Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

 

Tydens die tweede ontmoeting van SAMESPRAAK het drie Samespraaklede referate gelewer. Dié referate het ‘n wye spektrum van onderwerpe gedek, wat op vergelykenderwyse (Afrikaans-Nederlands/Nederlands-Afrikaans) ondersoek is.

 

Delia Rabie (UP)	‘n Analise van die konseptualisering van verlies in Blou is nie ‘n kleur nie en De dag aan zee
Francine Maessen (UvA)	De nieuwe generatie ecokritiek: een vergelijking tussen Pieter Odendaals Asof geen berge ooit hier gewoon het nie en Dominique de Groens Sticky drama
Jessica van Wynsberge (UGent)	Magisch realisme in postkoloniaal perspectief: Toorberg van Etienne van Heerden en De trein der traagheid van Johan Daisne

 

Die videomateriaal van die afgelope seminare is op SAMESPRAAK se webblad te sien: https://www.samespraak.com/afgelope-seminare.

 

 

Vir die volgende byeenkoms op 28 April, kan uitgesien word na die volgende referate:

 

Bibi Burger (UP)	Die uitbeelding van vroulike karatkers in De Vlaschaard (1907) deur Stijn Streuvels en Laat Vrugte (1939) deur CM van den Heever
Alwyn Roux (Unisa)	Van Heerden se Die biblioteek aan die einde van die wêreld (2019) as vertrekpunt vir die vergelykende lees van Schaffer se Mens dier ding (2018 [2014]) en Krog se Met die oog op môre (2020)
Jerzy Koch (UAM)	Literêr-historiese laboratorium van die Afrikaanse literatuur

 

Indien jy belangstel om deel te word van SAMESPRAAK, kontak my gerus by erouxap@unisa.ac.za.

 

 

 

 

We are ourselves before we are actually ourselves. Clay waiting to be shaped by experience, perhaps, but there’s something pre-formed about our personalities before they are even molded. So beweer Michele Filgate in ’n artikel op Literary Hub waarin sy besin waarom skrywers, van al die kunstenaars dwarsoor die artistieke spektrum, die eensaamste mense is.

Hierdie eensaamheid kom waarskynlik al van kleintyd af. En van eensaamheid gepraat: sedert die inperking is al meer mense aangewese op die Internet, wat gedwonge isolasie aanvaarbaar maak. Sommiges geniet selfs die vervreemdende en verskietende werklikheid van die ‘ou normaal’ en leef aanlyn, ’n soort virtuele solipsisme.

Digters is, as ‘n reël, alleenmense. (Dit is egter relatief en ek veralgemeen nie.) Ek het met verloop van tyd baie verse – jeugherinneringe – raakgelees, en tot die volgende gevolgtrekkings gekom. Dit is bloot waarnemings wat geïllustreer word aan die hand van ’n seleksie van vyf gedigte.

In dié verse is ’n element van verrukking; die bloedjong digter is alleen, intens bewus van sy of haar alleenheid. Meermale is ’n dubbellensfokalisator teenwoordig: die ‘volwasse’ digter kyk oor die kind se skouer, wat die gedig klee in ’n stemming van nostalgie. Ruimtelikheid tree voorop in heelwat verse, byvoorbeeld verwysings na wolke, veld, klein dorpies, ensovoort. Die magiese faset word verder uitgebou in die bewuswees van ’n groter krag, byvoorbeeld ’n godheid, natuurelemente, ensomeer – ’n gevoel van verlange of sereniteit. Die bloudruk van ’n jong digter se eensaamheid is amper in alle gevalle teenwoordig en die verse lees besonders atmosferies en aangrypend.

.

Alone

From childhood’s hour I have not been

As others were—I have not seen

As others saw—I could not bring

My passions from a common spring—

From the same source I have not taken

My sorrow—I could not awaken

My heart to joy at the same tone—

And all I lov’d—I lov’d alone—

Then—in my childhood—in the dawn

Of a most stormy life—was drawn

From ev’ry depth of good and ill

The mystery which binds me still—

From the torrent, or the fountain—

From the red cliff of the mountain—

From the sun that ’round me roll’d

In its autumn tint of gold—

From the lightning in the sky

As it pass’d me flying by—

From the thunder, and the storm—

And the cloud that took the form

(When the rest of Heaven was blue)

Of a demon in my view—

.

– Edgar Allan Poe, American Poetry: The Nineteenth Century, 1993

Poe (1809—49) het hierdie gedig geskryf toe hy 21 was; dit is egter eers ’n kwarteeu na sy dood gepubliseer. Poe, bekend vir sy donker en misterieuse skryfstyl en oeuvre, word vandag op die hande gedra deur die Gotiese beweging wêreldwyd. Die tragedie van ’n wanaangepaste kind; van anders wees; anders waarneem; alleenwees te midde van die ontvouende misterie van die lewe word treffend verbeeld. Poe was ’n Outsider tot en met sy eienaardige dood in die strate van Baltimore. Die mildelike gebruik van die aandagstreep herinner aan die poësie van Emily Dickinson, wat ná Poe sou kom.

.

Die eensaam hemele van my kindertyd

Die eensaam hemele van my kindertyd,

God was aanwesig in hul dag en nag.

Hy’t in hul bloutes wolke wit soos kryt

gestapel, aambeeldtoppe; die hamerslag

van somer-donderweer teruggehou totdat

geen wese asemhaal, geen voël durf roer.

Van ster tot sidderende ster het Hy

Sy magtige meetkunde uitgesprei

oor die swart vlak. Met Sy smal weerlig-lat

het Hy in nagte van rukwind en rumoer

my oë geteister waar ek lê omring

van engele—o veilige omsingeling!

Bo in die stormwolk God die Almagtige.

.

– Olga Kirsch, Geil gebied, 1976

Dekades nadat Kirsch Suid-Afrika verlaat het en geëmigreer het na Israel, het sy steeds bly droom oor Koppies waar sy grootgeword het. Die droomlandskap van die jeug is grensloos, het die digter Adonis tydens ’n onderhoud gesê (sy gedig is die vyfde een hier onder wat ek bespreek). En soos Adonis, was Kirsch in ballingskap. Die Vrystaatse veld wat wyd uitgestrek lê met sy siedende storms reflekteer dwarsdeur die digter se oeuvre, in haar Afrikaanse, sowel haar Engelse poësie.

