Binneblik
Thursday, July 9th, 2020
Tomas Tranströmer, die Sweedse Nobelpryswenner vir Letterkunde in 2011, se siening en vertolking van die wêreld en werklikheid om hom transendeer die beperkinge van ’n bepaalde land, kultuur en taal. Dit bied ’n universele kyk op die lewe wat in die meeste van sy gedigte spruit uit die waarneming van ’n alledaagse verskynsel: landskap, ’n voël, die see, ens. Die gedig word dan opgebou uit hierdie oënskynlik eenvoudige begin.
Met die lees van ’n Tranströmer-gedig word die leser dieper en dieper in die vreemde denkwêreld van die digter ingelei en algaande ontdek mens die onverwagte verwantskappe wat daar bestaan tusssen entiteite en begrippe; en hoe ons as mense in verband staan met die wêreld om ons.
In die volgende kort gedig kom die leser die abstrakte idee van herinneringe teë wat onder Tranströmer se hand lewende entiteite word wat kan sien en asemhaal.
Minnena ser mig
En junimorgon då det är för tidigt
att vakna men för sent att somna om.
Herinneringe kyk vir my
Een oggend in Junie wanneer dit te vroeg is
om op te staan, maar te laat om weer te slaap.
Ek moes uit die struike kom, versadig
met herinneringe, en hulle oë volg my.
Hulle is onsigbaar, hulle versmelt heeltemal
met die agtergrond, presies soos ’n trapsuutjies.
Hulle is so naby, ek hoor hulle asemhaal
die voëlgeluide is oorverdowend.
Om beter te verstaan
Elke vertaler het sy eie benadering tot vertaling en werk vanuit ’n eie filosofie ten opsigte van hierdie moeilike bedryf. Hoe kan jy ’n greep kry op die digter wat jy wil vertaal, se werk? Hoe kom mens agter die kap van die byl? Een van die strategieë wat ek volg om ’n digter beter te verstaan, en dus beter te vertaal, is om gedigte te skryf in die styl en toonaard van die bronteks, om as’t ware te skryf asof ek die oorspronklike digter is.
John Dryden (1631 – 1700), die groot Engelse digter, dramaturg, kritikus en vertaler en die eerste Poet Laureate, het hoofsaaklik uit Latyn vertaal. In die sewentiende eeu was dit algemeen aanvaar dat klassieke Latyn en Grieks die tale van fyn beskawing is en modelle is waarvolgens ’n goeie skrywer moes skryf. Dryden het interessante menings gehad oor vertaling. Sy idee van “imitation” is hier ter sake.
John Dryden oor nabootsing of naskrywing*:
“I take imitation of an author … to be an endeavour of a later poet to write like one who has written before him, on the same subject; that is, not to translate his words, or to be confined by his sense, but only to set him as a pattern, and to write, as he supposes that author would have done, had he lived in our age, and in our country.”
Ek het hierbo gepraat van die tegniek wat ek aanwend om ’n digter wie se werk ek wil vertaal, so goed as moontlik te verstaan en te internaliseer. Die doel is om ’n ’n gedig te skryf wat so oortuigend is dat dit miskien sou kon gesien word as ’n gedig van die Sweedse meester. Dit moet as’t ware in die spore volg van die digter wie se werk vertaal moet word.
Ek praat dus van ’n “volgvers”, ’n vers wat die aard en gevoelswaarde van ’n ander digter so noukeurig as moontlik volg. Om dit te demonstreer, volg hier nou so ’n gedig wat ek geskryf het. Dit is in die styl van ’n tipiese Tranströmer-gedig geskryf en is gebaseer op die tweede strofe van sy gedig “Afgesonderde Sweedse huise”. Maar eers Tranströmer se gedig.
Svenska hus ensligt belägna
Ett virrvarr av svarta granar
och rykande månstrålar
Afgesonderde Sweedse huise
‘n Wirwar van swart spardenne
en smeulende maanstrale.
Hier onder lê die kleinhoewe
en dit lyk leweloos.
Tot die oggend-dou murmel
en ‘n ou man sy venster
– met bewende hand – oopmaak
en ‘n uil uitlaat.
En in ‘n ander rigting
staan ‘n nuwe gebou en stoom
met die wasgoed-skoenlapper
fladderend op die hoek.
In die middel van ‘n sterwende woud
waar die vermolming
deur ‘n bril van sap
die bedrywigheid van houtboorders lees.
Somer met vlasblonde reën
of ‘n enkele donderwolk
bokant ‘n hond wat blaf.
Saad skop in die aarde.
Oproerige stemme, gesigte
vlieg in telefoondrade
op verkrimpte vinnige vlerke
oor die vleiland myle.
Die huis op ‘n eiland in die rivier
broei op sy klipfondament.
Aanhoudende rook – iemand verbrand
die woud se geheime papiere.
Die reën wentel in die lug.
Die lig slinger in die rivier.
Huise op die hoogte hou toesig
oor die waterval se wit osse.
Herfs met ‘n swerm spreeus
wat die dagbreek skaakmat.
Mense beweeg styf
in die lamplig se teater.
Laat hulle geen vrees ken nie
die gekamoefleerde vleuels
van God se energie
opgekrul in die donker.
Religieus by uitsondering
Tranströmer roer ’n hele paar punte aan in hierdie gedig. Behalwe die ou man en die uil is daar die aanduiding van ander mense, die ander huis met wasgoed aan die lyn. Dan kom die natuurbeelde, die woud, vermolmde hout, saad in die grond, wolke. Dan weer tekens van die mens in die landskap, die telefoondrade en die huis op die eiland. Aan die einde van die gedig kom ons uiteindelik ander mense teë – maar hulle is “styf” en laat mens dink aan marionette soos hulle beweeg in die “lamplig se teater”.
Hierdie is een van die min Tranströmer-gedigte waarin ’n religieuse element eksplisiet en duidelik na vore kom: “God se energie opgekrul in die donker”.
Ek het ’n “volgvers” geskryf wat konsentreer op net twee van die idees wat in die Sweedse gedig voorkom. Die ou man en die uil. Hier is die gedig:
Uilgesprek
Vanoggend sluimer die huise nog.
die uil kyk
die vreemde dag in.
Stadig syfer
die donkerte weg
in die mond van gister.
Sneeu is die wit van wange
net waar die son skyn,
elders is dit blou
en byna die swart
van die Baltiese See in Desember.
Die ou man
kyk uit deur die krakende luik,
soekend na die uil.
Hulle het ’n gesprek gedroom
wat nie afgesluit is nie.
Die gesprek is ’n trein
wat deur die nag geloop het,
alle sinjale geïgnoreer het.
Die wind leun
’n stuk bleek koerant teen die heg.
Daar is ’n opskrif:
Dit is gevaarlik
om asem te haal.
Ek het ook ’n tweede volgvers geskryf wat ander klemme lê, Die ou man en die uil bly sentrale karakters.
Bestuiwing
Die ou man
in sy hemelsblou huis
maak die venster oop
en laat die uil uitvlieg.
