief om buite hierdie dorpie te vergader, speel Barry White. You’re my one and only, my everythaanggg.

Barry White en Reddersburg. ’n Voorruit wat wil loskarring. Verf wat afgeskil word van verlate geboutjies, deur tyd en die elemente. Ons trek af onder ’n boom op die gruis. Bekyk die voorruit weer eens. ’n Verweerde man met dreadlocks verskyn langs ons. Uit die bloute. Tandeloos. “Ja, tatta”, seg hy vir my man. “Ek sien daai’s los, nè”, sê  hy met ’n gelatenheid. Ons staar almal na die stuk rubber wat uit sy slootjie geruk is. Ons druk dit terug; stamp dit in. “Ek soek ietsie om vir my paraffien te koop”. Die laatmiddag het reeds ’n kilte in die lug. Ek weet ’n bed met ’n elektriese kombers wag op my. Ek krap rond in my beursie. My man grap met met hom en sê hy dog dié wil geld hê vir ’n nuwe haarstyl. Dreadlock-man lag van oor tot oor en skud sy stof-deurdrenkte kapsel.

Daar is ’n gulheid aan Vrystaat-dorpies. Maar ook ’n vervallenheid, ’n afskilfering van mens en landskap. Vir die eerste keer het die STOP/GO my Zen-meester geword. Stop/go roshi. As ek kon, sou ek kniel en buig voor die eensame padwerkers, rooi vlae al wapperend. Ek sou gasshō op die gruis langs die pad, voor blink windpompe, voor verroeste windpompe wat soos opgebruikte konsertinas langs miershope lê. En elke populier in herfs. ’n Gelatenheid pols deur my.

Dit is soos dit is. In hierdie oomblik. Alhoewel ek steeds bewus is van die dreigende voorruit, konsentreer ek nou ook op die CD in die kar, die son wat my linkerwang tref en die eindelose oopheid van die pad. Genadiglik is die voorruit nog deel van die kar toe ons afdraai in die Windmill Casino-afrit.

Voor jou gasshō ek, roshi van die oop pad, skerm teen die wind.

ii

In Julie hou die Vrystaat fees. Vryfees is herdoop tot die Vrystaat Kunstefees, met ’n nuwe logo en ’n Boere-Australiër as nuwe direkteur. Dr. Ricardo Peach het nooit sy Afrikaans verloor nie en praat dit steeds vlot, na bykans dertig jaar in Australië. Wanneer hy Engels praat, is dit met die tipiese intonasie van die Australiese kontinent. ’n Woord soos próject word ’n heerlikheid op die Suid-Afrikaanse oor. Hy het Sydney verruil vir Bloemfontein. Ons Bloemfonteiners dink hy is fabulous. Die foto is deur Conrad Bornman geneem vir Volksblad.

Ek het hom ontmoet toe hy laas jaar vroue-digters uit die hartland van die Vrystaat gesoek het vir ’n groot kunsprojek, Pienk Presidente. Hierdie projek van die Australiese kunstenaar, Cigdem Aydemir, het profeties patriargale standbeelde gedekonstrueer. Standbeelde is in pienk plastiek vakuum-verpak.  ’n Nuwe gesprek is gevorm rondom die Boere-patriargie. Ek het ’n gedig oor President Steyn se standbeeld op die Rooiplein voor die Hoofgebou van Kovsies geskryf en klankopnames is gemaak van al die digters wat hul gedigte voorlees.

https://soundcloud.com/ricardo-peach-1/gisela-ullyatt-Afrikaans.

https://soundcloud.com/ricardo-peach-1/tessa-ndlovu-afrikaans-english-sotho.

President Steyn en CR Swart het feestelik in pienk daarna uitgesien. Die Kunstefeesgangers is aangemoedig om selfies saam met die beelde te neem. Nooit het iemand gekla of te velde getrek teen hierdie tydelike dekonstruksie nie. Want die beelde is met respek behandel, nooit gevandaliseer nie. Hiermee het Aydemir iets bereik deur die medium van kuns: ’n vreedsame dekonstruksie sonder beskadiging.  Die onderstaande foto het op PIKO/PIAD se facebook-blad verskyn.