.

De wolken

Ik droeg nog kleine kleeren, en ik lag

Lang-uit met moeder in de warme hei,

De wolken schoven boven ons voorbij

En moeder vroeg wat ‘k in de wolken zag.

.

En ik riep: Scandinavië, en: eenden,

Daar gaat een dame, schapen met een herder,-

De wond’ren werden woord en dreven verder,

Maar ‘k zag dat mijn moeder met een glimlach weende.

.

Toen kwam de tijd dat ik niet naar boven keek,

Ofschoon de hemel vol van wolken hing,

Ik greep niet naar de vlucht van ‘t vreemde ding,

Dat met zijn schaduw langs mijn leven streek.

.

Nu ligt mijn jongen naast mij in de heide

En wijst me wat hij in de wolken ziet,

Nu schrei ik zelf, en zie ik in het verschiet

De verre wolken waarom moeder schreide

.

– Martinus Nijhoff, Vormen, 1924

Hierdie bekende en geliefde vers van Nijhoff sinspeel (indirek) op pareidolia, die kuns, of spel om gesigte of vorms in vormlose dinge raak te sien. Die spreker is weer klein en herroep hoe hy en sy moeder na die wolke kyk en sy hom vra wat hy daarin sien. Die vers is verdeel in drie ‘tydperke’, naamlik die herinnering van ’n jong kind, die proses van ouerword met sy gepaardgaande ontgogeling, en ten laaste, die spreker, wat op sy beurt vir sý seuntjie vra wat hy in die wolke sien. Die volwasse spreker verstaan waarom sy moeder gehuil het: die vorms in die wolke dui op die ongekontamineerde lewensbeskouing van ’n kind; sonder ontnugtering, nog onaangeraak deur die lewe.

.

Those Winter Sundays

Sundays too my father got up early

and put his clothes on in the blueblack cold,

then with cracked hands that ached

from labor in the weekday weather made

banked fires blaze. No one ever thanked him.

.

I’d wake and hear the cold splintering, breaking.

When the rooms were warm, he’d call,

and slowly I would rise and dress,

fearing the chronic angers of that house,

.

Speaking indifferently to him,

who had driven out the cold

and polished my good shoes as well.

What did I know, what did I know

of love’s austere and lonely offices?

.

– Robert Hayden, Collected Poems by Robert Hayden,1985

Robert Hayden is deur pleegouers grootgemaak, maar het ’n traumatiese jeug beleef. Hierdie biografiese opgaaf dui op ’n pynlike verwerking van konflik: sy vader het selfs Sondae vroeg opgestaan om vuur te maak en sy skoene skoon te maak, maar die verhouding met die vader is afstandelik. Die vers is getint in die melankoliese “blueblack” en die volwasse spreker besef hoeveel sy pa vir hom moes opoffer, al het hy nooit ’n dankie daarvoor gekry nie. Die magiese eensaamheid van die jongeling is een van onbegrip – en ambivalensie – want, alhoewel daar liefde in die huis was, was daar ook konflik.

.

Celebrating Childhood

Even the wind wants

to become a cart

pulled by butterflies.

.

I remember madness

leaning for the first time

on the mind’s pillow.

I was talking to my body then

and my body was an idea

I wrote in red.

.

Red is the sun’s most beautiful throne

and all the other colors

worship on red rugs.

.

Night is another candle.

In every branch, an arm,

a message carried in space

echoed by the body of the wind.

.

The sun insists on dressing itself in fog

when it meets me:

Am I being scolded by the light?

.

Oh, my past days—

they used to walk in their sleep

and I used to lean on them.

.

Love and dreams are two parentheses.

Between them I place my body

and discover the world.

.

Many times

I saw the air fly with two grass feet

and the road dance with feet made of air.

.

My wishes are flowers

staining my days.

.

I was wounded early,

and early I learned

that wounds made me.

.

I still follow the child

who still walks inside me.

.

Now he stands at a staircase made of light

searching for a corner to rest in

and to read the face of night again.

.

If the moon were a house,

my feet would refuse to touch its doorstep.

.

They are taken by dust

carrying me to the air of seasons.

.

I walk,

one hand in the air,

the other caressing tresses

that I imagine.

.

A star is also

a pebble in the field of space.

.

He alone

who is joined to the horizon

can build new roads.

.

A moon, an old man,

his seat is night

and light is his walking stick.

.

What shall I say to the body I abandoned

in the rubble of the house

in which I was born?

No one can narrate my childhood

except those stars that flicker above it

and that leave footprints

on the evening’s path.

.

My childhood is still

being born in the palms of a light

whose name I do not know

and who names me.

.

Out of that river he made a mirror

and asked it about his sorrow.

He made rain out of his grief

and imitated the clouds.

.

Your childhood is a village.

You will never cross its boundaries

no matter how far you go.

.

His days are lakes,

his memories floating bodies.

.

You who are descending

from the mountains of the past,

how can you climb them again,

and why?

.

Time is a door

I cannot open.

My magic is worn,

my chants asleep.

.

I was born in a village,

small and secretive like a womb.

I never left it.

I love the ocean not the shores.

.

– Adonis, soos vertaal deur Khaled Mattawa. Selected Poems, translated by Khaled Mattawa, 2010

Die 91-jarige Ali Ahmad Sai’d Esber (Adonis) word bestempel as die grootste lewende Arabiese digter. Adonis is gebore in ’n klein dorpie in ’n arm boerderygemeenskap in Sirië, en het informele onderrig ontvang tot en met die ouderdom van 14, toe hy begin skoolgaan het. Sy buitengewone talent en intellek het van kleins af aandag getrek. Die digter het in 1956 in ballingskap gegaan in Beiroet, nadat hy gevangenisskap vir sy politieke sienings moes uitdien. Hy het hom ook gevestig in Parys tydens die burgeroorlog in Libanon. Oor die bostaande gedig, “Celebrating Childhood”, het Adonis die volgende gesê:

I said childhood has no boundaries. It is inside you. Wherever a human being goes, he takes his childhood with him. This is why nobody can cross the boundaries of childhood. It is with me wherever I go. 

.

