Toespraak: Dr Mathews Phosa
Toespraak gelewer by die bekendstelling van die heruitgawe van
“Deur die oog van ‘n naald”
Dr Mathews Phosa
Stellenbosch: 14 September 2009
Seremoniemeester, sprekers, belangrike mense, vriende en gaste:
Baie dankie vir al die vriendelike woorde vanaand, en baie dankie vir almal wie die moeite gedoen het om die oomblik saam met my te kom deel.
Ek het hier gestaan en dink, ek moes ‘n vangnet saamgebring het om al die vriendelike en opbouende woorde te kon opvang, sodat ek dit kon opspaar vir die dae waarin die woorde van bemoediging en broer- en susterskap salf vir die siel sal en gaan wees.
Die boek is, om Louis Esterhuyzen van Versindaba aan te haal, ‘n vergrootglas van gebeure wat my aanspreek. Dit is letterlik ‘n poging om deur die vergrootglas te kyk na die maer en die vet jare in my lewe, asook van die samelewing om my.
Die Bybel sê: niks verander nie, alles bly dieselfde. Die bundel is my manier om uit ‘n Afrika-hoek lig op samelewing te probeer skyn, en te sê: Dank die Vader, dinge bly dieselfde. Dit is ook ‘n poging om te se: Die Vader behoed ons as dinge nie verander nie.
Ek probeer skryf oor my intense belewenis dat die Ja-base van die verlede nog met ons is nuwe gestalte, dat weeldemotors van leiers my en u gaan oorleef. Ek probeer skryf dat dit nie net mense is wat mekaar moet nader trek en omhels nie, maar ook dat ons in mekaar se kulture moet rondkrap om ervaringe te deel. Ons het in woorde en gebruike skatte waarop niemand kopiereg het nie. Kom ons deel dit met mekaar as leiers, vriende en kunstenaars sodat die gedeelde ervarings almal sal verryk.
Ons is almal Afrikane, sonder uitsondering. niemand het die reg om daardie begrip uitsluitend te hijack nie. Ek skryf in die bundel dat ons almal eendag in die skoot van Afrika vir ‘n ewigheid gaan rus. Hopelik sal ons in die reis na die ewigheid verstaan dat dit wat ons in gemeen het, baie swaarder weeg as dit wat ons van mekaar skei.
In die politiek en die sakelewe het ons ‘n plig om ons natuurlike selfsugtigheid te probeer oorkom om die oorvloed waarmee ons geseen word, te deel met die wat beperkte of geen toegang daartoe het.
Wanneer ek skryf probeer ek my hunkering verwoord na ‘n benadering wat se: Kom ons kry nou klaar met opgeblasenheid en ampte en titels en al die verskonende en bskuldigende stories oor ons eertydse swaarkry. Dit is belangrik om te onthou, maar dit is belangriker om te vergewe en te fokus op die nuwe groep mense wie weerloos voor die aanslag van armoede en honger staan en le. Hulle het ons respek nodig, en ons volle aandag. Om ‘n reënboog te vorm is beide die son en reën nodig. Maar dit is eers wanneer ons verby die kleur en taal van die mens kan kyk, dat ons die baie kleure van die reënboog kan sien en waardeer.
Ons moet ons Afrika-kultuur vertroetel en beskerm, maar ons moet dit ook rondpass onder mekaar, sodat ons almal ‘n slukkie van die wit en swart en Afrikaans en Engels en Xhosa en Zoeloe kan inkry. Ons moet met aandag proe en leer en vat en voel en luister en leer. Ons moet sag met mekaar werk, en buurmanskap uitleef, dit nie net praat nie.
Ek gebruik in my bundel die simbool van die olifant wat orals majestieus rondloop en die omgewing na hartelus bepis en bekak. Ons het die gesag van die olifant in die land nodig, maar gesag met empatie, en liefde, en ‘n begrip dat hulle wie klein en weerloos voor die olifant is, die mense is wie ons moet bystaan, en help, versorg en beskerm. Ons moet hulle in die trop intrek, en gesond maak en kans gee om te leer saam met die wie reeds die voorreg het.
Ek het ‘n gelukkige dertien jaar gelede die eerste druk van die boek uitgegee. Die sagmoedige olifant en tropleier van Afrika, Mnr. Mandela, het my die eer aangedoen om openingsgeleentheid by te woon en ‘n paar woorde te spreek.
Deel van my passie vir die geskrewe en gesproke woord is dat ek krag daarin sien vir leiers, soos Mnr. Mandela, om te besef dat die woorde wek, maar voorbeelde trek.
In my eie pogings soek ek die versoening tussen woorde en aksies. Ons het ‘n nuwe energie nodig tussen wat ons sê, en wat ons doen. Ons het nodig om een nasie te word binne die die werklikhede van kleur, kultuur en taalverskille. Ons het leiers nodig wat ons in die kraal inlei, nie leiers wie die mure van die kraal wil afbreek met die wapens van rassisme en woorde nie. Ons het nodig om te kook met al die bestanddele van ons Afrika-pot, die geur en smaak daarvan ‘n erkenning van elke bydrae en die ongelooflike voorreg daarvan om in ‘n span te help herbou aan ‘n land wat honger is om vordering te sien en te proe.
Ek hoop en bid my bundel is ‘n beskeie bousteen in die proses om ‘n nuwe nasie te bou, om nuwe horisonne te verken in die reis na ‘n beter lewe vir almal. Ek hoop ook, soos ek in my voorwoord sê dat dit ‘n bydrae sal maak om versoenende gesprekke te stimuleer en Afrikaans in die middel van daardie debat staan te maak. As ek-en u- dit regkry, sal dit aan ons taal skaaf en skuur, en hom ryker, sterker en mooier maak.
Ek wil graag vir elkeen wat ‘n bydrae tot die boek, die bemarking daarvan, en vanaand se funksie gemaak het dankie se. In die besonder wil ek vir Riana Barnard van Tafelberg en Corina van der Spoel en Pieter Rootman, wie my hande gedurende die boekmaak hoog gehou het, bedank.
Ek dank u.
Talle tonge
Talle tonge het ek
een tong op ’n gegewe oomblik
’n heuningtong
’n bitter tong
’n tong stomp
genoeg om te swyg
my skerp tong klap
klap soos ‘n sweep
en keep diep en laat bloei
my suur tong brand
brand soos asyn
en laat krimp inmekaar en skend
Talle tonge het ek
een tong op ’n gegewe oomblik
’n tong om te sny
’n tong om te salf
Ek het talle tonge