Hierdie jaar is poësie meer op die voorgrond met die reklame van die Vrystaat Kunstefees. Logo’s is ontwerp om die Vrystaat en Bloemfontein se essensie uit te beeld. Die opdrag was om vier reëls te skryf. Vier digters is gevra om elk oor ’n logo te skryf: die V in Vrystaat; die X wat die middel en kruispunt asook sentraliteit van Bloemfontein voorstel; die hart wat die hartland of -provinsie uitmaak en die roos wat verbind word met die Rosestad. Silverrocket Creative het die logo’s ontwerp en saamgestel en is die grafiese kunstenaarspan wat verantwoordelik is vir die fees-program. 

Ek het oor die roos-logo geskryf en die volgende gedig is opgeneem in die bekendstelling van die program; nog gedigte van elke digter gaan in Volksblad verskyn.

hoe vou jou oker vlaktes oop

soos ‘n roos in roes

in my weefsel bot jy

in sillabes van herfs

Ilisna Nel het oor die V-logo geskryf. Sy gee tans onderwys en haar kortverhale het in beide Nuwe Stories 3 en Skarlakenkoors verskyn. Sy is ook as mimiekkunstenaar opgelei en het reeds ’n eenvrouvertoning by die Hoërskool President Steyn opgevoer. Haar kortverhaal is ook gekies onder die top-dertig stories in die Lapa/Reis-kompetisie.

Doringbome teen ‘n vaal horison

skemer koppie, silhoeëte

word ‘n wiegelied.

My vrede. My Vrystaat.

Tessa Muller aka ProheTezz het oor die hart-logo gedig. Sy is ’n deurwinterde performance poet wat ook deelgeneem het aan laas jaar se Pienk Presidente-projek. Sy hou gereeld werkswinkels wat jong digters oplei, is een van vanjaar se beoordelaars van die Triple Factor en is die inisieerder van talle gemeenskapsprojekte, veral by die Joe Solomons-laerskool in Heidedal. Sy gaan ook deelneem aan ’n paneel by vanjaar se Vrystaat Kunstefees, getiteld Poësie Praat/Poetry Matters waar ons gaan gesels oor die skep van ’n poësie in Bloemfontein wat verskeie tale wil betrek asook hoe die verskillende tale die digkuns ervaar, opvoer en voorlees.

Ek is ‘n opregte Vrystaat grootoognooi

Verlief op die vlaktes en karoo gewortel in my hart

Ek is getroud met die kronkellyf van die Gariepdam

Omsingel deur die skatkis van grys klippe en goudvelde

Adriaan Meyer het oor die X-faktor van Bloemfontein geskryf. Hy is ’n bekende dramaturg van die Kaap wat tans in Bloemfontein woon. ’n Jong Kanna-prys is aan hom toegeken in 2004 vir die drama Prinsloos Versus, wat grepe oor die kontroversiële skrywer, Koos Prinsloo, se lewe inkorporeer. Hy het ook hierdie drama geregisseer.

Skares vergader waar paaie oorvleuel en elk trek hul kruis as xenofiel

Kraakvars onbekend is die spyskaart vir hul feesmaal:

verhale wat die vreemde wys, beelde nuut getoor en wysies ongehoor

Pen en kwas kan nie besing die ou bekende lewenskring

Elke digter het sy of haar gedig Vrydagaand (24 April) by die bekendstelling van die feesprogram by NALN voorgedra en -gelees. Omdat ek dié betrokke aand nie kon bywoon nie (op pad Oos-Londen toe met ’n brose windskerm) het Gerben Kamper my gedig voorgelees. Kamper is ’n bekende akteur wat onder andere die hoofrol van Mossie in Tertius Kapp se Oorsee vertolk het. Hy het ook die Kunstetrust-prys gewen vir die beste debuutproduksie vir Kanna hy kô hystoe in 2013. Hy het einde 2014 afgetree as dramadosent by die Universiteit van die Vrystaat maar is steeds aktief betrokke by produksies. Van links na regs op die onderstaande foto is Ilisna Nel, Adriaan Meyer, Tessa Muller en Gerben Kamper. Die foto is deur Ricardo Peach geneem.