Verwysings:

https://indianexpress.com/article/lifestyle/role-of-poetry-is-to-diffuse-perfume-against-ignorance-fundamentalism-adonis/?fbclid=IwAR3y9OqhoLBS8tV0uxC59dXiPfDqj2Vzr7pGoAkWrSSIJ_m1ogrAqfOP2qc

https://lithub.com/writers-the-loneliest-artists-of-all/?fbclid=IwAR3jMn-io4EyX7FoVEhtDSBVeD5pg14xCUWSBHK3LOdq6kWjc7jrX5XzgZk

https://www.poetryfoundation.org/poems/46477/alone-56d2265f2667d?fbclid=IwAR0bVCbbYIKZ7KCrQQUW3wSLbiQm0H7uGwS6GT_k9_hPoZOPJ3uTHdDMc9Q

 

 

 

 

 

Met die uitbraak van Covid-19 het ons geleer om gesigsmaskers te dra; ons is, in ’n sekere sin incognito en gesigte wys weinig, of geen mimiek. Soms sukkel ons om mekaar te herken en moet ons soos mense wat aan gesigsblindheid ly, staatmaak op eksterne leidrade soos liggaamsbou, klerasie, haarstyle, ensovoort. Dit is eintlik verstommend hoe baie inligting mens uit iemand anders se gesig kan lees, byvoorbeeld sosiale interaksie, emosie, persoonlikheidseienskappe en gender, om enkeles te noem. Daarom is dit te verstane dat akademici ’n hernieude belangstelling in die neurologiese versteuring, prosopagnosia (gesigsblindheid) toon. ’n Persoon wat hieraan ly, sukkel om andere se gesigte te herroep, onthou of van mekaar te onderskei. Ongeveer een uit elke vyftig mense word hierdeur geaffekteer, en gesigsblindheid is óf aangebore óf veroorsaak deur breintrauma.

Dr Erez Freud, ’n sielkundige verbonde aan die Centre for Vision Research aan die York-Universiteit, Totonto, het 500 volwassenes genader om ’n eenvoudige aanlyn gesigsgeheuetoets te doen. Die deelnemers het aansienlik swakker gevaar in die herkenning van gesigte met sjirurgiese maskers; dit sluit ook die gesigte van bekendes in. Ongeveer 13% van die totale groep het só swak gevaar en gesukkel, hulle kon net sowel aan gesigsblindheid gely het.

Gesigsherkenning is ’n gesofistikeerde proses wat holisties, in een oogopslag, geskied. Dit is veral waar in die geval van mense wat mekaar goed ken. In soortgelyke situasies is deelnemers se gesigsherkenningsvaardighede getoets deur die gesigte van bekendes onderstebo te draai, of feitlik heeltemal te bedek, met net een gelaatstrek sigbaar. Die deelnemers is ook gekonfronteer met ’n fusie van bekendes se gelaatstrekke, byvoorbeeld George Clooney se mond en Robin Williams se oë, of die superponering van gelaatstrekke. Vroue se gesigsherkenningsvaardighede is beter as hulle manlike eweknieë s’n. Dit is dikwels ook vroue wat die polisie help om forensiese gesigsketse van vermeende misdadigers saam te stel. Die evolusie van polisiesketse, Identikits en sagteware, wat help om die ‘korrekte’ amalgaam van gelaatstrekke byeen te bring, het intussen geëvoleer tot gesigsbiometrie. Mens sien dikwels in ’n film hoe vroue polisiekunstenaars bystaan met die saamstel van gesigsprofiele – en in die werklike lewe is dit ook die geval. (Mens kan natuurlik byvoeg dat vroue inderdaad ook groter slagoffers van misdaad is.) Hoe dit ook al sy – die binêre opposisie van gesigsblindheid sou waarskynlik superieure gesigsherkenningsvaardighede wees – en, soos genoem vaar vroue beter as mens as dit by die onthou van fynere gesigsdetail kom. Vroue “lees” ook inligting uit ander mense se oë beter as mans. Sulke ooggetuies is van onskatbare waarde vir die polisie as dit kom by die saamstel van gesigsprofiele – wat lei tot latere arrestasies.

Daar is verskille in die lees van gesigte: in Westerse Kaukasiese lande dekodeer mense heelwat inligting uit die mond-area, terwyl Oosterse Asiatiese inwoners hulle inligting oorwegend uit die oog-area genereer.

Die langdurige dra van maskers – byvoorbeeld vir jare aaneen – gaan sonder twyfel ’n latere invoed uitoefen op babas en peuters se vermoëns om gesigte holisties te lees – soos een navorser dit gestel het: Dit sal wees soos om ’n tweede taal aan te leer; een met ’n aksent. En net vader tyd sal leer wat se invloed gesigsverperrings op die langtermyn psigologiese ontwikkeling van kinders sal hê.

Ek ontdek nou die dag ’n nuwe toepassing (app), en die bittere ironie daarvan gaan my nie verby nie. MyHeritage het ’n virtuele speelding, Deep Nostalgia bekend gestel, wat via kunsmatige intelligensie ou foto’s van geliefdes tot lewe wek, amper soos met ’n kort video. Die gesig, gestol in sy ewigheidsekonde, begin te beweeg, die kop draai rond, en die gesig glimlag. Die gedagte is waarskynlik om foto’s van gestorwe familie te aktiveer, alhoewel die toep op enige foto van toepassing kan wees. Terwyl die wêreld vasgevang is in ’n makerade van gesigloosheid, verbeter die tegnologie om gesigte te laat herleef.

Een van ons grootste digters, prof TT Cloete, het aan gesigsblindheid gely. Die liefde tussen Theunis Cloete en Anna van Zyl vorm deel van een van die mooiste liefdesnarratiewe in die Afrikaanse digkuns. Na Anna se afsterwe aan nierkanker kon Cloete steeds nie sy vrou se gesig onthou/herroep nie, en het sy hele huis vol foto’s van haar geraam. In die drie jaar ná haar afsterwe het hy net tien nuwe gedigte geskryf; sewe oor Anna. In 2010 is Uit die wit lig van my land gesny gepubliseer, ’n bloemlesing waain alle gedigte oor sy geliefde Anna gebundel is. Want Anna was die digter, die muse ín hom, het Cloete by herhaling bevestig. En sy sielsgenoot het vir hom gesê hy moet aanhou leef; hy moet skrýf. Cloete het in 2014, op 90-jarige ouderdom sy swanesang, die lywige Karnaval en Lent die lig laat sien – ‘n jaar voor sy dood. In Die groot misterie van twee vroue: Briewe aan Anna (Pooka, 2016) noem Hambidge in ’n resensie dat laasgenoemde ’n brieweboek, ’n liefdesboek én ’n letterkundige verslag van ’n literator en digter is waarin hy ook skryf oor sy eie gesigsblindheid (prosopagnosia).

