Die Goddelike komedie: liefde laat die son en sterre sing
Cas Vos
(ISBN: 978 0 928316 858, Naledi, 2017)
Resensent: Marius Crous
Cas Vos se vertaling van gedeeltes uit Dante se Goddelike Komedie is die eerste Afrikaanse vertaling van Dante in digvorm. En gewis is dit ‘n uitdaging om hom in digvorm te vertaal, want Dante skryf deurgaans in tersinevorm en maak van die terza rima-rymskema gebruik, aba bcb cdc. Vergelyk die openingsreëls:
In die middel van ons lewensreis
het ek my in ‘n donker woud bevind –
ek het die regte pad van die hand gewys.
Oor die belang van Dante vir die wêreldletterkunde bestaan daar geen twyfel nie, soos Vos ook in sy inleiding aandui. Die Westerse letterkunde het sy ontstaan te danke aan Homeros se twee groot eposse, die Ilias en Odusseia, maar hiernaas is ook die werk van Vergilius en Dante – en laasgenoemde het sy stempel duidelik afgedruk selfs in Afrikaans in die werk van onder meer T.T.Cloete in sy bundel Driepas. So ook het Mrs Curran in Age of Iron van J M Coetzee haar eie Vergilius wat haar op haar ter helle neerdaling vergesel.
Vos kontekstualiseer nie net die teks in die wêreldletterkunde nie, maar gee ook vir ons ‘n oorsig van die onderskeie vertalings wat oor die teks bestaan; meestal prosavertalings. Hy verwys byvoorbeeld na Ciardi se opmerking dat daar eerder sprake is van “transposition” as “translation” as dit kom by die vertaling van Dante. Vos maak ook die volgende stelling in sy inleiding:
Streng gesproke is die La Divinia Commedia onvertaalbaar. Dit kan ‘n rede wees waarom die Dante vertalings en omdigtings soos ‘n stroom sonder ophou is. Die polarisasie tussen vreeslose (soms roekelose) poëtiese vertalings en die meer versigtige “akademiese” vertalings beleef ‘n hoogbloei. (bl.41)
Een van die besluite wat die vertaler geneem het, word soos volg verwoord:
Die digter het keuses gemaak en sommige historiese figure weggelaat. Hiervoor aanvaar hy verantwoordelikheid … Die afstand tussen Dante se destyds en ons eietyds kom in die Purgatorio duidelik na vore. Dié deel is die skepping van die digter. Daar is ook ‘n reël wat na die titel van Breyten Breytenbach se bundel, vyf-en-veertig skemersange verwys. In die Purgatorio word reëls uit gedigte van Peter Blum, Ernst van Heerden, N P van Wyk Louw en Sheila Cussons aangewend. Dit word egter steeds in eietydse rymende tersines ingewerk.
Venuti (2013) is van mening dat intertekstuele verwysings in die bronteks dikwels vervang word met “analogous but ultimately different intertextual relations” in die doeltaal. Sodoende kan die vertaalde teks se lesers die teks begryp. Is die intertekstuele spel, saam met die weglating van historiese figure geregverdig? Voel die leser na dese nie ‘n bietjie gekierang nie? Hierdie weglating kom myns insiens neer op ‘n tipe selfsensuur – en moet ons dit dan nie maar in ons era van dumbing down met al die klassieke tekste doen nie? Intertekstuele frases as vertaalfrases kan ek nog tot ‘n mate steun.
Fahrazad (2009) meen dat ons nie aan die vertaalde teks in terme van ekwivalensie moet dink nie, maar eerder tekste intertekstueel benader sonder om te veel te fokus op die oorsprong en die ooreenstemming tussen die teks in die doelteks en die teks in die bronteks.
Hierdie vertaling van Dante in Afrikaans is ‘n goeie illustrasie van Vermeer en Reiss se skoposteorie, wat impliseer dat die funksie van die vertaalde produk die oorheersende faktor is wanneer die teks vertaal word, met die Afrikaanse poësieleser in ag genome.