iii

 

Tertius Kapp het vanjaar die Hertzogprys vir Drama gewen. Hy is ’n dosent aan die Departement Afrikaans, Fort Hare, Oos-Londenkampus en het Vrydag ’n lesing oor sy dramas gelewer. Sy lesing was fassinerend omdat hy sy dramas en opera, Poskantoor, gekontekstualiseer en grepe uit Rooiland en Poskantoor verskaf het. Rooiland is aanvanklik geskryf met die oog op komedie, maar het stelselmatig ’n donker invalshoek gekry. Die protagonis is Pastoor, ’n gevangene wat ge-oogmerk word as ’n ‘wyfie’ deur ’n bendeleier in die tronk. Deurgaans word die 27- en 28-bendes deur Pastoor belig. Die drama is geskryf in sabela, die taal van die tronk. Carien Smith, wat in Nuwe Stories 3 verskyn het, het die bostaande foto van Tertius geneem.

Professor Susan Smith, departementshoof van Afrikaans, het die lesing ingelei, haar bronchitis ten spyt, en gesorg dat almal met spys en koeldrank (party kollegas moes ongelukkig terugkeer werk toe daarna) getrakteer is en met Tertius kon blad skud (soos ek in die onderstaande kiekie). Dit was waarlik ‘n voorreg. (Foto: Bernice Weingartz.)

Tertius het ook as jongeling-digter in Nuwe Stemme 2 gedebuteer. Omdat dit die tiende Mei Moedersdag is, haal ek die volgende gedig van hom aan (116):

 

Elegie aan my moeder

 

Nie vir haar nie.

Drome slaan vas teen die dakke

van dié somerhuis.

 

Sy slaap alleen vanaand. Sy druk

’n verbouereerde muskeljaatkat

teen haar vas, teen reën.

 

En ek gooi leë balpuntpenne vol

misverstand. ’n Oordonderend sagte

getik teen haar venster.

 

Ek staan kleins in ’n donker gang

op ’n winterteelvloer

voor ’n donker dubbelbed.

 

iets roer, binne.

 

 

Bibliografie

 

Müller, P, De Jager, N. 2001. Nuwe Stemme 2. Kaapstad, Tafelberg.

Goeiemôre Suid-Afrika

 

Suid-Afrika, jy raas.

Ek slaap, voor die TV, ek droom ek is ‘n cowboy, iewers tussen verlede en toekoms,

maar jou nuuslesers se leuens maak my wakker. 

Vanuit my strokiesprent-huis salueer ek jou, Suid-Afrika, en knip sorgvuldig elke

oggend my ooglede af in jou stowwerige spieël.

Ek kak munte en note, en ek weet dis wat jy wil hê, die bloeding is normaal:

Moet jou nie oor my bekommer nie, Suid-Afrika.

Alles gaan OK wees.

(Ek is lief vir jou, Suid-Afrika)

(Ek lieg vir jou, Suid-Afrika)

 

Ek sien myself stylvol depressief in ‘n Hong Kong woonstel.

‘n Nag in Berlin Ostbahnhof, my paspoort in my onderbroek.

Slaapliedjies in Krk, maar wag, ek wys jou eksoties,

my vriende lieg vir oliesjieks, en ek goël met ‘n nuwe alfabet.

(Suid-Afrika, ek’s nêrens heen op pad nie)

(As jy gewonder het)

 

Ek wil nog bou aan jou strip club van waarheid, jou peep show van versoening,

sweterige R200-note in die G-string van jou geskiedenis stop.

Ek wil weet wat val val tussen jou gapings deur.

Uit jou mond kruip gewonde skrywers met hul letterlywe die paal uit, ter wille van

perspektief en die voorvaders.

(En wat ek seker probeer sê is:

dit maak seer om te skryf. En:

hier kan ek nie myself uitdink nie.)

 

Die mango’s ontbind my logika verpulp tot uh tot uh tot ‘n stotter en

tot ek verlang

na hoe dit ook al sy

desondanks, dus en met dien verstande

maar, desnieteenstaande en ten spyte daarvan

(Ek mis my twyfel, Suid-Afrika. Ek mis my ooglede.)