Cloete het in 2002, nadat Anna siek geword het, begin om vir haar briewe te skryf.  Sy is in 2007 oorlede, maar hy het voortgegaan om vir haar te skryf.

 

28 Februarie 2010

 

My liefde vir jou het gelê in jou bestendige aanwesigheid.  As ek my rose gesnoei het, het ek geweet jy is iewers in die huis doenig.  Ek kan enige tyd my snoeiskêr neersmyt en jou iewers in die huis doenig kry. Of ek kan iewers in die tuin vroetel, dan kom jy na my toe, met tee.  As ek my papegaaie vertroetel het, het ek geweet jy is durend daar.  Ek was vir die kleurryke voëls lief omdat ek vir jou saam met my vir hulle lief was.

Jy was en is my stokperdjie.

Soos ek geloop, gestaan, gelê of gewerk het in jou ononderbroke aanwesigheid, loop, lê, werk, slaap ek nou in die holte van jou afwesigheid. Jou leegte. Jou onvervulde holte. Jou nergens. Jou 0. “

 

Hambidge verwys na Cloete se kommunikasie met Anna as ’n bonatuurlike infra- of ultrakommunikasie. In die onderstaande gedig ervaar die leser iets hiervan; óók van ’n visuele versperring, strofes 4-7:

.

Anna

[…]

Ek herken jou voetstap in ʼn besige straat

in ons dorp van baie ver. Die beste het gebly.

Ek hoor jou stem sonder dat jy praat.

.

Kyk ek sonder jou, is daar skille

oor my diep oogkasse, ek

kyk sonder pupille.

.

Ek soek jou omtrek om my getrek,

ek soek jou in die appel van my oog.

.

Kyk ek na die melkweg, in die gras,

in die water, na die boog

van die aarde, altyd iewers is jy ingepas.

 

Uit die wit lig van my land gesny, 2010.

En hierdie vers, strofes 9-10:

.

Gratis 1

[…]

in die soet trekke wat ek op haar afwesige gesig wil pas

om haar afwesige liggaam wil kontoer na my sin

wat ek liefhet vul sy eiesinnig pynlik anders in

.

sy hou haar ver agter in my oë onsigbaar onuitwisbaar vas

.

Heilige nuuskierigheid, 2007

.

Verwysings

 

https://www.nytimes.com/2020/08/31/health/covid-masks-face-blindness.html?fbclid=IwAR2SU7d30HI5jZHgM_uET8dmZjeEtaNlFhHb2wMB9dNT3hVYnffge206dws

https://joanhambidge.blogspot.com/2017/01/tt-cloete-die-groot-misterie-van-twee.html?m=1&fbclid=IwAR2UQVInRueaDqQCcUYiSslgJnhjm1JtPwo3QMJVNfmIs7HqOAhLcvFA47U

https://www.litnet.co.za/tt-cloete-1924/?fbclid=IwAR1iZxjNYPGb-0_WzrXq_2D1hiAk7osqSuw1xX0wsj-R0XQIZRX03pbGM7A

Facebook: T.T. Cloete – Onthou

 

Samespraak is ’n nuwe samewerkingsprojek wat die vergelykende (transnasionale) bestudering van Afrikaanse en Nederlandstalige literatuur op die hart dra.

Die saadjie vir Samespraak is in Junie 2020 geplant toe ek op die webblad Versindaba ‘n pleidooi gelewer het vir die skep van ’n aanlyn forum spesifiek gerig op die vergelykende bestudering van Afrikaanse en Nederlandse letterkunde.

In hierdie skrywe het ek verwys na Nerina Bosman en Wannie Carstens se artikel in De Lage Landen, getiteld “Tussen geleentheid en uitdaging: Die Nederlandistiek in Suid-Afrika”, wat in Februarie 2020 verskyn het. Hierin dui Bosman en Carstens (2020) aan dat “daar steeds ‘n gesonde belangstelling in die bestudering van Nederlands as akademiese terrein” in Suid-Afrika bestaan; dit blyk veral uit “nagraadse skripsies, verhandeling, en proefskrifte van studente”, asook die publikasies in akademiese tydskrifte. Verder noem hulle dat “samewerking tussen individuele navorsers en hulle nagraadse studente in beide die Lae Lande en Suid-Afrika eweneens ‘n goed gevestigde gebruik” is “met gedeelde publikasies en navorsingsprojekte”.

Alhoewel, soos Bosman en Carstens (2020) tereg opmerk is daar ook talle uitdagings vir die Nederlandistiek in Suid-Afrika “as gevolg van die politieke klimaat en die tersiêre omgewing waarin ons in Suid-Afrika werk”, wat onder andere befondsing en krimpende studentegetalle insluit.

As ’n manier om opnuut belangstelling vir die bestudering van Afrikaanse en Nederlandse letterkunde te kweek en die uitdagings wat daarmee op ’n koste-effektiewe wyse te oorbrug, het ek die voorstel gemaak dat ‘n studiegroep vir die vergelykende bestudering van Afrikaanse en Nederlandse in die lewe geroep word.

Die voorstel was uiters goed vanuit verskeie oorde ontvang. Yves T’Sjoen, hoogleraar aan die Universiteit Gent, het op Versindaba geskryf dat gesien die historiese taalverwantskap tussen Afrikaans en Nederlands én die veelsoortige interaksies tussen Afrikaanse en Nederlandstalige literatuur, waarvoor aandag in sowel Suid-Afrika as die Lae Lande bestaan, so ’n digitale uitwisselingsplatform (sonder ’n residensiële universiteit) ’n pragtige uitdaging en ’n relevante akademiese gesprekstool is. T’Sjoen se uitspraak, “Geen leerstoel, maar een internationale en interuniversitere leertool” het dan ook Samespraak se motto geword.

