G.Brits. De Waal Venter, digter: ‘n Waardering, 2007 – 2015
Wednesday, February 10th, 2016
De Waal Venter, digter: ‘n Waardering 2007 – 2015
Deur dr. G. Brits.
(Dr. Gert Brits is ’n wetenskaplike met ’n belangstelling in die kunste)
Opsomming Die Suid-Afrikaanse digter de Waal Venter se latere deel van sy oeuvre, in Afrikaans en Engels, hoofsaaklik self- en blog gepubliseer, word waardeer. Sy belangrike werk in Engels word opgeweeg teen sy Afrikaanse bydraes. Hierdie veelsydige woord-skepper verdien waarskynlik meer aandag as unieke bydraer tot die Suid-Afrikaanse poësie.
******
Hierdie waardering is gerig aan almal wat ”dubbeltalig” met Afrikaans en Engels omgaan – diegene wat die twee tale vrylik as gelyke kultuurerfenisse hanteer en bemin. Die toe-eiening van Engels as kultuurtaal onder Afrikaanses is myns insiens meer as pragmaties. Dit is ook, en veral, die ervaring van en die behoefte aan ’n ander kontinent van kultuur, en is waarskynlik ’n tweede natuur by almal wat tot hierdie webblad bydra, of dan in Afrikaans dig.
P.A. de Waal Venter (1942) dig lank reeds in beide Afrikaans en Engels – soos hy sê: ’Many of my poems are created in (both) Afrikaans and English and coexist in the two languages’). Hier is HJJM van der Merwe se ”dubbeltalige” individu: eentalig met twee kommunikasiestelsels (Van der Merwe, 1965). Venter is hiermee in goeie geselskap, soos dié van Eugène N. Marais, C. Louis Leipoldt, Herman Charles Bosman en andere, wat almal ‘n Suid-Afrikaanse dubbeltalige literêre tradisie beoefen het (Gray, 2012). Die Suid-Afrikaanse kulturele internet webblad Litnet akkommodeer formeel bydraes in beide Afrikaans en Engels (http://www.litnet.co.za/category/als-oor-litnet/wie-is-ons/ ) en gee daarmee praktiese betekenis aan die konsep van dubbeltaligheid.
Venter is ‘n gevestigde digter in sy moedertaal, Afrikaans (Terblanche, 2012). Maar sy soepel lewering in Engels herinner aan wat van die Ier Beckett gesê is, wat sy beste werke in Frans geskep het: dat Beckett ‘n Frans gebruik het gestroop van ’n geërfde (en hinderlike) fraseologie van Engels (Winch, B., 2012).
- Agtergrond van de Waal Venter
De Waal Venter se veelsydigheid strek oor vele grense, in verskillende genres van dig-/prosa-/skryfkuns (onder andere romans, wetenskapfiksie, jeugverhale en radiodramas) oor lang periodes (kyk https://dewaalventer.wordpress.com/ ), onder verskeie heteronieme; en dan veral as vertaler uit verskeie literêre tradisies (hieronder bespreek; Terblanche, 2012). As jong digter was Venter ’n rigtinggewer in ’n vroeë Afrikaanse avant-garde beweging wat (’n deel van) die destydse Afrikaanse literêre toneel wou subverteer en ’n nuwe digtersmentaliteit wou aanmoedig: hy was die eerste redakteur van die klein literêre tydskrif Wurm (in 1966 – kyk https://dewaalventer.wordpress.com/wurm/ ) en het in sy intree-redaksionele kolom gewaarsku dat Wurm (soms sou kon) ”baie skerp optree teen dié dinge wat hulle ongesond vind” (Venter, 1966) of, soos ander medewerkers dit gestel het, (optree teen) te veel ”broederlikheid” en ”verstarring” in literêre tydskrifte. Wurm het betoog vir ’n radikale oop ingesteldheid in poësie wat die gangbare ”institusioneel”- en ”burokratiese” gewortelde verskuns van destyds moes uitwerp en wat die selfdienende ”normdeurbreking” ideaal van die gevestigde bestel moes vervang. Volgens John (2009) was die reaksionêre ontvangs (die Wurm-groep is getipeer as ”slagvaardig” deur Kannemeyer, 2005: 459) deur die Afrikaanse literêre establishment, die rede dat die impak van Wurm as’n verdienstelike literêre episode in Afrikaans, onder leiding van Venter en sy medewerkers, nog (steeds) nie na regte verreken is nie.
Tydsgewys beperk ek hierdie opstel tot Venter se latere periode van verhoogde kreatiwiteit in Engels (en in mindere mate Afrikaans), ongeveer vanaf 2007, toe hy ’n nuwe skrywersblad omgeslaan het (Terblanche, 2012). Dit sluit in toenemende elektroniese publikasie via blog en internet selfpublikasie en beloop tans moontlik 2000 gedigte. Sy bundel ”Entangling states of mind” (Venter, 2010) is verteenwoordigend, en ‘n hoogtepunt, van hierdie fase.