 

Ek vind myself in die gedagtes van erdwurms wat wag op ewolusie of apokalips

iewers tussen die verlede en die toekoms ek oorweeg die stand van die stande en die

staat van die staat ‘n vader wat leer kniel die verleiding van die effektebeurs die kreun van die

drukpers die kranse wat antwoord gee onder die voete van die

multinasionale maatskappy rys die stem van ons geliefde van ons land Zhōngguó

god seën die towernaars en gee woorde of valhelms vir die res van ons en dis seker

nou tyd

tyd dat ek stilbly

tyd dat jy vir my sê

wat (indien enigiets) is agter die gordyn?

 

Gee vir die Khoisan ‘n kernbom, Suid-Afrika.

Gee vir die onderwysers UZIs.

Gee sampioene vir die ANC

En laat die mynwerkers sing:

hande, voete, arms en elmboë,

Ek wil jou produkte koop, en my belasting betaal.

En alles omtrent jou sê

dat dit al is wat jy van my wil hê.

(Moenie my besteel nie, Suid-Afrika, kyk

Ek haal my hand uit my baadjiesak soos ‘n pofadder na jou.)

 

Iewers tussen die waarheid en biologie het ons mekaar verloor, Suid-Afrika.

Ek raak nie meer ontsteld nie. Net dronk.

Ek begrawe my ooglede om ‘n man te word, en dans nog steeds in jou neonwonde.

Suid-Afrika, ek is wakker, en bang.

 

Jy is snaaks soos ‘n plakkerskamp.

Jy pols in die nag, soos ‘n lem in die vlees.

Jy ontbind in ons arms,

Ek kou aan jou bene.

Ek lek jou neoliberale inflammasie.

Ek sit my skewe sewerandnoot in jou spaarvark.

 

 

© Tertius Kapp, 2010

Goed, laat ek dit nou maar vanoggend erken. Naas my passie vir die poësie is ‘n vergelykbare passie wat ek het, krieket. So sit ek verlede Vrydagaand en kyk na die wedstryd tussen Engeland en Sri Lanka. Meteens vra die kommentator ‘n vraag wat my laat regop sit: is Engeland ‘n span wat óór-afgerig word, want hoekom het hulle nie die unieke, eiesoortige spelers wat spanne soos Sri Lanka en Pakistan byvoorbeeld het nie? Ek meen, spelers soos Lasith Malinga, Muttiah Muralitharan en Ajantha Mendis voldoen hoegenaamd nie aan die norm vir “algemeen beskaafde krieketspelers” nie. Hul styl en aanslag is só willewragtig uniek dat geen afrigtershandleiding hul manier van doen sal aanbeveel nie. En tog – hulle is wedstrydwenners.

Vergewe my dus as ek vanoggend duiwelsadvokaat speel, maar die vraag kom onwillekeurig by my op: Waar is óns Malinga’s in die digkuns?! Is ons digkuns nie dalk self besig om soos die Engelse span oor-afgerig te word nie? Die een na die ander bundel verskyn met “veilige, super-afgeronde poësie”, maar waar is die Gert Vlok Nels en Breyten Breytenbachs van ons digkuns? Goed, Loftus Marais en Ronelda Kamfer is seer sekerlik opwindende debute, júís met bogenoemde in ag geneem, maar waar is digters soos Toast Coetzer, Erns Grundling, Annie Klopper en Tertius Kapp? Stel hulle gewoon nie belang nie, of kan hulle nie uitgewers vind nie? O, ja, en dan is daar nog iemand soos Kabous Verwoed ook … Wanneer gaan hulle ‘n bundel aanmekaar sit en die hele boksemdais op sy kop draai?

En sal ons keurders / resensente / uitgewers in staat wees om dié super-ónafgerigte digters te hanteer?! Of wat praat ek alles? Ons het immers almal en alle style nodig, is dit nie? (Terloops, indien dit jou interesseer: Engeland het met sy konvensionele, verbeeldinglose spelers die wedstryd teen Sri Lanka met 6 paaltjies gewen en daarna, in ‘n wedstryd Sondag, ons eie veelgeroemde Protea-span uitgeskakel. Boonop wil dit lyk asof Sri Lanka óók nie die uitdunrondtes gaan oorleef nie … Mmm, is daar dalk ‘n les hierin opgesluit vir ons? Ai, ai. Maar ek moet darem sê dat die kolfblad en atmosferiese toestande – lees: keurders / resensente / uitgewers – die Engelse span sowel Vrydag as Sondag bevoordeel het.)