Die alombekende digter en skilder Breyten Breytenbach het eweneens sy stem by dié van T’Sjoen gevoeg en gesê dat dit “tog vanselfsprekend (en vanandersprekend) [is] dat die onderlinge bevrugting en wedersydse gasvryheid en ontdekkings en toeligtings en nuuskierighede waarby die uitwisseling tussen die twee tale (en taalgebiede) al so lank baat, en soveel substansie het, meer koherensie en sigbaarheid verkry.”

In Julie 2020 het Samespraak ‘n bestuur ryker geword met bestuurslede vanuit Suid-Afrika, België, Nederland, Kroäsie, Pole en Tsjeggië. In September het Remona Voges-Van Huyssteen, destyds werksaam by LitNet en tans by Protea Boekhuis, ‘n webblad vir Samespraak ontwerp. Gaan besoek gerus ons webblad by www.samespraak.com.

Die Samespraakbestuur het dit goedgedink dat ons Alfred Schaffer, bekroonde digter en dosent aan die Universiteit Stellenbosh nader, om gedurende die eerste jaar van Samespraak se bestaan die inwonende skrywer moet wees. Schaffer het ons inisiatief vanuit die staanspoor ondersteun en die uitnodiging goedgunstiglik aanvaar.

Die eerste Samespraakontmooeting het op Woensdag, 24 Februarie 2021 afgeskop en dit was ‘n reuse sukses. Yves T’Sjoen (UGent) het die openingslesing van die studiegroep behartig. Die titel van sy referaat was “Met Alfred Schaffer op de brug”. Hierin het hy nie net die doeleindes van die studiegroep duidelik onderstreep het nie, maar ook die talle navorsingsmoontlikhede vir die bestudering van Alfred Schaffer se werk uiteengesit. Hier is openingslesing van T’Sjoen:

Martina Vitackova (UGent) en Andries Visagie (US) het elkeen ook ‘n bydrae gelewer; Martina se referaat het gegaan oor borskankernarratiewe in Afrikaanse en Nederlandse literatuur, en Andries het ’n lesing gelewer oor postkoloniale benaderingsmoontlikhede van kortverhale deur Jan Rabie en Harry Mulisch. Hier is albei opnames:

Die volgende Samespraakontmoeting vind plaas op Woensdag 24 Maart en daarna weer op 28 April. Die program vir 24 Maart lyk soos volg:

Samespraak: Tweede ontmoeting op Zoom Woensdag 24 Maart 2021, 14:00 tot 15:30 (Suid-Afrikaanse tyd; GMT+2)
14:00-14:30	Delia Rabie (UP)	Die femme fatale en die jong nimf in Van Heerden en X: ‘n verkennende studie
14:30-15:00	Francine Maessen (UvA)	De nieuwe generatie ecokritiek: een vergelijking tussen Pieter Odendaals Asof geen berge ooit hier gewoon het nie en Dominique de Groens Sticky drama
15:00-15:30	Jessica van Wynsberge (UGent)	Magisch realisme in postkoloniaal perspectief: Toorberg van Etienne van Heerden en De trein der traagheid van Johan Daisne

‘n Skrywerswerkswinkel saam met Alfred Schaffer vind plaas op Woensdag, 26 Mei. (Die tweede semester se program is nog nie vasgestel nie; as jy dus voel dat jy by Samespraak betrokke wil raak, kontak my gerus by samespraak@gmail.com).

Intussen het die Samespraakbestuur ook kers opgesteek by die geakkrediteerde tydskrif Stilet. Die sekretaris van Samespraak, die doktorsgraadkandidaat Francine Maessen, het saam met Yves T’Sjoen en myself, ‘n oproep om bydraes vir ‘n spesiale uitgawe aan Stilet voorgelê. Die oproep om bydraes behels dat Samespraaklede in 2021 hulle navorsingsprojekte aan Stilet kan voorlê vir publikasie in ‘n spesiale uitgawe wat in 2022 uitgegee word. Vir die inhoud van die spesiale uitgawe stel ons drie soorte bydraes voor:

Eerstens akademiese artikels wat ons wil beperk tot die volgende twee onderwerpe: vergelykende (transnasionale) studies wat die deelnemers tydens die studiejaar onderneem het, of ‘n artikel oor die akademiese, kreatiewe en vertaalwerk van Alfred Schaffer en sy rol as kulturele bemiddelaar tussen Afrikaans en Nederlands. Die tweede tipe bydrae wat in aanmerking kom, het betrekking op die transnasionale ontvangs van Schaffer se werk (onderskeidelik in die Afrikaanse en Nederlandse taalgebied). Laastens word kreatiewe bydraes van Schaffer self aangebied, spesiaal geskryf vir hierdie uitgawe van stilet.digital. Die kreatiewe werk van gevestigde en jonger skrywers in reaksie op Schaffer se oeuvre kry ook ‘n plek in die kreatiewe deel. (Vir meer inligting oor die Stilet-uitgawe, besoek gerus https://stilet.digital/samespraak/.)

Samespraak is bevoorreg om gedurende die aanvangsjaar van sy bestaan in 2021 die P.C. Hooft-pryswenner Alfred Schaffer as inwonende skrywer by ons betrokke te kan hê. Ons wil Alfred dan ook van harte gelukwens met die belangrike toekenning en ons sien uit om sy werk vanjaar by Samespraak indringend te bespreek en navorsingsartikels vanuit verskillende perspektiewe oor sy werk te lewer.

 

Bestaan daar ‘n geskiedenis van literatuurwetenskap in Afrikaans? Tans is ek besig met die opstel van ‘n kurrikulum vir ‘n voorgraadse kursus in literatuurwetenskap in Afrikaans. As deel van die taak, lees ek die eerste hoofstuk van Terry Eagleton se Literary Theory: An Introduction (1996 [1983]), getiteld “The Rise of English”, sowel as die eerste hoofstuk van Peter Barry se Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory (2009 [1992]), getiteld “Theory before ‘theory’ – liberal humanism”.

