Luke Howard
Wanneer ons vandag die weervoorspelling op ons televisiestelle of slimfone volg, aanvaar ons dit as vanselfsprekend – en vergeet dat dit tydens die begin van die negentiende eeu nog ondenkbaar sou wees om aan só ’n voorspelling, gebaseer op wetenskaplike modelle, te dink.
Wolke, of cloudspotting is die natuur se eie Rorschach-toets. Wolke is die mens se gunsteling atmosferiese verskynsel en boei digters, kunstenaars en wetenskaplikes al vir eeue lank. Die groot Griekse dramaturg, Aristofanes het tereg opgemerk: “They are the celestial Clouds, the patron goddesses of the layabout. From them come our intelligence, our dialectic and our reason.”
Tog was niemand meer gefassineer deur wolke as Johann Wolfgang von Goethe nie. Toe die chemikus en amateur-meteoroloog, Luke Howard (1772 -1864) in 1803 ’n 32-bladsye pamflet getitel On the modifications of clouds publiseer, het Goethe onmiddellik die wetenskaplike meriete van die publikasie raakgesien. As Direkteur van die Instituut vir die Kuns en Wetenskappe in Sachsen-Weimar was Goethe ook betrokke by die vestiging van weerstasies vir weerkundige observasies. Waar die lees van wolke vroeër beperk was tot die ingewyde (en verborge) kennis van seemanne, kleinboere en skaapwagters, het Howard begin om wolke vir die eerste maal volgens Latynse nomenklatuur te klassifiseer. Hy het hulle breedweg onder Cumulus, Cirrus, Stratus en Nimbus geressorteer, met enkele subklassifikasies. Die grondslag van Howard se werk word tot vandag toe erken, al het die lys taksonomieë en wolkgeslagte intussen aansienlik uitgebrei.
Cumulus beteken “stapel” en beskryf die opgehoopte, uitgepofte wolke wat ’n mens aan springmielies laat dink. Cirrus beteken “haarlok” of “veertjie” en hierdie soort wolke lyk dan ook werklik soos krulle of veertjies. Aan die wolke wat soos massiewe komberse oor die hemelruim uitgesprei lê, het Howard die naam Stratus gegee, wat “laag” (“layer”) beteken. Oor Nimbus was Howard egter nie so seker nie, behalwe dat dit op ’n reënwolk, of reënwolke verwant aan ’n donderstorm, of selfs ’n groep van hierdie reënwolke kon dui. Goethe se vertolking van Nimbus was egter dié van ’n donderwolk.
Wolke, op hulle beurt, bestaan uit waterdamp wat klein druppels of yskristalle vorm, gewoonlik 0,01 mm in deursnee. Wanneer biljoene druppeltjies of kristalle saamgegroepeer is, is hulle sigbaar as wolke.
Volgens Goethe was Howard se wolkklassifikasies ’n deurbraak. As amateur-meteoroloog het Howard sedert sy kinderdae observasies oor die weer en klimaat gedoen – en selfs ’n klein tuislaboratorium, kompleet uitgevoer met instrumente, gebruik in hierdie vroeë navorsingstadium. (Op daardie tydstip is daar nog verwys na ’n kenner van wolke as ’n “nefoloog”, ’n term wat later vervang is met “meteoroloog”.) ’n Eenvoudige, maar briljante deurbraak in die klassifikasie van wolke was inderdaad gebaseer op die vier ‘basiese’ vorms volgens hulle verskillende vertikale hoogtes. Goethe se entoesiasme rondom Howard se indelings was gegrond op sy empiries gefundeerde sistematisering van die wolke. ’n Mens moet in gedagte hou dat Howard se aanvoerwerk die toekomstige grondslag vir weerkundige en klimatologiese navorsing gelê het.