Hoër en hoër vlieg die uil.
Onder hom
trek die landskap saam,
’n kuslyn verskyn, dan
word die ronding van die aarde sigbaar.
Vastelande staan bruin uit
teen die donkerblou see.
Die aarde is ’n groot bol,
geil van lewe
in die swart heelal.
Kleiner en kleiner
word die bol
tot dit ’n ligpunt is
tussen eindelose ander.
Die uil vlieg
onvermoeid
tussen die sterre deur,
swenk weg van suiende donker kolke,
ver verby woedende novas,
draai rond hier en daar
om sonne met troppies planete,
soek
na nog ’n uil.
Die byl kap
Om mee af te sluit, bied ek ’n derde volgvers wat ek geskryf het in navolging van Tomas Tranströmer. Hierdie een verwys nie direk na ’n spesifieke gedig of strofe nie. Hierin het ek daarna gestreef om die soort beelde en atmosfeer te skep wat ek dink Tranströmer sou kon gebruik het.
In hierdie gedig kom daar ’n ontmoeting en ’n gesprek voor tussen ’n mens, die weduwee, en ’n voorwerp, die klavier. Dit is die soort terloopse surrealisme wat tipies is van die Sweed. In sy gedig, “Die paleis” is daar iets soortgelyk. Die spreker in daardie gedig beland in ’n groot, leë saal waar daar ’n standbeeld van ’n perd is. Maar in die loop van die gedig blyk die standbeeld lewendig te wees en het baie duidelike en sterk menings van sy eie.
Ek verbeel my ek sien Tranströmer, met ’n byl in die hand, kap aan ’n dennestomp, besig om ’n beeld daaruit te dwing. Ek kyk en kyk en verbeel my ek begin effens agter die kap van sy byl te kom.
Morgon och piano
Det är kallt nog
för havet att tysta
gråmusik med vita måsar,
spridna musik noter.
Oggend en klavier
Dit is koud genoeg
vir die see om stil te lê,
grys bladmusiek met wit meeue
as verspreide note.
Die klavier kom met swaar pote
afgestap teen die steil trappe
na die hawe.
Dit neurie ’n andante
wat Chopin nooit gekomponeer het nie.
Onder op die kaai
gaan staan die klavier kortasemig
en knoop ’n gesprek aan
met ’n weduwee wat nog daar wag
vir niemand wat kom nie.
Die Baltiese lug
val uit oor die landskap,
nog klam van die seeswelling
om die kus van Runmarö.
Uiteindelik laat die klavier die weduwee toe
om ’n paar note te druk –
hulle beweeg stadig weg
die yl oggend in,
geklee in die donker pakke
van afgetrede skeepskapteins.
* Uittreksel uit John Dryden se “preface to his translations of Ovid’s Epistles, 1680”.
Thursday, July 2nd, 2020
1.
Op 6 Junie vanjaar het die meertalige AVBOB Poësiereeks, I wish I’d said, afgeskop. 13 digters, 11 tale, 30 dorpe en stede en 11 000 km dwarsoor Suid-Afrika – die reeks vertoon op SABC 2 elke Saterdagmiddag tussen 14:00 – 14:30, en bestaan uit 13 episodes. Die digters bied elk ’n intieme binnekyk op hul lewens en digterskap; hulle grootwordjare…en dít wat hulle inspireer om te dig. Dit is die egtheid van die reeks wat opval. Die digters gesels – heel outentiek – in hulle onderskeie moedertale en die anderstalige kykers kan die programme volg via die Engelse onderskrifte. En, vir diegene wat hierdie kleinodes misloop word daar na afloop van elke program ’n YouTube-skakel beskikbaar gestel.
Digters is tradisioneel die profete, lofsangers, trabadoers en genesers van ’n samelewing, maar hulle nie sal huiwer om sosiale kritiek te lewer indien nodig nie. Deels dokumentêr, deels reis en deels ontdekking: In vanjaar se I wish I’d said maak die kyker kennis met ’n werker by ’n kragsentrale, ’n Swazi-prinses, ’n hoenderboer en ’n universiteitsdosent, om enkeles te noem. Poësie en storievertel loop immers hand aan hand en verhale uit die omgewing van Verdwaal en Ficksburg, Gemsbokspruit en Ga Matlala kry gestalte as die vorige AVBOB Pryswenners hulle harte teenoor kykers oopmaak. Elke program is ’n digterlike reis in eie reg.
Sedert die aankondiging van die AVBOB Poësiekompetisie op Mandeladag 2017, is daar reeds oor die 80 000 gedigte ontvang waarvan 10 000 op AVBOB se Poësiewebtuiste gepubliseer is. 2019 se Ek wou nog sê…-reeks het gefokus op Afrikaanse digters, terwyl vanjaar s’n ’n polifoniese klank het. Poësie – in al elf landstale – reik egter duskant geografiese of kulturele versperrings en die reeks verenig ons ryke diversiteit in ’n kollektiewe mosaïek van verlies, liefde en genesing.
2.
I wish I’d said…SO1E01
We are born of the same black womb
We originate from one bone and feed from one bowl
– Tieho Mkhendane
In Komati, ’n uur se ry vanaf Middelburg, kom ons die 2017-Sotho AVBOB Pryswenner teë. Tieho Mkhendane is ’n algemene werker by die plaaslike kragsentrale. Hy is ‘n sensitiewe man en praat sag; vertel van sy kinderjare wat hy as ‘normaal’ (nie goed nie en nie sleg nie) beskryf. Twee van sy sibbe het jonk gesterf en hy het sonder ’n pa grootgeword. “My moeder het haar swaarkry vir ons weggesteek,” sê hy peinsend. “Sy het half ses soggens van die huis vertrek en saans sesuur teruggekeer.” Tog; ten spyte van armoede en uitdagings is Tieho dankbaar dat hy ’n goeie opvoeding gehad het. “My moeder se gebede het my saans aan die slaap gesus. En as ek soggens wakker geword het, het sy steeds gebid. Haar gebede was my alarm.” Die kamera toon ’n vrou se hand wat herhaaldelik deur ’n Bybel blaai. Tieho se moeder se geloof sou later ook sý rigtingwyser word.
Die digter se gesig helder op wanneer hy van sy ouma vertel. Skoolvakansies was die hoogtepunt as die uitgebreide familie se kinders by nkgono gaan kuier, dan het sy die lekkerste kos gekook en daar was selfs genoeg vir ‘n tweede opskep ook! Vir ’n oomblik sien die kyker iets van Tieho se edel en onbedorwe karakter, en kyk verder, knop in die keel. Dit was egter met sy ouma se afsterwe dat Tieho sy passie vir poësie ontdek het. “Skryf ’n treurdig,” het Mampone, soos hy teer na sy moeder verwys het, voorgestel. “Wat is ’n treurdig?” wou die seun weet. En sy het verduidelik dat hy al die hartseer wat hy in hom opkrop, op papier moet neerpen.