Nietemin, vir jou leesprikkel vanoggend, die volgende gedig deur The Buckfever Underground, alias “Toast Coetzer se band”. Besluit self of dit die ware jakob is en of dit straks net prentendeer tot gedig wees. (Gaan lees gerus ook die onderhoud wat met hom gevoer is op LitNet.)

***

Ten slotte, ons het ‘n huldeblyk van Joan Hambidge ontvang na aanleiding van I.L. de Villiers se afsterwe die afgelope naweek. Gaan lees hierdie roerende besinning oor die gestorwe digter as vriend en die poëtiese krag wat hy was. Die huldeblyk is hier in die Brieweboks geplaas.

Geniet alles wat nuut is op die webblad vandag. En onthou: koes vir die opslagballe en speel tog (altyd) met ‘n reguit kolf.

Mooi bly.

LE

 

“Die Woord”

(deur The Buckfever Underground)

elke woord uit sy mond loop vanself oor die grond elke woord is ‘n magneet wat die waansin kom opvreet elke woord is ‘n wapen warm teen jou sy elke woord trek water uit die diepste grond elke woord skep lug soos voëls wat vlug met kenne in die lug elke woord is ‘n wurm wat stil verorber aan elke blaar wat val soos ‘n druppel bloed

elke woord uit sy mond loop vanself oor die grond uit die tong van ‘n mespunt kom moord uit die oorde van die hemel kom die vrugte van die hel en die plukkers is die punte wat verlief is op kommas die glans van die woord is die ronding van ‘n koeël die loodboot wat seil soos ‘n brief op die see jy’t jou lewe se tyd om in blind te verdwaal die gif in jou wond is skaars ‘n kwaal want die woord kom genees al die siektes van die vlees die woord is die agteros wat verbrand die kraal en speke steek deur die koppe van die kinders ‘n foon wat lui is blomme in jou ore elke sin wat klap is ‘n vars pan vol goud elke sprong van jou lippe is plesier in die klippe die kapkapkap van die lepels en die vurke en die messe en die borde wat skree koopkoopkoop

elke woord draai die rat in jou oog net stywer die drukgang word nouer en nie wyer nie elke woord is die kraak in die rand van jou kop die woord vir weeskind die gom wat vassit die spyker wat buig die pos in die pakkie met die rekkie om elke woord is ‘n sambreel wat oopvou en vertel elke storie uit die maag is ‘n slang wat vervel elke woord dra die grein van die eeue oue pyn die sement en die stene die stof en die puin die uitbasuin die binnehou die inkerker die uitblaker die woord haal die hoek uit sy mond en steek dit in die grond die woord staan halflyf in die water en roep om hulp

die woord was buite toe die wind gaan lê het toe die mis verdwyn het toe die nag verseker ‘n warm dag beloof het elke woord gooi duim in die uitgewiste pad van die vulkane se strepe oor die stomme leë landskap wat traanbevlek en oorbewei teen die kosmos se roetine wil stry

elke woord se hande ruik na die olie van die pistool onder die kussing daar gebêre vir wanneer die waansin te veel raak en die boewe en die vrese en die aansteeklike siektes met gemak deur die tralies voor die venster invloei soos die son in die oggend wanneer voëls teen die dak kom krap

elke woord is ‘n pot met kos in ‘n skerm aan’t kook, elke woord is geraam in ys elke woord herlaai koeëls by die huis elke woord is ‘n wekroep om terug te baklei elke woord is ‘n pleister vir die steekwond in die hart wat bly bloei want die bloed is te dun om rowe te maak elke woord is ‘n tafelgebed in ‘n huis van winter weemoed en worshonde skeur jou in twee vanaand maar die rivier vloei aaneen is jy ook so alleen as jy sê “ek”?

(c) Toast Coetzer / Buckfever Underground