Hierdie inleidende hoofstukke se fokusse is albei op die opkoms van  literatuurwetenskap in die Engelse literatuur, ‘n studieveld wat sover ek weet totaal ontbreek in die bestudering van Afrikaanse letterkunde. Barry (2009:11-15) kyk byvoorbeeld na “The history of English studies” deur aanvanklik in sy hoofstuk vrae te vra wat mens moet laat dink aan hoe die bestudering van Engels aanvanklik daar uitgesien het. Vrae sluit in:

“1. When do you think English was first taught as a degree subject in England?: was it 1428, 1528,1628, 1728, 1828, or 1928?

2. At which institution was English first taught as a degree subject in England?: was it Oxford University, Cambridge University, London University, Southampton University, or none of these?

[…]

6. In the early twentieth century women could take degree courses in England, but were not allowed to receive degrees. True or false?”

Ek wonder juis of iemand al gepoog het om soortgelyke vrae oor Afrikaans as vakgebied te beantwoord. Dit is algemene kennis dat D.F. Malherbe die eerste professor in Afrikaans was, maar hoe en wanneer het Afrikaans as ‘n vakgebied ontwikkel? Watter literators se werk sou mens kon gebruik ter illustrasie van die wyse waarop Afrikaanse letterkunde doseer is alvorens die opkoms van “literêre teorie”? Ek vermoed N.P. van Wyk Louw se versamelde prosa en A.P. Grové se studies oor die tegnieke van poësie is belangrike voorbeelde hiervan. Dan sal ‘n mens ook moet gaan kyk na die opkoms van literêre teorie in Suid-Afrika. Wanneer het literêre teorie hoogty gevier in Afrikaans? T.T. Cloete is beslis een van die sentrale rolspelers in die vestiging van literatuurwetenskap in Afrikaans, maar hoe verloop die geskiedenis? Mens sou ook kon gaan kyk na die opkoms van literatuurwetenskap-departemente aan Suid-Afrikaanse universiteite en die literatuurwetenskap-kurrikula vergelyk met dié van Afrikaanse letterkunde en taalkunde. Mens sou natuurlik ook kon gaan kyk na talle ander akademici se werk in literatuurwetenskap, byvoorbeeld Cloete, Botha en Malan se Gids by die Literatuurstudie (1985), Heilna du Plooy se Verhaalteorie in die twintigste eeu (1985), André P. Brink se Vertelkunde: ‘n Inleiding tot die lees van verhalende tekste (1987), Joan Hambidge se Postmodernisme (1995), Marisa Keuris se Die dramateks (1996) en Chris van der Merwe en Hein Viljoen se Alkant Olifant (1998). (Ek het so pas ook Joan Hambidge se lemma oor literatuurwetenskap op Literêre terme en teorieë se webblad afgekom, wat ‘n sinvolle plek is om verskillende skole binnekant die literatuurwetenskap te bespied, asook om die vraag na wat die literatuurwetenskap nou eintlik is te beantwoord.)

 

Mens sal ook moet gaan kyk na die totstanding van Tydskrif vir Literatuurwetenskap en die oprigting van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Algemene Literatuurwetenskap (SAVAL), wat nou as die Letterkundeassosiasie van Suid-Afrika (LASA) bekendstaan.  Dalk kan onderhoude met belanghebbendes soos Marianne de Jong en Andries Oliphant gevoer word om die prentjie vollediger in te kleur.

Dan sit mens ook met die gegewe dat meeste literatuurwetenskap-departmente na afloop van die nuwe bedeling saamgesmelt het met verskillende taaldepartemente aan Suid-Afrikaanse universiteite. Lateraan ook met die wegval van Afrikaanse departemente by talle Suid-Afrikaanse universiteite. Vandag weer met die privatisering van Afrikaanse universiteite. Is laasgenoemde ‘n etiese uitkoms vir die oorlewing en oorlewering van Afrikaanse literatuurstudies en/of literatuurwetenskap in Afrikaans?

Vandag is daar ook baie nuwe tendense deel van literatuurwetenskap, wat reeds op vernuftige wyses geïntegreer is in die Afrikaanse letterkunde, byvoorbeeld Susan Smith en Susan Meyer se (onderskeie) artikels oor nuwe materialisme en die objek-geörienteerde ontologie en Etienne van Heerden se roman Die biblioteek aan die einde van die wêreld (2019), wat as ‘n gids gelees kan word by gesprekke oor dekolonisasie.

Dit is nodig om bestek te neem oor die verlede, hede en toekoms van literatuurwetenskap in Afrikaans, hoe dié veld vergelyk met dié van Afrikaanse letterkunde en taalkunde, en hoe ons vandag by literatuurwetenskap in Afrikaans kan baat vind, indien enigsins.

Die eerste episode van die podsending Sitkamer het pas verskyn.  Mercy Kannemeyer neem die leiding in die gesprek tussen boekliefhebbers oor die betekenisassosiasies van ‘n sitkamer. Die gespreksgenote is Earl Basson, Bibi Burger, Janien Linde, Alwyn Roux en Remona Voges-Van Huyssteen. Daarnaas gesels Alwyn Roux met Yves T’Sjoen oor die Gentse Sentrum vir Afrikaans en die Studie van Suid-Afrika en Mercy Kannemeyer met die P.C. Hooftpryswenner Alfred Schaffer.

Luister na die eerste episode by die volgende skakel: Episode 1: Maak jouself (on)gemaklik. In gesprek met Yves T’Sjoen en Alfred Schaffer by Sitkamer • A podcast on Anchor. Die temalied van Sitkamer is gekomponeer deur Franco Prinsloo en Angie Gallagher is Sitkamer se formidabele redigeerder.

Maak seker om ons te volg op Facebook by Sitkamer | Facebook en stuur gerus ‘n e-pos na sitkamerpod@gmail.com. Sitkamer word met trots aangebied deur die Afrikaanse Taalraad (ATR) en die Internasionale Vereniging vir Afrikaans (IVA).