Die lig het vir die jong digter opgegaan, want hy het immers gereeld poësie gelees. “Almal in die kerk was aangedaan en het gehuil toe ek my gedig voordra. My moeder het aanvanklik nie geglo dat ek dit sélf geskryf het nie!” voeg hy trots by. Ná die skryf van sy ouma se begrafnisvers het Tieho ’n merkbare emosionele verligting ervaar, en besef dat die weg van poësie in die toekoms inderdaad een van ontlading sou wees. Dat hy ook die seer namens ánder kon verwoord, en so genesing vir talle van sy lesers sou bring.
Die program berig oor Tieho se jeugjare in Masaleng-laerskool en die gelyknamige hoërskool tot op Wits se studentekampus, waar hy as jong student Politieke Wetenskap wou studeer. Maar dit was nie die loopbaankeuse wat hy in gedagte gehad het nie: Tieho het homself op nóg ‘n kruispad bevind – en besluit om ’n priester te word. En die jongman het vertrek na Vrede, na die kweekskool om die nodige opleiding te kry.
Maar ook hier, op Vrede, het Tieho ironies genoeg nie sy vrede gevind nie. Hy kyk reguit in die kamera en bieg, doodmenslik: “’n Rooms-katolieke priester mag nie vrouvat nie. En ek kan nie sonder ’n vrou leef nie.”
Terug op Ficksburg het Tieho die liefde van sy lewe ontmoet en getrou. Sy droom om gesinsman te word, is bewaarheid. Maar die verlange bly altyd dié digter se deelgenoot… as gevolg van werksverpligtinge sien hy sy gesin net een maal ’n maand.
Hoe het die plaaslike gemeenskap Tieho se digtalent raakgesien?
’n Vriend vertel hoe Tieho ’n gedig voorgedra het tydens ’n Kaizer Chiefs- en Pirates-wedstryd. “Ek het net hierdie wondermooie stem in die agtergrond gehoor, maar sou nooit kon droom dat dit Tieho se gedig is nie…”
Dit was toe die dood vir die derde maal aan Tieho se deur kom klop, dat hy trefseker geweet het wat sy roeping in die lewe is: Hy moes sy digterskap uitleef; dit uitdra na ander sodat die bloeigrond van sy eie verdriet ook vir hulle genesing sou bring.
Wie was dit? Wie het die dood kom haal? Die digter laat sak sy kop. ’n Aar bult op sy voorkop en sy pyn is tasbaar. Mampone. Sy geliefde moeder is op 29 Desember 2016 onverwags aan ’n asma-aanval oorlede. “Sy het geweet sy gaan dood,” sê hy moeisaam. “My kinders,” was haar laaste woorde toe sy twaalfuur die nag almal byeen geroep het. “Sy het vroeër die dag al ons wasgoed gedoen.” Die kamera toon ’n paar wasgoedpenne wat verwese aan ’n kaal wasgoedlyn bly dobber. En weer tref dit my: I wish I’d said se beeldmateriaal beweeg soos vloeibare poësie self – danksy die direkteur van fotografie, Phumelani Mdlalose en sy span wat die kinematografie behartig het.
Vir die soveelste maal vee Tieho die trane weg. “My moeder het bevestig dat ek ’n digter is. Ek het nie die kwalifikasies nie, maar in my hart weet ek ek is ’n egte digter, een in murg en been.”
Dan helder sy gedig op en hy vertel van die AVBOB Poësieprys wat sy lewe onherroeplik verander het. Afgesien van ’n welkome kontantbedrag, is dit die digkunsreuse en mentors wat deurlopend in sy talent belê met raad en leiding. Tieho is ook die trotse eienaar van ’n Facebook-digblad, genaamd “Mohloding oa Lethabo”, waar hy oor bykans enige onderwerp dig.
3.
Vanjaar, met die uitbraak van Covid-19, is die AVBOB Poësieprojek meer relevant as ooit. Ons almal staar dood en verlies in die gesig; al is dit dalk nie dood in die letterlike sin van die woord nie, is dit waarkynlik ekonomies. Of metafories. Suid-Afrika treur, en gewone mense, ontluikende digters en lesers uit alle strata van die samelewing sal opnuut die transformerende krag van poësie ontdek. Ten spyte van die verdelende magspolitiek van politici, is die boodskap van dié projek dieselfde: dit is ’n oproep na eenheid en genesing. Daar is hoop en daar ís lewe na die dood.
Hier volg die volledige programskedule:
Episode 1: Tieho Mkhendane (2017 AVBOB Poetry Prize Sesotho)
Episode 2: Nokukhanya Mahlalela (2018 AVBOB Poetry Prize Siswati)
Episode 3: Kutsi Emmanuel Lindinkosi Mpanza (2017 AVBOB Poetry Prize isiZulu)
Episode 4: Kgabo Sebatjane (2018 AVBOB Poetry Prize Sepedi)
Episode 5: Tom Dreyer (2018 AVBOB Poetry Prize Afrikaans)
Episode 6: Nthabiseng Cujane (2017 AVBOB Poetry Prize Setswana)
Episode 7: Kedibone Mphethi (2019 AVBOB ‘What if, South Africa’ Prize English)
Episode 8: Patrick Khosa (2018 AVBOB Poetry Prize Xitsonga)
Episode 9: Lynthia Julius (2017 AVBOB Poetry Prize Afrikaans)
Episode 10: Mfana Solomon Skhosana (2018 AVBOB Poetry Prize isiNdebele)
Episode 11: Simphiwe Nolutshungu (2018 AVBOB Poetry Prize isiXhosa)
Episode 12: Caroline F Archer (2017 AVBOB Poetry Prize English)
Episode 13: Maṱodzi Magoro (2018 AVBOB Poetry Prize Tshivenda)
Die AVBOB Poësiekompetisie skop vanjaar af op 1 Augustus en sluit op 30 November. Die wenners van die 2019 AVBOB Poësiekompetisie word in Augustus aangekondig. Vir meer inligting besoek die AVBOB Poetry Facebookblad of www.avbobpoetry.co.za.
Verwysings:
www.avbobpoetry.co.za.
https://www.avbobpoetry.co.za/Blog/View/42
Monday, June 22nd, 2020
Geleenthede en uitdagings
Nerina Bosman en Wannie Carstens (2020) skryf in Tussen geleentheid en uitdaging. Die Nederlandistiek in Suid-Afrika wat in De Lage Landen in Februarie verskyn het dat “daar steeds ʼn gesonde belangstelling in die bestudering van Nederlands as akademiese terrein” in Suid-Afrika bestaan; dit blyk veral uit “nagraadse skripsies, verhandelinge, en proefskrifte van studente”, asook die publikasies in akademiese tydskrifte. Verder noem hulle dat “[s]amewerking tussen individuele navorsers en hulle nagraadse studente in beide die Lae Lande en Suid-Afrika […] eweneens ʼn goed gevestigde gebruik” is “met gedeelde publikasies en navorsingsprojekte”. Alhoewel, soos Carstens en Bosman (2020) tereg opmerk, is daar talle uitdagings vir die Neerlandsitiek in Suid-Afrika “as gevolg van die politieke klimaat en die tersiêre omgewing waarin ons in Suid-Afrika werk”, wat onder andere befondsing en krimpende studentegetalle insluit.
