Het schijnt onvermijdeljk te zijn dat mensen strijden over godsbewijzen.
Het schijnt zo te zijn, dat veel mensen die geloven, niet genoeg hebben aan de klemmende verzekering die hun heilige boeken hen geven. Ook de straffen die daarbij worden aangekondigd en in pakkende voorbeelden worden vertoond, blijken niet genoeg om de twijfel nu eens voorgoed uit te roeien.
Het schijnt ook zo te zijn, dat veel mensen die niet geloven, het daarbij niet kunnen laten, hoe eenvoudig dat verstandelijk gezien ook is, maar of zelf op zoek gaan naar godsbewijzen om toch weer houvast te hebben, of zich laten uitlokken door de gelovers, om nu eens en voor al ‘wetenschappelijk’ te bewijzen dat god toch echt niet bestaat, maar een bedenksel is van angstige mensen in een leeg heelal.
Verbonden met deze blijkbaar onvermijdelijke kwestie is de vraag naar leven na de dood. Is de menselijk geest nu wel of niet eeuwig? Bestaat die geest los van het fysiek systeem van het lichaam? Gaat die geest dood als het lichaam sterft, of gaat zij of hij of het dan gewoon verder, als lid van de vereniging Ghost Inc.?
Als je gelooft is dat geen vraag. Natuurlijk is er leven na de dood. Maar ja, kennelijk is er toch twijfel, en moet er dus een godsbewijs komen, een bewijs van leven na de dood, of in elk geval voortbestaan van de geest na de dood.
Als je niet gelooft in een god en je gelooft in de kracht van mensen, zoals een humanistische slagzin luidt, dan zou je het daarbij kunnen laten. Al is het wel gewoon interessant om te proberen, de weg der geesten te onderzoeken. Is er iets meetbaars na de keihard bepaalde klinische dood? Mij lijkt het niet, maar leve de verbeelding. Ik lach me dood om types als Gary Schwartz, maar dat maakt het vraagstuk op zich niet ook ineens belachelijk.
Sterker nog, het is een onuitputtelijke bron van kunst. Wat zijn er niet onderhoudende science fiction verhalen, aangrijpende horrorfilms, ontroerende liefdesverhalen van terugkerende mensen, verrukkelijke tijdmachinefantasieën en zeker niet het minst, ontroerende of geestige gedichten! Heeft het ons niet het mystiek realisme opgeleverd? Vaak een bak vol braaksel, maar soms ook heerlijke literatuur (ik denk aan Jean Echenoz z’n roman ‘Je m’en vais’ , vertaald als ‘Ik ben weg’, 1999; aan ‘Umibe no Fafuka’ (Kafka on the Beach) van Haruki Murakami, 2003 en aan onze eigen Simon Vestdijk, die ons De Kellner en de levenden’ , 1949, heeft nagelaten, of Harry helaas zaliger, met zijn ‘Ontdekking van de hemel’ .
Laat het dus vooral altyd een raadsel blijven.
Intussen heeft de heer B.Collins, verblijvend te USA, ook hier weer een gedicht over geschreven dat mij diep ontroert, dat geestig is, en dat ook nog aansluit bij mijn reeksje over slapeloosheid. Speciaal voor Jelleke Wieringa, mijn medebloggeraarster in het Afrikaans vertaald. Met veel dank aan L.E. en M.J. voor de korreksies en commentare.
Ik voeg dit keer de Engelse versie toe. Bijzonder feestelijk dat vandaag toevallig ook net het nieuwste gedicht van Billy Collins op Versindaba valt te lezen.
Die eerste nag
The worst thing about death must be the first night. -Juan Ramón Jiménez
Voordat ek jou oopgemaak het, Jiménez,
het dit my nooit bygeval hoe dag en nag
sou aanhou sirkel in die kring van die dood nie,
maar nou laat jy my worstel met die vraag
of daar ook son en maan sal wees
en al die dooies saam sal kyk hoe hulle opkom en sak
om dan, elke siel vir homself alleen,
‘n soort aaklige ekwivalent van ‘n bed te herstel.
Of sal die eerste nag die enigste wees,
‘n duisternis waarvoor ons nie ‘n ander naam het nie?
Hoe swak is ons woordeskat in die aangesig van die dood,
hoe onmoontlik om dit neer te skryf.
Dit is waar die taal sal staak,
die perd wat ons die lewe lank gery het
steierend aan die rand van ‘n duiselwekkende kloof.
