Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

In het Amsterdam van de jaren zeventig zinderde het van de bevrijde verbeeldingskracht. De gevestigde schrijvers, componisten, toneelspelers en musici werden openlijk aangevallen als ze niet meebewogen met de drang naar nieuwe vormen. Ik was een braaf en conservatief jongetje uit de provincie, maar gelukkig sleepte mijn veel avontuurlijkere broer me mee naar het Concertgebouw, sprak vol vuur over de spannende beelden en installaties in het Stedelijk Museum en nam gedichtenbundels van Hans Verhagen en Hanlo mee naar huis. Er sloeg een vonk over van de pioniers op een hele generatie, die vaak vurig aanhanger werd van het ongewone, verrassende en absurde. Ik besefte dat er meer werkelijkheden zijn dan de direct zichtbare, alledaagse werkelijkheid. Ik besefte dat twijfel noodzakelijk is voor vernieuwing van de veilige, maar uiteindelijk afstervende status quo. Dat geldt niet alleen voor de scheppende kunsten, maar ook voor de uitvoerende, leerde ik wat later. De uitvoerende kunstenaar moet beslist zoeken naar vernieuwing, naar voortdurende verbetering van zijn instrument en naar telkens opnieuw interpreteren van de composities die hij vertolkt, zelfs al zijn ze talloze malen uitgevoerd. Hij inspireert bouwers van instrumenten om mee te ontwikkelen en kan zo zelf ook weer verder onderzoeken. Ik heb het van dichtbij meegemaakt. In 1958 stopte er een Porsche voor ons huis in een burgerlijke laan in Zeist. Een man als een rietstengel betrad onze voorkamer om met mijn vader te praten. Spoedig daarna zag ik tekeningen op ruitjespapier van een nieuwe blokfluit. De bezoeker had de blokfluitbouwer overtuigd dat hij een instrument voor de concertzaal kon en moest ontwikkelen. Weer wat later zaten wij met z’n allen met het oor tegen de krakerige luidspreker van de radio – een Philips met zwart bakelieten voorkant – om Frans Brüggen in een Engelse concertzaal een blokfluitconcert van Vivaldi te horen spelen. Dat was ongehoord voor die tijd.

Ik schreef dit op na het bijwonen van een recital door Kristian Bezuidenhout. Hij vertolkt muziek op (kopieën van) historische fortepiano’s. De muzikale beweging die destijds onder andere in Amsterdam begon, is nooit tot stilstand gekomen. Telkens weer blijken er jonge kunstenaars in staat tot vernieuwen van de vernieuwing. Zo hoorde ik nu overbekende sonates van Beethoven alsof ze ter plekke werden gecomponeerd. Je hoort wel vaker dat dit gezegd wordt, maar het is een zeldzaamheid. Het maakt een concert tot een onvergetelijke gebeurtenis. Teruggrijpend op mijn eerdere gedachten over bevroren momenten: Bezuidenhout is in staat om telkens weer emoties in de luisteraars op te roepen, die ze niet meer zullen vergeten. Ik zal vanaf nu, als ik een sonate van Beethoven hoor, even in de Lutherse Kerk in Groningen zijn en Bezuidenhout zien kijken naar een plek ergens in de ruimte, waar hij de klanken vandaan lijkt te halen. Het is echt waar: mijn eerste commentaar op zijn optreden was: ‘hij is een dichter!’ Vanwaar die vergelijking? Eerlijk gezegd misschien wel allereerst omdat hij speelt alsof hij een verhaal vertelt, dat hij ter plekke verzint. Maar ook omdat hij door gebruik van stiltes (rusten) en ritme met klanken aan het dichten is. In beide gevallen ‘vertolkt’ hij het verhaal van de componist met de stiltes en ritmes die in de muziek zijn gegeven, maar toch klinkt het alsof het nieuw is. En dat is het ook, want hij voegt er zijn eigen unieke interpretatie aan toe.

Vandaag worden deze drie dagen geleden neergeschreven gedachten schitterend onderstreept. Veertig jaar na die opwindende jaren in Amsterdam is de interpretatie van de oude muziek verder ontwikkeld. De instrumenten zijn aangepast aan nieuwe inzichten, maar de speelwijze ook. Naar analogie van de singer-songwriter horen we een bouwer-speler die de blokfluitbouwer Hans Coolsma en het genie Frans Brüggen voorbij is. Losgesprongen van the shoulders of giants. Heiko ter Schegget verrukt en verbaast. Ik geloof mijn oren niet. Zelfs die ouwe blokfluit, een van de weerbarstigste en primitiefste instrumenten, kan door gepassioneerd, aandachtig en intelligent doorploeteren worden geperfectioneerd. Kan? Moet!

An artists work is never done.