As ʼn manier om opnuut belangstelling vir die bestudering van Afrikaanse en Nederlandse letterkunde te kweek en die uitdagings wat daarmee gepaardgaan op ʼn koste-effektiewe wyse te oorbrug, wil ek graag ʼn voorstel maak vir die daarstel van ʼn nagraadse studiegroep met studente van die Lae Lande en Suid-Afrika (maar ook Pole, Tsjeggië, Duitsland, Namibië en Suriname). Die voorstel behels die oprig van ʼn aanlyn forum waarby nagraadse studente betrokke is met seminare, leesgroepe en werkswinkels soortgelyk aan die werksaamhede by ASCA aan die Universiteit van Amsterdam. Aangesien lede van die voorgestelde studiegroep uit verskeie lande kom, sal ontmoetings nie tot ʼn enkele instansie (byvoorbeeld ’n residensiële universiteit) beperk kan word nie, maar sal daar van ʼn aanlynplatform gebruik gemaak moet word soos Zoom, Microsoft Teams of Skype. ʼn Webblad sal ook spesiaal vir die projek opgestel word wat inligting oor die studiegroep se jaarprogram en navorsers verstrek.
Hoe die lesings sal werk
Die maandelikse lesings sal ’n sekere tema of onderwerp aanspreek waarby al die lede sal baatvind. Hierdie lesings sal dan maandeliks deur een of twee van die lede van die studiegroep aangebied word. Veronderstel D.J. Opperman se proefskrif Digters van Dertig (1954) is die onderwerp vir daardie spesifieke akademiese jaar, kan die verskillende figure wat in die proefskrif bespreek word, elke maand deur een of twee van die lede bespreek word. (Die figure sluit in I.D. du Plessis, C.M. van den Heever, N.P. van Wyk Louw, Uys Krige, W.E.G. Louw en Elisabeth Eybers.) Vrae wat hieruit na vore sal kom, sluit byvoorbeeld in tot watter mate dié figure vandag nog relevant is en hoe hulle ’n venster oopmaak op die Nederlandstalige letterkunde. Mens sou ook na seminale studies kon gaan kyk wat in Nederland en Vlaandere verskyn het met spesifieke fokus op belangrike figure en hulle verhouding met Afrikaans en Suid-Afrika. (Hierdie is net ’n voorbeeld ter illustrasie van wat bestudeer kan word.) Aan die einde van die studiejaar, sal die lede die kans kry om ʼn miniseminaar op die aanlyn forum aan te bied met spesifieke fokus op die onderwerpe wat gedurende die jaar bespreek was. Die referate wat gelewer word, kan dan voorgelê word aan spesiale uitgawes van akademiese joernale.
‘n Oop uitnodiging
Tans is die uitdaging om medewerkers vir die projek te verkry, ʼn jaarprogram op te stel en die studiegroep van stapel te stuur. Enigeen wat belangstel om deel te word van die projek, kan my gerus voor Vrydag 31 Julie 2020 kontak by erouxap@unisa.ac.za. Bestuursposisies wat tans beskikbaar is, is voorsitter, ondervoorsitter, sekretaris, tesourier en addisionele lid.
Thursday, June 18th, 2020
“Ek gaan jou boek bestel, maar dan moet jy dit vir my teken.”
“Sal jy vir my iets voor in die boek skryf en dit teken?”
“Ek soek ’n getekende kopie, asseblief.”
Dít is die versoeke wat ’n skrywer, wat pas ’n boek vrygestel het, aanhoor. Maar wat is die redes – of die dryfvere – agter die teken van ’n boek? Wat maak dit vir die koper so spesiaal, of selfs gesog?
Professionele boekversamelaars, daardie ywerige bibliofiele, ken die waardekategorieë van getekende kopieë. Laasgenoemde behels waar en wanneer die boek geteken was en aan wie die getekende kopie gerig was – en of daar ’n inskripsie voor in die boek is, aldan nie. Die skaarsste, of vraag en aanbod van ’n boek, die ikoniese status van die skrywer of ander historiese gebeure bepaal ook die waarde van so versamelaarskopie. Van die mees gesogte getekende kopieë is byvoorbeeld Where the wild things are (Maurice Sendak, $25 000); To kill a mockingbird (Harper Lee, $25 000), of A farewell to arms (Ernest Hemingway, $17, 500).
Suid-Afrikaanse lesers se oogmerk met getekende kopieë berus waarskynlik meer op die sentimentele as die finansiële waarde van ’n getekende kopie. En nie alle boekkopers is boekversamelaars nie, en die begeerte om getekende boeke te bekom is waarskynlik nader aan die besit van memorabilia. Dit is onthougoed en kosbare bêreboeke; memento’s.
In The strange history of Bonnie and Clyde beweer die skrywer, Treherne, dat getekende kopieë onderliggend dieselfde logika vorm as met relieke. Die woord “relieke” hou verband met die woord “remains”, en kan dui op enige vorm van fisieke oorskot of besittings wat met ’n heilige geassosieer word. Dalk moet “heilige” eerder in ’n figuurlike sin gebruik word, want musiek-, film- of sportsterre se “relieke” is ook uiters waardevol.
Binne die Christendom verwys die begrip reliek onder meer na 2 Konings 13: 20-21, waar ’n Moabietiese man in Elisa se graf begrawe is maar met die aanraking van Elisa se beendere weer lewendig geword het. Nóg so ’n voorbeeld is Handelinge 19: 11-12, waar doeke en voorskote wat in aanraking was met Paulus se vel, op hul beurt weer siekes kon genees by wyse van die bemiddeling van ’n genesende, goddelike krag. Die gebruike van relieke kom steeds volop voor onder aanhangers van charismatiese godsdiens, byvoorbeeld op die televisieprogram, Kruiskerk, word doeke met die palmafdruk van ’n betrokke pastoor (en selfaangestelde geloofsgeneser), verkoop. Dit sê nogal baie van magiese denke – of magiese objekte – en die rol van bygeloof binne geloof.
In Mei 2018 het die aartappelboer en lekeprediker, Angus Buchan, ’n gebedsaamtrek vir reën op Mitchell’s Plain gehou waar hy ’n groep gangsters toegespreek het. Hy het tydens die diens van sy klere ontslae geraak en in slegs ’n T-hemp, denim en sokkies verder gepreek. Sy Bybel, baadjie, hemp, stewels en Stetson het hy aan bendeleiers uitgedeel met die opdrag dat hulle hul gawe van leierskap in diens van die Here moet stel, en nie misdaad nie. Hierdie uitdeel van Buchan se persoonlike klerasie tref mens onmiskenbaar as die oordrag van relieke (al is dit ’n grandiose gebaar). En weer eens voer magiese denke die botoon.
