Bernard Odendaal. Komma by die voegwoord bring
Onlangs is ek en my kollega aan die Vrystaatse Universiteit, Hennie van Coller, in gesprek met ’n aantal M.A.-studente oor die sonnet as digvorm.
Een van die gedigte wat ons lees, is “Geswinde grijsart”, deur die 17de-eeuse Nederlandse digter P.C. Hooft. Vir die eerste keer val die oortollige benutting van die aaneenskakelende voegwoord “en” (polisindeton) en die plasing van die komma voor die “en” op ’n paar plekke in die gedig my werklik op.
Geswinde Grijsart*
Geswinde Grijsart, die op wackre wiecken staech
De dunne lucht doorsnijt, en, sonder seil te strijcken,
Altijdt vaert voor de windt, en ijder nae laet kijcken,
Doodtvijandt van de rust, die woelt bij nacht, bij daech;
Onachterhaelbre Tijdt, wiens heten honger graech
Verslockt, verslint, verteert al watter sterck mach lijcken,
En keert en wendt, en stort Staeten en Coninckrijken;
Voor ijder een te snel, hoe valtdij mij soo traech?
Mijn lief, sint ick u mis, verdrijve’ ick met mishaeghen
De schoorvoetighe Tijdt, en tob de lange daeghen
Met arbeidt avontwaerts; uw afzijn valt te bang.
En mijn verlangn can den Tijdtgod niet beweghen.
Maer ’t schijnt verlanger daer sijn naem af heeft gecreghen,
Dat ick den Tijdt, die ick vercorten wil, verlang.
* Spelling soos in die boek Nederduitse digkuns (J.C. Kannemeyer. Academica, 1973)
Ek maak toe gewag daarvan dat dit my herinner aan wat N.P. van Wyk Louw doen in die sonnet “Winter” uit die siklus “Vier gebede by jaargetye in die Boland”.
Winter
Nou lê die aarde nagtelang en week
in die donker stil genade van die reën,
en skemer huise en takke daeliks bleek
deur die wit mistigheid en suising heen.
Dis alles ryk en rustig van die swaar
geheime wasdom wat sy paaie vind
deur warm aarde na elke skeut en blaar,
en ver en naby alles duister bind
in vog en vrugbaarheid en groot verlange;
tot ons ’n helder middag skielik sien
die gras blink, en die jong graan teen die hange,
en weet dat alle rus die lewe dien:
hoe kon ek dink dat somer ryker is
as hierdie groei se stil geheimenis?
Uit: Die halwe kring (Nasionale Pers, 1937
Van Wyk Louw het die gedig van Hooft baie goed geken, kom dit van Hennie. Louw het dit in ’n kursus oor die sewentiende-eeuse Nederlandse letterkunde met hulle as studente aan Wits in die laat negentien-sestigerjare behandel.
In nog ’n beroemde Nederlandse gedig waarin die polisindeton en die gebruik van die komma met “en” funksioneel benut word om ’n spanning tussen sintaktiese voortstuwing en stuiting te bewerkstellig, is A. Roland Holst se “Een winteravondval” (uit sy bundel Voorbij de wegen, Bussum, 1920). Holst is nie net deur Louw (en ander toonaangewende Afrikaanse digters, soos W.E.G. Louw en D.J. Opperman) bewonder nie; hy was selfs bevriend met hom. Sowel Van Wyk Louw as Opperman het Afrikaanse artikels as bekendstelling en ter ere van Holst geskryf by laasgenoemde se besoek aan Suid-Afrika in 1946.
Ek haal net ’n fragment uit “Een winteravondval” aan ter illustrasie.
Gouden stille kusten en de zee nog blaauw,
en de blijde vele golven, die er speler,
en die witte vlucht van vooglen – o, de vele
meeuwen zwevend door de zuiverende kou,
zwermend als een bui, als een gevleugeld sneeuwen,
en hun kreten af en aan over mijn hoofd;
heb ik ooit wel in een ander lied geloofd
hier op aard dan de verloren kreet der meeuwen?
En zij zwenken en verdwijnen, en het is
nu weer stiller, en het gouden uur word later,
en ik loop verloren verder langs het water
van der eeuwen eenzame geheimenis.
En de kust wordt grijzer, en de schemeringen
komen nu, en ook de groote zee wordt grijs,
en de golven zingen – o, de vreemde wijs
van die andre wereld, die de golven zingen […]
Momentum, onrus, progressie, heenreiking en kragte wat die volvoering van dit alles téénwerk, is uitstaande motiewe in die betrokke tekste; die kernwoord “verlang” spring ’n mens uit aldrie in die oog. En tog doen elke digter sy eie ding met die bepaalde stylgrepe. Elkeen onderskraag ’n ánder tematiese spanning daarmee: vervlieting versus afwagting; “wasdom” versus “rus”; en om paradoksaal “hunkerend gevangen” te wees.
Om by ’n redenasie van Daniel Hugo in ’n onlangse blog-bydrae op hierdie webblad aan te sluit: Nuwe munt ís wel te slaan uit ou digmetaal.