Die woord wat in die begin was
en die woord wat vlees geword het
dié woord en alle andere woorde sal tot niet wees.
Selfs nou dat ek jou lees op dié toegetraliede stoep,
hoe kan ek ‘n son beskryf wat na my dood sal skyn?
Maar dit is genoeg om my daartoe te bring
om meer aandag te gee aan die wêreld se voldagmaan,
aan sonlig skaterblink op water
of verplinter deur ‘n laning bome,
en om fyner te kyk na hierdie klein blaartjies,
hierdie brandwagdorings,
met as enigste taak die bewaring van die roos.
The First Night
Before I opened you, Jiménez,
it never occurred to me that day and night
would continue to circle each other in the ring of death,
but now you have me wondering
if there will also be a sun and a moon
and will the dead gather to watch them rise and set
then repair, each soul alopne,
to some ghastly equivalent of a bed.
Or will the first night be the only night,
a darkness for which we have no other name?
How feeble our vocabulary in the face of death,
How impossible to write it down.
This is where language will stop,
the horse we have ridden all our lives
rearing up at the edge of a dizzying cliff.
The word that was in the beginning
and the word that was made of flesh –
those and all the other words will cease.
Even now, reading you on this trellished porch,
how can I describe a sun that will shine after death?
But it is enough to frighten me
Into paying more attention to the world’s day-moon,
To sunlight bright on water
or fragmented in a grove of trees,
and to look more closely here at all the small leaves,
therse sentinel thorns,
whose employment it is to guard the rose.
En skryf later ‘n gedig daaroor? Jammer tog, maar ek is nu in die kantoor van ‘n kollega in die Faculteit voor Scheikunde en Natuurkunde en besteed my middagkostyd aan my e-pos. Later moet ons met die studente werk aan ‘n koste-bate analise van ‘n industrieprojek met baie negatiewe omgewingseffekte. Nie tyd vir wyn en kaas nie. 🙁
Sneeu?! Ai, ai, ai. Chris, laai summier Haydn-trios in die CD-speler en sit terug met ‘n glas wyn terwyl jy na die dralende sneeuvlokkies kyk en kaassnysels geniet … 🙂
Desmond, dalk gee hierdie skakel jou antwoord:
http://www.highbeam.com/doc/1G1-219589145.html
Desmond, ek onthou daardie boek, maar ek het dit nie in Afrikaans nie.
Louis, my sufgeblader woordeboek Engels-Afrikaans-Engels gee my ‘bygeval’, maar in my ore klink ‘opgeval’ natuurliker. Ek durf nou nie meer te verander in die teks nie, omrede ek en die Editor van WordPress is nie groot vriende nie. Glo ek skryf ‘n nuut blog (nuwe blog?) met die geheel aangepaste en verbeterde teks. Vanaand.
Tersyde: dit sneeu nou hierdiekant van die aardkluit.
Een van my gunsteling ‘kinderboeke’ was Jiménez se pragtige, sjarmante Ek en Platero — ek kan nie onthou wie dit in Afrikaans vertaal het nie. Dis oor ‘n man en sy donkie. Werklik mooi. Onthou iemand dit?
Inderdaad is dit nou baie beter, Chris. Die woord “bygeval” (r.2) hinder nog. Moet dit nie dalk “opgeval” wees nie? “Bygeval” beteken om iets (weer) te onthou, terwyl “opgeval” dui op iets wat raakgesien of waargeneem word …
Marlise, die stuk is nou heeltemal reg opgesit. Die kommentare is in dank verwerk en stimuleer my enorm. Glo ek gaan dit baiemaal herhaal.
Marlise, glo jy het die oog op die lengte en maat van die reël. Inderdaad, dit is ‘n verbetering. Ek het die inskrywing nu gewysig, met uitleg.
Sommer baie beter Chris!!
Een sin pla my nog:
en die dooies byeen sal kom om hulle te sien op- en ondergaan
Miskien so:
en al die dooies saam sal kyk hoe hulle opkom en sak
?
Groete
Leon, dankie vir die gedig van Larkin. Op my huiswerklys staan nu verskeie Britse digters.
Wysneus: dalk is dit vir jou in jou kultuur ‘n cliché, maar my kennis van Shakespeare is beskeie.