 

 

Die jongste wêreldnuus aan die poësiefront is die 22-jarige Amanda Gorman se voordrag van haar gedig, “The hill we climb”, tydens die presidensiële inhuldiging van Joe Biden, die 46 ste president van die VSA op 20 Januarie 2021. Gorman het in haar hoedanigheid as poet laureate opgetree. Dié begaafde jong digter, ’n inwoner van Los Angeles, was in 2017 die nasionale jeug-poet laureate. Sy is tans ’n sosiologie-student aan die Harvard-universiteit. Gorman is tot op hede die jongste digter wie dié eer te beurt geval het. Demokrate soos John F. Kennedy, Bill Clinton en Barack Obama het ook poet laureates tydens hulle inhuldigingsplegtighede gehad. Gorman sluit, met haar 5-minute lange gedig, aan by haar ikoniese voorgangers soos Robert Frost, Maya Angelou en Elizabeth Alexander. Maar net twee weke voor hierdie historiese dag het gewelddadige Trump-ondersteuners die Capitol in Washington DC bestorm met vlae, pypbomme en galgtoue. In Gorman se gedig doen sy ’n oproep tot nasionale eenheid, besinning en verandering – met die troos dat Amerika se demokrasie wel seergekry het en tydelik “vertraag” is, maar steeds ’n baken van hoop is wat nooit sal verdwyn nie. Die waarderende tweets het onmiddellik ingestroom, onder meer van Oprah Winfrey, Michelle Obama, Hillary Clinton en die aktivis en politikus, Stacey Abrahams. Gorman se debuut, The one for whom food is not enough het in 2015  verskyn.

Tyd vlieg inderdaad, en ’n mens dink onwillekeurig aan die dag toe Donald Trump ingesweer is as president, op 20 Januarie 2017. Met dié verskil: Trump het nie ’n poet laureate gehuur nie. Nee, hierdie president het dae nadat hy sy amp aanvaar het, ’n liriek, “The snake”, tydens politieke byeenkomste voorgelees – dieselfde liriek wat hy (heel dreigend) tydens verkiesingsveldtogte gelees het. In sy nuuswekker vra Louis Esterhuizen, na analogie van ’n berig in The Atlantic, tereg waar die digters tydens Trump se inhuldigingseremonie was – en of die tradisie van poet laureates dan net ’n gebruik is wat Demokrate aanhang?  https://versindaba.co.za/tag/presidensiele-inhuldiging/?fbclid=IwAR0_O_VNJcDeh58L4I4m6PpOG3BB4Su2V7fa9rzff63US5eK0OiT8SkCAEo

Wys Trump sy misnoeë met bestaande en gerespekteerde protokol só? Wel, dít is dalk lig gestel. Trump het net een (gunsteling) “gedig”, wat inderwaarheid ’n liriek is, genaamd “The snake”, soos reeds genoem. En die voormalige prez sélf het dit tot vervelens toe voorgelees. Die verdraaide vertolking van die liriek was ’n waarskuwing aan die burgery oor die gevare verbonde aan onwettige immigrante, maar die teks kan ook as metafoor van Trump se presidensie gelees word. Dit handel in kort oor ’n vrou wat ’n slang, wat buite verkluim, in haar huis inneem en versorg. Die slang pik dan sy weldoener met ’n dodelike gif. Die liriek is oorspronklik in 1968 deur Al Wilson geskryf, en volgens die burgerregte-aktivis, Oscar Brown dui die lied op die viering van die swart kultuur en gepaardgaande die verwerping van rassisme. Brown se (oorlewende) kinders het Trump gewaarsku om die liriek nie te te demoniseer nie, waarop Trump onderneem het om die voordrag daarvan te staak – maar hy het steeds voortgegaan.

 

 

Geen poet laureate vir Donald Trump nie: hy het gesorg dat hy die kollig opeis, hý alleen, op verskeie geleenthede. O, en het hy dit nie geniet om sy ‘bangmaakgedig’ te lees nie!  Eers sal hy sy leesbril opsit, ernstig, outoritêr, en met groot fanfare begin lees terwyl hy huiwer voor die argaïese en fleurige taalgebruik in die liriek-vers. Mens kan sien hoe hy die naderende klimaks van die slangfabel geniet…met ’n donker, dramatiese stem stuur hy af op die selfverduidelikende kadens, en die gelaaide stilte ná die voorlesing laat die volle implikasie van die verradelike slang vir eers by sy luisteraars insink.

 

The snake

 

On her way to work one morning

Down the path alongside the lake

A tender-hearted woman saw a poor half-frozen snake

His pretty colored skin had been all frosted with the dew

“Oh well,” she cried, “I’ll take you in and I’ll take care of you”

“Take me in oh tender woman

Take me in, for heaven’s sake

Take me in oh tender woman,” sighed the snake

 

She wrapped him up all cozy in a curvature of silk

And then laid him by the fireside with some honey and some milk

Now she hurried home from work that night as soon as she arrived

She found that pretty snake she’d taken in had been revived

“Take me in, oh tender woman

Take me in, for heaven’s sake

Take me in oh tender woman,” sighed the snake

 

Now she clutched him to her bosom, “You’re so beautiful,” she cried

“But if I hadn’t brought you in by now you might have died”

Now she stroked his pretty skin and then she kissed and held him tight

But instead of saying thanks, that snake gave her a vicious bite

“Take me in, oh tender woman

Take me in, for heaven’s sake

Take me in oh tender woman,” sighed the snake

 

“I saved you,” cried that woman

“And you’ve bit me even, why?

You know your bite is poisonous and now I’m going to die”

“Oh shut up, silly woman,” said the reptile with a grin

“You knew damn well I was a snake before you took me in

”Take me in, oh tender woman

Take me in, for heaven’s sake

Take me in oh tender woman,“ sighed the snake

 

Joe Biden se gunsteling digters is van Ierse afkoms, waarskynlik omdat die president self van Ierse herkoms is. Hy het deur die jare by herhaling die Nobelpryswenner, Seamus Heaney, aangehaal, wat terloops ook Bill Clinton se gunsteling digter is. Heaney se werk leen hom wonderlik tot politieke toesprake, het Biden per geleentheid gesê.

 

History says

Don’t hope on this side of the grave

But then, once in a lifetime

The longed-for tidal wave

Of justice can rise up

And hope and history rhyme.

 

(Soos aangehaal uit Heaney se 1991-drama, The cure at Troy.)