Goethe, wat sedert die begin van die negentiende eeu erkenning geniet het as intellektuele ikoon, was egter meegevoer – én geïnspireer – deur Howard se werk. Hy het ’n reeks kort gedigte oor die vernaamste wolksoorte geskryf, getitel Howards Ehrengedächtnis (In Honor of Howard) (1821). Sonder omhaal het Goethe sy onverbloemde bewondering vir Howard besing:
Howards Ehrengedächtnis
Wenn Gottheit Camarupa, hoch und hehr,
Durch Lüfte schwankend wandelt leicht und schwer,
Des Schleiers Falten sammelt, sie zerstreut,
Am Wechsel der Gestalten sich erfreut,
Jetzt starr sich hält, dann schwindet wie ein Traum,
Da staunen wir und traun dem Auge kaum;
Nun regt sich kühn des eignen Bildens Kraft,
Die Unbestimmtes zu Bestimmtem schafft;
Da droht ein Leu, dort wogt ein Elefant,
Kameles Hals, zum Drachen umgewandt,
Ein Heer zieht an, doch triumphiert es nicht,
Da es die Macht am steilen Felsen bricht;
Der treuste Wolkenbote selbst zerstiebt,
Eh er die Fern erreicht, wohin man liebt.
Er aber, Howard, gibt mit reinem Sinn
Uns neuer Lehre herrlichsten Gewinn.
Was sich nicht halten, nicht erreichen läßt,
Er faßt es an, er hält zuerst es fest;
Bestimmt das Unbestimmte, schränkt es ein,
Benennt es treffend! – Sei die Ehre dein! –
Wie Streife steigt, sich ballt, zerflattert, fällt,
Erinnre dankbar deiner sich die Welt.
In honour of Mr. Howard
When Camarupa, wavering on high,
Lightly and slowly travels o’er the sky,
Now closely draws her veil, now spreads it wide,
And joys to see the changing figures glide,
Now firmly stands, now like a vision flies,
We pause in wonder, and mistrust our eyes.
Then boldly stirs imagination’s power,
And shapes there formless masses of the hour;
Here lions threat, there elephants will range,
And camel-necks to vapoury dragons change;
An army moves, but not in victory proud,
Its might is broken on a rock of cloud;
E’en the cloud messenger in air expires,
Ere reach’d the distance fancy yet desires.
But Howard gives us with his clearer mind
The gain of lessons new to all mankind;
That which no hand can reach, no hand can clasp,
He first has gain’d, first held with mental grasp.
Defin’d the doubtful, fix’d its limit-line,
And named it fitly. —Be the honour thine!
As clouds ascend, are folded, scatter, fall,
Let the world think of thee who taught it all.
Die reeks van vier onderstaande musiekgedigte oor die vier wolksoorte is inderdaad ’n viering van die ewige dialoog tussen die kuns en wetenskap. Goethe se verbysterende kennis en bydraes strek tot in die natuurwetenskappe, byvoorbeeld sy bekende kleurteorie, of sy belangstelling in morfologie, wat die bou en struktuur van verskynsels betrek. Tog word Goethe se werk eerder gesien as geesteswetenskaplike bydraes en aanvullend tot die wetenskappe; en só word Howard se wolkklassifikasies omraam deur Goethe se poëtika van die wonders van die dampkring.
Op sy beurt was ’n jong klerk en vertaler van Londen, Johann Christian Hüttner só betower deur Goethe se gedigte dat hy dit op hom geneem het om die reeks vanuit die Duits na Engels te vertaal.
Vervolgens, Goethe se vier wolkgedigte, gevolg deur die Engelse vertalings.
Stratus
1.
Stratus
Wenn von dem stillen Wasserspiegelplan
Ein Nebel hebt den flachen Teppich an,
Der Mond, dem Wallen des Erscheins vereint,
Als ein Gespenst Gespenster bildend scheint,
Dann sind wir alle, das gestehn wir nur,
Erquickt’, erfreute Kinder, o Natur!
Dann hebt sich’s wohl am Berge, sammelnd breit
An Streife Streifen, so umdüstert’s weit
Die Mittelhöhe, beidem gleich geneigt,
Ob’s fallend wässert, oder luftig steigt.