Marlise, Wysneus, Louis, Leon, ek het nou ‘n harde les geleer. Al die pynpunte is al deur Louis aangegee. Die Brandwagdorings, die bossie (Louis skryf: ‘versplinter deur ‘n laning bome’) die slot by die roos. Louis skryf: ‘met as enige taak die roosbewaring’ , en Wysneus: ‘ wie se taak dit is om die roos te bewaar’. My eerste bewerking: ‘wie se taak is om die roos te bewaar’ .
Dalk is dit vermaaklik om bewerking 5 te toon. Ek is skatpligtig aan julle, veral Louis en Marlise.
Die eerste nag
The worst thing about death must be the first night. -Juan Ramón Jiménez
Voordat ek jou oopgemaak het, Jiménez,
het dit my nooit bygeval hoe dag en nag
sou aanhou sirkel in die kring van die dood nie,
maar nou laat jy my worstel met die vraag
of daar ook son en maan sal wees
en die dooies byeen sal kom om hulle te sien op- en ondergaan
om dan, elke siel vir homself alleen,
‘n soort aaklige ekwivalent van ‘n bed te herstel.
Of sal die eerste nag die enigste wees,
‘n duisternis waarvoor ons nie ‘n ander naam het nie?
Hoe swak is ons woordeskat in die aangesig van die dood,
hoe onmoontlik om dit neer te skryf.
Dit is waar die taal sal staak,
die perd wat ons die lewe lank gery het
steierend aan die rand van ‘n duiselwekkende kloof.
Die woord wat in die begin was
en die woord wat vlees geword het
dié woord en alle andere woorde sal tot niet wees.
Selfs nou dat ek jou lees op dié toegetraliede stoep,
hoe kan ek ‘n son beskryf wat na my dood sal skyn?
Maar dit is genoeg om my daartoe te bring
om meer aandag te gee aan die wêreld se voldagmaan,
aan sonlig skaterblink op water
of verplinter deur ‘n laning bome,
en om fyner te kyk na hierdie klein blaartjies,
hierdie brandwagdorings,
met as enigste taak om die roos te bewaar.
Chris, ek het weer maar net bietjie gehelp met taalfoute, nog voordat ek die Engelse vers gesien het. Nietemin, daai ‘bossie’ pla my baie! Dalk iets soos ‘woud’, of ‘laning bome’of ‘plantasie’. Die slot by ‘roos’ moet ook anders gestel word. Lekker verder werk daaraan! : )
Leon, Wysneus en op die agtergrond Louis, dit is indrukwekkend vir my, hoe drie Afrikaansskrywendes dieselfde verbetering voorstel. Ek het my soos ‘n wysneus gedraag en die raad van Louis in die wind geslae en kyk, ek word beskaam. Ek sal die inskrywing wysig, maar later.
Later wil ek ook verder kommentaar gee op julle kommentaar. Ek bevind my in die oog van ‘n verjaringsfees, het nie my woordeboeke present en is cbdbbfhhd !7 nu oorweldig deur kleinkinders.
Chris daardie gedig van jou het my laat dink aan “Aubade” van Philip Larkin. Ek dink nie dat daar enigiets te vrees is om dood te wees nie alhoewel doodgaan natuurlik dalk onplesierig mag wees. Terwyl ek nie Larkin se vrese deel nie is hierdie vir my een van die treffendste gedigte oor die dood wat ek ken.
AUBADE
I work all day, and get half-drunk at night.
Waking at four to soundless dark, I stare.
In time the curtain-edges will grow light.
Till then I see what’s really always there :
Unresting death, a whole day nearer now,
Making all thought impossible but how
and where and when I shall myself die.
Arid interrogation: yet the dread
of dying, and being dead
flashes afresh to hold and horrify.
The mind blanks at the glare. Not in remorse
– the good not done, the love not given, time
torn off unused – nor wretchedly because
an only life can take so long to climb
clear of its wrong beginnings and may never;
But at the total emptiness for ever,
The sure extinction that we travel to
and shall be lost in always. Not to be here,
Not to be anywhere,
And soon; nothing more terrible, nothing more true.
This is a special way of being afraid
no trick dispels. Religion used to try,
That vast, moth-eaten musical brocade
created to pretend we never die,
And specious stuff that says
no rational being
can fear a thing it will not feel, not seeing
that this is what we fear – no sight, no sound,
No touch or taste or smell, nothing to think with,
Nothing to love or link with,
The anesthetic from which none come round.
And so it stays just on the edge of vision,
A small, unfocused blur, a standing chill
that slows each impulse down to indecision.