En van die charismatiese na die poëtiese: In Alruin beskryf H.J. Pieterse die erotiese proses as ’n gewyde of spirituele belewenis wat in herinnering geroep word deur relieke:
.
OU PARFUUM WAT SWAAR
.
Ou parfuum wat swaar
in hout intrek.
Jy het uit geel herfsreën
binnegekom.
.
Die rook van jou sigaret
maak marmerpatrone.
Ons buig inmekaar,
gesmelte glas op roosglas.
.
In die nanag sê jy reëls
uit ’n ou vers of gebed
in die swart katedraal
van jou slaap.
.
Later kry ek in my bed
’n haarpatroon, ’n geur;
relieke
van ’n liefdestyd.
Bloedrelieke. Wat ’n mooi woord is dit nie! Toe Abraham Lincoln op 15 April 1865 doodgeskiet is in die Ford-teater, sou niemand kon raai hoeveel keer sy doodsklere – bloedrelieke – van hande sou verwissel nie. Hierdie bebloede hemp, jas, broek en das was op ’n kol in die betrokke teater in ’n glaskabinet toegesluit nadat Jan Publiek stukkies bebloede materiaal uit die jas geskeur en dit verder beskadig het. Die klere was op ’n stadium selfs toegesluit in die Greensboro-bankkluis; daar was duidelik angs en verwarring oor wat om met die morbiede nalatenskap te doen. ’n Ander voorbeeld is die berugte bankrowers, Clyde Barrow en Bonnie Parker wat in 1934 doodgeskiet is in ’n polisiehinderlaag in Louisiana. Dié twee rampokkers was baie gewild onder die Depressie-geteisterde inwoners van Texas en het met hulle dood heroïese status bereik. Hulle is weliswaar ver van heiliges…maar ’n skare mense het op die koeëldeurboorde Ford V8, waarin Barrow en Parker se liggame gelê het, toegesak. Daar is letterlik bloedrelieke gemuit van die polisietoneel – sommige verbygangers het glasstukke in die pad opgetel terwyl ander weer met ’n skêr (bebloede) haarlokke uit Parker se haardos geknip het. En dit bring ons by die begrip murderabilia. Dit is, soos mens kan aflei, versamelaars wat artefakte wat aan moordenaars en/of slagoffers behoort het, versamel – dit betrek ook voorwerpe wat gebruik is op misdaadtonele, byvoorbeeld wapens, klerasie, of selfs die kuns wat die moordenaars in die gevangenis gemaak het. Die sielkundige dryfvere agter dié donker en makabere versameldrang is kompleks, maar dui in kort daarop dat dit aan die versamelaar ’n gevoel van mag gee en dat die items op ’n primitiewe vlak ‘trofeë’ in die hande van die besitters word: Die jagter jag nou sélf die jagter deur eienaarskap van laasgenoemde se besittings te neem.
Memorabilia verloor waarde as dit skoongemaak word, byvoorbeeld die af- of uitwas van bloed. Dit moet outentiek, in takt bly; die rugbytrui van ’n rugbyheld wat opgeveil word, moet byvoorbeeld nie gewas word nie (die sweet moet daarin bly).
Treherne het opgemerk dat getekende kopieë as relieke gesien kan word. Relieke dra die spore van die lewe; dis om iets van die rou DNS van iemand te besit, of menslike weefsel, as jy wil, outentiek en onvervals. Getekende kopieë hou ’n bekoring vir boekliefhebbers in. Die outopen-tegniek, waar die skrywer se handtekening in drukkersink verskyn en onderworpe is aan reproduksie, beskik slegs oor kuriowaarde, niks meer nie. Wat is meer persoonlik as die skrywer se outograaf in regte ink, iets van sy identiteit, en wat is meer verteenwoordigend van ’n skrywer as sy skrif self? En ’n inskripsie gerig aan ’n bewonderende leser?
.
Wanneer ’n digter sterf
stroom huldeblyke in
oor die enorme verlies en bydrae
van óns stilgemaakte digterlike stem
Wanneer ’n digter sterf
staan die literêre lykbesorgers gereed
met oordrewe takserings
oor die kwadratuur van sy sirkel
Wanneer ’n digter sterf
is daar onbetaamlike vrae
oor die lewenstyl en selde
of hy ’n rondeel of distigon kon skryf
Wanneer ’n digter sterf
word hy stellig, indien onderteken
aangekoop en gou vergeet
tot ’n ander digter kort hierna vertrek
Wanneer ’n digter sterf
mag sy gedigte tog ’n ewige leser beërf
(Joan Hambidge. Uit: Lot se vrou, Human en Rousseau: 2012)
.
Verwysings
https://www.news24.com/news24/SouthAfrica/News/buchan-gives-his-shirt-boots-and-stetson-to-gangsters-at-prayer-meeting-20180324
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Relic
Pieterse, H.J. Alruin. Pretoria: HAUM-Literer, 1989.
Treherne, J. The strange history of Bonnie and Clyde. New York: Cooper Square Press, 2000.
Thursday, June 4th, 2020
Of dit gloeiwurms in grotte is … of vonkende plankton wat soos ’n sterrehemel onder die seewaters skyn; of die silwer borduurwerk om ’n vis se romp; of die nederige vuurvlieg met ’n flitsie in sy stert: bioluminesente lewe is verstommend, oeroud, en beskik oor gesofistikeerde sein- en kommunikasiestelsels. Skrikwekkend futuristies.
Die lampie van die Photurus-vuurvliegie is bedek met skubbe wat ’n geriffelde patroon vorm, amper soos dakteëls wat oor mekaar geplaas is. En tog laat dit die lamp byna 50 persent helderder skyn as wat dit die geval sou gewees het as die skubbe plat gelê het. Gepraat van biomimese – of die mens se nabootsing van biologiese verskynsels in die vervaardiging van produkte en tegnologie: hierdie ‘ontwerp’ van die vuurvlieg se lamp word gebruik om ligemissiediodes (LED’s) doeltreffender te maak. Wetenskaplikes het LED’s bedek met ’n geriffelde oppervlak wat soortgelyk is aan dié van die vuurvliegie se lampie. Die gevolg was dat die LED’s tot 55 persent meer lig uitgestraal het. Haas ongelooflik!
Beide Aristoteles en die Romeinse filosoof Pliny het verwys na vermolmde hout wat “’n gloed afgee”. Eers ’n paar eeue later het dié magiese verskynsel, gloeiwurms, ’n naam gekry, naamlik bioluminesensie. Dit verwys na lewende organismes soos marienediere, byvoorbeeld jellievisse, fungi, mikro-organismes, fosfor in ’n seesoom, bakterieë en insekte wat self lig kan vervaardig. By ’n vuurvlieg, byvoorbeeld, dien die ensieme, lusifirien en lusiferasie in die kewer se buik as katalisators wat in die teenwoordigheid van suurstof en water (vog) reageer om lig te vorm.