Die rede vir Cas Vos se vertaling verwoord hy soos volg in die inleidende gedeelte oor die boek:
Alles in ag geneem, is Dante se La Divinia Commedia stellig die grootste Summa (esteties, teologies, filosofies,, wetenskaplik, algemeen-kultureel) van die Christelike Middeleeue. (bl. 21)
Die vertaling is aan verskeie klassici voorgelê vir hulle terugvoering en grepe uit hul verslae word agterop die teks aangehaal. Een van dié lesers, Kobus Kruger, het trouens ‘n prosavertaling van Dante se werk gedoen, terwyl Niek Schuman Dante in die oorspronklike Italiaans gelees het en Bill Henderson is ‘n kenner van Dante se werk. Oor die geslaagdheid al dan nie van ‘n vertaling, merk Vos soos volg op:
Elke vertaling/gedig moet op eie meriete beoordeel word. Solank die dolcezza en armonia van ‘n gedig, vrye vers of vertaling behoue bly, is dit haalbaar. In elke vertaling of gedig moet daar ‘n metaforiese uitstraling wees. Die ritme, beweging en metrum waarmee Dante ons voorafgegaan het, moet insoverre dit enigsins moontlik is, behoue bly. Soms, net soms, kan daar dalk ‘n vars briesie trek.(bl.41).
Aangesien ek nie Toskaans magtig is nie, sal dit sinneloos wees om te oordeel oor die geslaagdheid van Cas Vos se vertaling. Hy slaag wel daarin om die metrum, ritme en die terzima-rym vol te hou. Hy het ook deeglik kennis geneem van ander vertaalpogings, deur, onder meer, die Amerikaanse digter Robert Pinsky. Nes Vos (in sy inleidende gedeelte) verduidelik Pinsky hoekom dié teks hom so aangegryp het. Benewens die uitdaging om dié klassieke teks in Engels te verwerk, was dit ook die obsessie wat hom aangevuur het: “”It just gripped me, like a child with a new video game,” (New York Times, 31 Januarie 1995).
Vos blyk nie dieselfde probleme as Pinsky te ervaar in sy vertaling nie:
To write triple rhyme in English is not easy,” the poet said. “English has an immense vocabulary, larger than Italian. And one of the classic mistakes you can make is to draw on that huge wealth of synonyms to supply rhymes. If you do that, you have an extremely unnatural, unidiomatic language; you end up with phrases that no one would ever say.
In De groene Amsterdammer (2 Desember 2000) vra Rob Hartmans:
Want wie leest nog Dante? Honderd jaar geleden was hij erg in de mode.
Hierdie vraag sal ons miskien self kan antwoord – soos wat Hartmans ook tereg doen:
Het mooiste is het als het gedicht hardop wordt gelezen, als de lezer zich laat meeslepen op de cadans van die rustig vloeiende, ogenschijnlijk met zoveel gemak vertaalde verzen.
Toets dit aan hand van die volgende tersines uit die pen van Cas Vos:
My oë het hul aan Beatrice oorgegee,
Sy het so lieflik voor ander geskitter
Dat hul in haar lig se gloeisel ligsku meegee.
Of:
Beatrice sê: “Die liefde wat die hemel lei,
Verras die siele steeds met ‘n groet van lig
Om die waspit vir die vlamme voor te berei.”
***
(Dawid Minnaar se voorlesing uit Paradisio & Aleppo – Red.):
Daar is baie van Vos se tersines in sy vertaling wat indrukwekkend is en wat die lees van die bundel die moeite werd maak.
Ek reken Marius Crous se resensie van Cas Vos se Die Goddelike Komedie is insiggewend. Dit is tersines waarna geluister moet word. Dan hoor ’n mens die klank, kleur en ritme van elke tersine. Ek gee ’n voorbeeld van tersines wat indrukwekkend is.
Dit kom uit Vos se Inferno:
Dit is die tyd van die voorjaar wanneer die son
sy strale onder Aquarius verhit,
dag en nag mekaar ontmoet by die horison,
en as die ryp op die lande in skildertaal
met sy suster wat so wit soos hy is, spog,
skilfer haar skitterbeeld af toe wind haar kom haal,
dan klim die verslae boer wat steeds gebrek ly
uit sy bed, sien witgesluierde velde,
skel in die huis se gang omdat hy so swaar kry.
As hy dan weer buite kom, skep hy moed, sien hy
hoe snel die landskap se gelaat verander
en jaag hy sy skaapkudde veld toe om te wei.
“Nine times already since my birth the heaven of light had almost revolved to the self-same point when my mind’s glorious lady first appeared to my eyes, she who was called by many Beatrice”
Wat ‘n ongelooflike fragment poësie!
Hierdie was my indruk, jare gelede, toe ek dit gelees het.
http://gertrautenbach.blogspot.co.za/2005/02/the-divine-comedy.html