Op sy vroeë, eerste blog, (2007 tot 2014 – http://blogs.24.com/poems/ – Media24 – tans gesluit) publiseer De Waal Venter meer as ’n duisend gedigte, teen ’n tempo van moontlik drie of vier per week, meesal in Engels maar elders ook in Afrikaans. Lg. hoofsaaklik as ’n stewige versameling van vertalings vanuit nie-Engelse bronne. Sedert 2014 publiseer hy op sy nuwe blog Poetry/Poësie (https://inmogale.wordpress.com/) asook op ’n blog vir nuwe Afrikaanse poësie, genoem ’Oop sirkel’, op https://dwvphot.wordpress.com/ . Venter het die digversameling van die gesluite Media24-blog onlangs begin herpubliseer op https://westrand.wordpress.com/ , in ongeveer 16 rubrieke met die hoofaandag op Philosophical reality, Reality shifting, Love, Science, Satirical, en Humorous.
Venter is ook ’n begaafde tekenaar en fotograaf. Hy begelei dikwels sy skryfkuns met prikkelende eie illustrasies (”fotografikas”), iets wat menige literatuurliefhebber waardeer in die werk van bv. W.G Sebald en Breyten Breytenbach (kyk ”Die magiese van die alledaagse” by 2015-05-19 ).
- Sy digterlike fokus
Venter is ’n natuurfilosoof, met sy wortels in wetenskap. In ”Physiology of faith” (by 2014-11-20), byvoorbeeld, satiriseer hy die dualisme van die Cartesiaanse liggaam/siel skema (met die “gees in die masjien”). “Short poem” bevat ‘n klein meditasie oor die belangrikste woord in die natuur (sien 2014-11-19); “The neurobiologist writes a love letter – Revised 02” (https://westrand.wordpress.com/humourous/ , gedig 2) is ‘n gedig oor liefde, ook aan sy minnares, die wetenskap, gerig. Sy hartstog is vir ‘n omvattende natuur, insluitend die kosmiese en die menslike bewussyn, en dit laat hom dikwels kwesbaar staan voor ‘n werklikheid wat kan oorweldig, maar met ‘n inslag wat afwysend teenoor die teleologiese staan. In sy bundel “Entangling states of mind” poog hy om die vertroude “human mind” te dekonstrueer (kyk die Afdeling “Hacking the human mind”, Venter, 2010), byvoorbeeld in “Something of unimportance” (p.18) trivialiseer hy die korpus van oorgeërfde heilige geskrifte en in “Not understanding simple things” (p.37) satiriseer hy die projek van die filosofie om die werklikheid klein te kry. Vanuit vele hoeke verruk die digter rondom die (soms onuitspreekbare) temas van die natuur, ‘n mens vermoed dat die natuur ’n diepgaande religieuse dimensie vir die digter is. In ”Waking up to dream” (https://westrand.wordpress.com/dreams/ , gedig 2) lei die skynbaar rustige beelde oor ontwaking tot die ironiese klimaks van slagting as ‘n eksistensiële hartstog, gedroom deur die leeu maar simbool van alle lewe (hier is ook kwistige beeldspraak in die Afrika-idioom): “This morning shook itself,/ licked its paw/ and yawned yellow glinting teeth/ into the sky…”.
Die digter as naturalis sien verbande tussen veelvuldige vlakke van sy komplekse natuur-werklikheid. In ”Tracking a thought in the Kalahari sands” is die (wetenskaplike) spreker ’n solitêre soeker, ietwat surreëel in sy onwaarskynlike vraag na die materiële (en simboliese) vorm van sy gees (maar wat ’n legitieme vraag is binne die magiese omgewing van die gedig), waar die ikoniese beeld van die eensame khoisan jagter in die woestyn, eers simbolies maar later ook in letterlike bloedverband met die soeker, ontwikkel word: die wyndrinkende wetenskaplike kry uiteindelik inspirasie uit sy gene: die oergene van sy spoorsnydende Khoisan voorsate. Venter bereik ’n gawe verstrengeling van ’n Afrikatema (khoisan spoorsnymotief), wiskunde (Möbius strook), oorerwing (die universaliteit van die mensdom in “dr White” en sy Khoisan voorsate) en die magiese (sy abstrakte spoorsnyprojek).
Tracking a thought in the changing Kalahari sands
(https://westrand.wordpress.com/philosophical-reality-two-2/ , gedig 31)
After his third glass of wine
the mathematician, Jonathan, or Jakes, White
stumbled upon a question:
what shape does my mind have?
Dr White rather prided himself
on his tracking ability,
on a noble ancestry,
on the fact that some of his forebears
were Khoisan, those persistent hunters
who could track an animal for days
over seemingly featureless sand.
Was his mind perhaps octagonal?
he wondered, but could not see any reason why it should be.
Perhaps spherical, he mused, but then became uncomfortable
with the idea, as a sphere is limited on all sides.
Linear?
He hoped not. That would mean his thought processes
were limited and led to predictable ends.
After his fifth glass of wine
his mind cleared
and he saw the solution
taking shape in the liquid lines
of his stinkwood dining table
which was engaged in scratching behind its ear
with a left hind-leg.
Yes, the scientist smiled to himself,
the shape of my mind:
I was on the right scent with octagonal,
but it is not quite that;
it is shaped like eight
twisted by Möbius in such a way
that my thinking moves
on two surfaces simultaneously
and always arrives at the beginning;
yet every time the journey is different, and
I think
I should have another glass of wine
In ”How to write a poem at home” (https://westrand.wordpress.com/poems-on-poetry/ , gedig 2) vier Venter die voordele van ”dronkenskap”, in die tradisie van Baudelaire se gedig ”Be drunk” (Simpson, 1997; sien ook van Heerden, 1997), en met ’n komiese element: “A drunken butterfly ballerina/ falling about in the flowers/ comes blundering into my mind,/ clutching a glass of wine.”