Lank voor die implementering van veiligheidsligte in myne, het myners bottels vol vuurvlieë gedra om hul omgewing te verlig. Interessant genoeg dien die lampies wat ligdraende organismes dra, min of meer dieselfde doel as by die mens, wat lig kunsmatig moet vervaardig. ’n Bioluminesente organisme straal (of flikker) lig óf as deel van hulle kamoeflering en mimikrie; óf om alarm te maak teen gevaar, byvoorbeeld predatore; óf om te dien as lokmiddel (vir prooi); óf om as deel van reproduksie hulle maats te lok of te herken.
Bioluminesensie het al menige digter geïnspireer; veral die vuurvlieg word as magiese wese verbeeld. Daar is ook digters wat ’n meer wetenskaplike beskouing rondom hierdie ligdraers verwoord. In “Swanger vrou” skets Jonker die herinnering van ’n betowerende jeug teenoor die ontluistering en onthutsende werklikheid van swangerskap, strofes 3 en 4:
.
Nòg singend vliesrooi ons bloedlied,
ek en my gister,
my gister hang onder my hart,
my kalkoentjie, my wiegende wêreld,
en my hart wat sing soos ‘n besie,
my besie-hart sing soos ‘n besie;
maar riool o riool,
my nageslag lê in die water.
.
Ek speel ek is bly:
kyk wáár spat die vuurvlieg!
die maanskyf, ‘n nat snoet wat beef –
maar met die môre, die hinkende vroedvrou
koulik en grys op die skuiwende heuwels,
stoot ek jou uit deur die kors in die daglig,
o treurende uil, groot uil van die daglig,
los van my skoot maar besmeer
met my trane besmeer
en besmet met verdriet.
.
Ook in Marlise Joubert se vers, “Waterberge”, word die allure van ’n mooi jeugherinnering aan die hand van ’n vuurvlieg verbeeld, strofes 3-4:
.
dis nie ’n taal uit my Boland se berge nie
nog minder ’n taal van die San of ’n kind uit die Karoo
dis ’n anderste wartaal gekruisig in die bloed
wat uit die Waterberge val
’n donker rivier deur jou lyf laat reën
waar die vreemdeling geen weerkaatsing vind
geen afbeelding wat roer
tensy jy die vuur verstaan dat elke vlam
soos ’n witbasblom sy eie musica sacra straal –
.
ek reis soms terug op ’n oggend soos nou
met die Stabat Mater drywend agterna
ek steek gemaklik weer lanterns aan
vlieg geluidloos soos ’n vuurvlieg deur die veld
In Johann Lodewyk Marais se bundel, In die bloute, word ’n inkvis dubbelduidig en enersyds as Ars poëtikale siening, en andersyds as bioluminesente verskynsel voorgestel:
.
Die inkvis word in die treilnet
van die woord harteloos gevang.
Swyg sou nie onvanpas wees nie:
jou sien en weet bra sonder nut.
Maar met die diefstal van sy ink
bring jy hom meteens aan die lig.
.
Ook Johann de Lange bring in sy bundel, Weerlig van die ongeloof, die intelligente inkvis in verband met taal en die vermoë om te kommunikeer.
.
Die inkvis is ’n geisja
wat ligvoets dans oor koraal,
verwissel vlug kimono’s
in ’n ondersese taal.
.
Ongeag die invalshoek – mities, magies of wetenskaplik – dit is duidelik dat digters die bioluminesente vermoëns van organismes bedig as tipe seintaal of kommunikasie, en ek haal aan uit Cloete se Karnaval en Lent:
.
my insekte kan mekaar van ver roep
in die nag mekaar ruik
mekaar opspoor met feromoon
sonder radio of telefoon
van ver af in die donker
gloei die koue geel lig van vuurvliegies
en gloeiwurms morse vir mekaar . . .
Verwysings:
https://en.wikipedia.org/wiki/Bioluminescence#:~:text=Bioluminescence%20is%20the%20production%20and,terrestrial%20arthropod%20such%20as%20fireflies.
https://www.jw.org/af/biblioteek/tydskrifte/g201402/lampie-photuris-vuurvliegie/
Cloete, T.T. 2014. Karnaval en Lent. Kaapstad: Tafelberg.
De Lange, J. 2010. Weerlig van die ongeloof. Pretoria: Protea Boekehus.
Jonker, I. 1963. Rook en oker. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
Joubert, M. 2007. Passies en passasies. Pretoria: Protea Boekhuis.
Marais, J.L. 2012. In die bloute. Pretoria: Cordis Trust Publikasies.
Tags: Bioluminesente lewe, biomimese, Ingrid Jonker, inkvis., Johann de Lange, Johann Lodewyk Marais, ligdraers, marlise joubert, T.T Cloete, vuurvlieg Posted in Binneblik, Nini Bennett | 1 Kommentaar »
Add this post to Del.icio.us - Digg
Monday, May 25th, 2020
Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het beslis die regte keuse gemaak in die aanwys van Johan Myburg se bundel Uittogboek (2017) as die wenner van die Hertzogprys vir Poësie in 2020. Vandat ek die bundel vir die eerste keer gelees het, het ek geweet dat dit een van die groot aanspraakmakers vir die toekenning van die Hertzogprys gaan wees. (Terloops, ek het nou weer dieselfde gevoel gekry met die eerste lees van Tussenganger (2020) deur Marius Crous!)
Uit die periode wat strek van 2017 tot 2019, sou twee vorige Hertzogpryswenners ook sterk kandidate vir vanjaar se prys kon wees. Hulle is: Gesant van die mispels (2017) en In die stille agterkamer (2017) deur Marlene van Niekerk en Op weg na kû (2019) deur Breyten Breytenbach. Dit is egter die rypheid van Myburg se werk, nie net te lees in ‘n paar van die gedigte nie, maar die sinergie van die verse in die bundel as ’n geheel, wat die deurslag gegee het. Die gedig “Prosopopeia” (bl. 95), waaruit die bundeltitel ontleen is, sal as voorbeeld gebruik kan word wat die gesofistikeerdheid van die verse in Myburg se bundel aandui:
Prosopopeia
Open dan my lippe – Psalm 51:17
En nou weet ek my hart wás ligter as ‘n veer.
Ek het Anubis nie oor my sien buig nie, nie
gevoel hoe ek oopgeknip en ingesout word
nie, nie hoe ek opgewen word in meters lap
nie. Ek was onbewus van die 72 dae waarin
my goed – op my bestelling – aangekarwei
is, byeengebring is, georden is om ‘n ewigheid
lank as proviand te dien. Dit weet ek want
ek het notas daarvan gemaak, laat opteken
in die Uittogboek – dié een wat ek indertyd
op skoon papirus laat uitskryf het: kwotasies
as ‘n soort gids deur die git van die onbekende.