 

Maar dit was egter William Butler Yeats se gedigte wat die jong Biden voor die spieël geresiteer het om van sy hakkelprobleem ontslae te raak – ’n raakpunt wat Amanda Gorman met Biden deel, want as kind het sy ook gesukkel met ’n spraakprobleem. As jy leer om bewus te raak van die uitspraak van woorde, raak jy ingestel op die fynere nuanses van klank; dit het my voorberei vir my rol as storieverteller en voordragkunstenaar, het die jong digter bevestig. Gorman se styl herinner aan die performance poetry ter plaatse, en na my mening kan die digter en die gedig tydens die presidensiële inhuldiging nie van mekaar geskei word nie. Die gedig kan ook as ’n soort kanonisering van performance poetry gesien word. Gorman se manier van lees/voordra is besonder ekspressief. Hier volg die volledige gedig:

 

The hill we climb

 

When day comes we ask ourselves,

where can we find light in this never-ending shade?

The loss we carry,

a sea we must wade

We’ve braved the belly of the beast

We’ve learned that quiet isn’t always peace

And the norms and notions

of what just is

Isn’t always just-ice

And yet the dawn is ours

before we knew it

Somehow we do it

Somehow we’ve weathered and witnessed

a nation that isn’t broken

but simply unfinished

We the successors of a country and a time

Where a skinny Black girl

descended from slaves and raised by a single mother

can dream of becoming president

only to find herself reciting for one

And yes we are far from polished

far from pristine

but that doesn’t mean we are

striving to form a union that is perfect

We are striving to forge a union with purpose

To compose a country committed to all cultures, colors, characters and

conditions of man

And so we lift our gazes not to what stands between us

but what stands before us

We close the divide because we know, to put our future first,

we must first put our differences aside

We lay down our arms

so we can reach out our arms

to one another

We seek harm to none and harmony for all

Let the globe, if nothing else, say this is true:

That even as we grieved, we grew

That even as we hurt, we hoped

That even as we tired, we tried

That we’ll forever be tied together, victorious

Not because we will never again know defeat

but because we will never again sow division

Scripture tells us to envision

that everyone shall sit under their own vine and fig tree

And no one shall make them afraid

If we’re to live up to our own time

Then victory won’t lie in the blade

But in all the bridges we’ve made

That is the promise to glade

The hill we climb

If only we dare

It’s because being American is more than a pride we inherit,

it’s the past we step into

and how we repair it

We’ve seen a force that would shatter our nation

rather than share it

Would destroy our country if it meant delaying democracy

And this effort very nearly succeeded

But while democracy can be periodically delayed

it can never be permanently defeated

In this truth

in this faith we trust

For while we have our eyes on the future

history has its eyes on us

This is the era of just redemption

We feared at its inception

We did not feel prepared to be the heirs

of such a terrifying hour

but within it we found the power

to author a new chapter

To offer hope and laughter to ourselves

So while once we asked,

how could we possibly prevail over catastrophe?

Now we assert

How could catastrophe possibly prevail over us?

We will not march back to what was

but move to what shall be

A country that is bruised but whole,

benevolent but bold,

fierce and free

We will not be turned around

or interrupted by intimidation

because we know our inaction and inertia

will be the inheritance of the next generation

Our blunders become their burdens

But one thing is certain:

If we merge mercy with might,

and might with right,

then love becomes our legacy

and change our children’s birthright

So let us leave behind a country

better than the one we were left with

Every breath from my bronze-pounded chest,

we will raise this wounded world into a wondrous one

We will rise from the gold-limbed hills of the west,

we will rise from the windswept northeast

where our forefathers first realized revolution

We will rise from the lake-rimmed cities of the midwestern states,

we will rise from the sunbaked south

We will rebuild, reconcile and recover

and every known nook of our nation and

every corner called our country,

our people diverse and beautiful will emerge,

battered and beautiful

When day comes we step out of the shade,

aflame and unafraid

The new dawn blooms as we free it

For there is always light,

if only we’re brave enough to see it

If only we’re brave enough to be it

 

Die presidensiële inhuldiging met die versoenende tema “America united” was ’n rasende sukses. Die navrae het dadelik ingestroom: wanneer, en waar is Gorman se werk te koop? Binne dae het Gorman se  prenteboek, The change we sing asook die bundel, The hill we climb, wat September vanjaar verwag word, na die boonste twee plekke op Amazon.com opgeskuif. En ja: Die jong digter is ambisieus – sy het in ’n onderhoud met die New York Times genoem dat sy in 2036 gaan terug wees as presidensiële kandidaat.

 

Verwysings

https://www.townandcountrymag.com/society/politics/a35253095/joe-biden-seamus-heaney-irish-poet/?fbclid=IwAR02Qtc2bLSNXopd5Cal1jegCEpiiCZhlkjat8xpHM5ZgEgrgn2VIhPIFsY

https://www.irishpost.com/news/donald-trump-recites-controversial-poem-the-snake-during-rally-196725?fbclid=IwAR2zGhmKCdFxHNqJB0wpmek0ANIf4K9ANH5-itaGTAFErgplt89ce8AJ9u8

https://edition.cnn.com/2021/01/20/politics/amanda-gorman-inaugural-poem-transcript/index.html?fbclid=IwAR3UaLUUQ6zObm8GAL44T1j2QjkVXFOyH0HuEHHPrMdistTNyCjy4dQH5_w

 

Sitkamer is ‘n spiksplinternuwe podsending vir enigeen wat belangstel in gesprekke oor Afrikaanse letterkunde. Met ‘n uitgesoekte geselskap neem Mercy Kannemeyer die leiding in gesprekke tussen boekliefhebbers. Gereelde stemme wat maandeliks in die Sitkamer gehoor gaan word, is behalwe vir Mercy, dié van Earl Basson, Janien Linde, Bibi Burger, Remona Voges-Van Huyssteen en Alwyn Roux. Angie Gallagher is ons formidabele redigeerder en Franco Prinsloo die komponis agter die temalied. Vir die eerste episode kan julle uitsien na ‘n gesprek tussen dié ses lede wat gaan oor die betekenisassosiasies van ‘n sitkamer. Daarnaas gesels Mercy met die PC Hooft-pryswenner vir poësie Alfred Schaffer en Alwyn Roux met Yves T’Sjoen oor die Gentse Sentrum vir Afrikaans en die Studie van Suid-Afrika. Volg ons gerus op Sitkamer | Facebook en maak seker om op 26 Februarie die eerste episode van Sitkamer af te laai. Met trots geborg deur die Afrikaanse Taalraad (ATR) en die Internasionele Vereniging vir Afrikaans (IVA).