Resensie: Donkerwerk (Nini Bennett)
Donkerwerk deur Nini Bennett. Naledi, 2019.
Resensent: Dewald Koen
Donkerwerk is konkelwerk. So lui die Afrikaanse idioom. Alhoewel laasgenoemde ’n negatiewe konnotasie aktiveer, verwys die titel van Nini Bennett se derde bundel Donkerwerk eerder na ’n sentrale konsep van die psigoanalis Carl Gustav Jung wat as motto in die bundel verskyn: “One does not become enlightened by imagining figures of light, but by making the darkness conscious… who looks outside, dreams: who looks inside, awakes.” Die kontras tussen lig en donker op letterlike sowel as figuurlike vlak resoneer sterk in dié bundel.
Bennett het haar skrywersloopbaan as kortverhaalskrywer afgeskop. In 2002 debuteer sy met die kortverhaalbundel Stoornis wat in 2003 met die UJ-debuutprys (voorheen die RAU Mardene Marais-prys) bekroon word. Naas jeugverhale skryf sy ook gedigte met Kodeks (2011) en Boekstaaf (2015) wat by Cordis Trust-Publikasies verskyn het.
Met eerste oogopslag is Liekie Fouché se kunswerk op Donkerwerk se voorblad opvallend aangesien dit met die kunswerk op Bennett se vorige bundel in gesprek tree. Soos met Boekstaaf bevat Fouché se kunswerk getiteld “Obsession” raakpunte met die Belgiese Surrealis René Magritte se kunswerke. Weer eens verskyn die manlike figuur met die hardebolkeil wat aan Caspar David Friedrich se “Der Wanderer über dem Nebelmeer” (1881) herinner op die voorblad. Op Donkerwerk se voorblad betrag die manlike figuur die leser/kyker deur middel van ’n verkyker in kontras met die voorblad van Boekstaaf waar die manlike figuur sy rug op die leser/kyker keer.
Beide Kodeks en Boekstaaf is met gemengde reaksie deur resensente ontvang. Dit is egter verblydend om te sien dat Bennett kritici se taksering van haar vorige bundels ter harte geneem het aangesien Donkerwerk duidelik tekens van digterlike groei en ontwikkeling toon.
Van die mees geslaagde gedigte kom reeds in die eerste van vyf afdelings voor. Verganklikheid, verlies, die verhouding tussen mens en natuur asook liefde, familie en geskiedenis is maar van die temas wat in die bundel aan bod kom. Die titel figureer in twee gedigte naamlik die programgedig “Genus” asook “Donkerwerk”. In “Genus” lewer Bennett kommentaar op die verganklikheid van die mens.
Ons is die geveerde begeerte
van swaartekrag; swerfklip
se sleur in vallei
van verlatenheid. Ons leef,
die stamlyn van sterre
weinig meer
as organismes wat in die kelders
van ou vulkane voed. Ons dring
dieper as die oseaan se mantels
deur die sonlig- en skemer-
en digter as die middernagstreke vóór
die abissale vlaktes
die donkerwerk
van Hades binnegaan, Ons is
stofnaam; weinig meer.
In die gedig “Vir Sheila” (wat verwys na die digter Sheila Cussons) verwoord Bennett op genuanseerde wyse dié bekende digter se fisieke weerloosheid teenoor die menslike verganklikheid. In “Skaal” en “Nag” skryf die digter oor die dood van haar moeder. “Nag” is ’n roerende ode aan die sterwensproses en bied die leser ’n blik op die intieme ruimte van die dodekamer.
Waak oor haar, motte, klein ikarusse
van die nag; sy slaap langs
’n oorvol bedkassie, intiem soos handbagasie
vir die stil vlug; waak oor die Yorkie,
wakend in haar nek en groter as die hele lewe;
waak, bedlamp, waak langlewegloeidraad
knipperend teen die besies bonsend na die smeltkroes lig.
ouer word sy, en swaarder die kassie met die geraamde gesigte,
medisyne, radio, snuisterye; en soms prewel
omroeperstemme – eensaamheid se huisvriende –
vir ure aaneen. O gode, uitkykpunte van sterre:
Daar slaap saadhuisies in die lentegrond.
Waak oor my ma, my allereerste uur.
Die natuur en landskap figureer veral sterk in “Binsbergen se landskap”, “Weer”, “Wolke”, “Storm” en “Gebed”. Bennett slaag daarin om sterk beelde te skep met versreëls soos “die knettervuur van hael op dakke” en “wek blomme op uit rotse”. Die versreël “want die voëls skinder losbek” in die gedig “Storm” verleen ’n ligter noot aan die meer donkere temas in die bundel.
Die gedig “Imago” verken die konsep van figuurlike lig versus duisternis.
Soms herken ek iets van hom
die stiplees van ’n blinde,
’n beeldhouer van lig.
Die grein van leivoortjies
in blare,
die mandalas
wat in sneeuvlokkies
sluimer.
Die skepper skuil
in sy eie lig.
Bennett betrek ook ’n aantal Bybelse intertekste in gedigte soos “Midsomerfees”, “L’evoi” en “Die Taube”. In “Midsomerfees” kom 1 Korinthiërs 13 aan bod:
Al verstaan ek die tale van diere,
en al vind ek verborge skatte;
ja, al skik ek oor sterfkennis, maar het nie
die liefde nie, dan is ek niks.
Donkerwerk as geheel is meer geslaagd as sy voorgangers. Dit blyk duidelik dat Bennett haar digterstem meer beheersd laat geld. Alhoewel die wetenskaplike terme wat in ’n groot aantal gedigte voorkom (hou maar ’n woordeboek byderhand) vir die meeste lesers ontoeganklik sal wees, is daar ’n hele paar geslaagde beelde in die gedigte. Aanvanklik mag die bundel met die eerste lees strak en afstandig voorkom, maar mettertyd het die gedigte tot dié leser deurgedring en vind die leser waardering vir die unieke wyse waarop Bennett temas soos verlies en verganklikheid verwoord.
Met haar digterlike verkyker verken Bennett daardie duister gebied wat vir die meeste mense nog blote donkerwerk is – ’n spreekwoordelike gekonkel in dit wat die mens nie kan sien of begryp nie. Soos Bennett in “Verslag van ’n studeerkamer” tereg skryf:
Die lewe is ’n wisselspel
tussen koolstof en as.
Nini, baie dankie vir ‘n roerende gedig oor jou ma. Ek neem die volgende reëls saam op my lewenspad met betrekking tot my eie ma: “Daar slaap saadhuisies in die lentegrond. / Waak oor my ma, my allereerste uur.”