Dit was eers toe ‘n priester – nie die luiperdvelman
met die wierook nie – dit was eers toe dié een
met die staf van obsidiaan die dissel na my mond
toe bring dat ek die tinteling kon voel, die oopgaan
van my mond en by wyse van spreke ook my ore
en oë. Eers dog ek dis alles nagalm, die klanke
van die prosessie wat in dié vakuum dra:
die kanopiese kruike skommelend op die wa
met my maag, binnegoed, longe en lewer daarin;
die koei en kalf wat roggelend leegbloei in sand;
die talle inkantasies om die ba te bevry en die ka terug
te kry. Nou weet ek my hart was ligter as ’n veer
op Anpu se skaal. Dis meer as blote eggo
wat ek hoor in kis op kis op kis: Ek hoor my asem jaag,
ek hoor my murmel waar ek kiertsorent
nooit aan die slaap kan raak nie, die dood nimmer
ongedaan kan maak nie. Ligter as ’n veer.
Ek het Vrydag na afloop van die aankondiging van die pryswenners, De Waal Venter se vertalings van Pablo Neruda se verse uit die Spaans aangeskaf. Voorheen het ek wel van Venter se vertalings op sy blog en op Versindaba gelees.
Ter inleiding van Vandag is boordensvol (2019), noem Charl-Pierre Naudé dat lesers reeds Neruda se verse in Afrikaans kon lees met Uys Krige se vertaling van ‘n aantal van sy verse. Vir diegene wat Spaanse dans (1992) van Krige besit, sal dit ‘n wonderlike leeservaring wees om dié vertalings van Krige saam met dié van Venter te lees. So ‘n ryke taalontginning hoef nie as ’n “akademiese” aktiwiteit benader te word nie; inteendeel, my voorstel is dat dit geniet word soos die eet van tapas by ’n lang tafel tydens die middaguur in ’n semi-droë klimaat soos die warm streke van Spanje of die Karoo.
As daar dan ‘n vers is wat albei digters vertaal het, en jy die kans het om dié twee vertalings langs mekaar te kan lees, sal dit dan wees soos om ‘n glas witwyn saam met die middagmaal te geniet, wat jou dronk in die kop laat voel. (Vir diegene wat ‘n voorsmakie van so ‘n genieting wil hê, kan “Hoe Spanje was” (bl. 75) deur Krige en “Só was Spanje” (bl. 100) deur Venter as aperitief dien, maar laat ek nie nou reeds die kurk trek nie.)
Ek deel graag Venter se vertaling van Neruda se gedig “8 Septiembre” – “8 September” in Afrikaans – op bladsy 15 as lusmaker:
8 Septiembre
Hoy, etse día fue una copa plena
8 September
Vandag, hierdie dag was boordensvol,
vandag, hierdie dag, was ‘n geweldige golf,
vandag was dit die hele aarde.
Vandag het die stormsee
ons opgelig in ‘n soen
so hoog dat ons gesidder het
vir ‘n weerligstraal
en, ineengestrengel, het ons neergedaal
om weg te sink, nog steeds vervleg.
Vandag het ons liggame enorm geword:
gegroei tot die eindes van die aarde
en rollend gesmelt
tot ‘n enkele druppel
van was of ’n meteoor.
Tussen my en jou het ‘n nuwe deur oopgegaan
en iemand, nog steeds sonder gesig,
het daar op ons gewag.
Behalwe vir Venter se vertaling van Neruda se verse, het twee ander vertaalwerke my ook in die besonder opgeval, wat aanspraakmakers vir die Vertaalprys sou wees, naamlik Zandra Bezuidenhout se vertaling van Alfred Schaffer se Mens dier ding (2018) en Henning Pieterse se vertaling van Michel Houllebecq se verse in Tussen die abjekte en die eteriese (2018). (Dit is daarby ‘n groot luukse om tans twee Afrikaanse vertalings van Houellebecq se verse te besit, met verwysing na dié van Pieterse én dié van Catherine du Toit et al (2012) in Tagtig gedigte en twee essays.)
Vanjaar is dit wel Venter se bundel wat met die louere wegstap, en heeltemal ten regte. ‘n Frase uit die gedig “Nie net die vuur nie” (bl. 43) som dié vertalings goed op as “blomme van vurende hartstog”, wat nou in Afrikaans ontluik.
Thursday, May 21st, 2020
1.
Die mooiste blomme is dié wat vetplante maak. Kinderkunsblomme. Nederig en konkreet, na aan die hartslag van die aarde. Die mooiste blomme is nie rose of orgidieë – die koninginne met die kweekhuisname nie – nee; dit is woestynblomme.
My eerste bewuswording van ’n kataklismiese gebeurtenis was die Kaapse droogte twee jaar gelede. Ek het grootgeword in ’n waterryke voorstad in Pretoria. Daar was bome. Baie bome. Dit was die sewentigerjare; ek onthou ek het buitentoe gehardloop as dit begin blits. Hoeveel klein ewighede ek so in die reën vertoef het, sou niemand kon raai nie. My huismense het bekommerd na my geroep, maar my ouma het gesê: Los die kind, sy verstaan die reën. My ouma was deurwinter soos ’n kraai. Haar snaarblink hare was teruggekam en weggevou in ’n slakkie in haar nek. Sy het ’n bril gedra wat haar oë groot en teer laat vertoon het, en as sy iets met nadruk gesê het, het sy haar ooglede toegemaak. Ek kon my die koeltes in haar brilglase verbeel, ’n gerusstelling, diggesluit: haar wimpers was ’n skadunet. My ouma was van die Karoo en sy het wysheid gehad.
Eers later het al die wonderlike dinge name gekry. Petrichor. Amberwolke. Die eensame hemele van my kindertyd.
Dan is daar ’n ánder herinnering, een oggend, Januarie 2018. Vroegdag reeds was ek bewus van ’n vreemde dyns in die lug. Dit was bloedig stil. Die blompotte in my tuin het oopgebars, die wortels het ongenadig boontoe geskrei. Dit was tasbaar, die taai knettering in die lug. Vlieswolkies het verby gedryf, die geloei van die laatsomerwinde was op pad, winde wat geen reën sou bring nie en net die vure en bergbrande verder sou aanhits. ’n Nagloed het oor alles bly hang. Die grond het gebrand en gebloei om rowe te vorm. Na die woede en opstand oor die waterskaarsste het ’n weemoed gekom. Afrika het ’n warm weemoed – en daarná volg die behoefte om te bieg. Drome, hoop en wanhoop word uiteindelik een. Daar is dié wat teen alle weervoorspellings in bly bid en opkyk, lugwortels in die oë.
In nog ’n onverwante herinnering, jare gelede, het ek op ’n dag ’n ou vrou in Checkers gesien. Daar was net ’n kaktus en ’n boks wyn in haar waentjie. Intuïtief het ek iets begryp van droogte en van dors – die woorde suchen, versugting, sug, verlange, en verslawing is tog immers verwant. Haar irisse was gerimpel en haar oë dood. Die insident het my hewig ontstel.
2.