Grafika deur Dewaal Venter: "Drunken butterfly divebombing a poet” .
Die transendering tydens bedwelming wat tot inspirasie (en vertroosting) kan lei is vir die digter meer as bloot ontvlugting want dit betrek ook Venter se siening oor die onbewuste se oorheersende rol in die skeppingsproses. (Kyk ook “Drinking a glass of wine”, by 2015-06-21).
In die simbolistiese “Tracking a thought…” word die gevolge van dr White se toenemende alkoholiese imbibisie die draer van ‘n tweede Khoisan motief. Die Khoisan is tradisioneel mense wat al in die rondte dans tot hulle in ‘n beswyming verval. In dié beswyming kry hulle insigte en kom in aanraking met die gees van die diere wat hulle jag. So word hulle beter jagters. (Let op hoe die tafel metamorfoseer in ‘n dier, iets soos ‘n bok of luiperd wat agter sy oor krap met sy agterpoot). Dr White se vyfde glas wyn beland hom uiteindelik in ‘n toestand van buitengewone helderheid, baie soos sy Khoisan voorsate ook beleef het in die rieldans – en waarin die soeker deurbreek na die oplossing. Die insigte tydens beswyming speel in op die intuïtiewe “wormhole” waardeur die rasionele ondergrawe word in die skeppingsproses.
Sodoende begeef Venter hom op die vlak van literatuurteorie, spesifiek in sy selfrefleksiewe metapoësie. Poëtiese skepping is vir hom primêr uitdrukkings van sy onbewuste. Hy teoretiseer dat die digting-entiteite (dinamiese bronne) van die gedig kenbare entiteite (soos kragvelde) is met agentskap en wat hy “poësons” noem (Venter, 2012). Sy poëson is ’n sisteem wat met ander sisteme in die gedig (poësons) saamwerk en waarin die rasionele ondergeskik is. Byvoorbeeld, in ”Tracking a thought…” hierbo sinspeel Venter op die bekende reël uit D.J. Opperman se gedig (“Oud-digter”) oor ”Kalahari’s wit papier”. Vir Opperman was die Kalahari in sy gedig ‘n bar, lewelose wêreld, die metafoor van onvrugbaarheid en leegheid. In kontras ervaar dr White die woestynwêreld egter as sy tuiste, die ryk heem waaruit sy spoorsnyprojek gevoed word. Hierdie “poëson” of digtingentiteit het ‘n dinamiese bestaan binne die gedig: in geheel ontstaan ’n nuwe gestalt (Venter, 2012) intuïtief vanuit die onbewuste en nie vanuit rasionele (of meganiese “vers-maak” – de Vries, 1977) funksies nie. Kyk byvoorbeeld na die veelvlakkige “I have no idea what a poem is Three” (by 2015-05-15).
“Releasing the rock” is ‘n proloog tot die bundel “Entangling…” (Venter, 2010, p.6) waarin bogenoemde konsepte uitgespeel en verweef word met Venter se siening van “entanglement” (“verwikkeldheid” volgens die woordeboek maar ook sinspelend op die kwantummeganiese begrip van misterieusverwante aksie in skynbaar nieverwante entiteite) – en is daar ook ‘n parallelle verwikkeldheid tussen die gees van die digter en dié van die leser.
“How to write a poem at home” speel dus in op die enigmatiese ontstaan van die gedig vanuit die onbewuste. Die proses betrek ook die onbegrypbare dimensies van die “alledaagse” en “werklikheid”. In sy konstante soektog na die dieper, ontwykende aard van die alledaagse (sien “Die magiese van die alledaagse” by 2015-05-19 ) ontsetel Venter dikwels die leser vanuit sy vertroude denkomgewing en sensiteer hom daarmee vir die onverwagte, die on-alledaagse. In die minimale “Verstreke raklewe” laat opeenvolgende ostraneniese beelde die leser sy magtelose en illusionêre verhouding tot tyd besef (dat ons tyd kan beheer deur dit in diskrete eenhede “weg te pak”) (https://dwvphot.wordpress.com/ – Afdeling 6, gedig 53).
Verstreke raklewe
Die staanhorlosie raadpleeg homself
nadat ’n nagvoël ’n geluid uit sy keel gevroetel het.
Hy lig sy hamer op in die oneindige lig,
slaan nog ’n uur wat weggepak kan word op die rak.
.
Prokofiev in sy “Visions Fugitives” verbeeld (in klank) die vlugtige en efemeriese aard wat insigte in die werklikheid kan aanneem (Andreacchio, 2009). Hier is elemente by van droom en van die kortstondige. In kruisverwysing word hierdie “vlugtige visioene” van sy eie ervaringswêreld deur Venter verwoord (in https://westrand.wordpress.com/reality-shifting-two/ , gedig 31):
Identity emerging
.
He resided between
page seventy two
and seventy three.
.
His existence
was a reality
between the seventy second
second and the seventy third
before midday.
.
He emerged in the space
between the palm
of the hand
that held the other hand.
.
He was aware
in that instant
between the open eye
and the blink.
.
He spoke
when the lips opened
just before the sound emerged.
.
He is,
and he was.
.