Most things may never happen: this one will,
And realisation of it rages out
in furnace-fear when we are caught without
people or drink. Courage is no good:
It means not scaring others. Being brave
lets no one off the grave.
Death is no different whined at than withstood.
Slowly light strengthens, and the room takes shape,
It stands plain as a wardrobe, what we know,
Have always known, know that we can’t escape,
Yet can’t accept. One side will have to go.
Meanwhile telephones crouch, getting ready to ring
in locked-up offices, and all the uncaring
intricate rented world begins to rouse.
The sky is white as clay, with no sun.
Work has to be done.
Postmen like doctors go from house to house.
Philip Larkin
Chris ja, dis duidelik dat ons eensgesind is, dalk is daar so bietjie “lost in translation” soos jy skryf. My Nederlands is nie altyd te waffers nie. Die gedi, sowel as die vertaling, is uitstekend alhoewel ek soos Wysneus die slotreel sou verander – dalk iets soos “hierdie brandwagdorings wie se taak dit is om die roos te bewaar”? As ek my nou mag verstout om ‘n voorstel te maak.
O jammer man, dit kom uit Shakespeare se Hamlet se ‘To be or not to be’ alleenspraak. Ek het gehuiwer om dit te pos omdat so ‘n cliché geword het, maar dit vat al die garings van hierdie gesprek saam. Verderaan noem hy die dood ‘the undiscovered country from shose bourn no traveller returns,’ wat ook relevant is tot Collins se gedig.
Oor jou vertaling, kyk, dit klink vir my indrukwekkend eg Afrikaans. Die enigste reël wat my onraad sou laat vermoed is die slotreël. “Wat se werk dit is om die roos te bewaak” sou bv meer natuurlike wees. Maar ek’s nie ‘n digter nie, en ek neem aan jy wou ‘roos’ so naby moontlik aan einde kry.
Ek dink ‘n porch is nie ‘n portaal nie, maar eerder ‘n stoep. Ek wonder ook hoekom jy ‘after death’ vertaal met ‘na my dood’ ipv ‘na die dood?’ Dit sê vir my verskillende dinge.
Ook is ‘die woord wat vlees geword het’ nie ekwivalent aan ‘the word that was made of flesh’ nie. Die een is vlees, die ander woord.
Wysneus, gee my die verwysing. Ek is ‘n nincompoop in English literature.
Leon, ons stem heeltemal saam! Dalk is ons hier ‘lost in translation’ . Jy en ek (of, soos Afrikaanders sê: ek en jy) het die gelyke ervaring. Ek is ‘n ateïs. Ek ervaar aansienlyke verguising (spesiaal van ortodokse kristene en moslims). Ek ervaar hoe somtyds heidene soos ek en jy probeer bewyse te vind, om met rus gelaat te word. Dog ek ervaar ook die Hitchens en Dawkinses en hulle vermaak my baie.
Maar: het jy die gedig geniet?
Het jy die vertaling geniet?
Het jy die ondertoon.undertow,undertoad gevoel?
To die, to sleep
To sleep, perchance to dream. Ay, there’s the rub,
For in that sleep of death what dreams may come,
When we have shuffled off this mortal coil,
Must give us pause.
Chris daar is natuurlik ateiste soos Hitchens en Dawkins wat ‘n soort van messianiese begeerte het om almal tot hul sienswyses te bekeer. Meeste van die tyd gee hulle my ‘n pyn. jy skryf: Het schijnt ook zo te zijn, dat mensen die niet geloven, het daarbij niet kunnen laten, hoe eenvoudig dat verstandelijk gezien ook is, maar of zelf op zoek gaan naar godsbewijzen om toch weer houvast te hebben, of zich laten uitlokken door de gelovers, om nu eens en voor al ‘wetenschappelijk’ te bewijzen dat god toch echt niet bestaat, maar een bedenksel is van angstige mensen in een leeg heelal.
Ek kan nie daarmee saamstem nie. Meeste van ons heidene neem een of ander tyd ‘n besluit en gaan dan voort met ons lewens, ons enigste begeerte is om met rus gelaat te word. Mense (van my ouderdomsgroep in elk geval) is egter destyds aan aansienlike verguising onderwerp en ondervind dit steeds, alhoewel tot ‘n mindere mate. Vandaar moontlik die neiging by sommiges om steeds bewyse te probeer vind.