Vetplante het ewolusionêr ontwikkel tydens die Kryt-periode, die derde en laaste tydvak van die Mesosoïese era ongeveer 145 miljoen jaar gelede. Vetplante beskik oor sukkulente eienskappe naamlik om vog in hulle blare, stingels, stamme en wortels te berg. Xerofiete, halofiete en eromofiete ressorteer hieronder. Sukkulente weefsel stoor tydelik bruikbare water wat die plant in staat stel om sonder ’n eksterne waterbron te kan oorleef. Vetplante se habitat is droë gebiede, soos halfwoestyn, en as ekostreek is die sukkulente Karoo na vetplante vernoem. Snags gaan hierdie plante se waksagtige kutikule en ingesinkte huidmondjies oop om vog op te vang en waterverlies te beperk. Sukkulente roep kaktusse, plakkies en vygies voor die oog.
Oor die poëtika van vetplante kan ek liries raak. Die blomme is eenvoudig: kinderkuns, soos reeds genoem, of is dit die rofwerk van ’n onervare skepper? Die groei is geil, ’n gulharige gawe aan die droë aarde. Want vetplante is die ambassadeurs van dorre streke, tekenend van ’n genadelose klimaat.
Vetplante vorm ’n brandwag teen die laaste vesting van wind en reën.
Kyk na kaktusse, alarmisties met dorings om te verhoed dat hulle nie uitwissing in die gesig staar deur diere wat hulle vreet nie. ’n Kaktus vertoon weerbaar in teenstelling met sy sagte, sagte binneweefsel.
Die Haworthia se kubusagtige blare laat my dink aan ’n Picasso-skepping. Vetplante mistifiseer die mens met hulle geometriese elegansie; sommiges dra immers die bloudruk van die Blom van die Lewe of die swier van Fibonacci se Goue Ratio. Kaktusse het dorings soos weerhake of prikkeldraad. Die weefsel is met growwe rygwerk en doringagtige sterre aanmekaar geheg.
Met Covid-19 het ek opnuut bewus geword van vetplante, hulle moedige eienskappe. Hulle stille krag en vermoë om op minimalistiese wyse te oorleef. Hulle dankbaarheid.
Dan is daar die mites en legendes. Die Christmas Cactus is ’n honderd miljoen jaar ouer as Christus.
Die Koningin van die nag (Selenicereus grandifloras), weer, is ’n kaktus wat net een maal ’n jaar vir net een nag blom. Volgens die legende het ’n beeldskone koningin in ’n onaantreklike vetplant verander nadat ’n draak haar met vuurtonge vervoek het. Dit is waarom sy net een maal blom, gedagtig aan haar skoonheid van vroeër; in die helder lig van die maan gaan sy vir ’n paar uur oop, verruklik en stralend soos ’n ster. Volgens oorlewering genees hierdie kaktus se blare gebroke minnaars se harte. En op ’n letterlike vlak: die Koningin van die nag word gebruik as homeopatiese middel om hartlyers te help om ’n verswakte hartspier te versterk. Die legende is dus (deels) waar.
En dan die Lithops, oftewel die ‘lewende klippe’. Dit is plantjies wat hulself voordoen en kamoefleer as klippe. Augustus breek hierdie klippe wonderbaarlik oop en blom. Maar méér as klippe: sommige Lithops lyk soos Runeklippies, kompleet met mistieke geheimskrif maar met die verskil dat dit inderwaarheid spensies vol water is.
Die gebruik van aalwyn as antieke kruiemedisyne is al vir duisende jare bekend aan die mens en is ook gebruik om lyke mee te balsem.
Met die Kaapse droogte van 2018 het ek geglo dit is ’n kataklismiese gebeurtenis. Toe kom die Koronavirius, ’n perd van geheel en al ’n ander kleur, die vaal perd genaamd die Dood as deel van die quattuor soos beskryf in die boek Openbaring. En deur alles bly vetplante die konstante, ’n simbool van bestendigheid. Ewolusionêr die pioniers en bittereinders van oorlewing.
.
Aalwyn in die droogte
Die ergste is dat die lewe dwarsdeur
’n droogte aangaan en dat nie
wil endkry nie, die verbete beur
van wortels vlak in die rondte,
.
dat die blare handewringend toevou
om die gees, en, gevaarrooi geverf,
krimpend asem ophou
tot eindelik die vernedering oorgaan.
.
Wilma Stockenström. Vir die bysiende leser (1970)
Verwysings:
https://af.wikipedia.org/wiki/Vetplant
https://dalenefowler.wordpress.com/2017/08/06/aalwyn-in-die-droogte/?fbclid=IwAR3bTwV-h87O2NJealSoGtlp11RHub6Tw7qO-MhvVARw5QeA-11_okt0Upw
Thursday, September 19th, 2019
vriende, medesterwendes
hier lyk ons nog ewe windgat
maar eintlik het die insamel
van bewuswording mét begeerte of sonder sin
met ander woorde die byna vol
genoeg om leeg te wees
geskep uit stamelende bestaan ook tyd genoem
ons faktap geslaan
ontdaan van sin en vleeslike vergestalting
ontdaan van syn en vleeslike vergestalting
hang ons nog ‘n oomblik aan
die skyn van te bestaan het
ten minste vir die skryf van hierdie
woorde met blinde gesigte na die lig gekyk
en die arms om mekaar se gedaantes gewaan
Die pampoen is verorber in al haar skoonheid van geel tot soet. Dis die 19de September. Gister het ons ‘n wilde olyfboom vir my broer geplant in die beskerming van eike op die oewer van ‘n stroom, en daar was reiers wat kom kyk het, en ‘n valk en ‘n glinsterende kriek en ‘n verkleurmannetjie op ‘n tak tussen blare. Uit ‘n kissie is die asse tussen die wortels gestrooi, dit het water gekry sodat die boompie kan groei en sterk mag wees.
Ek wil dankie sê vir al julle wonderlike gasvryheid, vir die menswees, vir die oomblikke van vashou, vir die nugter-weet-van-waar insigte soms, vir die bloedmaan, vir die vloed van herinneringe. Vir die musiek. Veral vir die musiek en die gedagtes soos musiek. Omdat dit verbygaan sal dit bly. Dis nie reg om name te wil noem nie – daar is te veel.
Ek wil om verskoning vra dat ek by tye stuurs, afwysend, steeks en selfs beledigend en lelik-met-die-mond-saam was. Daar’s geen verskoning voor nie. Miskien die verduideling dat dit te oorweldigend was, dat ek bang was vir die seerwees en al die liefde in hierdie land, nie wou onthou nie, nie méér wil weet nie. Ek is jammer, mense.
En nou is dit tyd vir omdraai. Om terug te gaan na die stiltes en die bymekaarmaak vir oor tagtig jaar. Ek belowe ek gaan my beter gedra. Ons sien weer, ons gesels weer. Die mense wat geklankdig op die bygaande foto so kyk na waar daar niks is nie is nie noodwendig dié hier ter sprake nie. Dis ter gedagtenis aan ‘n bymekaarkom van pampoenboere in Francis Galloway se boek.
Liefdegroete
Ka’afir
|
|