Hier (en elders) verken Venter knaend die misterie van die werklikheid. Vir hom is hierdie topos van wesenlike belang ”om die werklikheid aan homself te verduidelik” (Terblanche, 2012). Dit is te sien in die strukturering van rubrieke op sy oorspronklike blog, tans op https://westrand.wordpress.com/ . In die intertekstuele ”Can sheep safely graze?” (https://westrand.wordpress.com/philosophical-reality-two-2/ , gedig 32) verken hy ‘n interne harmonieuse landskap in die metafoor van ‘n trop weiende skape – en verwysend na die kantate van J.S.E. Bach, – totdat die slotreël ’n element van ongemak intrek: ”This evening/ when I get them all together,/ my grazing thoughts,/ I will count them;/ they will be drinking at the troughs,/ bleating quiet comments to each other,/ oh … there is one missing.” Wat is die betekenis van een vermiste skaap? In die pastorale idioom dui dit op ‘n diepgaande krisis (Lukas 15: 3-7, Die Bybel).
In “I understand I don’t understand” (http://dewaalventer.bookslive.co.za/blog/ ) speel Venter met paradoks en inversie van deursigtige woorde om homself te beskryf as uitgelewer aan sy beperkte vermoëns:
Fotografika: de Waal Venter
- Morin
The poetry of life, with the love it contains and that contains it, is the only response to death.
I understand I don’t understand
.
It is clear
that it is dark,
I can see
that I cannot see
everything there is.
I think
I can think
about everything there is,
but I know
I do not know
what there really is,
what really is.
I reach out
to find myself,
but I am not there.
Venter is ’n passievolle digter van die sensuele, die erotiese en van liefde. In ”The blankophile” (Venter, 2010, p. 9) neem hy die leser op ’n surreële uitstappie binne die wit, vreemde spasies in die letters van die woord ”love”: ”He loved the open freedom/ on both sides of an “l”,/ the elegance of the shimmering pond/ within the “o”,/ the deep, adventurous valley/ offered by the “v”,/ And the captured half-sphere/ of the “e” ”, en wys die digter hoe selfs die afwesige, paradoksaal, diepsinnigheid kan beteken, in sy ode aan die liefde. Die poëtiese gestaltes wat liefde aanneem in sy verse is veelvuldig: kyk ook “The neurobiologist writes a love letter” (hieronder); “The moisturous life of an analyst” (Venter, 2010, p.13); “The wisdom of whiskey, as well as whisky” (hieronder bespreek); ensovoorts.
Venter het blykbaar ‘n infatuasie met die sensuele werk van Pablo Neruda, van wie se poësie hy heelwat vertaal het – kyk verder-aan.
In sy beelding ontgin Venter graag die ryk bodem van Afrika, en dan op wisselende vlakke, soos eksistensie (”Waking up to dream” en “Jy’t my lief, Tsamma” hieronder), inheemse kultuur en spiritualiteit (”Tracking a thought…”), humor (“Thank you Kundera, try again, Saint-Saëns”, in https://westrand.wordpress.com/satyrical/ , gedig 2) en in sy eie denkwêreld (”Can sheep safely graze?”). Opvallend is sy omgang met die inheemse konsekwent méér as die gemoedelik-lokale: in bogenoemde voorbeelde gebruik die digter defamiliarisasie wat die leser opnuut die rykdomme van die kontinent laat ervaar.
Die ekologie van die wyer wêreld raak egter ook die digter (en almal) se bestaan. Alhoewel nie ’n smartvraat nie is sy elegie ”Musing Inuk” (https://westrand.wordpress.com/environmental/ , gedig 2), in die woorde van een blogleser, ’n ”beautifully tragic poem” (maar kyk ook ander blogkommentare) van opeenvolgende beeldspraak, woordvondste, kruisverwysing en woordspeling (soos in die eindsprong na ”Inuitively”).
Musing Inuk
.
The bergs look limp
to me nowaseasons,
I shouldn’t read
National Geographic,
that once was a tree
now covered in blinding shots
of glaciers gliding all the more
readily
sweating in the gloaming –
an old word I now use
for global warming.
.
I don’t need to read
journalistic twilight musings,
I can see when a bear
is panting to death,
I can see the whales flail
in the a-krillic blue sea,
I know the götterdämmerung
is going to be a hot event
Inuitively.
.
- Styl kenmerke
Venter se digstyl is opvallend deursigtig en die toon, veral in die inleidende strofe(s) van ’n gedig, gewoonlik geselsend, gevolg deur ’n logiese opbou en die gedig eindig dan meermale met ’n sterk slotstrofe wat diepte bevat. Sy verstegniek herinner soms aan dìe van Billy Collins, die befaamde Amerikaanse digter en bekroonde ”Poet Laureate of the United States” 2001-2003 (https://en.wikipedia.org/wiki/Billy_Collins). Die oënskynlike eenvoud van Collins se werk, wat meesal onderlê word deur diepsinnigheid, is een ooreenkoms, asook die geselstoon en fyn humor van sy poësie. Kritici kla dat Collins se poësie soms alledaags en kleindorps voordoen (http://www.poetryfoundation.org/bio/billy-collins). In ”The four-moon planet” skets Collins in tipies toeganklike taal en met wellewende humor die moontlike gevolge wat vier mane (in ’n vreemde sonnestelsel) op ‘n verliefde paartjie mag hê en hy eindig met die verrassing dat die geliefdes elk sy eie maan mag verkies – dus, die kiem van verdeeldheid is reeds aanwesig in hulle veronderstelde eenheidsgevoel (http://30poems.blogspot.co.za/2010/04/billy-collins.html). Vergelyk hiermee Venter se ”Cycling with the moon” (Venter, 2010, p.22) waarin speelse fassinasie met (ons) maan betoon word, met ’n vergelykbare beelding van die esoteriese atmosfeer van die ruimte, maar waarin Venter se knap woordspeling, intertekstuele verwysing (na W.B. Yeats, ”…the centre cannot hold”) en die ironiese heenwys na die dubbele verlies, uiteindelik, van beide ons maan en die son (soos wetenskaplik voorspel), die gedig uiteindelik verplaas in ‘n elegiese toonaard:
Skets: de Waal Venter
Cycling with the moon 23 march 2008 (In Venter, 2010, p.22)
Hey moon,
I’m rather enjoying
our cycling tour
around our yellow medium-sized star.
.
It never loses its fascination
the way we circle each other,
while cycling around the sun.
.
Thanks for all the help
keeping tides within timetables,
and keeping me from wobbling
in my saddle.
.
Let’s keep on doing this
for as long as the centre holds.
For now there is ample time
to enjoy the journey,
our cycling tour.
.
In bogenoemde gedig bly Venter oorspronklik in sy styl, hy bly sy eie digter. Tog wonder ek of veel van sy pretensielose, skynbaar deursigtige verse, selfs in ligte/humoristiese toonaard en dikwels minimalisties (“Verstreke raklewe” hierbo), nie by sommige lesers as ongesofistikeerd, naïef – en daarom triviaal – aandoen nie. In ”Tracking a thought in the Kalahari sands” (hierbo) is ’n komplekse aanbieding op intellektuele-, assosiatiewe- en kulturele vlakke wat die idee van simplistiese digwerk troef; lees ook “Releasing the rock”, waarin meervoudige lae van konseptualisering voorkom (Venter, 2010, p.6). Verder put Venter se poësie uit ‘n bekwame agtergrond van natuurwetenskap en kultuur (soos met bogenoemde astronomiese verwysings).
Helder segging word ’n vertroude metgesel op hierdie digter se woordtogte, dikwels pragtig liries aangebied: Die dans van die ou kamerade (hemelliggame) hierbo is ’n voorbeeld; Venter speel sy verse liries uit ook in gedigte soos “How to write a poem at home” hierbo en “Drinking a glass of wine” (by 2015-06-21). Saam daarmee gaan die versekerde tegniek van ‘n ervare vakman. In ”Blown a bit out of myself” (Venter, 2010, p. 31) word ’n stemmingsvolle see-toneel geteken met sintuiglike genot, van onweer en wind oorland. Die digter word ingetrek in toenemende personifikasie van die wind, in ’n hunkerende, peinsende toonaard, en wat uitloop op ‘n visie van die digter se kortstondigheid en weerloosheid:
Blown a bit out of myself
The cloudscape changes
and floods excited crowds of sunlight
on a patch of playful sea,
turning fat green hills
into toyful bumping buses.
The wind turns her back,
shows me her cold white legs,
striding away.
The land is blackgreen,
the sky is dark coffee;
there is no exit sign.
She rips open the sky, the wind,
with a naughty laugh,
she breathes sea sand through my hair.
I do love you after all, she sings softly;
old apricot flavoured philosopher,
you ancient jingly bag of thoughts.
I love you
even though I cannot take you
yet.
Opvallend in Venter se werk is ‘n genuanseerde humorsin. In ”The wisdom of whiskey, as well as whisky” (https://westrand.wordpress.com/satyrical/ , gedig 3) vermaak hy aanvanklik met die lagwekkende proses van bedwelming, maar wat dan verrassend sublimeer in gevoelens van gemis: “/…but seeing this is a poem meandering straight to the point,/ allow me to reveal an inner truth – / utterly and inalienably, incontrovertibly sound,/ it’s got a lot to do with a ravishing girl called Ruth…” (kyk ook die waarderende kommentaar van verskeie bloglesers by hierdie gedig).
Verskillende skakerings van humor is ook te vind in: “How to write a poem at home” (hierbo aangehaal); “The geneticist who was puzzled by his dress code” (Venter, 2010, p. 12); “Symphony in A Major” (Venter, 2010, p. 46); “Bird’s eye view” (https://westrand.wordpress.com/ostranenie/ , gedig 2); “There are no bars on Mars” (https://westrand.wordpress.com/humourous/ , gedig 3); “The right steps to take” (https://westrand.wordpress.com/satyrical/ , gedig 4).
Die speelsheid wat die digter dikwels kombineer met humor is te sien in ”One-night stand” (https://westrand.wordpress.com/dreams/ , gedig 3): hy droom speels, in skynbaar ligte temas – in die ontknoping egter dui die droom op die felheid van die onomkeerbare “pyl van die tyd”; kyk ook “Looking for yesterday” in Venter, 2010 (p. 36). Speelsheid (soos ook in die geval van Collins) kan dus bedrieglik wees en kan dikwels dieper ontgin word (soos in “Cycling with the moon”, hierbo bespreek).
As wetenskap-entoesias speel Venter se “The neurobiologist writes a love letter” (https://westrand.wordpress.com/humourous/ , gedig 2) knap in op die befaamde Viktoriaanse tegnologiese liefdesgedig en parodie van James Clerk Maxwell, “Valentine by a Telegraph Clerk (male) to a Telegraph Clerk (female)” (“The tendrils of my soul are twined…” – https://www.newscientist.com/article/mg21228441-000-rhyme-and-reason-the-victorian-poet-scientists/ ). In “neurobiologist” vervleg hy moderne biologie met die aanslag van Maxwell se gedig: “…I bring thee these data,/ carefully arranged/ to codify the utmost meaning/ of my desire/ to share with thee/ my ever-lasting genome”. Sy parodie betrek terselfdertyd die ikoniese sonnet 18 van Shakespeare (http://www.shakespeare-online.com/sonnets/18.html ), byvoorbeeld in die doelbewuste gebruik van argaïese taal en die slottema van verewiging. Venter verkry dus’n fusie van verskeie digterwêrelde in sy driekunstige gedig. (Kyk ook: “The geneticist who was puzzled by his dress code” – Venter, 2010, p. 12).
Die digter spot skerp met die waardes van sy tyd en veral hoe dit in die massamedia oorgedra word – kyk ”Entertaining the barbarians” – hierdie gedig reflekteer ook op sy liefde vir wetenskapsfiksie (https://westrand.wordpress.com/satyrical/ , gedig 5); lees ook die volgende verse in sy satiriese rubriek (https://westrand.wordpress.com/satyrical/ ): “There used to be a gentleman” (gedig 6); “There are no bars on Mars” (gedig 3); “The startled solipsist” (gedig 7); The apotheosis of the pumpkin (gedig 8); en met akademia: “Gister is ‘n mite” (gedig 9); ens.
Venter is ook ‘n digter van patos, selfs van teerheid. In “Jy’t my lief Tsamma” (https://westrand.wordpress.com/lyrical-and-emotional/ , gedig 2) word die sensuele kwaliteite van die woestyn se watervrug‘n eksistensiële tema, in liefdestaal aangebied. Dit kulmineer in ‘n inversie van Descartes se denkvonds “ek dink, daarom is ek”, in ‘n intieme verstrengeling van die spreker en sy onderwerp.
Jy’t my lief Tsamma
Jy hou my hart koel
in jou handjies, Tsamma
aan die einde van die lang, droë sand
van die dag.
.
Ek soek jou
met plantende hande
tot ek jou vroue-maag voel.
.
Jou woorde sing
sagte water op my tong, Tsamma,
jy voed my
met die vlees van jou dink.
.
Jy dink
my en ek leef.
.
Die deernis van die digter vir sy nederige onderwerp val op, dit is ook sigbaar in “Little Finger” (by 2015-06-25 ), ‘n voorbeeld van die digter se empatie met ‘n eenvoudige bestaanselement wat as vanselfsprekend ge(min-)ag word – en waarin ‘n smeersel humor die gedig red van sentimentaliteit: “You are so junior/ to the powerful thumb,/ the clever index finger,/ the grand middle finger,/ the essential ring finger;/ your help is not really needed./ Yes, you are eager/ and pretty,/ but we can do without you./ Yet, little finger,/ we love you”. In “Redemption from an onerous sin” word die kringloop van versoeking, sonde, belydenis en verlossende vergifnis uitgebeeld, sonder ‘n sweem van proselitering, en met die kind, die seun, as voorwerp van redempsie (hierdie gedig is stilisties ook ‘n demonstrasie van ekonomiese woordgebruik en fyn versbeheer.)
Redemption from an onerous sin (2008)
(https://westrand.wordpress.com/biographical/ , gedig2)
.
In the still of the night
the dog scratched himself
on the stoep.
.
The moon had got lost somewhere
and the little light
left in this night
is thin as water.
.
Down the passage
in the lounge
in which we never sit,
grandfather the clock
swings its scythe
left, right, death, life, left, right.
.
The boy lies still,
he watches something
that is almost a line
where the curtains meet,
he hasn’t told Jesus yet.
.
Jesus …
Hmmm?
.
Jesus tucks his nightgown
around his legs against the chill,
he is wearing his brown slippers.
.
I took an egg from the nest,
it is as blue as the sky
and it has freckles,
I’m sorry.
.
Hmmm, Jesus said, that bird will not be born.
I’m sorry, said the boy.
That was a bad thing,
Jesus said.
.
The boy cried.
It’s OK now, Jesus said.
The boy slept.
.
Venter is al beskuldig van ongelyke kwaliteit in sy werk (de Vries, 1977). Hy toon histories ’n nalatigheid teenoor selfrevisie (Johann Johl in Terblanche, 2012) wat ongelukkig soms nog steeds geld (miskien spruitende uit sy soggendse ritueel om ’n daaglikse gedig in die bad uit te bring?). Meer noukeurige geduld met selfkritiek kan dalk sy oeuvre ten goede strek.
De Vries (1977) opinioneer dat Venter se poësie (in die bundel Pols) ”…nie verbysterend gróót” is nie” maar erken dan die onvanpastheid van so ’n maatstaf… waarom dit dan in die eerste plek aanlê? Moet ons met elke nuwe Boerneef en Collins eers die vereiste van grootsheid insleep?
Hierbo het ek gesê dat Venter se Engelse poësie soms soepeler voorkom as sy Afrikaanse. In ”Discovering women” bied hy die gedagtewêreld en reaksies van ’n jong seun aan in sy eerste kennismakings met die ander geslag, waarin vreugde verskyn maar ook, profeties, pyn (https://westrand.wordpress.com/biographical/ , gedig 3):
21 January 2008 2.1
Discovering women
In 1950 the boy’s world
was mostly populated by women.
Men were there as well
but they were like forces of nature
dark, incomprehensible, moving around
making deep sounds.
.
Women had red painted nails,
they had permed hair,
they had bosoms
smelling of babies.
They spoke often, mostly pleasantly,
their words left a dryish lipstick taste
on the boy’s lips.
When they kicked off their high heels
the damp odour
of their nylon stockinged feet
had a strange allure.
.
There were little girls,
small feral things
with glittering, gathering eyes
and they sometimes bit.
.
The boy wanted one of these
but did not know how to acquire her.
So he touched her hair
and she slapped him away.
.
That night he slept with the sting
of her eyes
cuddled in his arms.
.
In sy Afrikaanse weergawe hiervan (https://westrand.wordpress.com/from-the-past/ , gedig 1) praat Venter van (byvoorbeeld in strofe 2) “…Vroumense se naels was rooi geverf,/ hulle gepermde hare gehad,/ hulle het boesems gehad,/ na babas geruik./ Hulle het baie gepraat, gewoonlik oor lekker goed,/ hulle woorde het ‘n droërige lipstiek smaak/ op die seun se lippe gemaak./ Wanneer hulle hul hoë hakke afgeskop het/ het die klam geur/ van hulle nylon-geklede voete/ die seun sterk aangetrek./ Daar was dogtertjies; / wilde klein goedjies…” Hierdie vorm van die gedig vertoon heelwat growwer, met hinderlike clichés (“vroumense”, “wilde klein goedjies”), lomp taal (“het… die seun sterk aangetrek”), onoortuigende stylgrepe (“hulle woorde het ‘n droërige lipstiek-smaak… gemaak”) en soms ietwat argaïese woordgebruik (“gepermde hare”) – wat die aanbieding eerder koddig laat vertoon en wat die soetheid en sensualiteit van die Engelse weergawe mis.
Venter se werk kom soms oppervlakkig en selfs pedanties voor – ’n mens kan die skoolvossigheid nie miskyk nie in ”Growing organism”, waarin die menslike liggaam as metafoor vir die grootstad gebruik word. ”Darwin tob” (https://dwvphot.wordpress.com/afdeling-twee/, gedig 13), ’n wetenskapsgedig, probeer menslike moraliteit met die natuurwet kontrasteer, maar die gang van die gedig is prosaïes, die argument is slimpraterig, selfs vergesog:
”…Dit laat hom dink/ aan die Kaptein/ en sy eie geliefde/ ver in goeie ou Engeland.
Dieselfde spesie,/ maar hy sal eerder trou/ met die een en nie die ander nie./
As mens die Kaptein selektief kon teel…”: hier veronderstel ”goeie ou Engeland” ’n self-ingenomenheid en gemoedelikheid by Darwin wat nie te rym is met die wetenskaplike aanbod van die gedig nie; dieselfde geld vir die ietwat fasiele reëls wat daarop volg (kyk hierbo).
- Vertalings
Venter se vertalings uit die vreemde (nie-Engels) in tuis-Afrikaans vorm ’n sterk komponent van sy latere oeuvre. Gereelde vertaling, in ’n taamlik wye veld van uitheemse digters [uit Duits, Italiaans, Portugees, Spaans (Octavio Paz), Frans] lei in sy verskuns weg van die parogiale, stel avontuursoekende lesers bloot aan onverwagte en vars reise. Venter vertaal veral graag die warm emosieryke Spaanse poësie van Neruda en die dikwels ysige abstrakte perspektiewe van die Sweed TomasTranströmer. En hy balanseer die soms kontrasterende poëtiese buie van hierdie digters gemaklik.
In ”Spoor” (Tomas Tranströmer – https://tomaswordpresscomblog.wordpress.com/bladsy-een/ – 10de gedig) mesmeriseer die digter met sy weergawe van die doodse stilte van ‘n Sweedse wintersnag, die eensame trein ’n metafoor van die alleenheid wat in slaap maar ook in ernstige siekte ondervind word – hier suiwer vasgevang in vertaling:
Spoor
.
Twee-uur in die oggend: maanskyn. Die trein staan
in die veld. Ver ‘n dorp se liggies
wat koud flikker teen die horison.
.
Soos wanneer jy so diep in ‘n droom wegsak
jy nie eers kan onthou jy was daar
wanneer jy terugkom nie.
.
Of wanneer jy so diep wegsak in ‘n siekte
dat jou dae ‘n swerm flikkerende spikkels word,
yl en koud teen die horison.
.
Die trein staan doodstil.
Twee-uur: helder maanskyn, yl sterre.
.
In ”Van aangesig tot aangesig” (https://versindaba.co.za/2013/08/26/tomas-transtromer-vertaling-in-afrikaans/ – laaste gedig) herskep Venter die oer-vreugde van Tranströmer by sy skielike besef van die koms van die nuwe lente ná ’n uitgerekte Sweedse winter. Venter vang die sober understatement (selfs in sy ekstase!) van Tranströmer foutloos op:
Van aangesig tot aangesig
.
In Februarie het die lewe tot stilstand gekom.
Voëls was traag om te vlieg, en die siel
het teen die landskap geskuur soos ‘n boot
teen die brug waaraan dit vasgemeer is.
Bome het gestaan met weggedraaide rûe.
Sneeudiepte is gemeet aan dooie gras.
Voetspore het oud geword in die sneeukors.
Onder ‘n seil, vervagende taal.
Op ‘n dag kom iets na die venster.
Werk word gestaak, ek kyk op.
Kleure brand, alles keer om.
Die grond en ek spring na mekaar.
.
Venter het ’n aantal vertaalde gedigte van die Nobel-pryswenner Tranströmer op Versindaba gepubliseer wat die digter Breyten Breytenbach soos volg laat reageer het:
”… Jy illustreer weer hoe ‘n gedig gelei deur die hand van ‘n meester vakman deur tale kan beweeg, metamorfoseer (soos dit ‘n rustelose gedig betaam), ‘n nuwe baadjie aantrek by wyse van spreke en nog net so misterieus mooi anderkant uitkom..” (https://versindaba.co.za/2013/08/26/tomas-tranströmer-vertaling-in-afrikaans/ ).
Hierteenoor word die geliefde in die sensuele “La Reina / Die koningin” van Pablo Neruda (uit sy “Kapteinsverse”) diep emosioneel aangebied (Neruda Een, gedig 10, https://spaansafr.wordpress.com/bladsy-een/ ): “Ek noem jou koningin./ Daar is dié wat langer as jy is, langer./ Daar is dié wat reiner as jy is, reiner./ Daar is dié wat mooier as jy is, mooier./ Maar jy is die koningin./ Wanneer jy in die strate loop/ herken niemand jou nie./ Niemand sien jou kristalkroon nie, niemand kyk/ na die tapyt van rooi goud/ waarop jy loop as jy verbygaan nie,/ die tapyt wat nie bestaan nie./
En wanneer jy verskyn/ dreun al die riviere/ in my lyf, klokke/ laat die lug sidder,/ en ‘n loflied vul die aarde./
Net ek en jy,/ net ek en jy, my geliefde,/ luister daarna.”
******
In sy strewe na voortdurende hernuwing, in sy erns om egtheid in sy kuns te behou, en in die eiesoortigheid van sy digterstem, bied de Waal Venter aan as ’n ervare stilis, ’n unieke bydraer tot die Suid-Afrikaanse poësie. Ten spyte van sy oënskynlik deursigtige styl is daar genoeg verwikkeldheid vir die gesofistikeerde leser om ook sy komplekse verse te kan geniet.
******
Ander Bronne
Andreacchio, D.G., 2009. Kaleidoscope of thoughts, ideas and reflections based on Visions Fugitives, op. 22 by Sergei Prokofiev. Proceedings of the 9th Australasian Piano Pedagogy Conference “Expanding Musical Thinking”, The King’s School, North Parramatta Sydney, July 13-17, 2009.ISBN no. 978-0-646-55411-2.
http://www.appca.com.au/2009proceedings.php en:
http://www.appca.com.au/proceedings/2009/part_2/Andreacchio_Debra.pdf
De Vries, A., 1977. Saamleefgedigte wat van deeglikheid spreek. Die Burger, 10 November 1977.
Gray, S., 2012. Soul-brother Eugène N. Marais: Some notes towards a re-edit of his works. On-line version ISSN 2309-9070 Tydskrif vir Letterkunde 50 (nr.2) Pretoria 2013. http://www.scielo.org.za/scielo.php?pid=S0041-476X2013000200005&script=sci_arttext
John, P., 2009. Die tydskrif Wurm (1966–1970) en die Afrikaanse literatuurgeskiedskrywing. LitNet Akademies, 6(2) – Augustus 2009, 46-61. ISSN 1995-5928: http://www.litnet.co.za/die-tydskrif-wurm-1966-1970-en-die-afrikaanse-literatuurgeskiedskrywing/
Kannemeyer, J.C., 2005. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Kaapstad: Human en Rousseau
Simpson, L., 1997 (vertaler). Modern Poets of France: A Bilingual Anthology. Story Line Press, Inc.
Terblanche, E., 2012. De Waal Venter (1942–). ATKV Skrywersalbum
https://dwvphot.wordpress.com/artikels/
http://litnet.co.za/assets/nuusbrief/nuusbrief392.html
Van der Merwe, H.J.J.M., 1965. Dubbeltaligheid as die brug van tweetaligheid tot eentaligheid. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. V, Nr. 3. Johannesburg. pp 275-284.
van Heerden, E., 1997. Miskien sal ek die wingerd prys. Die Burger. Joernaal: Kuns & Vermaak http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/1997/10/09/4/6.html
Venter, P.A. de W., 1966. Wat die doel van Wurm is. Redakteurskolom, Wurm 1, p.3.
Venter, P.A. de W., 1977. Pols. Kaapstad: Tafelberg
Venter, P.A. de W., 2010. Entangling states of mind. Published by www.lulu.com . ISBN 978-0-557-83905-6: https://www.lulu.com/shop/search.ep?keyWords=entangling-states-of-mind&type=
Venter, P.A. de W., 2012. De Waal Venter. Die poëson. Versindaba. https://versindaba.co.za/2012/01/14/de-waal-venter-die-poeson/
Winch, B., 2012. Ben Winch’s Reviews: Watt. http://www.goodreads.com/review/show/177418468 )
——————————————
Meer gedigte is te lees by http://dewaalventer.bookslive.co.za/blog/, en sy oeuvre word uiteengesit by http://dewaalventer.wordpress.com/.