Stratus
When o’er the silent bosom of the sea
The cold mist hangs like a stretch’d canopy;
And the moon, mingling there her shadowy beams,
A spirit, fashioning other spirits seems;
We feel, in moments pure and bright as this,
The joy of innocence, the thrill of bliss.
Then towering up in the darkening mountain’s side,
And spreading as it rolls its curtains wide,
It mantles round the mid-way height, and there
It sinks in water-drops, or soars in air.
Cumulus
2.
Cumulus
Und wenn darauf zu höhrer Atmosphäre
Der tüchtige Gehalt berufen wäre,
Steht Wolke hoch, zum herrlichsten geballt,
Verkündet, festgebildet, Machtgewalt
Und, was Ihr fürchtet und auch wohl erlebt,
Wie’s oben drohet, so es unten bebt.
Cumulus
Still soaring, as if some celestial call
Impell’d it to yon heaven’s sublimest hall;
High as the clouds, in pomp and power arrayed,
Enshrined in strength, in majesty displayed;
All the soul’s secret thoughts it seems to move,
Beneath it trembles, while it frowns above.
Cirrus
3.
Cirrus
Doch immer höher steigt der edle Drang!
Erlösung ist ein himmlisch leichter Zwang.
Ein Aufgehäuftes, flockig löst sich’s auf,
Wie Schäflein trippelnd, leicht gekämmt zu Hauf.
So fließt zuletzt, was unten leicht entstand,
Dem Vater oben still in Schoß und Hand.
Cirrus
And higher, higher yet the vapors roll:
Triumph is the noblest impulse of the soul!
Then like a lamb whose silvery robes are shed,
The fleecy piles dissolved in dew drops spread;
Or gently waft to the realms of rest,
Find a sweet welcome in the Father’s breast.
Nimbus
4.
Nimbus
Nun laßt auch niederwärts, durch Erdgewalt
Herabgezogen, was sich hoch geballt,
In Donnerwettern wütend sich ergehn,
Heerschaaren gleich entrollen und verwehn! –
Der Erde tätig-leidendes Geschick!
Doch mit dem Bilde hebet euren Blick :
Die Rede geht herab, denn sie beschreibt,
Der Geist will aufwärts, wo er ewig bleibt.
Nimbus
Now downwards by the world’s attraction driven,
That tends to earth, which had upris’n to heaven;
Threatening in the mad thunder-cloud, as when
Fierce legions clash, and vanish from the plain;
Sad destiny of the troubled world! but see,
The mist is now dispersing gloriously:
And language fails us in its vain endeavour–
The spirit mounts above, and lives forever.
Die stadige en hipnotiese dans van wolke in die atmosfeer resoneer met drome en dagdrome – en die domein van die verbeelding met sy inherente vermoë tot transformasie en transendering.
Wolke boei digters al sedert die ontstaan van digkuns. En gedigte is volop: ’n mens dink byvoorbeeld aan Nijhoff se “De Wolken”, of aan die digter Mark Strand se bundel, 89 Clouds.
En Shakespeare:
Sometimes we see a cloud that’s dragonish,
A vapour sometime like a bear or lion,
A towered citadel, a pendent rock,
A forked mountain, or blue promontory
With trees upon’t that nod unto the world
And mock our eyes with air . . .
– Antony and Cleopatra
Vervolgens my nederige bydrae tot hierdie poëtika van wolke.
Wolke
Wolke is gedagtes
wat vra om woorde te word.
Ek speel met beelde
van Kopland, Nijhoff en Strand,
sien vergesigte van reën,
die knettervuur van hael op dakke,
die son se loodlyne wat sub-tropies
die hemel deurhaal in waterpas strale.
Of die los genade as
klawers spat, vet druppels
armmansreën; die nederige Karoo
se gulhartige gee.
Die meteorologie staan tru.
Cirrus se veerlig,
die brandstapels in Cumulus.
Die miere, die verspieders weet
die wolke is deur digters gedoop.
© Nini Bennett. Donkerwerk, 2019
Verwysings: