Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Thomas Deacon. 2019. Duifiedorings. Minimal Press. ISBN 9780639808868. Prys: R165

Resensent: Dewald Koen

Een van die wonderlike ervarings waaraan ’n jong literator en resensent in die vroeë jare van sy of haar akademiese loopbaan blootgestel word, is die talle tekste, hetsy prosa, poësie of drama, wat wag om ontdek (of eerder: gelees) te word. Ek beny my talle mentors en voorgangers se belesendheid en maak van elke moontlike geleentheid gebruik om water uit hul put van kennis te kan skep. Van Engelse letterkunde is daar min onderwerpe waaroor my vriend prof. Tony Ullyatt nie uitgebreide kennis beskik nie. As resensent bewonder ek proff. Joan Hambidge, Lousie Viljoen en Willie Burger se enorme kennis van letterkundes wat oor talle taalgrense strek. Wanneer ek dus gevra word om ’n digter wie se werk ek nog nie vantevore gelees het nie te resenseer, is die uitdaging des te meer genotvol. So lei elke nuwe leeservaring die jong literator op ’n ontdekkingstog met vele afdraaipaaie.

Thomas Deacon is ’n Afrikaanse digterstem wat elke dan en wan vanuit die agterbanke van die Afrikaanse poësie te voorskyn kom – maar die lang gewag is ongetwyfeld die moeite werd. Deacon debuteer in 1989 met Sand uit die son gevolg deur Die predikasies van Jacob Oerson in 1993. Alhoewel sy volgende bundel Maagmeisie eers in 2003 verskyn, word van hom ’n roman asook twee kortverhaalbundels gepubliseer.

Sy jongste bundel heet Duifiedorings. Die meerderheid Afrikaanse bundels word in Standaardafrikaans geskryf met enkeles wat in Kaapse Afrikaans geskryf word. Dit is dus opvallend dat Deacon soos met sy vorige bundels weer Griekwa-Afrikaans (as subvariëteit van Noordwestelike Afrikaans) besig. Dit is ’n pragtige en klankryke variëteit kenmerkend aan die gebruik van palatalisasie, die dubbele meervouds- en verkleiningsvorme asook die besitskonstruksie met “se”. Hans du Plessis is naas Deacon veral bekend vir die gebruik van Griekwa-Afrikaans in sy digkuns soos in sy bundel Innie skylte vannie Jirre (2001).

Die Noordweste (Namakwaland) kom sterk na vore in Duifiedorings. Die titel verwys na ’n wilde blom (Tribulus terrestris) wat in Namakwaland voorkom en na reënval in Desember en Januarie daarvoor bekend is om dikkopsiekte onder skape te veroorsaak. Die titel op sigself dien dus as simbool van die outentieke Namakwalandse landskap en daar sluit Deacon aan by digters soos Donald W. Riekert en George Weideman wat oor die Noordweste gedig het. In Riekert se bundel Heuning uit die swarthaak (1986) en Weideman se Hondegaloppie (1966) en As die son kliplangs spring (1969) fokus beide digters op die Namakwalandse landskap wat sterk in hul verse resoneer. Hierdie ongenaakbare landskap wat vir die meeste Afrikaanssprekende poësielesers met uitermatige droogte en ’n amper woestynagtige verlatenheid geassosieer word, word deur digters soos Deacon, Riekert en Weideman verwoord tot unieke skoonheid waarop die fyn waarnemer bedag moet wees. In die programgedig word die mens se broosheid binne die Namakwalandse landskap bedeesd verwoord en word die prag en praal terselfdertyd gevoed deur die koor van musikale stemme.

 

duifiedorings

toe duifiedorings laatmiddag

die aarde geel-geel koggel

agterbank ek in die kerk op pella

piets die son ’n spatsel bloed

teen die witgekalkte muur

hang Christus naak

aan grootrivier se afgekapte hout

sing ’n koor van kinders hallelujah ave maria

word elke noot ’n doringprik

Die bundel bestaan uit vyf afdelings getiteld “duifiedorings”, “spatsels”, “vuurklip”, “agtertongetjies” en “klitsies”. In die eerste afdeling maak die digter van talle religieuse beelde en Bybelse verwysings gebruik. Die gedig “dertig silwerstukkies” is veral treffend weens die sterk metafoor en beeldskone landskaptonele:

bokant pellaberg breek sonstrale op

in dertig silwerstukkies

staan ’n judas handewringend soos die draaitak

van ’n uitgedorde witgatboom

verbrokkel elke silwerstuk in sewentig maal sewe

terwyl ’n arend bokant pellaberg bly swewe

 

Een van die treffendste verse in die bundel is ’n lykdig getiteld “george henry weideman”:

 

waar die son kliplangs oor oulandswêreld spring

het george henry weideman

van katstert en kanniedood

van kinkelbos en klipkersie gesing

tussen springbok en pofadder

tot by aggeneys, by onseepkans

en kenhardt verby

hoor ek sy rietjiesfluit

van botterblom en bossiegras

van bokbaaivyg en bloumelkbos

tot bitterbos

maar looplê se tyd

toe klapperbos en kankerbos

hul nagkarossies nadertrek

het george henry weideman

’n staning onder duisend sterre

oopgetrap

Wat die lykdig vir my so besonders maak, is die wyse waarop die spreker die landskap waarmee Weideman so goed vetroud was, gebruik om op eervolle wyse hulde te bring aan sy skrywerskap – sy romans, kortverhale en gedigte wat sal bly voortleef daar waar “george henry weideman/ ’n staning onder duisend sterre/ oopgetrap” het.

Ook die liefde kom aan bod en in die derde afdeling is daar ’n speelsheid wat sterk aan sommige van Boerneef se gedigte herinner. Die klankpatrone skep ’n ritmiese toon en bevat heelwat stuitige humor soortgelyk aan Philip de Vos se limerieke.

herrie vannie plaas botterbok

herrie vannie plaas botterbok

dans mettie tjêrrie met’ie rooikolrok

volmaan gousblom hoog innie lug

môre issit bukstaan son oppie rug

 

wewenaar willie van wonderfontein

wewenaar willie van wonderfontein

ontmoet ’n jong dame so mooi en fyn

leen haar sy bankkaart, sy spog met sy geld

dan verdwyn die jong dame, weg soos ’n speld

In die bundel (veral in die vierde afdeling) dra die Griekwa-Afrikaans by tot die sterk klankrykheid van Deacon se gedigte. Dit is jammer dat so min digters in Griekwa-Afrikaans skryf, aangesien dié variëteit ’n unieke deel van Afrikaans se laslappieskombers vorm.

 

as’ie wind so waai

as’ie wind so waai ennie bonthaan kraai

droewelik kopskeef-skeef gedraai

haal oujan kapools kons’tinia uit’ie kas

wals vir willemiena eentand oor bok-se-werf

groot bederf willemiena groot bederf-

bediddel bedoddel bebokspringlingeding

hoor hoe oujanjan kapools vir willemiena sing

assie haan kraai ennie wind so waai

bediedel bedoddel bebokspringsingeling

Die slotafdeling van die bundel aktiveer die fragmentariese verse van N.P. van Wyk Louw se “Klipwerk” in sy bundel Nuwe verse (1954) asook die digkuns van Boerneef. (Op die agterblad van Duifiedorings word daar foutiewelik na Louw se “bundel Klipwerk” verwys wat eintlik ’n afdeling van die bundel Nuwe verse is.) Alhoewel Deacon se fragmente uit haikoes bestaan, vorm die fragmente, soos in die geval van Louw se “Klipwerk” ’n eenheid waar die klem op die landskap van die Noordweste geplaas word. Laasgenoemde haikoes is ryk aan klank en beeld.

 

 

stofduiwel swiepswaai

oor uitgetrapte velde

tolbos in die keel

 

*

 

dag trap ouspoor oop

teen rant skiet aalwyn rooipyl

nag sit swarthoed op

 

*

 

haan se môrekraai

roep die son se kam-kam rooi

agter rante op

 

 

As geheel is Thomas Deacon se Duifiedorings ’n geslaagde bundel waarin die oorgrote meerderheid verse besonder knap daar uitsien. Deacon se deeglike kennis van die landskap waarvoor hy soveel liefde koester, word elegies beskryf. Die gedigte is toeganklik en onopgesmuk, dog is die duidelike hand van ’n ervare en bekwame digter te bespeur. Die bundel sien pragtig daar uit ten spyte van enkele tikfoute wat deurgesluip het by “as’ie wind so waai”. Met Duifiedorings het Deacon weereens bewys watter vernuftige digtalent daar in hom steek.